–डा. राकेश राणा
आधुनिक समाजमा पनि महिलाहरु अधिकारको लागि संघर्ष गर्न बाध्य छन् । जहाँ क्रान्तिकारी कार्यक्रमका साथ आधुनिकताको अवतरण भयो र व्यवस्था परिवर्तनको नारासहितको पुनर्जागरण भयो, त्यसमा पनि महिला अधिकारको विषयमा पछि परेका छन् । भनिएका क्रान्तिहरु महिलाका निम्ति भ्रम बनिरहेका छन् । आज समाज स्वतन्त्रता, समानता र भ्रातृत्व स्थापित गर्न चुकेको छ । लैङ्गिक विभेदलाई ढाकछोप गरेर ‘सज्जन संसार’ लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यताको महाकथनमा डुबेको छ ।
हुन त नारीहरू पनि त्यही भ्रमित आशामा काँधमा काँध मिलाएर नयाँ सुन्दर संसारको सोचमा हराए । महिलाहरूले पनि पहिचान र प्रतिस्पर्धाको त्यही बाटो अनुसरण गरे जुन पुनर्जागरणबाट उत्पन्न भएको राजनीतिको मुख्य अभिनेता पुरुष वर्गले बनाएको थियो । त्यसैको नतिजा आजसम्म पनि विश्वमा महिला राजनीतिको कुनै स्थान हुन सकेको छैन ।
तथाकथित विकसित देशहरूलाई हेर्दा, महिलाको उपस्थितिमा त परिवर्तन आएको छ तर, परिस्थितिमा खासै परिवर्तन आएन । किनभने पुनर्जागरण नामको परिवर्तनको नयाँ धारामा पनि महिलाहरू आफ्नै राजनीतिक बहसका लागि उभिन सकेनन् । उनीहरूका लागि राजनीतिक ठाउँ सिर्जना हुन सकेको छैन ।
शक्ति साझेदारी
आज ‘संसारको आधा आकाशमा हाम्रो अधिकार छ’ भन्ने नारीवादीहरूको नारा खास अर्थयुक्त छैन । आधुनिक राजनीतिक संस्कृति जसमा महिला राजनीतिको उदय भयो, त्यही पुरुषप्रधान प्रवचनले भरिएको छ, जसले अवसरवाद, भेदभाव र पुरुष मानसिकताका मूल्यहरूलाई बलियो बनाउँछ ।
महिला राजनीतिक प्रवचनले आफ्नो पहिचान स्थापित गर्न सकेको छैन । उनीहरुले पनि सदन र सत्तामा उस्तै नृशंस नंगाको समर्थन लिनुपर्ने भइरहेको छ । आज महिलाहरूले एउटै राजनीतिक संस्कृतिमा बिस्तारै आफ्नो स्थान खोजिरहेका छन्, समान पुरुष सर्वोच्चतावादी मूल्यहरू अभ्यास गरिरहेका छन्, जसको कारण प्रजातान्त्रिक मूल्यहरूलाई समेत मेटाएको छ । जहाँ येन–केन प्रकारको नाङ्गो करियरवादलाई राजनीति भनिन्छ ।
जहाँ न नेताको जनसहभागितालाई प्राथमिकता हुन्छ न त विचारको बलप्रतिको प्रतिबद्धता । राजनीतिक संघर्षलाई अभिनय शैलीको रूपमा आत्मसात गर्नु र भ्रष्टाचारलाई आश्रय दिनु पुरुषप्रधान राजनीतिक संस्कृतिका मुख्य स्थापनाहरू हुन् । के महिलाहरू यो बाहेक राजनीतिक संस्कृति निर्माण गर्ने उद्यम सिर्जना गर्न सक्षम छन् ?
महिला राजनीतिमा बहसको आवश्यकता
पुनर्जागरणबाट उत्पन्न भएको नारीवादले शक्तिमा आफ्नै प्रकारको उपस्थिति सिर्जना गर्नुपर्ने थियो । महिला राजनीतिक बहसलाई नयाँ आयाम दिनुपथ्र्यो । यसमा नारीवादको वास्तविक बल र पहिचान हुन्छ । यसो भएको भए महिला आन्दोलनको गाडी सहभागिता र सहभागितामा अड्कीने थिएन ।
विश्व पुनर्जागरणबाट नवउदारवादतर्फ सरेको छ । छलफलका मुद्दाहरू मिनेट–मिनेट परिवर्तन भइरहेका छन् । राज्य भनिने संस्था नै कमजोर बन्दै गएको छ । सत्ताको राजनीति अहिले पुँजीको राजनीतितर्फ मोडिएको देखिन्छ । यस्तो अवस्थालाई राजनीतिलाई शुद्धिकरण गर्न महिलालाई अवसर छ ।
विश्वभर नै आर्थिक स्रोतबाट महिलाहरु बञ्चित छन् । आर्थिक स्रोतबाट बञ्चित महिलाहरुले राजनीतिक ठाउँ कसरी सिर्जना गर्छन् ? समसामयिक चुनौतीको सामना कसरी गर्छन् ? शक्तिको हिस्सा कसरी बढाउँछन् ? धेरै जटिल प्रश्नहरू छन्, यी यक्ष प्रश्नहरूको उत्तर खोज्नु आजको महिला आन्दोलनको मुख्य काम हो ।
सहभागिता बढाउन पहल आवश्यक
राजनीतिमा महिलाको सहभागिता बढाउन उनीहरुको प्रतिनिधित्वको व्यवस्था प्रभावकारी कदम हुनसक्छ । किनभने दलहरूले महिलालाई आवश्यक संख्यामा टिकट दिइरहेका छैनन् । तल्लो तहमा समाजमा आफ्नो कामको आधारमा आफ्नै पहिचान र प्रभाव राख्ने यस्ता महिलाहरूलाई दलहरूले जानाजानी बेवास्ता गर्छन् । यसका बाबजुद पनि महिलाले ठूलो मात्रामा सकारात्मक नतिजा दिइरहेका छन् ।
महिला नेतृत्व भएको स्थानीय तहमा राजनीतिक गतिविधिमा व्यापक सुधार भएको अध्ययनले देखाएको छ । त्यसैले माथिल्लो तहमा समेत महिलालाई उचित अनुपातमा सहभागिताको अवसर प्रदान गर्नु कल्याणकारी राज्यको प्राथमिकता हुनसक्छ । यस दिशामा महिलाको शक्तिमा सहभागिताको व्यवस्था सराहनीय र समयसापेक्ष महत्वको पहल हुनेछ । परिपक्व राजनीतिक समझदारीका साथ राजनीतिको परम्परागत शक्ति समीकरण परिवर्तन गरी समाजमा नयाँ राजनीतिक संस्कृतिको विस्तार गर्नुका साथै महिलाको क्षमतालाई खुलेर र रचनात्मकरूपमा प्रयोग गरी सकारात्मक वातावरण सिर्जना गर्न अर्थपूर्ण हस्तक्षेप गर्दै सरकारले अघि बढ्नुपर्छ ।
अमर उज्यालाबाट
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies