–सुरेश भट्ट ‘आश्रिन’
आज अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस । श्रमिकहरूको सम्मान र श्रमिक आन्दोलनमा बलिदानी दिएकाहरू प्रति सम्मान गर्ने उद्देश्यले हरेक वर्ष विश्वभर मे–१ का दिन अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस मनाइन्छ । यस दिन विश्वका ८० भन्दा बढी देशहरूमा आधिकारिकरूपमा सार्वजनिक बिदा दिने चलन छ । विशेषगरी खाडीका देशहरूमा यो अनिवार्य रूपमा कार्यन्वयनमा आइसकेको छैन । खाडीका अफिसहरू खुल्ला हुने र यस क्षेत्रका श्रमिक मजदुरहरू नियमित रूपमा कार्यक्षेत्रमा जाने गरेको पाइन्छ । कतिपय अरब देशहरूमा यो दिनलाई सरकारी रूपमा मनाउने गरेता पनि त्यस ठाउँको प्राइभेट कम्पनी, कार्यालयहरूलाई बाध्यताकारी बनाइएको छैन र आजको दिन काम गर्दा नियमितरूपमा पाउने सेवा सुविधाभन्दा अतिरिक्त केही पनि नपाइने गुनासोहरू श्रमिकका मुखबाट सुनिन्छ ।
एक सय ३६ वर्षअघि अमेरिकाबाट यो दिवस मनाउन थालिएको थियो । अमेरिकाको कामदारहरूले आफ्नो कामको अवस्था सुधार गर्न हड्ताल सुरु गरेका थिए । किनभने त्यहाँका मजदुरलाई दिनमा १५ घण्टा काम लगाउने गरिन्थ्यो । उनीहरूको एउटै माग थियो १५ घण्टालाई ८ घण्टामा झार्नुपर्ने । यही मागलाई लिएर मे १, १८८६ मा धेरै मजदुरहरू अमेरिकाको सिकागो सडकमा उत्रिए । मजदुरहरूको यो आन्दोलन भयावह र तत्कालीन अवस्थामा अमेरिकाको परिस्थिति बिग्रँदै गएको देखेर राज्यद्वारा आन्दोलनरत मजदुरमाथि गोली चलाइयो । सयौँको संख्यामा आन्दोलनरत मजदुर घाइते भए, दर्जनौँको ज्यानसमेत गयो । यसैलाई ध्यानमा राख्दै सन् १८८९ मा भएको अन्तर्राष्ट्रिय समाजवादी सम्मेलनको दोस्रो बैठकमा मे १ लाई अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस मनाउने प्रस्ताव पारित भयो । यसै दिनबाट आजको दिनलाई अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस मनाउने र बिदा दिने चलन बसालियो । साथै, श्रमिकहरूले ८ घण्टाभन्दा बढी काम गर्न नपर्ने निर्णय पनि स्वीकृत भयो ।
सन् १९२३ मा भारतको चेन्नईमा वामपन्थी घटकका वाम मजदुरहरूले आफ्नो संघ संगठनभित्र लुकिछिपी मनाउने गर्थे । त्यसपछि विस्तारै यो झिल्को भारत देशका धेरै मजदुर संगठनहरूसम्म फैलियो । भारतीय वामपन्थीहरूले मजदुर दिवस मनाउनुको मुख्य उद्देश्य श्रमिकहरूको संघर्षको बारेमा बताउन र उनीहरूले गरेका बलिदानहरूको सम्झना गर्नु हो भनेर श्रमिकहरूलाई सम्झाउँथे । उक्त दिन मजदुर र मजदुरहरूलाई उनीहरूको कामको प्रशंसा र प्राप्त उपलब्धिलाई उनीहरूले आफ्नो अधिकारको ठान्थे । श्रमिकहरूमाथि भएका दमन, शोषणविरुद्ध आवाज उठाउन प्रोत्साहन गर्थे । यसरी वामपन्थीहरूले आजको दिनलाई श्रमिक दिवसका रूपमा मनाउने थाले । आज भारतभर यो दिवस मनाइन्छ ।
नेपालको हकमा भने विसं २००३ मा विराटनगरमा मजदुरको पहिलो ऐतिहासिक आन्दोलन भएको थियो । पद्मशमशेर राणाको सरकारले त्यसलाई निर्ममतापूर्वक दबाउने नीति अख्तियार गरेर जननायक बिपी कोइराला, मनमोहन अधिकारीलगायत धेरै नेतालाई पक्राउ गर्यो । अन्ततः २००७ को ऐतिहासिक जनक्रान्तिको प्रस्थान बिन्दु त्यही आन्दोलन बन्न पुग्यो । नेपालमा श्रम बहसको इतिहास लामो छैन । वि.सं. १९१० अघि शास्त्र सम्मत नियम चल्थ्यो । त्यतिबेला खेतीपाती, पशुपालन गर्ने नोकर हुन्थे । उनीहरूलाई जिन्सी, अन्नपातलगायत दिने चलन थियो ।
‘इक्वेल भ्यालु, अफ वर्क’को सिद्धान्तअनुसार रोजगारदाताले समान कामका लागि पारिश्रमिकमा भेदभाव गर्न नहुने उल्लेख छ । तर, विदेशमा भने नेपाली, भारतीय र फिलिपिन्सको नागरिकले प्राप्त गर्ने पारिश्रमिक फरक–फरक छ । नियम–कानुन बने पनि नेपाल सरकारको कूटनीतिक नियोग सक्रिय नहुँदा हाम्रा श्रमिकहरू मारमा परेका छन् । आज पनि लाखौँ नेपाली युवा खाडी मुलुकमा सस्तोमा श्रम बेच्न बाध्य छन् । नेपालको संविधान २०७२ को धारा ३३ ले नागरिकलाई रोजगारको हक र धारा ३४ ले श्रमको हक दिने उल्लेख गरे पनि आजसम्म राज्यले नागरिकलाई रोजगारीको हक सुनिश्चित गर्न सकिरहेको छैन । श्रमको उचित मूल्य दिनुपर्ने भनेको छ । आफ्नो क्षमता र दक्षताअनुसारको रोजगारी छनोट गर्न पाउने अधिकार सबैलाई दिएको छ । नेपालको प्रचलित कानुनको अधीनमा रही स्वतन्त्रतापूर्वक काम गर्न कसैले बाधा पुर्याउन पाइने छैन भनिएको छ, तर खोइ राज्यले नेपालका श्रमशक्तिलाई विदेश पलायन हुनबाट रोक्ने नीति अख्तियार गरेको ? नेपालले आर्थिक विकासको बाटो हेरिरहेका बेला श्रमिकको स्वास्थ्य र सुरक्षाको मुद्दामा भने उदासीन बन्न्दै आएको छ ।
सन् २०१६ मा अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आइएलओ)को एक प्रतिवेदनअनुसार ६३ हजार श्रमिकहरू हरेक दिन कार्यक्षेत्रमा दुर्घटनाका कारण मर्छन् र २३ लाखभन्दा बढी मृत्यु प्रतिवर्ष कामसम्बन्धी रोगले हुने गरेको एक तथ्यांक सार्वजनिक गरेको थियो । यसरी हेर्दा, नेपाली नेपालबाट वैदेशिक रोजगारमा गएका पचासौं लाख श्रमिकहरू पनि अनुपातको हिसाबले दैनिकजस्तो मृत्युवरण गरिरहेका हुन्छन् । वैदेशिक रोजगारमा गएका नेपाली श्रमिकहरूले निकै जोखिमको जीवन बाँच्नु परिरहेको छ । तर, हाम्रो सरकार यति निकम्मा र लाचार छ कि उस्ले पचासौं लाख युवाहरूलाई रेमिट्यान्सको कारखाना मात्रै ठान्छ तर, उनीहरूका समस्याबारे बोल्न आवश्यक मान्दैन । उनीहरूलाई कार्यस्थलमा सहज बनाउन कतै सोच्दैन । न त उनीहरूले रगत बगाएर पठाएको रकमको नै सदुपयोग गर्दछ ।
विश्व श्रम बजारमा पुगेका नेपाली श्रमिकहरूको दिन प्रतिदिन स्वास्थ्यमा प्रतिकूल समस्या देखिँदै छ । उनीहरूमा उच्च रक्तचाप, श्वास प्रश्वाससम्बन्धी रोग, छाला रोग, हृदय रोग, मृगौला रोग, प्रजनन क्षमतामा कमी आदि जस्ता समस्या हुने गरेका छन् । हाम्रा कूटनीतिक नियोगले यस्ता घटनाको रिपोर्टिङ नगर्दा अबको केही वर्षपछि हाम्रा पचासौं लाख युवा श्रमिकहरू रोग बोकेर फर्किन्छन् ।
नेपाल सरकारले विश्व श्रम बजारमा देखिएको यस्तो भयावहको वास्तविक दृष्टिगोचर गर्न नसक्दा वैदेशिक रोजगारीमा गएका लाखौं लाख युवाहरूको भविष्य अन्धकार र असुरक्षित हुँदैछ । जसका लागि राज्यस्तरबाट नेपाली श्रमिकहरू पुगेका कार्यस्थलमा पर्यवेक्षण, निरीक्षण, अनुगमन, सुपरीवेक्षण र श्रम सम्झौतामा पुनरावलोकन आवश्यक छ । होइन भने आजको दिनमा मात्र शुभकामना सन्देश जारी गरेर र बिदा दिएर केही हुँदैन । उक्त शुभकामना सन्देश फगत चिर्केटोभन्दा केही हुने छैन । श्रमिकप्रति उपेक्षा हुनेछ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies