–शम्भू कट्टेल
मार्क्सवादलाई मार्गदर्शक सिद्धान्त मानेर काम गरेका थुप्रै मानिसहरू आफ्नो आर्थिक हैसियत र पहुँचको स्तर उठेपछि केही नामधारी मार्क्सवादी नेता वा दलहरूले मार्क्सवाद विपरीत काम गरेको र परिवर्तनमुखी आन्दोलन कमजोर भएको देखेर आजभोलि मार्क्सवादी सिद्धान्त नै अव्यावहारिक वा गलत भन्दै हिँडेको पाइन्छ । के यसरी सिद्धान्तमाथि नै अवैज्ञानिक शैलीमा प्रहार गर्नु सही हो ? यस लेखमा जसबारे चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।
सिद्धान्त कसरी गलत ?
‘मुसाको छोरी मुसैलाई’, ‘भेँडा भेँडासँग, बाख्रा बाख्रासँग’ भने जस्तै मानिसहरू आफ्नो वर्गसँग मिल्दो वर्गका मानिससँग उठबस, लेनदेन, बिहाबारी, आदि गर्दछन् र आफ्नो वर्गको बन्दोबस्तको लागि उनीहरूको आपसमा मिलेमतो हुन्छ । त्यही मिलेमतोबाट आफ्नो रक्षाकवचको काम गर्ने ऐन, कानून, कार्यविधि, नियम, अदालत, सुरक्षादल, कर्मचारी, सरकार आदि बन्छन् र आफ्नो वर्गको हित हुनेगरी लागू गर्छन् । यी वर्गहरूबीच आफ्नो स्वार्थको लागि वा आफ्नो वर्गलाई बलियो बनाउनका लागि विरोधी वर्गलाई कमजोर बनाउने, उनीहरूलाई राज्य–व्यवस्थामा सामेल नगर्ने (गरेपनि डाडू पन्यू आफैंसँग राख्ने), सो राज्य–व्यवस्थाको आडमा शोषण लादेर धन वा साधन स्रोतहरू बटुल्ने र हैकम कायम गर्ने दाउपेचदेखि काटमारसम्म चल्छ ।
राज्य–व्यवस्था शोषणको साधन भएकोले उत्पीडित वर्गका मानिसहरूले पनि आपसमा मिलेमतो गरेर उत्पीडक वर्गको राज्य–व्यवस्था कब्जा गरी त्यो शोषणमुखी राज्य–प्रणाली वा राज्य–व्यवस्था उल्ट्याई शोषण हुन नपाउने राज्य–व्यवस्था लागू गर्दै क्रमशः केन्द्रीय राज्य–व्यवस्थाको ठाउँमा शोषणविहीन र स्वचालित समुदायहरू सिर्जना गर्दै जानुपर्छ ।
प्राकृतिक साधन स्रोतहरू (घाम, हाना, पानी, आकाश, समुद्र, खानी, जमिन, नदी, तलाउ, वनस्पति र जीवजन्तु) मानिसहरूको जीविकाका साधनहरू हुन् । अपराधीहरू र बदमासहरू बाहेक सबैले उत्तिकै हैसियतमा बाँच्न पाउनु पर्ने हुनाले ती साधन स्रोतहरूमाथि सबैको पहुँच पु¥याउन ती साधन स्रोतहरूमाथि समाजको हक कायम गर्नुपर्छ । व्यक्तिको वा सानो समूहको निजी बनाउने हैन । अहिलेको आर्थिक प्रणालीमा ती साधन स्रोतहरूमा निजी हक कायम गरी त्यसलाई भाडामा लगाउने, कुत/अधियाँ/ठेक्कामा लगाएर शुल्क असुल गर्ने, ब्याज असुल गर्ने, त्यसबाट उब्जेको चीजहरूमा आफ्नो हकदाबी गर्ने, समाजको श्रमबाट निर्माण भएको कलकारखाना, मेसीनहरूमा निजी हक दाबी गरी त्यसबाट उब्जेका चीजहरूमा हकदाबी गरी त्यसमा पसिना बगाउनेहरूलाई थोरै बाँडेर धेरै आफूले राखी नाफा वा धन कमाउने र ती संकलित नाफा वा धनलाई फेरि लगानी गरी पुनः नाफा कमाउँदै वा ठूलो धनले सानो धनलाई सुकाएर झन् पछि झन् धन बढाउँदै जाने जुन गरिन्छ, त्यो विकास विरोधी छ । यसले नाफाखोरी चलाई नाफाको लागि जे पनि गर्ने स्थिति बन्छ ।
नाफाको लागि ती प्राकृतिक साधन स्रोतहरूको दोहन भई पर्यावरणीय सन्तुलन बिग्रिन्छ । यसबाट धनवानहरू बिलासी जीवन बिताउने र धनहीन श्रमिक वर्गले बाँच्नै नपाउने वा सास्तीको/हेलत्वको वा मनोवैज्ञानिक रूपले दमित र हीनतापूर्ण जीवन बाँच्न परेर नैतिकरूपले अन्याय र विभेद मात्र नभई त्यो ठूलो हिस्साको उत्पादकत्व घटेर विकास अवरुद्ध हुने र अशान्ति बढ्ने हुन्छ । यस्ता साधन स्रोतहरूलाई समाजको वा समुदायको हक कायम गरी न्यायोचित जीवनयापनको लागि आवश्यक पर्नेभन्दा बढी साधनको उपभोग गर्ने पद्धति हटाई उत्पादकहरूलाई आफ्नो उत्पादनको फलमाथि अधिकांश हक दिलाई समतामूलक र मर्यादापूर्ण जीवनयापनको लागि मौलिक हक र सामुदायिक सर्वोच्चतामा जोड दिई शोषणविहीन र वर्गविहीन समाज समाज सिर्जना गरी समृद्धि र न्यायपूर्ण समाज बनाउनु पर्छ ।
त्यसैले यो सिद्धान्त स्वयम्मा खोट छैन । उद्देश्य पवित्र र न्यायपूर्ण छ । लागू गर्दा उद्देश्यमा नकारात्मक असर नपर्ने गरी लचिलोपन भने अपनाउनु पर्छ । न्याय सिकाउने शिक्षाले मात्र पुग्दैन, अन्याय हुन नपाउने अर्थ–राजनीतिक प्रणाली नै स्थापना गर्नुपर्छ ।
एकैचोटी साधन स्रोतहरूलाई साधन स्रोतहरूलाई समाजको अधीनमा नल्याई क्रमशः (जस्तै : अकुत नाफामा अंकुश, स्वामित्वमा हदबन्दी, ज्याला तलब सुविधाहरू भएको ठूलो फरक घटाउने, ब्याजदर/भाडादर घटाउने, गरीब माथिको कर घटाउने, बजार महँगी र अपारदर्शितामा नियन्त्रण, सार्वजनिक सम्पत्तिमाथिको भ्रष्टाचार/कमिसन/सिन्डीकेट/हैकममा नियन्त्रण, अपराधी/नाफाखोरहरूलाई राज्यको जिम्मेवारीमा नियन्त्रण, बहुमत भोट नल्याउनेलाई प्रतिनिधि नमान्ने, उत्पादनमा संलग्नहरू श्रमिक तथा व्यवसायीहरूका विभिन्न संगठनहरूलाई चुनावी कोटा, पारदर्शी र समानुपातिक शासन प्रणाली) व्यक्तिको भन्दा सरकारी/सहकारी/समुदायको स्वामित्व बढाउँदै लैजानु पर्छ ।
राज्य स्तरबाट राज्यसत्ता उन्मूलनका आधारहरू निर्माण गर्दै सामुदायिक स्तरमा पनि सामुदायिक व्यवस्थापन र स्वामित्व (जस्तै ः सामुदायिक साझा सहकारी उत्पादन र व्यवस्थापन पद्धति)का नमूना अभ्यासहरू बढाउँदै जानुपर्छ । ‘बहुजन हिताय’ हुँदै ‘सर्वजन हिताय’को आधारभूत अवधारणा नखलबलिने गरी तथ्यांकमा आधारित रही सिद्धान्तमा पनि समयोचित परिमार्जन गर्दै जानुपर्छ । यसरी काम गर्ने हो भने आँगन टेढो हुँदैन, नाच्नेको खुट्टा टेढो भएको थाहा हुन्छ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies