-प्रदीप उप्रेती
लोकतन्त्रको स्थापना पश्चात सामाजिक संरचनाको हरेक विधामा नौलो परिर्वतन आएको तथ्यसँग आमजनमत अनभिज्ञ छैनन् । विशेषगरी पुरुष सम्प्रदायको बर्चश्व कायम रहँदै आएको समाजले छोरी÷चेलीलाई पृथक राख्ने परम्परा रहेको थियो । तर लैङ्खिक विभेद स्वरुप उत्पन्न हुन प्रस्तुत क्रियाकलापविरुद्ध आजका शिक्षित महिलाहरु स्वतः अग्रस्थानमा रहेको पाइयो ।
चुनौतीपूर्ण परिवर्तनको संघारमा नेपाली महिलागण पुरुष सरह काधमा काधराखी अगाडी बढन् आतुर रहेको संकेतको रुपमा यसलाई लिदा फरक नपर्ला । जसले प्रतिस्पर्धात्मक पृष्ठभूमिको आधारस्तम्भ तयार भएको तथ्यलाई मुक्तकण्ठले प्रशंसा गर्नुपर्ने हुन्छ । कौतुहलतापूर्ण नौलो परिवेशमा सुक्ष्म रुपमा भए पनि नारी समुदायले अभिब्यक्त गरेका अदम्य साहसलाई प्रतिनिधी मूलक घटनाको रुपमा लिदै सामाजिक उत्तरदायीत्वको कार्यमा थप हौसला प्रदान गर्न सक्ने हो भने अन्य क्षेत्रमा जस्तै यस क्षेत्रमा पनि नविनताको शङ्कघोष हुने कुरामा हामी कसैको पनि दुई मत हुन सक्दैन ।
प्रस्तुत साहसिक कार्यको थालनिले हालसम्म कायम रहदै आएको पुरात्तन पुरुष हैकमवादी प्रवृतिलाई समयानुकुल प्रस्तिथापन गर्न सहयोगीको भूमिका निर्वाह गर्ने तथ्यलाई अन्यथा लिन मिल्दैन । घटनाक्रमको विकासक्रमलाई क्रमबद्ध रुपमा अध्ययन गर्ने हो भने, नेपाली मृत्यू संस्कार सम्बन्धि कार्यमा पक्कै पनि पुन ः एक पटक गम्भिर भएर सोच्नु पर्ने अवस्था प्रारम्भ भई सकेको छ । अत्यन्त सम्बेदनशिल मानिएको प्रस्तुत विषयमा बृहत सामाजिक परिवेशको अनेकन प्रश्नहरुले जकडीएको वर्तमान अवस्था हो । यथार्थमा तत्सम्बन्धि सम्पूर्ण क्रियाकलापमा केवल पुरुष समुदायको एकाधिकार मात्र कायम रहने हो ? अथवा महिला समुदायलाई पनि क्रमश : सशक्तीकरण गर्दै समानताको प्रत्याभूती कायम रहनु पर्ने भन्ने द्धिविधाजन्य अवस्थाले आधुनिक नेपाली समाज बिलखबन्दमा परेको आभाष भएको छ ।
विशुद्ध धार्मिक परीवेशमा आधारित उक्त गतीविधीको आडमा हुने गरेको अन्याय–अत्याचारपूर्ण ब्यबहार सहन गर्न आजका शिक्षित महिलागण कतिसम्म सक्षम रहन्छन् भन्ने तथ्यले यस क्षेत्रको सुधारात्मक कार्यमा विशेष महत्व राख्ने गरेको पाईन्छ । किनकी, अपवाद बाहेक अन्य अवस्था कायम रहेसम्म धर्मभिरुहरुले जारी गरेको धार्मिक मूल्य मान्यतालाई चुपचाप सहन गर्दै पिल्सीदै जानु आजको बदलिदो सामाजिक परीवशेमा कतिसम्म जायज रहला भन्ने तथ्यलाई अवश्य पनि एक पटक खोतलेर हेर्नुपर्ने हुन्छ ।
अत: पुरुष सम्प्रदाय सरह आफ्नो कुलपरम्परा र धार्मिक आस्थाको आधारमा महिला वर्गले स्वईच्छा अनुसारको निर्णायक भूमिका निर्वाह गर्न सक्ने अवस्था तयार पार्नको लागि राज्यका तर्फवाट महिला शसक्तिकरण एवं सहजीकरणको वातावरण तयार गर्न विलम्व गर्न अवश्य पनि हुदैन ।
सर्वपक्षिय सहयोग र सहकार्यको विकास गर्दै यस क्षेत्रमा रहेको चरम कट्टरपन्थी ब्यवहारलाई समायोजन गर्न नरमपन्थी रणनीतिलाई आत्मसाथ गर्ने चेष्टा राख्ने हो भने, धेरैहदसम्म सकारात्मक भावनाको अभूर्दय हुने देखिन्छ । परिणामत: आज देखिएको छोरा–छोरीको लैङ्गिक विभेदमा पनि सहजीकरणको वातावरण तयार हुन गई छोराको अभावमा परलोकको मोक्ष्य प्राप्ति हुन सक्दैन भन्ने धार्मिक मूल्य मान्यतामा सुखद परिवर्तनको शङ्कघोष हुनेछ भनि ठोकुवा गर्न सकिनेछ । जसले गर्दा महिला हिंसाका साथै बालिका भ्रुणहत्या न्यूनीकरणको दरमा अप्रत्यासित सफलता प्राप्त गर्दै नेपाली जनमतलाई सुशिक्षित गराउन ठूलो अवसर प्राप्त हुने देखिन्छ । किनकी धार्मिक मान्यता अनुसार मृत्युपश्चात गरीने सुद्धाशुद्धिको कार्यका लागि छोरा नै रहनु पर्छ भन्ने सोचमा परीर्वतन ल्याउनु जरुरी भई सकेको छ । जसले निश्चित रुपमा महिला सम्प्रदायलाई पनि पुरुष सरह धार्मिक स्वतन्त्रता प्राप्ति हुने कुरामा सन्देह गर्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य भई सम्बद्ध समुहलाई आत्मसम्मानको अनुभूती कायम रहने देखिन्छ ।
जसको सफल परिणाम भन्नु नै राज्यले अङ्किकार गरेको धर्म निरपेक्षताको वास्तविक सुखानुभूती नेपालका अनेकन समुह, जातजाति एवं लैङ्गिक समाजले समानतापूर्वक अनुभती गर्न सक्ने अवस्थाको सुत्रपात हुने तथ्यहरुले औल्याएको पाईन्छ । पुरुष एकाधिकारवादी धार्मिक संरचनाको चौघेराबाट पृथकरही महिला सशक्तिकरणको प्रभावकारिताको ज्वलन्त उदाहरणको रुपमा प्रस्तुत कदमलाई लिन सकिन्छ । नेपाली समाजमा प्रचलनमा रहेको लैङ्गिय एकाधिकारको अन्त्य गर्दै, हरेक क्षेत्रमा महिला समुहको शसक्त भूमिकालाई उच्च स्थानमा राख्ने दर्बिलो विश्वसनियतालाई कुनै पनि हालतमा कमजोर रहन दिनु हुदैन भन्ने मान्यतामा आधारित रहदै कार्य गर्नुपर्ने हुन्छ ।
नेपाल लगायत विश्वको कुनै पनि कुनामा विभेद नभएको अवस्था फेला पार्न निक्कै कठिन हुनेछ । आधुनिकता एवं सुधारको नाममा जतीसुकै उदार कानूनहरु तर्जुमा गरीएको भनीएता पनि कुनै न कुनै रुपमा प्राप्त हुन आउने कानूनी छिद्रलाई गलत अर्थ लगाउदै उपयोगमा ल्याउदा कहिले काहि विभेदपूर्ण ब्यवहारको सामना गर्नुुपर्ने अवस्था सिर्जना हुने देखिन्छ ।
जसको पूर्ण कार्यान्वयनका लागि निश्चित रुपमा लैङ्गिक समानताको आवश्यकता पर्दछ । तर जनचेतनाको अभावका साथै पुरुष अभिमानवादी चारित्रिक विषेशताका कारण नेपाल लगायत अन्य विकान्सोमुलुकमा महिला सशक्तिकरणका सन्दर्भमा विशेषगरी मौन रहने सस्कृतीको विकासले समानता प्राप्तिको क्षेत्रमा बिलम्ब हुन गएको मात्र हो । त्यसो भएको हुदा जती सुकै उदारताको वर्णन गरिएता पनि ब्यवहारमा उतार्न कठिन हुन गई कागजी दस्तावेजमा मात्र सिमीत रहेकोले सही रुपमा सामाजिक उत्तरदायीत्व निर्माणमा गतिरोध उत्पन्न गएको पाईयो ।
तसर्थ महिला भएकै कारणले हरेक क्षेत्रमा पश्वगमनको परिस्थिती निमार्ण हुने प्रवृति देखियो भने निश्चित रुपमा सम्बद्ध पक्ष लगायत राज्यलाई समेत घात हुने देखिन्छ । लैङ्घिक स्वतन्त्रता अन्र्तगत विशेषगरी नारी स्वतन्त्रताको रक्षा गर्दै मुलुकको हरेक कर्मक्षेत्रमा अग्रगामी परिवर्तनको साथै निकासको मार्ग प्रशस्त गर्ने हो भने, पुरुष सरह बरावरको हैशियतमा अगाडी बढ्न सक्ने बातावरणको विकासले सामाजिक उत्तरदायित्वको क्षेत्रमा लैङ्घिक विभेदको अन्त्य भए सरहको अवस्था प्रारम्भ भएको मानिनेछ भन्दा फरक नपर्ला ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies