-नन्दलाल खरेल
मुलुक अहिले विश्वका अरु देश झै लकडाउनको सामना गरिहेको छ । देशका सडकहरु सुनसान र भूत शहरमा परिणत भएका छन् । मानिस वाच्नका लागि केहि बोरा चामल र सिलिन्डर ग्यास जम्मा गरेर मात्र पनि सुरक्षित हुन खोजिरहेको छ । अरु बेला सामान्य लाग्ने ट्वाइलेटपेपर, स्यानिटाइजर जस्ता वस्तुको चाजोपाजो मिलाउन प्रहरी र प्रशासन युद्ध स्तरमा लागिरहेका छन् । सरकारले अत्यावश्यक कामवाहेक घर वाहिर ननिस्कने लगायत १५–१६ वुँदे उर्दी जारि गरिसकेको छ । यो महामारीले मानव जगतलाई नै एक खालको गतिहिन अवस्थामा पुर्याएको छ । आज पंक्षीहरु निर्वाद ढंगले आकासमा उडिरहेका छन् । पृथ्वीमा कमिलाहरु दौडीरहेका छन् । तर मानव जाति मात्र आज घरभित्रै बसेको छ । उनीहरु घरको कोठाभित्रै कोचिएर बस्न बाध्य छन् ।
आज अरबौ मानिसको निन्द्रा हराएको छ । कोरोना भाइरसको माहामारीले मानव जातिकै अत्यन्त खराब शत्रुका रुपमा उपस्थित छ – यो भाइरस । अन्य कुनै कारण नभएर कोरोना मानव सिर्जित महाभारी हो । एउटा प्रतिवेदन अनुसार, जनवारबाट मान्छेमा सर्ने सरुवा रोगका कारण संसारमा वर्षेनी १० लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्यु हुने गर्छ । ‘प्लस वान’ जर्नलमा प्रकाशित लेखका अनुसार सन १९८० देखि २०१३ सम्म विश्वमा २१५ वटा महामारी फैलिएका थिए । जसले विश्वभर साढे ४ करोड मानिसलाई संक्रमित बनाएको थियो । ती मध्ये ६० प्रतिशत भन्दा बढी रोगहरुको उत्पत्ति स्रोत जनावर थिए र जसमध्ये दुई तिहाई रोगहरु जंगली जनावरमा पाइने व्याक्टेरिया, भाइरस लगायतका जीवाणुका कारण मानिसमा सरेका थिए । मानिसका अनौठा सोख र उपभोगका कारण वन्यजन्तुसँग मानिसको वढ्दो हिमचिम र वनविनाश लगायतका वन्यजन्तुको वासस्थानमा आएको ह्रासका साथै जलवायु र मौसम परिवर्तनका कारण वन्यजन्तुबाट मानिसमा रोग सर्ने वातावरण वनिरहेको छ ।
कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) विश्व आर्थिक र राजनीतिक ग्लोबलाइजेशन ( विश्वब्यापीकरण ) को उपज हो । अस्वस्थ पुँजीवादले ल्याएको महत्वपूर्ण संकट उपभोगवादी चरित्र हो । यसले पछिल्लो समयमा पुँजीको चरित्रलाई अधिकतम रुपले उपभोगवादी बनाइदिएको छ । उपभोगवादी चरित्रले मानवीय जीवनका मूल्य , मान्यता, आदर्श सस्कार सबैलाई ध्वष्त पार्दै मान्छेलाई खेलौना बनाइदिएको छ । अतिरिक्त आय आर्जन र उपभोगका लागि मानव जातिले गर्दै आएका अस्वस्थ पुँजीवादी प्रतिस्पर्धाले यस प्रकारका सङ्कट निम्त्याउँदै छ । सौखीनहरुले संसार बनाउने भन्दा पनि विगार्ने काम गरेका छन् । एड्स अप्राकृतिक यौन सम्पर्कको परिणाम हो । यो रोगले संसारका लाखौ मानिसको ज्यान लिएको छ ।तर पनि पुँजीवादी विश्वबजारमा यौन पैसाको लागि नाफामूलक व्यापार भएको छ । उपभोक्तावाद ग्लोवलाइजेशनको चरम अभिव्यक्ति हो । आजको सङ्कट ग्लोभलाइजेशनको परिणाम हो । प्रकृतिमाथिको अतिक्रमण र आक्रमणबाट उत्पन्न महामारी हो ।
पुँजीवाद आफ्नो नाफा बढाउनको लागि कुनै मान्यता र आवश्यकता विना तथा सामाजिक फाइदाको मतलब नगरिकनै अराजकतावादी उत्पादनमा लाग्छ । यसले आफ्नो उत्पादन बढाउदै जान्छ । सम्पूर्ण नाफा केहि पुँजीवादी कम्पनीसँग मात्र केन्द्रित हुन्छ । कामदारहरु आफ्नो उपभोगका लागि नभएर मालिककालागि उत्पादन गर्छन । जब कुनै पनि वस्तुको उत्पादन प्राकृतिक हिसाबले नभई अप्राकृतिक हिसाबले हुन्छ , त्यस्ता उत्पादन वढी त हुन्छ तर ति विषाक्त हुन्छन् र मानव स्वस्थ्यमा गम्भीर असर पार्ने खालका हुन्छन् । त्यस्ता वस्तुको उपभोग गर्दा मानिसमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुन्छ । अनि विभिन्न भाइरसले आक्रमण गर्दछ । कोभिड- १९ ( कोरोना भाइरस ) माहामारी यसैको उपज हो ।
आज विश्वमै कृषि उत्पादन वढाउन प्रयोग हुने रोग किरानाशक, कीटनाशक, झारनाशक, ढुसीनाशक गरी मुख्यतः चार प्रकारका औषधी प्रयोग गरिएको छ । विश्व पर्यावरण प्रतिवेदन २०१९ अनुसार संसार भरी गत वर्ष २५ लाख ५० हजार टन विषादी खेतीबारीमा प्रयोग भएको छ । तर डरलाग्दो तथ्य के छ भने यसरी रोग तथा किरा नियन्त्रण गर्न प्रयोग गरिने विषादीमध्ये ९८ प्रतिशतले हावा, पानी र माटो प्रदुषित गर्छन । ६ ठूला कम्पनीले संसारको ७५ प्रतिशत विषादी उत्पादन गर्छन । खाना मानव जीवनको अपरिहार्य तत्व हो । जसविना मानव जीवनको अस्तित्वको कल्पना गर्न सकिदैन यो स्वच्छ र मिसावट रहित नभए हाम्रो शरीरमा अनेक समस्या देखा पर्छन । यसै सन्दर्भमा एउटा मननीय भनाई समेत छ– खानालाई औषधिका रुपमा सेवन गर, अन्यथा औषधि नै खानका रुपमा खानु पर्छ । तर अहिले खाइरहेको वस्तुले हामीलाई हित गरिरहेको छ कि हानी ? पक्कै पनि हामीलाई ती वस्तुले हानी गरिरहेको छ । जब हामी त्यस्ता वस्तु सेवन गछौं हामी सामान्य रोगसँग लड्ने क्षमता गुमाउछौं । अस्वस्थ पुँजीवादी प्रतिस्पर्धाले मानिसहरुको स्वास्थ्य विगारेर औषधि उत्पादन गरी त्यसलाई बिक्री गरेर थप धन कमाउने योजना बनाउँछ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले विश्वव्यापी संकटकालको घोषणा गरेको छ । अहिले धन र शक्तिले काम गरिरहेको छैन । औषधि विज्ञानको क्षेत्रमा आफुलाई अव्वल ठान्ने अमेरिका, युरोप लगायतका देशहरुलाई पराजित गरेको छ - कोरोना भाइरसले । आज कोरोना भाइरसको प्रकोप अघि अघि छ भने विज्ञान पछी पछी छ । अनेक प्रयास गर्दा गर्दै पनि अहिलेसम्म यो भाइरसको प्रतिरोधि भ्याक्सीन पत्ता लाग्न सकेको छैन । कोरोना भाइरसको वंश पत्ता लागेको छैन । स्टेफन हकिन्सले जीवनको अन्तिम क्षणमा वंश परिवर्तन गरेका नयाँ जीवाणुले विश्व मानव जातिको संहार गर्न सक्छ भन्ने कुरा अनुमान गरेका थिए । त्यो सत्य सावित हुँदै छ कि ? यसले कतिको ज्यान लिन्छ यसै भन्न नसकिने अवस्था छ ।
नेकपा नेता दिननाथ शर्माका केहि विचारहरुलाई सापटी लिदै भन्नु पर्दा मानव जातिको रक्षा मानवताको एकताभित्र मात्रै सम्भव छ भन्ने शिक्षा दिएको छ । उनले भनेका छन्, ‘विगत इतिहासको लामो कालखण्डमा धेरै धर्म युद्धहरु भए । नरसंहारका औजार बने । सबै धर्महरुमा अहिले पनि तिनीहरुका वाछिटा देखिदैछ । धार्मिक प्रतिद्धन्दिताले मानव जातिको रक्षा गर्न सम्भाव छैन । रोमवासीको जीवनरक्षाका लागि पोपले गरेको प्रार्थना सुनेको छैन, कोरोना भाइरसले । यशु, अल्लाह र ईश्वरबाट रक्षा हुन सम्भाव छैन आधुनिक विश्वको । यो केवल आस्था मात्रै हो । भौतिक नियमको पालना नगर्दाको परिणाम हो । प्रकृतितिर फर्केर क्षमा माग्नु पर्छ । उपभोक्तावादले विश्वास गर्नु पर्छ प्रकृतिलाई । कोभिड–१९ जस्ता महामारीलाई सामना गर्ने उपचार विधि पनि प्रकृतिकै गर्भमा छ भन्ने विर्सनु हुन्न ।’
बन्दुक र वैमवको आडमा विश्व महाशक्ति बनेका देशहरुको दम्भ कोरोनासँग चकनाचुर भएको छ । विश्वमा मानिस अहिले बाँच्नकै लागि एक किसिमले युद्ध लडिरहेका छन् । तर यो युद्ध देश देशबीच वा मानिस मानिसबीच नभै मानिस र प्रकृतिबीचको हो । आफुमात्र बाँच्ने स्वार्थले प्रेरित मानिसले प्रकृतिको अतिदोहन गरेको र प्रकृतिका अन्य जीवका लागि बाँच्ने अवसर बिगार्दै गएकाले प्रकृति अहिले मानव भन्ने जातिलाई नै डाइनोसर बनाउने सुरमा छ कि भन्ने बुझाई पनि कतिपय चिन्तकहरुको छ ।
अन्त्यमा, मानवशास्त्री डा.मेरी डेसेनले भने जस्तै जब सिँगो पर्यावरणीय प्रणाली स्वस्थ हुन्छ अनि मात्रै मानिस र मानव समाज स्वस्थ हुन सक्छ । प्रकृतिको समृद्धिसँग हाम्रो समृद्धि जोडिएको छ । पश्चिमा पुँजीवादको विचारभन्दा फरक प्रकृतिको सुक्ष्म जीवसम्म जोगाउने फरक दृष्टिकोण अपनाउनु पर्छ । हामी प्रकृतिका उपज र अंग हौं । हामी प्रकृतिभन्दा माथि पनि होइन र वाहिर पनि होइन । आज हामीलाई अस्वस्थ पुँजीवादी प्रतिस्पर्धाको व्यवस्था होइन प्रकृतिलाई पनि माया गर्ने समाज व्यवस्था चाहिएको छ । त्यो हो पर्यावरणीय समाजवाद जब हामी पर्यावरणीय समाजवाद अगाल्छौं तब यस्ता माहामारीले विश्वलाई छुन सक्दैन ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies