–खिमराज गिरी
आदिमकालदेखि नै नेपाली समाजमा महिलाहरूको योगदान हरेक क्षेत्रमा रहँदै आएको छ र महिलालाई समाजको आधा आकाश पनि भनिन्छ । भन्ने गरिएको छ, “आमा रोएको आँशु नै आफ्ना सन्तानको लागि दुःख बगाउने भेल हो ।” यद्यपि संसारमा समाज विकासका क्रममा महिलाको कार्य केवल घरायसी कामकाजमा सीमित हुन्थ्यो । पढाउनु हुँदैन, घरकै काममा व्यस्त राख्नुपर्छ भन्ने नेपालजस्ता कम विकसित मुलुकका महिलाहरूको दिनचर्या कम दर्दनाक थिएन । अझ नेपाली समाजमा त लोग्नेको निधनपछि सती जानुपर्ने बाध्यात्मक चलनको प्रतिकारस्वरूप पछि यो प्रथा हटाइयो र विस्तारै महिलालाई पनि शैक्षिक, सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक तथा प्रशासनिक क्षेत्रमासमेत संलग्न गराउन थालियो । र, महिलाहरूले अनेक चुनौति र सामाजिक बिध्नबाधा सामना गर्दै नेपाली महिलाहरूले प्रतिकुलतामा माथि उठेर देशको सामाजिकदेखि राजनीतिसम्मका विविध क्षेत्रमा उल्लेखनीय फड्को मारेको पाइन्छ । हालसम्म नेपालमा महिलाहरूको हरेक क्षेत्रमा राम्रो उपस्थितिबारे केही चर्चा गरौँ ।
राजनीतिक नेतृत्व
वि.सं. २००७ सालको परिवर्तनको बाहकको रूपमा नेपाली राजनीतिमा साहना प्रधान, शैलजा आचार्य र साधना प्रधानलाई लिन सकिन्छ । साहना प्रधान र शैलजा आचार्य उप–प्रधानमन्त्रीसमेत बन्न सफल भएका थिए । तत्कालीन समयमा चुलाचौकामा सीमित हुनुपर्ने महिलाको दिनचर्याबाट माथि उठेर समाज परिवर्तनको लागि अहोरात्र खटिएका अन्य कयौं महिलाको पनि राजनीतिक क्षेत्रमा ठूलो योगदान रहेको पाइन्छ । जसले गर्दा हरेक क्षेत्रमा लाग्न पनि अन्य महिलालाई प्रेरणा मिलेको थियो । त्यस्तैगरी यही क्षेत्रमा लाग्दा विद्यादेवी भण्डारी राष्ट्रपति जस्तो गरिमामय पदमा पुग्न सफल भएको कुरा सर्वविदितै छ ।
सामाजिक कार्यमा महिलाहरू
लामो समयदेखि सामाजिक क्षेत्रमा ठूलो योगदान दिँदै आएका महिलाहरूमा अनुराधा कोइराला जुन माइती नेपालकी संस्थापक अध्यक्ष हुन् र जसअन्तर्गत मानव बेचबिखनविरुद्ध लड्न र पीडितहरूलाई सहयोग गर्न धेरै नै सहयोग गर्दै आइरहेको संस्थाको रूपमा परिचित छ उक्त संस्था । त्यसैगरी लैंगिक समानता र सामाजिक न्यायको वकालत गर्दै आइरहेकी अर्की महिलाको नाम हो मानव बेचबिखनविरुद्ध लड्न र बाँचेकाहरूलाई सहयोग गर्न समर्पित संस्था रक्षा नेपालकी संस्थापक पवित्रा गुरुङ्ग । उनले पनि नेपाली समाजमा महिलाहरूलाई साहस र आँट प्रधान गरेकी थिइन् । त्यस्तै, बालबालिकाहरूलाई हेरचाह गर्ने बालविकास केन्द्रकी संस्थापक पुष्पा बस्नेतको नाम पनि आउँछ । उनले यतिमात्र नभई शिक्षाको क्षेत्रमासमेत ठूलो योगदान दिएकी छन् ।
नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा सबैभन्दा पहिला योगदान पुर्याउने विद्वान पात्रको रूपमा परिचित अर्को नाम हो डा. बानिरा गिरी, जसले दार्जलिङ्गमा बसेर पनि नेपालको साहित्य क्षेत्रमा ठूलो योगदान दिएकी थिइन । जसले गर्दा नेपाली महिलाहरूलाई चुलादेखि चौकासम्म र खेतबारीदेखि सिंहासनसम्मको यात्रा तय गर्न प्रेरणा मिलेको थियो । यसैगरी, इन्दिरा रानामगर, सुनिता दनुवार तथा डा.अरुणा उप्रेतीको नाम पनि नेपाली समाज विकासमा चर्चित नाम हो ।
उद्यमशीलता महिलाहरू
नेपाली महिलाहरूले पनि समाज विकासको क्षेत्रमा उल्लेखनीय योगदान दिँदै आइरहेका छन् । निम्न वर्गका महिलाहरूलाई सीपमूलक तालिम दिई स्वरोजगार सिर्जना गर्दै आत्मनिर्भरतर्फ उन्मुख हुनको लागि प्रेरणा मिल्नेगरी यसैसँग समर्पित संस्था टेवा (नेपाल महिला कोष)की संस्थापक रिता थापाको नाम पनि बिर्सन नहुने नाम हो । जसले महिलाहरूलाई आत्मनिर्भरता र सामाजिक रूपान्तरणलाई प्रोत्साहन गर्दै समुदायको उत्थानको लागि एक सशक्त अभिकर्ताको भूमिका निर्वाह गरेकी थिइन् । उनैको पालामा नेपालमा यातायातको क्षेत्रमा महिलाहरूको गतिलो उपस्थिति हुने साहस देखिएको हो । यसैगरी कलाकारिता र सांस्कृतिक प्रवर्द्धनको क्षेत्रमा लागेर समाज परिवर्तनको बाहक बनेका गौरी मल्ल, करिश्मा मानन्धर, बसुन्धरा भुसाल, दीपाश्री निरौला जो फिल्मको निर्देशकसमेत बनेकी थिइन्, रेखा थापालगायत थुप्रै महिला कलाकारहरूको नेपाली समाज परिवर्तनको लागि ठूलो योगदान रहको पाइन्छ । यसैगरी सगरमाथा आरोहणमा साहसी महिला पासाङ्ग लामु शेर्पाको नाम बिर्सन सकिँदैन ।
यसैगरी, खेलकुद क्षेत्रमा मीरा राईको उपस्थितिले अन्य महिलाहरूलाई पनि खेलको विविध क्षेत्रमा सहभागी भई अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा पदक प्राप्त गर्नसमेत सक्षम भएका कयौं उदाहरणहरू छन् । त्यस्तै, फुटबलको क्षेत्रमा योगदान दिएकी श्रृष्टि घिमिरेको नाम पनि खेलकुदको क्षेत्रमा बिर्सन नहुने नाम हो । प्रशासनिक तथा न्यायिक क्षेत्रको कुरा गर्दा, नेपालको पहिलो प्रधानन्यायाधीश हुन– सुशिला कार्की । उनको नाम पनि नेपालको इतिहासमा एक साहसिक न्यायिक नेतृत्वको रूपमा लिन सकिन्छ ।
नेपाली गाउँले परिवेशमा हुर्केर घाँस–दाउराको सेरोफेरोबाट नेपालको प्रशासनिक क्षेत्रमा प्रमुख सचिवजस्तो गरिमामय पदमा पुग्न सफल राधिका अर्यालको नाम लिनासाथ अन्य महिलाहरूमा पनि प्रेरणा र हौसला जाग्नु अस्वभाविक होइन । नेपालको सीमान्तकृत समुदायको उत्थानको लागि सपना रोका मगरको योगदान पनि उत्तिकै रहेको पाइन्छ । गायक क्षेत्रमा अञ्जु पन्त पनि बिर्सन नहुने नाम हो । त्यस्तै। अहिले नेपाली लोकसंगीतको क्षेत्रमा बिमाकुमारी दुरा, सिला आलेलगायत थुप्रै महिला गायकहरूले नेपालको संस्कृति अनि कलाको सम्वर्द्धन संरक्षणमा दिएको योगदान पनि कम महत्वपूर्ण छैन ।
निष्कर्षमा,
नेपालको सर्वाङ्गीण विकासमा घरयासी कामकाज चुलाचौकादेखि नेपाल तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरका विविध क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान दिँदै आएका महिलाहरूलाई भन्ने गरिन्छ कि, जतिसुकै अशिक्षित भएर घरको सीमित कामकाजमा रुमलिनु पर्ने बाध्यता भएता पनि आखिर बालबालिकाहरूको पहिलो पाठशाला एक महिला नै हुन् र महिलालाई आमा, एक असल गृहिणी, सर्जक, समाजको परिवर्तकका रूपमा विभिन्न उपनामले पनि चिनिन्छ । महिलाहरूलाई पितृसत्तात्मक समाजको कुण्ठित मनोभावना झेलेर खुला र परिवर्तित समाजमा आइपुग्न पक्कै पनि सानो चुनौति थिएन । र, त्यस्तो कडा पहाडका चट्टानहरूलाई फोर्दै अगाडि बढ्ने साहस बटुलेर नै आज हाम्रोजस्तो अविकसित देशमा महिलाको योगदानले नै परिवर्तनका रेखाहरू कोरिएका हुन् भन्नमा दुई मत नहोला ।
नेपाल थप समावेशी र समतामूलक भविष्यतर्फ अघि बढ्दै जाँदा यसमा महिलाहरूको आवाज र योगदानलाई चिन्ने र सोहीअनुरूप अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ । महिलाहरू परिवर्तनका बाहकमात्र नभएर न्यायपूर्ण र समृद्ध समाजका शिल्पकार पनि हुन् । उनीहरूको सोही कोणबाटै सम्मान हुनुपर्छ ।
समग्रमा नेपाली समाजमा महिलाहरूले साधारण घरायसी कामकाजदेखि राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा मानव बेचविखनदेखि लिएर मानसिक स्वास्थ्य तथा सशक्तीकरणसमेत विषयलगायत देशको सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, शैक्षिक, खेलकुद तथा महत्वपूर्ण रूपमा रहेको देशको चारवटै अङ्गहरू कार्यपालिका, व्यवस्थापिका, न्यायपालिका तथा पत्रकारिता क्षेत्रमा धेरै ठूलो उपस्थिति रहेर नेपालको हरेक क्षेत्रमा महिलाहरूको धेरै ठूलो योगदान रहेको कुरा यथार्थ चित्रण पाउन सकिन्छ । जसलाई समाज विकासको यो अवस्थामा सामान्यकृतरूपमा लिन मिल्दैन ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies