जनकपुर— २ नम्बर प्रदेशमा हुन गइरहेको तेस्रो चरणको स्थानीय तहको निर्वाचनका लागि बुधवार विहान १० बजेबाट शुरु भएको उम्मेद्वारी दर्ता राती १२ सम्म पनि सकिएन ।
बुधवार राती ११ बजे मुख्य निर्वाचन अधिृकतको कार्यालय जनकपुरमा पुग्दा धमाधम उम्मेद्वारी दर्ता भैरहेको थियो ।
उम्मेद्वार आफै थकित थिए र कर्मचारी पनि उस्तै मुद्रामा देखिन्थे । तर, २० बर्षपछि हुन लागको स्थानीय तहको चुनावको रौनक चाहीँ कायमै थियो ।
बाहिर उम्मेद्वारका समर्थकको भीड थियो । बाक्लो संख्यामा सुरक्षाकर्मी परिचालन भएका थिए । राती साढे ११ बजे मुख्य निर्वाचन अधिृकतको कार्यालय रातोपाटीको टोलीसँग कुरा गर्दै एक जना उम्मेद्वारका समर्थक भन्दै थिए, ‘हाम्रो उम्मेद्वारी दर्ता चाडो गराउन भनेर विहान ११ बजे नै आएका थियौँ । तर, अहिले राती ११ बज्दा पनि पालो पाइएन् ।’
उम्मेदवारी दर्ताका लागि ६ वटा टेवल राखिएको थियो । तर, जनकपुर उपमहानगरपालिकाका २४ वडाका सवै उम्मेद्वारीका लागि दर्ता संख्या कम देखियो । दिउँसो पनि दर्तामा निकै भीड थियो । केही पार्टीका उम्मेद्वारहरुले कर्मचारीमाथि आरोप लगाएका थिए । जस्तो कि एक जना राजपाका समर्थकले भनेका थिए, ‘तीन दलका उम्मेद्वार आउदा चाडो दर्ता गरियो । राजपालाई हस्ताक्षर मिलेन, फोटो मिलेन भनेर जानी जानी ढिला गरियो ।
निर्वाचन कार्यतालिका अनुसार २१ गते उम्मेद्वारको मनोनयन दर्ता, त्यसै दिन उम्मेद्वारको सूचि प्रकाशन, २२ गते उम्मेद्वारको विरोधमा उजुरी दिने, २२ गते नै मनोनयन पत्र जाँच गर्ने, २३ गते मनोनयन भएकाको नामवली प्रकाशन गर्ने, २३ गते नै उम्मेद्वारको नाम फिर्ता लिने कार्यतालिका छ ।
२४ भदौमा उम्मेद्वारको अन्तिम नामवली, त्यसैदिन उम्मेदवारलाई चिन्ह र असोज २ मा मतदान हुनेछ |
गंगाराजमुकारुङ राईनेपाली सेनाका कर्णेल हुन् । कर्णेल राईले काठमाडौंको छाउनीमा रहेको आर्मी हस्पिटलको प्रशासन रजिष्ट्रारको भूमिका निर्वाह गर्दै आएका छन् ।
९२ वर्षअघि चन्द्रशमशेरको पालामा निर्मित मिलिट्री हस्पिटलमा ६३५ शय्या छन् । हस्पिटलमा २ सय चिकित्सक र त्यति नै स्टाफ नर्स कार्यरत छन् । कर्णेल राईसँग मेरो जीवनका लागि कुराकानी गरिरहँदा अस्पतालमा ४ सय ५५ बिरामी उपचाररत थिए ।
उनी तेस्रो गीतिसंग्रह प्रकाशन तयारीमा छन् । ‘इलामे सहर चियाबारी राम्रो त्यही पर घर हाम्रो’ जस्तो लोकप्रिय गीत लेख्दै आएका गीतकारसमेत रहेका कर्णेल गंगाराज मुकारुङ राईसँग रातोपाटीको मेरो जीवनका लागि दीपेन्द्र राईले गरेको कुराकानी :
मेरो खाना
विशेषतः दालभात, तरकारी र कुखुराको मासु मन पर्छ । खानका रेष्टुरेन्ट यदाकदा पुग्ने गर्छु । रेष्टुरेन्ट पुगिहाल्दा मःम, सेकुवा रोजाइमा पर्छन् । पकाउने रुचि भए पनि ढंग छैन । तर पनि सामान्य खाना पकाउँछु ।
मेरो पोसाक
सकेसम्म कटनको पोसाक मन पर्छ । पोसाक ‘लुज’ हुनुपर्छ । लगाउँदा सजिलो हुनुपर्छ । पोसाकमा वार्षिक खर्च १०÷१५ हजार रुपैयाँ होला । नीलो सर्ट, खैरो रङको पाइन्ट मन पर्छ । समय छैन भने रेडिमेड किन्ने गर्छु नत्र कपडा किनेरसमेत सिलाउने बानी छ । तर, धेरैजसो रेडिमेड पोसाक नै किन्दै आएको छु । यात्रामा निस्कँदा पिक्याप लगाउन सजिलो लाग्छ ।
मेरो फिटनेस
समय भएमा एक÷डेढ घन्टा हिँड्छु । दिन बिराएर कार्यालयमा एक घन्टा जिम गर्छु । एक घन्टा साउना लिन्छु । डाइटिङ छैन ।
मेरो अध्ययन
एलेन ठुले राईको ‘लोहोरुङ राईहरू’ नामक किताब पढ्दै छु । जीवनी, संस्मरण विधाका किताब पढ्न जाँगर चल्छ । गीतिसंग्रह प्रकाशन तयारीमा जुटेको छु । मेरो निजी पुस्तकालयमा झन्डै दुई सय किताब होलान् ।
मेरो घुमफिर
घुमफिरमा असाध्यै रुचि छ । आठ÷नौ जिल्लाबाहेक नेपालका सबै जिल्ला पुगेको छु । झन्डै २० देश घुमेको छु । घुमेकामध्ये इजरायल असाध्यै मन पर्यो । सफासुग्घर, अनुशासित देश हो– इजरायल । एकपटक जापान र अमेरिका पुग्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ ।
मेरो फुर्सद
अत्यन्तै व्यस्त छु । अस्पतालमा परेकाले बिदा लिन पाउँदिनँ । महिनामा दुई दिनभन्दा बढी बिदा लिन पाइँदैन । फुर्सद भइहालेमा पत्रपत्रिका पढ्ने, सानी नातिनी छन्, उनीसँग खेलेर रमाउँछु । काठमाडौंमै रहेकाले परिवारलाई धेर÷थोर समय दिन पाएको छु । २० वर्षपहिले हलसम्म पुगेर चलचित्र हेर्ने गर्थें । प्रविधि विकाससँगै हिजोआज घरमै हेरिन्छ । महिनामा एकपटक मुस्किलले रेष्टुरेन्ट पुगेर खाइन्छ ।
मेरो खेलकुद
फुटबल असाध्यै मन पर्छ । घरमा सबैले क्रिकेट हेरे पनि मचाहिँ बुझ्दिनँ । हेर्न अल्छी लाग्छ । ‘सिभिल लाइफ’ मा क्याम्पस पढ्दासम्म खेलें । सैनिक जीवनमा पनि क्षेत्रीयस्तरसम्म फुटबल खेलेको थिएँ । ब्राजिल, अर्जेन्टिना र जर्मनीका फुटबल टिम मन पर्छन् ।
मेरो मोबाइल
दुई मोबाइल सेट प्रयोग गरेको छु । आइफोन फाइभ भाइले उपहार दिएका हुन् । अर्को साधारण सेट हो । यसको सात÷आठ हजार परेको थियो ।
फुर्सदमा भाइबर, फेसबुक, मेसेन्जर प्रयोग गर्छु ।
मेरो टीभी
टीभी हेर्दा समाचारले प्राथमिकता पाउँछ । कार्यालयबाट फर्केपछि बेलुका टीभी हेर्ने साइत जुर्छ । घरमा रहेको सोनीको ३३ इन्चको टीभी छ ।
मेरो चलचित्र
पछिल्लो समय ‘छक्कापन्जा’ हेरेको थिएँ । त्यतिबेला हेरेको माइतीघर, सिन्दुर र मासुम असाध्यै मन परेको थियो । सबै कलाकार मन परे पनि दयाहाङ राईको अभिनय जीवन्त लाग्छ । टेलिशृंखलाका कलाकार पनि मन पर्छन् ।
मेरो रोग
युरिक एसिड पारिवारिक रोग नै हो । उच्च रक्तचापले समातेपछि औषधि सेवन गर्दै आएको छु । सालिन्दा एकपटक ‘होलबडी चेकअप’ गराउँछु ।
दैनिक शारीरिक अभ्यास गर्ने र खानपानमा ध्यान दिए तन्दुरुस्ती रहन सकिन्छ । म बेलुका दुई रोटीमात्रै खान्छु । बिहान एक गिलास दूध पिउँछु ।
मेरो भाषणशैली
कुशल वक्ता नभए पनि आफूले गर्न खोजेको विषयवस्तु प्रस्तुत गर्छु । सुन्नेले मैले भन्न खोजेको विषयवस्तु बुझिन्छ भन्छन् । आफूलाई थाहा नभए पनि भाषण गर्दा ‘अँ, अँ’ भन्छु कि जस्तो लाग्छ । आक्रामक भाषण कहिल्यै गर्दिनँ । भाषण गरेकै आधारमा विवादमा तानिएको छैन तर कहिलेकाहीं सम्बन्धितले नबुझ्दा वा मैले बुझाउन नसक्दा स्टाफ अफिसरमा सामान्य विवाद हुन्छ ।
मेरो मापसे
दैनिक नगरे पनि चाडबाड र साथीभाइबीच जमघटमा मापसे गर्छु । पहिले÷पहिले जे पनि खाइन्थ्यो, पछिल्लो समय भोड्का खाने गरेको छु । सामान्यतया दुई पेगसम्म खाने गर्छु ।
मेरो संगीत
आफू गीतकार भएकाले गीत असाध्यै सुन्छु । अंग्रेजीमा नयाँ, हिन्दीका पुराना गीत सुन्छु । नेपाली गीत धेरै सुन्ने बानी परेको छ । नारायणगोपाल, दीप श्रेष्ठ, राजेशपायल राई, मेलिना राई, अञ्जु पन्तलगायतको आवाज कर्णप्रिय लाग्छन् ।
गीतकार र सुनेका हिसाबले पनि गीत गुनगुनाउँछु । स्वर नभए पनि गीत गाउन मन लाग्छ ।
मेरो भूल
जीवनमा पश्चाताप लाग्नेगरी भूल गरेको सम्झना छैन । तर, कहिलेकाहीं अन्जानमै कार्यालयीय काममा आफूले भनेको सम्बन्धितले नबुझ्दा आफूले सामान्य भूल गरेको अनुभूति हुन्छ ।
हाम्रो गुरुआमा जयलक्ष्मी राई हुनुहुन्थ्यो । उहाँ कडा स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । उहाँबाट धेरैपटक पिटाइ खाएको थिएँ ।
संवत् २०३५ तिर हुनुपर्छ । म भोजपुर फर्कन लागेकाले चिट्ठी लिन साथीको डेरा पुगेको थिएँ । त्यहाँ विवाद भइरहेको रहेछ । के विषयमा विवाद परेको थियो मलाई थाहा भएन । प्रहरी जम्मा भएका थिए । म त्यहाँ पुग्दा स्थानीयले यो मानिस पनि हो भनेर त्यत्तिकै अभियोग लगाएपछि मलाई प्रहरीचौकीसम्म पुर्याए । तात्कालिक समयमा गल्ती नै नगरी सजाय पाएको थिएँ ।
मेरो घर
म बस्दै आएको घर ०६५ मा बनाएको हुँ । घर आफ्नै कमाइले बनाएको थिएँ । धेरै पैसा थिएन । थोरैभन्दा थोरै पैसामा घर कसरी बनाउन सकिन्छ भनेर इन्जिनियरसँग सल्लाह गरें । त्यस्तै ३०÷४० लाख रुपैयाँ घर ठडिएको हो । वास्तुशास्त्र हेराइनँ । केवल घामपानीबाट ओतिन सकिने घर बनेको छ ।
मेरो राशी
मेरो राशी कुम्भ हो । ग्रहदशा राम्रै छ । मेरो जन्मदिनमा ग्रहशान्ति गराउँछु । लगाइरहेको नीलम हो । ज्योतिषशास्त्रअनुसार माझीऔंलामा नीलम लगाउँदा राम्रो हुन्छ भनेर लगाएको हुँ । घरपरिवारमा धार्मिक संस्कारमा जोड थियो । परिवारले हिन्दु र किरात धर्मलाई आत्मसात् गरेको थियो । हिन्दु धर्मको प्रभाव अलि बढी थियो । त्यसको छाप ममा पनि छँदै छ ।
मेरो सौन्दर्यचेत
कपालमा कहिलेकाहीं तेल लगाउँछु । फेसियल गर्दिनँ । अनुहारमा क्रिम लगाउने बानी छैन । निबियाको ‘बडी स्प्रे’ प्रयोग गर्छु । दिन बिराएर साउना बस्छु ।
मेरो प्रेम
मैले प्रेमविवाह गरेको हुँ । त्यतिबेला श्रीमतीको दाजु मेरो साथी हुनुहुन्थ्यो । साथी भएपछि उहाँको घर गइन्थ्यो । त्यहाँ श्रीमतीसँग देखादेख भयो । देखादेख भएपछि मन परापर भयो । त्यसपछि बिहेको कुरा उठ्यो । कुरा चलाइयो । बुवाआमाले दिनुभयो भनेमात्रै म बिहे गर्छु भन्ने श्रीमतीको भनाइ थियो । लामो समय प्रेम गर्यौं । पछि माग्न गयौं । परिवारबाट हुन्छ भन्ने उत्तर आयो । त्यसपछि बिहे गर्यौं ।
मेरो सपना
मुलुक प्राकृतिक स्रोतसाधनले सम्पन्न छ । हामी मिहिनेती र बहादुर पनि छौं । प्राकृतिक स्रोत साधनले सम्पन्न भए पनि हामी दुःखी छौं ।
मैले बोल्न मिल्छ कि मिल्दैन तर मुलुक सञ्चालन गर्ने सिष्टम भएन कि भन्ने लाग्छ । हिजोआजको संस्कार ३०÷३५ वर्षअघिको भन्दा फरक छ । ३५ वर्षअघि काठमाडौंका सडकमा भेटिएका स÷साना वस्तु हामीले प्रहरीचौकीमा लगेर बुझाउँथ्यौं । हिजोआज भेटिएका पाउनु त परै जाओस्, हिँड्दाहिँड्दै खल्तीबाटै हराउन थालेको छ ।
तर, सिष्टममात्रै बसाउने हो भने नेपाललै संसारकै नमुना देश बनाउन सकिन्छ ।
मेरो परिवार
परिवारमा मसहित श्रीमती सम्झना खालिङ राई, छोरी आयामिका मुकारुङ राई, छोरो अनिकेत मुकारुङ राई र नातिकी छन् । छोरी स्नातकोत्तर अध्ययनरत छन् भने छोरोले दस जोड दुईको अध्ययन सकेको छ ।
मेरो मृत्यु
मृत्यु प्राकृतिक नियम हो । मृत्युदेखि डर लाग्दैन ।
घरछेउ (भोजपुर) मा खोला थियो । खोलामा दह बनेको हुन्थ्यो । हामी दहमा पौडी खेल्थ्यौं । स्कुल बिदाका दिन भतिज शरद मुकारुङ राईसँग पौडी खेल्न त्यही दहमा पुग्यौं । दह गहिरो थियो । म ‘स्वीमर’ हुँ । म दहमा पसें । शरद ‘ननस्वीमर’ थिए । उनी बाढीले बगाएको सुकेको भालुबाँस समातेर दहको छेउछेउ पौडिन थाल्यो ।
म दहमा भित्रबाहिर गर्दै गएँ । एकछिनपछि हेर्दा भजित देखिनँ । चिन्ता लाग्यो । दहबाहिर निस्केर चिच्याउँदा दहको सबैभन्दा गहिरो ठाउँमा फुत्त निस्केर उसले हात दियो । म समात्ने प्रयासरत छु । उसलाई पानीले घुमाउँदैघुमाउँदै म रहेको ठाउँमा ल्याइपुर्यायो । वनमाराको बुटा समातेर, बाढीले बगाएर ल्याएको निगालोको लठ्ठी दिएँ । उसले एक हातले लठ्ठी र अर्को हातले मलाई समात्यो । म पनि बुट्टासँग दहमा पसें ।
हामी दहबाट फुत्त निस्कन्छौं, डुबाइहाल्छ । किनकि उसले मेरो काँधमा टेकेको थियो । मलाई छोड न छोड म तँलाई निकाल्छु भन्दा पनि उसले छाडेन । दुवैले पानी खाएका थियौं । तर बाँच्ने दिन, म जति तल पुग्थें, ‘जम्प’ गर्नुपर्छ भन्ने मलाई थाहा थियो । मैले त्यसै गरें । म दहछेउको त्यस्तो ठाउँमा पुगेछु, खुट्टाको बूढीऔंलाले टेक्दा आँखाआँखासम्म पानी थियो । बिस्तारै घुमाउँदैघुमाउँदै मैले भतिजलाई उद्धार गरेको थिएँ ।
अस्पतालमै काम गर्ने भएकाले मृत्युसँग संघर्ष गरिरहेका धेरै बिरामी देखेको छु । मृत्यु पारिवारिक बोझ र आफूलाई हीनताबोध हुने नहोस् ।
‘नो टेन्सन’ ।
काठमाडौंमा अत्याधुनिक सानाठूला मल, सपिङ कम्प्लेस, मार्केट र मिनिमार्केट खुले पनि हङकङ बजारका व्यापारीलाई कत्ति पनि चिन्ता छैन । उनीहरूको व्यापार तल÷माथि भएको होइन ।
संवत् २०४९ पुस २ बाट काठमाडौंको भृकुटीमण्डपमा सञ्चालित हङकङ बजारको लक्षित ग्राहक आफ्नै छ । बजारमा सर्वसाधारणदेखि निम्नमध्यमवर्गका ग्राहकलाई लक्षित गरेर लत्ताकपडादेखि जुत्ताचप्पलमात्रै होइन, विद्युतीय सामग्रीसम्म राखिएका छन् ।
काठमाडौं निम्नव्यापारी संघ अध्यक्ष लक्ष्मी वलीका अनुसार ३३ रोपनीमा फैलिएको हङकङ बजारमा झन्डै १ हजार २ सय स्टल रहे पनि पसलका हिसाबले झन्डै ७ सय छन् । सात क्षेत्रमा विभाजित बजारका संगठित व्यापारी देख्दा/सुन्दा जोकोही लोभिन्छन् ।
सेक्टर ७, स्टल नम्बर १०१ सञ्चालक देवनारायण दाहालले स्थापनाकालदेखि हङकङ बजारमा व्यापार गर्दै आएका छन् । उर्लाबारी मोरङनिवासी ५० वर्षीय दाहालले व्यापारबाट चार परिवारको घरखर्च धानेकोबाहेक दुई छोराछोरालाई राम्रै स्कुलमा पढाउन सकेकोमा गर्व गरे । उनले बौद्धमा घरसमेत बनाएका छन् । श्रीमतीले इजरायलमा कमाएको पैसाले घर बनाए पनि मुख्य आधार व्यापार नै भएको उनले स्वीकारे ।
व्यापार भनेको अपार हो भन्ने नेपाली उखान प्रचलित छ । यदि त्यसो नभइदिएको भए फार्मेसिस्ट सृष्टि खड्काले छँदाखाँदाको जागिर छाडेर हङकङ बजारमा व्यापार गर्न रहर गर्दिनथिन् । सेक्टर–२, स्टल नम्बर ११० रामेछापकी खड्काले पाँच वर्षदेखि व्यापार गर्दै आएकी छन् । भनिन्, ‘पसलमा मानिस चाहिएपछि जागिर छाडेर यता लागें ।’ उनको पसलमा महिलाका लागि आवश्यक भारतीय कपडा पाइन्छ ।
अक्सिजनले अप्ठ्यारो
देख्नेले २५ वर्षदेखि यहीं ठाउँमा व्यापार गर्दा राम्रै देखे पनि बजारभित्रका समस्या खनिखोस्री साध्य छैन । सुन्दर वस्तुभित्र करूपता पनि लुकेको हुन्छ भनेझैं बजारभित्र अनेकन समस्या छन् । ‘पर्याप्त अक्सिजन नहुँदा ग्राहकमात्रै होइन व्यापारीसमेत बेहोश भएपछि अस्पताल दौडाउनुपर्छ,’ हङकङ बजार सेक्टर ७, पसल नम्बर १०१ सञ्चालक दाहालले भने, ‘चिसोले त्यत्तिकै अप्ठ्यारो पारेको छ ।’
सेक्टर ५ र ६ नम्बरमा अक्सिजन कमी हुने भएकाले त्यहाँ पुग्दा जोकोहीलाई अलि गाह्रो हुन्छ ।
टुकुचाको तनाव
१० वर्षदेखि व्यापार गर्दै आएका सेक्टर ७, स्टल नम्बर १०७ का फडिन्द्र कार्कीले दुःखेसो पोखे, ‘टुकुचाको दुर्गन्धले त्यत्तिकै अप्ठ्यारो पारेको छ । फागुनदेखि भदौसम्म व्यापार गर्न अत्यन्तै गाह्रो हुन्छ ।’
टुकुचामा बाढी आउँदा सेक्टर ६ का व्यापारीलाई असर पुर्याउँछ । कहिलेकाहीं टुकुचाको बाढी सेक्टर ६ तिर पस्छ । बाढी पसे दुई÷तीन दिन पसल बन्द गर्नुको विकल्प छैन । पसल नै बन्द गर्दा व्यापारीलाई असर नपर्ने कुरै भएन ।
त्यतिमात्रै होइन, फागुनदेखि वैशाखमा चल्ने हावाहुरीले पसलको पाल उडाइदिने गर्छ ।
शौचालय अभाव
३३ रोपनीमा फैलिएको बजारमा तीन शौचालयमात्रै छन् । व्यापारीमात्रै होइन, ग्राहक र बटुवाले समेत त्यही शौचालय प्रयोग गर्दा कहिलेकाहीं निकै अप्ठ्यारो पर्ने बताइन्छ ।
भाडैभाडा
हङकङ बजारमा पसल थापेकाले प्रतिस्क्वायर फिटको १२ रुपैयाँका दरले भाडा बुझाउनुपर्छ । धेरैतिर भाडा बुझाउने उनीहरूले समाज कल्याण परिषद्, कपडा राख्ने गोदाम, कपडा बोक्ने भरिया, सरसफाइको भाडा तिर्नुपर्छ ।
दाहालका अनुसार भरियालाई एक भारीको मासिक ५ सय दिनुपर्छ । भरियाले बिहान पसलसम्म कपडा लैजाने, बेलुका गोदामसम्म पुर्याउने गर्छन् । पसल खुलेदेखि बन्द नभएसम्म बत्ती बाल्नुपर्ने बाध्यता छ । बत्ती बालेअनुसार पैसा तिर्नु छँदै छ । त्यतिमात्रै होइन, सरसफाइका लागि प्रतिपसलले मासिक १ सय बुझाउनुपर्छ । गोदाममा एक भारी कपडा राखेको मासिक शुल्क ५ सय तोकिएको छ ।
संघ सञ्चालनका लागि प्रत्येक स्टलले ५० रुपैयाँ बुझाउनुपर्छ ।
महिला बढी
हङकङ बजारमा महिला व्यापारी धेरै छन् । श्रीमान् वैदेशिक रोजगारीमा लागेपछि श्रीमतीलाई यही बजारमा अलमलाएका छन् । एकातिर व्यापार भयो अर्कोतिर बालबच्चा हुर्काउने, बढाउने र पढाउने काम पनि भयो ।
कारबाही कडा
निम्नव्यापारी संघ अध्यक्ष वलीका अनुसार यहाँका व्यापारीलाई असल, कुशल व्यवसायीमा रूपान्तरण गर्दै लगेको सुनाए । उनले ग्राहकसँगको अन्तरसम्बन्ध विस्तार गर्दै लगेको दाबी गरे । त्यसका लागि संघले आचारसंहिता बनाएको छ ।
संघले ग्राहकलाई दुव्र्यवहार गर्ने, मनपरी मूल्य तोक्ने, बार्गेनिङ गर्ने र अनावश्यक विवाद गर्ने व्यापारीलाई कारबाही गर्दै आएको छ । ग्राहकलाई दुव्र्यवहार गरेको प्रकृति हेरेर सम्बन्धित व्यापारीको एकदेखि सात दिनसम्म पसल बन्द गरिने प्रावधान छ । कारबाहीमा परेका व्यापारी थुपै्र छन् ।
परोपकारी काम
व्यापार/व्यवसाय गरेर घरपरिवार चलाउनु त छँदै छ । त्यसबाहेक परोपकारी काममा समेत एकजुट हुने उनीहरूले संस्कार विकास गरेका छन् । गोरखा भूकम्पपछि पुतलीसडक, बागबजार, डिल्लीबजारका स्थानीयले हङकङ बजारमा आश्रय लिएका थिए ।
यहाँका व्यापारी–व्यापारीबीच आर्थिक संकलन गरेर बाढीपीडितका लागि सहयोग गरेका उनीहरूले बजारका भरिया र व्यापारी बिरामी पर्दा उपचारका लागि आर्थिक सहयोग जुटाउँछन् ।
संघकी भूपू उपाध्यक्ष लक्ष्मीदेवी विष्टलाई स्तन क्यान्सर भएपछि उनीहरूले एकै दिन तीन लाख रुपैयाँ संकलन गरेका थिए । यसैगरी, साइकलयात्री पुष्कर शाह विश्वभ्रमणमा निस्कँदासमेत हङकङ बजारका व्यापारीले आर्थिक संकलन गरेर सहयोग जुटाइदिएका थिए ।
गणतन्त्र ल्याउन योगदान
बजारमा रहेका व्यापारी विभिन्न दलसम्बद्ध हुनु अस्वाभाविक होइन । काँग्रेस, एमाले र माओवादी केन्द्रसम्बद्ध व्यापारीको आ÷आफ्नै संगठन छन् । तर, व्यावसायिक हितका लागि काठमाडौं निम्नव्यापारी संघ छ ।
दोस्रो अर्थात् ०६२/६३ को आन्दोलनमा बजार बन्द गरेर आन्दोलित उनीहरूले गणतन्त्र ल्याउन सघाएको दाबी गर्छन् । आन्दोलनक्रममा उनीहरूले जेलनेसम्म भोगेको थिए ।
दसैंमा चौबीसै घन्टा खुला
गत भदौ २७ गतेदेखि हङकङ बजार चौबीसै घन्टा खुला छ । बजार अष्टमीसम्म चौबीसै घन्टा खुला रहनेछ । सम्बन्धित स्टलका व्यापारी अष्टमीसम्म त्यहीं सुत्छन् । अन्य समयभन्दा दसैंमा व्यापार धेरै हुने उनीहरूको भनाइ छ ।
हङकङ बजारमा माधव नेपालदेखि यम बरालसम्म
हङकङ बजारमा नेतादेखि गायकसम्म किनमेलका लागि पुगेको प्रत्यक्षदर्शी बताउँछन् । एमाले वरिष्ठ नेता माधव नेपाल, अधिवक्ता टीकाराम भट्टराई र गायक यम बराल आफ्नै पसलअघिको पसलबाबाट किनमेल गरेको आफ्नै आँखाले देखेको व्यापारी दाहालले सुनाए ।
अक्षम सरकार
२५ वर्षअघि जस्तो थियो, अहिले पनि हङकङ बजारको संरचना त्यस्तै छ । व्यापारीले सरकारलाई कर तिर्छन् । महानगरपालिकालाई व्यावसायिक कर तिर्ने उनीहरूले परिषद्लाई भाडासमेत तिर्दै आएका छन् । सालिन्दा करोड हाराहारी कर तिरे पनि उनीहरूले माग गरेको अस्थायी टहरासम्म बनाइदिन सरकार सकारात्मक देखिएन ।
‘अस्थायी टहरासम्म भइदिएको भए घामपानीबाट ओतिन सजिलो हुन्थ्यो,’ व्यापारी खड्का भन्छिन्, ‘बर्खामा धेरै गर्मी । जाडोमा चिसो न चिसो सहेर व्यवसाय चलाउनुपरेको छ ।’
भृकुटीमण्डको खेर गएको जग्गामा पसल थापेर करोड कर लिने सरकारले ती व्यापारीको वास्ता गरेका छैनन् । सिंहदरबारको पश्चिमी आँगनमा रहेको बजारमा समस्यामाथि समस्या छन् ।
समस्यामाथि समस्या सहेर ग्राहकको माया पाएकैले २५ वर्षदेखि बजार चल्दै आएकोमा काठमाडौं निम्नव्यापारी संघ अध्यक्ष ओली खुसी छन् । झापानिवासी ओलीको जुत्तापसल २५ वर्षदेखि चलेकै छ । व्यापारमा कमी छैन ।
हङकङबजारको पृष्ठभूमि
संवत् ०४२/४३ तिर हङकङ बजार खुलामञ्चमा थियो । फुटपाथमा व्यापार गर्दै आएकालाई बाटामा नबस भनेर खुलामञ्चमा सारिएको हो । सुन्दर सहर परिकल्पना गरेपछि काठमाडौं महानगरपालिकाले खुलामञ्चबाट व्यापारी हटाउने निर्णय गर्यो । व्यापारीले विकल्प मागे । महानगरपालिका र व्यापारीबीच रस्साकस्सी चल्यो । अन्ततः उनीहरूलाई भृकुटीमण्डपमा सारियो । खुलामञ्चमा सार्वजनिक सभा/सम्मेलन भइरहने भएकाले पनि बजार राख्न उपयुक्त थिएन ।
खुलामञ्चमा रहँदा हङकङ बजारले चिनिने त्यही बजार भृकुटीमण्डपमा सार्दा त्यही नामले चिनियो । नाम कसरी हङकङ बजार रह्यो ? संघ अध्यक्ष ओलीले प्रस्ट्याए, ‘हङकङमा खुला बजार हुँदारहेछन् । खुलामञ्चमा खुला बजार राखिएपछि हङकङको जस्तै खुलाबजार भएकाले हङकङ बजार भनिएको हो ।’
खुलामञ्चमा रहँदा भृकुटीमण्डमा जस्तो प्लास्टिककै भए पनि छानो हाल्न पाइँदैनथ्यो । भृकुटीमण्डपमा छानो हाल्ने सुविधा छ । काठमाडौंको महाबौद्ध, वटुको ७० प्रतिशत व्यापारी भृकुटीमण्डपका उत्पादन हुन् ।
काठमाडौँ । सिया र सुन्नीबीचको विभाजन इस्लाम इतिहासको सबैभन्दा ठूलो र पुरानो विवाद हो । यी दुई सम्प्रदायका सदस्यहरु शताब्दीयौँदेखि सहअस्तित्वमा छन् । तिनका धेरैजसो आधारभूत विश्वास र अभ्यासमा समानता पाइन्छ । तर ती नियम, रीति, धार्मिक पाठ र सङ्गठनहरु भने फरक छन् ।
तिनका नेताहरु पनि धेरैजसो आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा देखिन्छन् । लेबनान र सिरियादेखि इराक र पाकिस्तानसम्म पछिल्लो समयका धेरै द्वन्द्वले यही साम्प्रदायिक विभाजनलाई जोड दिएका छन् । यसले समुदायहरुमै चिरा पारेको स्पष्ट देख्न सकिन्छ ।
को हुन् सिया ?
सियाले सम्पूर्ण मुस्लिमको लगभग १० प्रतिशत भाग ओगट्छन् र संसारभरी उनीहरुको सङ्ख्या १५ देखि २० करोड रहेको अनुमान गरिएको छ । सिया मुस्लिमहरु इरान, इराक, बहराइन, अजरबैजान र यमनमा बहुसङ्ख्याका रुपमा रहेको केही तथ्याङ्कमा उल्लेख गरिएको छ ।
त्यस्तै अफगानिस्तान, भारत, कुवेत, लेबनान, पाकिस्तान, कतार, सिरिया, टर्की, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेटमा पनि सियाहरु रहेका छन् । इस्लामको प्रारम्भिक इतिहासमा सियाहरुको उद्भव आन्दोलनका रुपमा भएको थियो । ‘सियात अली’बाट स्थापित आन्दोलनको नामपछि ‘अली पार्टी’को रुपमा विकसित भएको पाइन्छ ।
सियाहरुले सन् ६३२ मा मोहम्मद (अल्लाहको दूत अर्थात मुस्लिम समुदायका प्रवर्तक) को मृत्युपछि सम्पूर्ण मुस्लिम समुदायको ‘इमाम’को रुपमा साँचो उत्तराधिकारी अलि भएको दाबी गर्छन् ।
अलिको सन् ६६१ मा हत्या गरियो । उनको पाँच वर्षे ‘क्यालिफ’ कार्यकाल गृहयुद्धमा बित्यो । सियाहरु अलिका छोरा हसन र हुसेनलाई तिनको हक लाग्ने ठानिएको ‘क्यालिफ’ (धर्मको राजनीतिक नेतृत्व) लिनबाट वञ्चित गराएको विश्वास गर्छन् ।
सुन्नीले शासित देशहरुमा सिया समाजको सबैभन्दा गरिब तप्का हुने अवस्था छ । सियाले धेरैजसो आफूहरुलाई विभेद र दमनको पीडितको रुपमा व्याख्या गर्ने गरेका छन् । ‘सुन्नी अतिवादी’हरु बारम्बार सिया सम्प्रदायकालाई मार्नु लायकको ‘धर्म भ्रष्टहरुको समूह’को रुपमा व्याख्या गर्ने गर्छन् ।
हुसेनको सन् ६४० मा हत्या गरियो । हुसेनलाई प्रतिस्पर्धी मुयावियाले विषको खुवाएर मारेको सियाहरुले विश्वास गर्छन् । मुयाविया सुन्नी उमायाद वंशबाट क्यालिफ भएका व्यक्ति हुन् । हसन सन् ६८१ मा प्रतिद्वन्द्वी उमायाद वंशसँगको युद्धमा मारिएका थिए ।
यही घटना घटेको दिनलाई लिएर सियाहरुले यो दिनलाई सहादत र शोक मान्ने दिनको रुपमा प्रचलनमा ल्याए । आजका मितिमा सिया इस्लामका तीन शाखा रहेका छन्, जसमा ‘जैदिज’, ‘इस्माइलिज’ र ‘इथ्ना असरिस’ रहेका छन् ।
यीमध्ये ‘इथ्ना असरिस’ सबैभन्दा ठूलो समूह हो । जसले मोहम्मदको धार्मिक नेत्तृत्व, आध्यत्मिक एकाधिकार र परालौकिक अगुवाइ गर्दै उनको बाह्र वर्षसम्म अगुवाइ गरेको विश्वास गरिन्छ ।
बाह्रौँ इमाम मुहम्मद अल–महदी सन् ८७८ मा एउटा मस्जिद मुनिको गुफाबाट अलप भएको सिया धर्मावलम्बीको विश्वास रहेको छ । इथ्ना असरिस यी अन्तिम इमाम नमरेको र समयको अन्त्यमा पृथ्वीमा न्याय स्थापनाका लागि फर्किने विश्वास गर्छन् ।
को हुन् सुन्नी ?
विश्वका डेड अर्बभन्दा बढी मुस्लिममा सुन्नीको सङ्ख्या बहुसङ्ख्यकमा रहेको छ । तथ्याङ्कहरुले ८५ देखि ९० प्रतिशतसम्म विश्वमा सुन्नी रहेको देखाएको छ । पश्चिम एसियाका इजिप्ट, जोर्डन र साउदी अरबको ९० प्रतिशतभन्दा बढी जनसङ्ख्या सुन्नी बहुल रहेको छ ।
सुन्नीहरु आफूलाई इस्लामको पुरातन हाँगा भएको मान्छन् । सुन्नि नाम ‘अहल्–अल–सुन्नाह’ पदावलीबाट लिइएको हो । जसको अर्थ ‘जनताको परम्परा’ (पिपुल्स अफ टे«डिसन) हुन्छ । यो सन्दर्भमा परम्पराले ‘हजरत महम्मद’ले भनेका, गरेका, स्वीकारेका वा विरोध गरेका कुराको अभ्यासलाई जनाउँछ ।
सबै मुस्लिमहरु सुन्नाह (परम्परा)बाट निर्देशित हुन्छन् । तर सुन्नीहरु यसको प्रधानतालाई जोड दिन्छन् । सियाहरु पनि मोहम्मदका ज्वाइँ र भतिजा अलीतर्फका वंशजको ज्ञानबाट निर्देशित हुन्छन् ।
सुन्निको जीवन न्यायिक विचारधाराको चार स्कुलबाट निर्देशित हुन्छ । जसमा प्रत्येक सुन्नाहको व्यावहारिक प्रयोग विकासमा केन्द्रित हुन्छन् ।
आजको तनावमा सम्प्रदायवादको भूमिका
सुन्नीले शासित देशहरुमा सिया समाजको सबैभन्दा गरिब तप्का हुने अवस्था छ । सियाले धेरैजसो आफूहरुलाई विभेद र दमनको पीडितको रुपमा व्याख्या गर्ने गरेका छन् । ‘सुन्नी अतिवादी’हरु बारम्बार सिया सम्प्रदायकालाई मार्नु लायकको ‘धर्म भ्रष्टहरुको समूह’को रुपमा व्याख्या गर्ने गर्छन् ।
आज पूरै मध्यपूर्वमा भइरहेको द्वन्द्वको विस्तरित रुपलाई अमेरिकाले साम्प्रदायिक र राजनीतिक सैन्य रुप प्रदान गरेकाले यो झनै बल्झिएर गएको हो ।
सन् १९७९ को इरानी क्रान्तिले सिया इस्लामको उग्र मुद्दा अघि सार्यो । यसलाई खाडीमा रहेको पुरातन सुन्नी शासकलाई चुनौतीको ठानियो । तेहरानको संस्थापन धार्मिक सरकारले आफ्नो सीमाभन्दा बाहिरका विभिन्न समूहहरुलाई समर्थन र सहयोग गर्ने नीति लिएपछि विश्वभरका अन्य सुन्नी समर्थित सरकार र आन्दोलनहरुले आफूलाई सिया सरकारले चुनौती दिन खोजेका रुपमा बुझ्यो ।
सिया बहुल क्षेत्रमा इरानको संस्थापनले लिएको नीतिलाई अमेरिकाले खुलेर विरोध गर्ने तथा सिया बहुल क्षेत्रमा रहेका विरोधीहरुमा आफ्नो घुसपैठ बढाउँदै उनीहरुलाई आर्थिक र सैन्य सहयोग जारी राखेका कारण नै हालको द्वन्द्व झनै विस्तारित भएको विश्लेषकहरुको बुझाइ रहेको छ ।
आज पूरै मध्यपूर्वमा भइरहेको द्वन्द्वको विस्तरित रुपलाई अमेरिकाले साम्प्रदायिक र राजनीतिक सैन्य रुप प्रदान गरेकाले यो झनै बल्झिएर गएको हो । सिया र सुन्नीको आफ्नो धार्मिक विभाजन र गहिरो अविश्वासबीच अमेरिकाले आगोमा घिउ थप्ने काम गरेकाले यो क्षेत्र र समु्दायका बीच शताब्दीयौँदेखिको असन्तुष्टी कम गर्ने प्रयासहरु भए पनि त्यसले सार्थक रुप लिन नसकेको हो ।
उदाहरणको रुपमा सिरियाली गृहयुद्धमा सिया धर्म सम्प्रदायका बसर–अल–असदको सरकारलाई समर्थन गर्ने हेजबुल्लाह लडाकु (छिमेकी लेबनानी सिया लडाकु समूह) र इरानको सैन्यले सिया सरकारलाई जोगाउन भूमिका खेलिरहेका छन् ।
उता साउदी अरबको सुन्नी सम्प्रदाय नेतृत्वको सरकारलाई सिरियाको सिया सम्प्रदाय समर्थित असद सरकार ढाल्न अमेरिका र अमेरिकासँग आबद्ध नाटोले आर्थिक र सैन्य सहयोग जारी राखेका छन् । साउदी अरेबिया र पश्चिमा राष्ट्रहरुले असद सरकार ढाल्न इस्लामिक स्टेट र सुन्नी जहादिस्ट समूहलाई सघाइरहेका छन् ।
काठमाडौं । सरकारले नेपाल आयल निगमका कार्यकारी निर्देशक गोपाल खड्कालाई बर्खास्त गरेको छ । मन्त्रिपरिषद्को सोमबार बसेको बैठकले खड्कालाई पदच्युत गर्ने निर्णय गरेको हो । ‘
विभिन्न संसदीय समितिको प्रतिवेदनका साथै अनियमिताको केही प्रमाण भेटिएको र नियुक्ति गर्दा कार्यसम्पादन मूल्यांकन र करार केही नभएकाले खड्कालाई बर्खास्त गर्ने प्रस्ताव लगिएको आपूर्तिमन्त्री शिवकुमार मण्डलले बताए ।मन्त्रालयको ठाडो प्रस्तावमा उनलाई बर्खास्त गरिएको हो’ उनले भने ।
बैठकमा इन्धन भण्डारणका लागि जग्गा खरिदमा भएको अनियमिताबारे पनि छलफल भएको थियो । बैठकपछि सरकारका प्रवक्ता एवं सञ्चारमन्त्री बस्नेतले भने- ‘जीएम हटाउने विषयमा आपूर्ति मन्त्रीज्यूले केही कुराहरु भन्नुभएको छ । काममा राम्रोसँग सहयोग नगर्ने र गुटबन्दी गर्ने । त्यसैले असहयोग भयो भन्ने किसिमले उहाँले प्रस्ताव ल्याउनुभएको छ ।’
खड्काले भ्रष्टाचार गरेकोतर्फ संकेत गर्दै मन्त्री बस्नेतले अगाडि भने- ‘अनियमितताका बारेमा त तपाईहरु सबैलाई जानकारी नै छँदैछ । म आफैंले पनि नवलपरासीमा हेरेर आएको हुँ अनुगमन भ्रमणको सिलसिलामा । त्यो विषय पनि उठान भएको छ ।’
निगमले पेट्रोलियम भण्डारणका लागि खरिद गरिएको जग्गामा अनियमितता भएको समाचार सार्वजनिक भएको दुई महिनापछि मात्र सरकारले बर्खास्तीको निर्णय लिएको हो ।
जग्गा खरिदमा अनियमितताबारेका समाचार गत साउन पहिलो साता सार्वजनिक भएका थिए ।
निगमले जग्गा खरिद गर्दा भ्रष्टाचार भएको ठहर संसदका पाँच वटा समितिले गरेका थिए । उद्योग, वाणिज्य तथा उपभोक्ता हित सम्बन्ध, सार्वजनिक लेखा, अर्थ, सुशासन तथा अनुगमन र विधायन समितिले जग्गा खरिदमा अनियमितता भएको निष्कर्ष निकालेका थिए ।
लेखा समितिले जग्गा खरिदमा सीधै घोटाला भएको ठहर गर्दै अख्तियारलाई छानविनको जिम्मा दिएको थियो । यस्तै, उद्योग वाणिज्य समितिले जग्गा खरिद गरिएका स्थानको स्थलगत अनुगमन गरी प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको थियो । चलनचल्तीको मूल्यभन्दा चार गुणासम्म बढी मूल्य तिरेर अनियमितता गरिएको उक्त समितिको ठहर थियो ।
सुशासन समितिले त खड्कालाई तुरुन्त निलम्बन गर्न पत्राचारै गरेको थियो । विधायन समितिले जग्गा खरिदमा गम्भीर कानूनी त्रुटी औंल्याएको थियो ।
खड्काले अब के गर्लान् ?
पदच्युतको निर्णय मन्त्रिपरिषदबाट भएपछि खड्काले अब के गर्लान् भन्ने प्रश्नमा धेरैको चासो देखिएको छ । कतिपयले अब खड्का सरकारको निर्णय विरुद्ध सर्वोच्च अदालत जान सक्ने अनुमान गरेका छन् ।
यद्यपि अदालत जाने निर्णय खड्काका लागि आफैंमा आत्मघाती हुन सक्ने खतरा रहेकाले उनले त्यस्तो निर्णय गरिहाल्ने सम्भावनामाथि पनि कतिपयले प्रश्न उठाएका छन् ।
सरकारले बर्खास्त गरेपछि अब के गर्ने भनेर अनलाइनखबरले प्रश्न गर्न खोज्दा खड्का सम्पर्कमै आउन चाहेनन् ।
आयल निगमको जग्गा खरीद प्रकरणमा अनियमितताको आरोप खेपिरहेका खड्कामाथि अनुसन्धान गरी कानूनी कारवाही हुनुपर्ने माग सामाजिक सञ्जालमा निकै जोडतोडका साथ उठिरहेको छ ।
तर, खड्काका विरुद्धमा अख्तियारमा परेको मुद्दामा पनि अहिलेसम्म कुनै कारवाही अघि बढ्न सकेको छैन ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies