–रसुवाली कवि
जंगबहादुरको बेलायत यात्रा, ताना शर्माको बेलायततिर बरालिँदा, लैङसिङ वाङ्देलको रोमको एउटा फूल र प्यारिसको एउटा काँडा पढ्दै जीवा लामिछानेको देश देशावरसम्म आइपुग्दा नेपाली नियात्राले लामो समय पार गरिसकेको छ । यात्रा साहित्य, यात्रा निबन्ध, नियात्रा, यात्रा स्मरण जे भनेपनि नियात्रा विश्व साहित्यमा एउटा छुट्टै विधाको रूपमा स्थापित भइसकेको छ । जीवा लामिछाने नेपाली साहित्यमा अनिवार्य पढिनुपर्ने नियात्राकार हुन् । जसले जीवा लामिछानेलाई पढेका छन्, उनीहरूको लागि लामिछानेका नियात्राले अमिट छाप छोड्छ ।
जीवाको नियात्रामा आजको विश्व परिवेश मात्र हैन, हिजोको विश्व परिवेश पनि छ । विजय मल्लको चर्चित कविता ‘छोरीलाई मानचित्र पढाउँदा’ कवितामा व्यक्त भाव जस्तै जीवा लामिछानेले सम्बन्धि देशको बिगत र आगतलाई कलात्मकरूपमा वर्णन गरेका छन् ।
चितवनका ओशिला बिहानहरूमा भूँइ कुहिरोको लहर हेर्दै हुर्केका जीवा चितवनभन्दा हजारौं किलोमिटर परको आइसल्याण्ड पनि पुगेर आफ्नो सानो गाउँ पदमपुरलाई सम्झिरहन्छन् । युरोपको कुनै देशमा पुगेर उनी पौडी खेलिरहेका हजारौं मानिसहरू देख्छन् । जीवा पदमपुरनेरको सानो खोलोलाई सम्झन्छन्, बाल्यकालको मीठो यादमा रमण गर्छन् । चर्नलाई जहाँ–जहाँ पुगेपनि आफ्नो सानो गुडलाई सम्झिरहनु चराहरूको विशेषता हो । मलाई चराहरूको स्वतन्त्रताको प्रतीक लाग्छ । मानिसमा स्वतन्त्रताको शेष बाँकी छ । मानिसहरूले गुँड बिर्सीसकेका छैनन् । जीवा लामिछाने पनि आफ्नो थातथलो र गुँडलाई भुल्न नसक्ने नेपाली हुन् । उनमा आफ्नो माटोप्रेमको भावना प्रवल छ ।
जीवा लामिछानेलाई म माटोप्रेमी र देशभक्त भन्न रुचाउँछु । राष्ट्रवादी सोच सधैं महान् हुँदैन भनेर मैले जीवा लामिछानेबाट नियात्राहरूबाट सप्रसङ्ग थाहा पाएको हुँ । जर्मनका हिटलर त्यसैका उदाहरण हुन् । युगाण्डाका दादा इदी अमिन अर्का उदाहरण हुन् । एउटा सन्की शासक समाजका लागि कति घातक हुन्छ देश देशावरमा संग्रहित यात्रा निबन्ध ‘युगान्डा : बिर्सन खोजेको इतिहास’ पढ्दा स्पष्ट हुन्छ ।
रुवाण्डाको दारुण कथा छ । ‘कङ्काल सम्याएर उभिएको विकास’ शीर्षकको निबन्धमा । रुवाण्डाको ती बिर्सन नसकिने सय दिन र दस लाख मान्छेको सहादतको कथा पढ्दा आङ्ग सिरिङ्ग हुन्छ । अविकसित समाजमा कसरी शासकहरूले जति जातीय घृणाको वीष वृक्ष रोप्छन्, त्यति नै त्यो मानवताको लागि घातक हुन्छ । देशा देशावरको पहिलो यात्रा निबन्धमा त्यसको वर्णन छ ।
अफ्रिकी देशहरू विकासका हिसाबले पछाडि परेका छन् । त्यहाँको प्राकृतिक स्रोत साधनमाथि हैकमवाला राष्ट्रको नजर पर्नु स्वाभाविक पनि हो । हामी सोपानतन्त्रको अनुभुति गरेकै छौं । डरलाग्दो कुरा, अफ्रिकी समाजमा राष्ट्रवाद र फरक जातीप्रतिको घृणाले युद्ध जन्माएको छ । धेरै मानिसहरूको ज्यान गएको छ । जीवाले एकदम सरल ढंगले त्यो समय करुण व्याख्या गरेका छन् । अफ्रिकी देशहरूको हाल पढ्दा हाम्रो समाजको याद आउँछ । यहाँको अविकासको झल्को आउँछ ।
वैज्ञानिक निकोला टेस्लालाई गर्व मान्ने क्रोएसियाले कप्तान लुका मोडरिचलाई आदर्श मान्छ । क्रोएसियाको नाम नसुनेका धेरै फुटबलप्रेमीहरूले लुका मोडरिचलाई चिन्न पाएका छन् । विश्वकपमा गोल हानिरहेका उनै लुकाको नाम सुनेर त्यहाँ जान उत्साहित जीवा छोरा अनुरागको व्यवस्थापनमा क्रोएसिया पुग्छन् । त्यहाँको इतिहास, संस्कृति र जीवनपद्धतिको मिठो व्याख्यासहित यात्रा निबन्ध लेख्छन् ‘क्रोएसिया ः सौन्दर्यको जादु ।’ उनलाई क्रोएसियाको निकुञ्ज घुम्दै गर्दा फेवातालको याद आएको छ ।
जीवा लामिछानेको नियात्रामा निजत्व र शैलीमा उत्कृष्टता पाइन्छ । ‘मुन्तिर आगो र मास्तिर हिउँ’ शीर्षकमा आइसल्याण्डको व्याख्या छन् । यही नियात्रा उनले गरेको व्याख्या बडो मिठो छ । उनी लेख्छन्, “कुरा जाडोको मात्रै थिएन । किनभने हिउँदमा मस्कोको चिसो माइनस ३५ डिग्रीसम्म भोगेको मलाई अनुभव छ । डिसेम्बरदेखि मार्चसम्म रुसका अधिकांश इलाकातिर यस्तो ठण्डी चलिरहन्छ । एक समय माइनस २०/३०डिग्री जाडोको पर्वाह नगरी हामी भुमिगत रेलबाट बाहिरिए लगत्तै पसल खोल्न हिउँ टेक्दै हतारहतार कुदिँरहेका थियौं ।”(देश देशावर पेज ६८ )
आइसल्यान्डको आगतबारे यस नियात्रामा रोचक व्याख्या छ । एउटा विकसित देश जहाँ विधिको शासनको अनुभुति छ । अपराधीक गतिविधि नै शून्यप्रायः रहेको देशको चित्रण पढ्दा अफ्रिकी देशहरूलाई लागेको गहिरा घाउहरू नसम्झूँ जस्तो लाग्छ । पर्यटनले एउटा देशलाई उचाई दिएको थियो । मान, प्रतिष्ठा दिएको थियोे । तीन लाख पचास हजार जनसंख्या रहेको यस देशमा दशौं लाख पर्यटक घुम्न आउँदा रहेछन् । यो नियात्रा पढदा नेपालमा पनि किन ठूलो मात्रामा पर्यटन आएनन् होला भनेर सोचमग्न होइन्छ ।
उच्च कोटीको मनोरञ्जन स्थल मानिन्छ लस भेगास । जीवा लामिछाने १४ वर्षपछि जापान निवासी व्यवसायी महेश श्रेष्ठ, बेलायतका हेमराज शर्मा, र जर्मनीका कुमार पन्तसँगै लस भेगास पुगेका छन् । कुमार पन्तसँग नियात्राकारलेधेरै भ्रमण गरेको देखिन्छ । लेस भेगास पुगेका जीवालाई भद्दा मनोरञ्जन मन पर्दैन । उनकै भाषा ‘जुवाको खाल, बारमा होस गुमुन्जेल पिउने बानी नृत्यको उताउलो भाव भावभङगिमा, कर्कश संगीत र अस्तव्यस्त जीवन’ (पेज ९१) मन परेको छैन । उनले ती सबैको कुरा मिसावट वा संयोजन लस भेगासमा भेटछन् ।
जीवा लामिछाने स्कुल पढ्दाताकाको यादमा पनि फर्केका छन् ठाउँ–ठाउँमा । रेडियो नेपालको विश्व समाचारमा सुनेका देशहरू पुग्दा प्रफुल्ल भएका छन् । रेडियो नेपाललाई याद गरेका छन् । म रेडियो धेरै सुनिने अन्तिम वर्षहरू हुर्के । एफएमहरूको विकास हुँदै गर्दा नवराज लम्सालको मधुवन सुन्ने एउटा ठूलो जमात थियोे रसुवामा । छन्द कविताले समाजलाई कति ठूलो प्रभाव पारेको जमाना थियो । पछि आरआर कलेजमा मधुवन : सुन्ने सुनाउने कार्यक्रमको सिलसिलामा नै चल्यो । नवराज लम्साल त्यही भेटिए । आजको गजलमा स्थापित पुस्तालाई एउटा उत्कृष्ट मञ्च थियोे मधुवन । मदन पुरस्कार विजेता मेरो मित्र विवेक ओझालाई मैले मधुवनमा नै भेटेको हूँ । त्यो समय उनको नाम विवेक विषालु थियोे । चोटिलो गजल वाचन गर्थे । केही पछिमात्र उनी आख्यान जगतमा आएका हुन् ।
साइप्रस पुग्दै गर्दा विभाजनको कथाले जीवालाई उद्वेलित बनाउँछ । उनी पन्छीहरूको स्वतन्त्रताको कुरा गर्छन् । श्रीङका पुग्दा त्यहाँको हात्ती अनाथालय देखेपछि उनमा प्राणी प्रेमको भावमा व्यक्त हुन्छ । उनी सौराहामा पनि हात्तीको बिष्टाबाट कागज बनाएर पर्यटन बिक्री गर्दै त्यो पैसामा अनाथ हात्तीहरू व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ भनेर सोचिरहन्छन् ।
एक ठाउँमा जीवा लामिछाने देख्छन्, “स्वार्थी राजनीतिले सिर्जना गरिरहने हिंसा रोक्न सक्ने हैसियत मेरो छैन । तर एउटा मानवको रूपमा त्यो घाइते गजराजलाइ भन्न चाहन्छु – म सबै किसिमको हिंसालाई निरपेक्ष रूपले घृणा गर्छु ।” ( पेज ११५)
उच्च मध्यम नेपालीहरूको सपनाको गन्तव्य मानिन्छ क्यानडा । यसबारे लामिछानेले ‘क्यानडा : अनेकतामा एकता’ शिर्षकमा यात्रा निबन्ध लेखेका छन् । क्यानडा एक उच्चतम व्यापारी हेनरी मिलको जीवनको उत्कर्ष र ओरालो यात्राको प्रसङ्ग छ । बेलायती महारानीबाट सर उपाधी पाएका हेनरी व्यवसायको एउटा उचाइमा पुग्छन् त्यो तासको घर झैँ ढल्छ पुग्छ र अन्तिममा आफ्नो शहर केशा लोमा नै छोडने अवस्थामा पुग्छन् । जीवन एकनास हुँदैन भनेर बुझाउन नियात्राकारले यो प्रसङ्ग लेखेको हुन कि जस्तो लाग्छ । क्यानडाका क्यान्सर बिरोधी अभियन्ता टेरी फक्सको मुर्तिमा उभिएर जीवाले मानवताको पुजारीलाई उच्च सम्मान गरेका छन् । टोरन्टो शहरबाट २८ किमि दुरीमा पर्ने नियागरा फल्स पुग्दा जीवाको मन रमाएको छ ।
कम्युनिस्ट देशमा पढेर त्यहाँको राज्य व्यवस्थालाई समेत जाने बुझेका जीवा लामिछानेको आर्थिक उदारीकरणलाई हेर्ने दृस्टिकोण सकारात्मक छ । चीन पुगेपछि उनले यात्रा निबन्ध लेखेका छन्, “चीन : जादुयी विकासको झिलिमिली ।” साङघाई भ्रमणमा बेङ्जिङको अन्तर्राष्ट्रिय बिमानस्थलको व्यवस्थापन देख्दा पश्चिमा संचारमाध्यममा आएको खबरमा जस्तो खराब वातावरण त्यहाँ थिएन । त्यहाँ प्रदुषणभन्दा हराभरा जंगल देख्दा उनी खुशी हुन्छन् । उनले देङ सियाओ पिङको आर्थिक नीतिलाई सम्झेका छन् । माओलाई ठूला नेता भनेका छन् । माओको जनताको सित्तैमा सियो पनि लिन्नु हुन्न भन्ने भनाइलाई स्मरण गरेका छन् । ग्रेटवाल हुँदै ग्वान्जाओ पनि पुगेका छन् । चीनमा उनले साङघाई, बेङ्जिङ र ग्वान्जाओको विकासलाई अनुभुत गरेको देखिन्छ ।
अर्को भ्रमणमा उनी हङकङमा रहेका नेपालीहरूलाई भेट्छन् । उनीहरूका सुख दुःखलाई बुझ्ने प्रयास गर्छन् । स्याङ्जाका मिठो भाषा उनी हङकङमै सुन्न पाउछन् । स्याङ्जाका ती वेटरबाट तीस हजार नेपाली हङकङ रहेको जानकारी नियात्राकारलाई प्राप्त हुन्छ । केही नेपाली त्यहाँबाट बेलायत सर्ने तयारीमा रहेको कुरा पनि पत्तो लाग्छ । यो भ्रमणमा जीवा लामिछानेकी जीवन संगिनी बिन्दिता पनि सँगै रहनु भएको हुन्छ ।
एउटा नियात्रा छ ‘मिस्टर गोर्बाचोभ ! टियर डाउन दिस वाल ।’ यस नियात्रामा बर्लिनको पर्खाल छेउमा उभिएर त्यहाँको राजनीति, संस्कृति र जीवन पद्धतिको व्याख्या गरिएको छ । गोर्बाचोभको कथा कम्युनिस्ट र गैरकम्युनिस्ट दुबैको आँखाबाट रुचिका साथ पढिएको छ । जीवाले रोनाल्ड रेगन र गोर्बाचोभको भेटको प्रसङ्ग व्याख्या गरेका छन् । रोनाल्डले ब्रान्डेन वर्गको गेटमा उभिएर भनेका थिए – मिस्टर गोर्बाचोभ ! टियर डाउन दिस बाल । त्यसपछि के भयो ? हामी आफ्ना आफ्ना चस्माले हेर्न सक्छौं ।
रुसका महान् साहित्यकार लियो टोल्स्टोयको सम्म्मान लेखिएको यात्रा निबन्ध हो, ‘साहित्यको तिर्थ : यास्नाया योल्याना ।’ विशालकाय विश्व साहित्य युद्ध र शान्तिका सर्जक लियो टोल्स्टोयको अन्ना करिना पनि विश्व साहित्यको उत्कृष्ट नमुना हो । मलाई इमान इलिचको मृत्यु उतिकै बेजोड लाग्छ । मेरो र जीवाको रोजाइ मिलेको देखिन्छ । लियो टोल्स्टोयको जन्मस्थल यास्नाया योल्याना रुसको पर्यटकीय स्थलमा पर्दोरहेछ । जहाँ जीवा पटक पटक घुमेका रहेछन् । नेपाली साहित्यकारहरू कृष्ण धरावासी, अमर न्यौपाने, ध्रुवचन्द्र गौतम, गोविन्दराज भट्टराई, धनराज गिरी, आश्विनी कोइरालाहरु घुमेर फर्केका रहेछन् । जीवा लामिछानेकै कारण उहाँहरू त्यहाँ पुग्नु भएको देखिन्छ । जीवनको अन्तिम चरण घरबास छोडेर हिडेका लियो टोल्स्टोय ठूलो मौजाका मालिक हुँदा हुँदै पनि उनको जीवन उतिकै मोजमस्तिमा बितेन । उनले सामान्य मान्छेको कथा लेखे । बेश्यालयहरु पनि धाए । सोफिया आन्द्रेएभ्नासँगको प्रेमको सुखद र बिरही पाटाहरू छन् ।
एउटा रोचक नियात्रा छ बिरेन्द्र बियरसँग संवाद । मौसमअनुसार बियर उत्पादन गर्ने टुर्बिनेन ब्रयु कम्पनीले उत्पादन गरेको बियरको कारण नियात्राकार त्यस कम्पनीका मालिक आद्रीयान बेबर जुरिचलाई भेट्न पुग्छन्र रहस्य बुझ्छन् । बियर उपहार पनि पाउछन् । टिम्बुरको स्वादसहित बियर हुन्छ, बिरेन्द्र बियर । त्यो बियरको नाम बजारमा विवादमा पर्छ । मौसमअनुसार बियर उत्पादन गर्ने कम्पनीले राजा बिरेन्द्र नाममा बियर उत्पादन गरेको र बजारमा केही महिनामा बियरको स्टक रित्तिएको हुन्छ । र पनि विवाद हुन्छ ।
त्यस भ्रमणमा नियात्राकारका जीवन संगिनी बिन्दिता र छोरा अनुराग पनि हुन्छन् । जमर्नमा हिमालय र नेपालको कला कौशललाई निजी जंगलमा सजाइहेको जर्मनका हेरीबेर्ट विर्थको सम्मान लेखिएको नियात्रा हो जर्मनीमा कुँदिएको नेपाल हिमालय मण्डप ।
यस नियात्रा नेपालप्रेमी हेरीबेर्ट र उनको कला चेतलाई सम्मानमा लेखिएको छ । हेरिबर्टले नेपालभन्दा हजारौं किलोमिटर पर नेपालको झझल्को दिने प्रयासलाई नियात्राकारले सम्मानभाव व्यक्त गरेका छन् । उनको सानो जंगलभित्र नेपालको काष्ठकला, मुर्तिकला, टुँडालहरु मात्र होइन, नेपालको हिमाल पहाडमा पाइने रुखबिरुवा, जडिबुटी, परम्परागत घरहरू, ढुङ्गेधारा, कुमाले कला समेत रहेको नियात्रा पढ्दा जानकारी हुन्छ । रोचक कुरा उनले नेपालको स्वास्थ बालबालिको शिक्षा आदि क्षेत्रमा सहयोग पनि सहयोग गरेका रहेछन् ।
समकालीन नियात्रा क्षेत्रमा रुचिका साथ पढिने जीवा लामिछानेका नियात्रामा आजको विश्व परिवेश, इतिहास, जीवनपद्धति, संस्कृति, शहरको विकास, निजत्व, मानवताको भाव, विश्व बधुत्व, कलाबोध आदि पाइन्छ । हाम्रा पाठयक्रममा जीवा लामिछानेका नियात्रा राख्न सके त्यो लाभप्रद नै हुने थियोे । जीवा लामिछानेले जस्तै मौलिक नियात्रा लेख्न सके नेपाली नियात्राले निकै फड्को मार्न सक्ने थियो भन्ने कुरा देश देशावर पढ्दा बोध हुन्छ ।
–यसराज भट्टराई
म गाडी पर्खेर घर बाहिर बेञ्चमा बसिरहेको थिएँ । मेरै गाउँको एकजना आमै दोकानबाट धागो किनेर आउँदै थिइन् । “थकाई लाग्यो साह्रो !”, भनेर म बसेकै बेञ्चमा बस्न आइपुगीन । बसौँ न आमा भनेर म अली पर सरेँ ।
“बुहारीलाई जान भनेको टेरिन”, आमैले खुईई गरेर लामो श्वास फेरिन ।
“बिचरा आमाले दुःख पाउनु भएछ”, मैले थपेँ ।
उहिले नी नानी, हामीले जती दुःख आजकलका बुहारीले गर्दैनन् । बिहान तिन बजे उठाएर भकारा सोहोर्न लगाउँथे । मकै पिध्नु जाँतोमा, घाँस लिन जानु पथ्र्यो गोठमा, थला भरी गाई, भैँसी हुन्थे, काम नगरे लपटा खाइन्थ्यो ।”
“अनि आमै त्यत्रो दुःख गरेर दुध चाहिँ के गर्थे त ?” मैले सोधेँ ।
“मोही पार्थे ठूला दारका ठेकामा ।”
“अनी मोही ?” फेरी सोधेँ ।
“आँगनमा खाडल बनाएको हुन्थ्यो, त्यहि मोही हालेर नुन छरीदियो, अनि गाई भैँसी खोलीदिए पछि त्यो मोही चाटी चुटी खान्थे, अनि चरणमा छोड्नु पर्ने ।”
“ढिकी, जाँतो खाजा भुटेका मकै, कोदाका रोटी, मकैको भात खाइन्थ्यो । लुगा राम्रा लाइएन । खुट्टा पटपटी फुट्थे । जुका लाग्थे फारसमा । ए नानी आजकलका बुहारीले कहाँ गर्छन्, एक क्षण खन्न लगायो भने ढाड दुख्छ । घाममा काम गरे ज्वरो आउँछ । एक भारी घाँस ल्याए भने खाना अर्कैले पकाइदिए हुन्थ्यो भनेझै गर्छन् । चुल्हो पोत्नु छैन, लोटाउनु छैन, ग्यास छ, सुखले मातिएका छन् नी नानी आजभोलि ।”
आमैले नबिसाई भनिरहेकै थिइन् । मँ गाडी हेर्दै सुनिरहेको थिएँ ।
“बिहान भरसक नऊठुँ भनेझै गर्छन्, ईश्वर !”
लामो श्वास फेरिन आमैले । धेरै बेर सुनेपछि मैले सोधेँ, “आमै नातिनी कती बजे उठ्छीन ?”
“ए त्यो अल्छी त सुत्छेनी सात बजेसम्म ।”
“घाँस काटछिन् ?” फेरि सोधेँ ।
“हसिँया समाएको छैन अहिलेसम्म, उठेर भात खायो, स्कुल गयो, डाले छ राम्रै डाले ।”
मैले भनेँ, “आमै त्यो नातिनी पनि पछि कसैकी बुहारी हुन्छे, उसकी सासुले पनि त बुहारी अल्छिनी रैछे । काम नै नगर्ने भन्दा तपाईंलाई खुशी लाग्छ ?”
“अब अहिलेकाले कहाँ गर्छन् त हौ”, ऊहिले जस्तÞो आमैले मुख फोरिन् ।
“मैले खोजेकै त्यही थियो, आमै । तपाईंकी नातिनी पनि त पछि कसैकी बुहारी हुन्छिन् नी ! जस्तै आज कसैकी छोरी, नातिनी तपाईंकी बुहारी छन् । त्यसैले त आमै अर्काको छोरीलाई भन्नु अघि आफ्नै छोरी, नातीनी पनि त हेर्नु पर्यो नी !”
आमै छक्क परेर मलाई हेरिन् । त्यही क्षण गाडी आयो ।
“आमै मँ गए है”, भनेर गाडीमा चढेर हिँडे । कुन्नी आमै कतिबेला घर पुगीन् ? अहिले साँझमा खाना खाँदै गर्दा घाँटी खसखसायो । सायद, अहिले बुहारीलाई हेर्दै आमैले मनमनै मलाई सम्झँदै होलीन भन्ठान्छु ।
–राज कुमार राजभण्डारी ‘खोटाङ्गे’
यो दुःखीको भाग्यलाई आज कसैले लुटेको छ
आजभोलि मेरो छाती सिसा सरी नै फुटेको छ ।
आफ्नै मान्छेलाई तड्पाई तिमी गएका छौ आज
कलेजो नै छिया छिया बनी सम्बन्ध टुटेको छ ।
तिमीलाई मैले सारा मन दिए तिमीले लियौ
तर, मुटुमा ठूलै चोट पारी मन टुटेको छ ।
उसको सामु चाहेर पनि अब जान सकिन
अनेकौं बाहाना पारेर बचनले चुटेको छ ।
भौंतारिएर सहारा खोज्दै हिँडिरहेको बेला
पिर व्यथा बुझ्नेहरू साथ दिन जुटेको छ ।
–त्रिपुरा खरेल
पल्ला घरे लखन्तरे, बुढ्यौलीले
जीर्ण भएको छ
सिकुवा, मझेरी चोटाहरूसँगै
आफन्तहरू समेतका लागि
ऊ अजीर्ण भइसकेको छ
घरका आवाज कानमा ठोकिन्छ–
घरका पुराना गाडीहरू
आउटडेटेड भए रे !
ती स्क्र्यापको भाउ लागेछन्
युटिलिटीमा धकेलिएका
बुढो गोरु र गाईहरू पनि
आउटडेटेटकै लिस्टमा छन्
आराले रेटेको बुढो रुखले
रोएर धरान भिजाइसक्यो
बुढो माने स्क्र्यापमा बेचिनु ?
उसको लागि नि युटिलिटी तयार छ
घरखोते बुढो मान्छे झस्किन्छ
कलपुर्जाले चलाएको
एउट सिङ्गो शरीर उसको
घरि खुट्टा दुख्छ, हिँड्न सक्दैन
ओछ्यानमा थलिन्छ
घरि हात कक्रिन्छ
निष्क्रिय बनिदिन्छ
समयले उसलाई पनि
कचकचे बनाएको छ
शरीरका कलपुर्जा चलाउन
लुब्रिकेन्ट चाहिँदो रहेछ
अहिले पैसा सस्तो छ
सामान महँगो छ
सामानले पैसा किन्न सक्छ
पैसाले सामान किनिदैन
मक्किएका हाडजोर्नीलाई
समयको कस लागेको छ
अहिले ऊ मक्किएर
फलाम जत्तिकै भएको छ
गाडीले सर्भिसिङ्ग मागे झैँ
लसिलो झोल सुकेको शरीरले
समयसँग लुब्रिकेन्ट माग्दैछ
समय फर्किएर हेर्दैन
समयलाई उसको खाँचो छैन
समयले भट्टीमा पकाएपछि
अहिले ऊ स्क्र्याप बनेको छ
कुन बखतमा बेचिने हो ?
कहिले आफ्नो पालो आउने हो
समयलाई पर्खिरहेको छ ।
सिलगढी, दार्जिलिङ : युगेन्द्र-लक्ष्मीकान्त अन्तर्राष्ट्रिय अनुवाद पुरस्कार गुठी सिलगढी, भारतले प्रदान गर्न लागेको युगेन्द्र क्षेत्री अनुवाद अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार वरिष्ठ अनुवादक एवम् साहित्यकार डा. अभि सुवेदीलाई प्रदान गरिने भएको छ । यो पुरस्कारमा नगद भारु २१ हजार राशिसहित स्मृति चिह्न प्रदान गरिनेछ । गुठीका अध्यक्ष राधेश्याम लेकालीको अध्यक्षतामा बसेको कार्यसमितिको बैठकले सुवेदीलाई पुरस्कार प्रदान गर्ने निर्णय गरेको हो ।
यसैगरी गुठीले लक्ष्मीकान्त जोशी राष्ट्रिय अनुवाद पुरस्कार अनुवादक एवम् वरिष्ठ सर्जक डा. गोकुल सिन्हालाई प्रदान गर्ने निर्णय गरेको छ । यो पुरस्कारमा नगद भारु ११ हजार राशिसहित सम्मानपत्र र स्मृति चिह्न प्रदान गरिनेछ । संवाद सञ्जाल परिवार चयन समितिको सिफारिसमा सिन्हालाई पुरस्कार प्रदान गर्ने निर्णय गरिएको हो । सो समितिमा ललिता जोशी, लतिका जोशी, युवराज काफ्ले, जीवन राणा, शरद छेत्री, शुक्रराज दियाली र खेम सापकोटा रहेका छन् ।
युगेन्द्र क्षेत्री अनुवाद अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार आफ्ना श्रीमान युगेन क्षेत्रीको नाममा र लक्ष्मीकान्त जोशी राष्ट्रिय अनुवाद पुरस्कार आफ्ना पिता लक्ष्मीकान्त जोशीका नाममा सूचना संवाद सञ्जालकी सम्पादक साहित्यकार ललिता क्षेत्रीले स्थापना गरेकी हुन् ।
कविता, नाटक, निबन्ध र कला चेतनाका सन्धिस्थल डा. सुवेदी प्राज्ञिक चेत भएका व्यक्ति हुन् । नेपाली शिक्षा, सिर्जना, र प्राज्ञिक वृत्तमा उनको उपस्थिति रहेको छ । अराजकजस्तो जिन्दगी बिताउने डा. सुवेदी समालोचक, चिन्तक र समीक्षक हुन् । सफल अनुवादकका अलावा उनी कवि, नाटककार र निबन्धलेखक पनि हुन् ।
अंग्रेजी र नेपाली भाषामा बराबर कृतिका लेखक डा. सुवेदीको मूलतः समालोचना मुख्य विधा हो । उनी नेपाली भाषामा पाश्चात्य समालोचनाका नवचिन्तनलाई भित्राउनेमध्ये एक हुन् । यसैले उनलाई नवीन चेतनाको अग्रदूत पनि भनिन्छ । डा. सुवेदीका नेपाली लिटरेचर ब्याकग्राउण्ड एण्ड हिस्ट्री, पाश्चात्य काव्य सिद्धान्त, सिर्जना र मूल्यांकन, निबन्धमा उत्तरवर्ती कालखण्ड, साहित्य र आमवृत्त, निबन्ध र टुँडिखेल, कार्पेट टाँगिएको आकाश, माध्यम र रचना, अग्निको कथालगायतका कृतिहरू प्रकाशित छन् ।
यस्तै उनले अरस्तुको काव्य सिद्धान्तको नेपालीमा अनुवाद गरेका छन् । यस्तै उनले अंग्रेजी भाषामा विभिन्न फुटकर रचनाको अनुवादका अलावा ५१ कविका अंग्रेजीमा 'पोयमस् अफ द सेन्चुरी'को अनुवाद गरेका छन् । यस्तै उनका काठमाडौं ओडेसी, ड्रिम्स काठमाडौं, ड्रिम अफ पिच ब्लुसम्सलगायतका अनुवाद कृतिहरू प्रकाशित छन् ।
अर्का पुरस्कृत वरिष्ठ सर्जक एवम् अनुवादक डा. गोकुल सिन्हा सन् १९४० मा खरसाङ, दार्जीलिङमा जन्मिएका हुन् । कविता, लघुकथा, निबन्धमा कलम चलाउने डा. सिन्हाले बाइबल, गीताको नेपाली भाषामा अनुवाद गरेका छन् भने नेपाली रामायणको पहिलोपटक अंग्रेजी भाषामा अनुवाद गरेका छन् । ।
द रामायणा अफ भानुभक्त (२०१५) उनको प्रकाशित अनुवाद कृति हो । नेपाली, हिन्दी र अंग्रेजी भाषामा साहित्य सिर्जना गर्ने डा. सिन्हाको बिसाइड घलिब (१९८७), टेगोर (१९९७), द कुरान (१९८०, द फर्स्ट एभर इन नेपाल), द बाइबल (२००० र २००२, इन एशोसिएसन विथ द वर्ल्ड बाइबल ट्रान्सलेसन सेन्टर) र गीता (२००८, इन झ्याउरे, अ नेपाली फोल्क मिटर) रहेका छन् । यस्तै उनले अन्य थुप्रै फुटकर रचनाहरूको पनि अनुवाद गरेका छन् । उनका विभिन्न विधाका २५ पुस्तक प्रकाशित रहेका छन् ।
यसअघि युगेन्द्र क्षेत्री अन्तर्राष्ट्रिय अनुवाद पुरस्कारबाट प्रा. डा. गोविन्दराज भट्टराई र लक्ष्मीकान्त जोशी राष्ट्रिय अनुवाद पुरस्कारबाट जीवन नामदुङ पुरस्कृत भएका थिए ।
काठमाडौं : स्रष्टाहरु सम्मिलित घुम्ती कवि गोष्ठीको १३०औं शृंखला शनिबार सम्पन्न भएको छ । गोकर्णेश्वर माकलबारी, लाइट एकेडेमीमा सम्पन्न सो कार्यक्रमका पमुख अतिथि गोविन्द घिमिरे एवम् विशेष अतिथि अच्युतप्रसाद पौडेल चिन्तन रहेका थिए ।
घुम्ती कवि गोष्ठीका अध्यक्ष माधवलाल श्रेष्ठको संयोजनमा सञ्चालित कार्यक्रममा राजन पुडासैनी, त्रिलोचन आचार्यलगायत दर्जनौं कविहरुले देशको समसामयिक विषयमा आ-आफ्नो सिर्जजा मार्फत देशका विषयमा चिन्ता व्यक्त गरे ।
सर्जक अच्युतप्रसाद पौडेल, चिन्तनले देशको सधैंको गाईजात्रा विषयक कविता पस्किएका थिए । हरेक महिनाको दोस्रो शनिबार काठमाडौं उपत्यकाका विभिन्न स्थानमा यस्तो कार्यक्रम हुने गरेको छ ।
काठमाडौंः नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटी (नासो)ले राष्ट्रिय अन्तरिक्ष चित्रकला तथा अनलाइन वक्तृत्वकला प्रतियोगिताको आवेदन असोज २८ गतेसम्म खुल्ला गरेको जनाएको छ ।
राष्ट्रिय विज्ञान दिवस (असोज १), विश्व अन्तरिक्ष सप्ताह (अक्टोबर ४–१०) तथा विश्व विज्ञान दिवस (कात्र्तिक २४)को सन्दर्भ पारेर उक्त प्रतियोगिता सञ्चालन गर्न लागिएको नासोका अध्यक्ष सुरेश भट्टराईले जानकारी दिए । विद्यालय तहको कक्षा ६ देखि १२ सम्मका विद्यार्थी लक्षित चित्रकला तथा वक्तृत्वकला प्रतियोगितामा ईच्छुक विद्यार्थीले नासोको वेभसाइटमार्फत् आवेदन दर्ता गर्न सक्ने उनले बताए ।
भट्टराईका अनुसार एघारौँ राष्ट्रिय विज्ञान दिवसको अवसरमा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयको सह–आयोजनामा सञ्चालन गरिने यस वर्षको प्रतियोगितामा कुनै दर्ता शुल्क लाग्ने छैन । यस वर्षको प्रतियोगिताको शीर्षक ‘अन्तरिक्ष र उद्यमशीलता’ रहेको उनले जानकारी दिए । सातौँ राष्ट्रिय अन्तरिक्ष चित्रकला प्रतियोगिताको लागि कक्षा ६ देखि ८ सम्म अध्ययनरत विद्यार्थीले आवेदन दिन सक्नेछन् । प्रतियोगितामा प्रथम हुनेले टेलिस्कोप, पदक तथा प्रमाणपत्र प्राप्त गर्नेछन् भने दोस्रो र तेस्रो हुनेले क्रमशस् गिफ्ट ह्याम्पर, पदक तथा प्रमाणपत्र प्राप्त गर्नेछन् ।
पाँचौँ राष्ट्रिय अनलाइन अन्तरिक्ष वक्तृत्वकला प्रतियोगितामा कक्षा ९ देखि १२ सम्म अध्ययनरत विद्यार्थीले आवेदन दिन सक्ने नासोले जनाएको छ । प्रतियोगितामा प्रथम, दोस्रो र तेस्रो हुने विद्यार्थीलाई पुरस्कारस्वरुप क्रमशः नगद रु. १० हजार, पाँच हजार र तीन हजारका साथै पदक र प्रमाणपत्र प्रदान गरिने भएको अध्यक्ष भट्टराईले बताए । दुवै प्रतियोगितामा सहभागी विद्यार्थीलाई प्रोत्साहनस्वरुप सहभागिताको प्रमाणपत्र प्रदान गरिने उनको भनाइ थियो । रासस
–कृष्ण अधिकारी
जीवनको अर्थ के हो, कसरी जीवनमा उद्देश्य, पूर्णता र सन्तुष्टि पाउन सकिन्छ, जीवनमा सम्बन्धले कस्तो प्रभाव पार्छ ? धेरै मानिसले यी र यस्तै प्रश्नका खोजीमा आफ्नो सम्पूर्ण जीवन केलाउन खोज्छन् तर, कमैले मात्रै त्यसका गहिराइमा पुगेर वास्तविक अर्थ पहिल्याउँछन् । कतिले जीवनको अन्तिम क्षणमा मात्रै त्यसको अर्थको भेउ पाउँछन् तर त्यतिबेला उनीहरूको सम्बन्ध टुटिसकेको हुन्छ र ती आफूलाई रित्तिएको महसुस गर्छन् ।
हाम्रो समाजमा मानिसहरू अनेकांै कुराको पछि लाग्छन्, लोभलालच, ईष्र्या, प्रतिस्पर्धाले उनीहरूभित्रको जीवनको रहस्यलाई विकृत बनाएको हुन्छ । मानिसले व्यापारिक सफलता, धनसम्पत्ति र मनोरञ्जनका खोजीमा भौंतारिँदा असल सम्बन्धहरूलाई लत्याइरहेको हुन्छ, चाहे त्यो सम्बन्ध बाबुआमा, श्रीमान् श्रीमती, छोराछोरी वा परिवारका अन्य सदस्य, आफन्तजन, छरछिमेक वा अन्य शुभचिन्तकसँग किन नहोस् । जीवन्त सम्बन्धलाई धेरैले चिन्न नसक्दा तिनको जीवन गहिरो शून्यतातर्फ धकेलिएको छ र ती रित्तोपनको भावनाले निराशा, एकलोपन, अभाव र मूल्यहीन जीवनका भड्खालोमा आफूलाई उत्रिन नसक्ने गरी फसेको पाउँछन् ।
जगतमा धेरै थोरै मानिसले मात्रै जीवनको सही अर्थ बुझेका हुन्छन् । तिनले भौतिक उपार्जनलाई भन्दा जीवन्त सम्बन्धलाई मुख्य देख्छन् र जुनसुकै पेसा, व्यवसायमा संलग्न रहेर पनि जीवनको सागरमा आफूलाई तैराउन सक्छन् । अर्काको रोग, पीडा, अभाव र मृत्युलाई नजिकबाट देखेको एउटा चिकित्सक जो यो अवस्थाबाट आफैँ गुज्रिन पुग्छ, ऊ त्यतिबेला जीवनको सही अनुभूति गर्न सक्छ र त्यसलाई अक्षरका माध्यमबाट बाहिर ल्याउँछ भने त्यो समाजको विम्ब बन्छ ।
वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा. ओममूर्ति अनिलले आफ्ना पिताको असामयिक निधनपछि आफ्ना मनमा छचल्किएको भावनालाई ‘जीवन्त सम्बन्ध’ शीर्षक पुस्तकमा उतारेका छन् । कुनै भौतिक उपलब्धिबाट मान्छेलाई सुख अनुभूति भए पनि त्यसको आयु लामो हुँदैन । जीविकोपार्जनका लागि भौतिक वस्तु, सुखसुविधा जरुरत परे पनि त्यही प्राप्तिलाई सम्पूर्ण जीवन ठानेर पिछा लाग्दा न त त्यसको कुनै पूर्णविराम नै हुन्छ, बरु दौडँदा दौडँदै समयले हामीलाई धेरै पर धकेलिसकेको हुन्छ अर्थात् हामी जीवनको उत्तराद्र्धमा पुगिसकेका हुन्छौं । त्यति बेला बल्ल हाम्रो चेत खुल्छ, धनसम्पत्ति र सफलताले मात्र त सन्तुष्ट नदिने रहेछ । मानिस बेचैन भएर किन मर्छ, जति वृद्ध हुन्छ, त्यति बाँच्ने चाहना बढ्छ । यही कुरालाई उनले आफ्नो पुस्तकमा खोतलेका छन् । पुस्तकमा सम्बन्धहरूको गहिराइलाई केलाइएको छ । व्यक्तिको कर्तव्य, सोच र दायित्वलगायत विषयमाथि केन्द्रित हुँदै मानिसको सोचमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्ने विश्वास लेखकको छ ।
जीवनमा खुसीका दुई प्रमुख स्रोत भौतिक र भावनात्मक पक्षलाई अथ्र्याउँदै उनी भन्छन्, “भौतिक खुसी वा सुखको सीमाको कम आयु हुन्छ । भावनात्मक सुख असीमित र चिरकाल हुन्छ । सांसारिक मानिस भौतिक सुखको प्रलोभनमा पर्छन् किनकि यो सुख आवरणीय हुन्छ तर ज्ञानीहरू भौतिक सुखबाट चाँडै तृप्त भएर भावनात्मक सुखका मार्गमा अग्रसर हुने गर्छन् । उनीहरूले जीवनलाई गहिराइमा बुझेका हुन्छन् तथा आफूलाई चिनेका हुन्छन् । अन्तर्मनको खुसी उनीहरूको प्राथमिकतामा पर्छ ।”
पुस्तकमा सकारात्मक सोचका साथै सामाजिक रूपान्तरण, पारिवारिक दायित्व एवम् पेसागत जिम्मेवारीलाई सँगै कसरी अघि बढाउने भन्ने विषयमा पनि थुप्रै प्रसङ्ग उल्लेख गरिएको छ । दुनियाँमा धेरै जना आफूसँग भएका कुरालाई बुझ्न नसक्दा र मनन गर्न नसक्दा बढी दुःखी हुने गरेका छन् । त्यसैले जीवन र सम्बन्धलाई समयमै बुझ्न आवश्यक रहेको उनको ठम्याइ छ । वास्तवमा सम्बन्धले व्यक्तिगत जीवनलाई चराचर जगत्सँग जोड्ने अवसर प्रदान गर्छ ।
यसबाट मानिसले भावनात्मक सुखको प्राप्ति सँगसँगै आफ्नो जीवनलाई उद्देश्यपूर्ण बनाउन सक्छ । सम्बन्धले व्यक्तिलाई सन्तुष्ट हुन पनि सिकाउँछ । यसले मानिसमा त्याग, समर्पण, प्रेम, कर्तव्य आदि गुणको विकास गराउँछ । त्यसैले सम्बन्ध बुझ्नु भनेको जीवन बुझ्नु हो, बोधयुक्त जीवन बाँच्नु हो तथा जीवनको सार्थक गन्तव्य पहिचान गर्नु हो । जीवनमा भौतिक सुखमा मात्र रमाउने होइन, सम्बन्धलाई परिचालन गर्न सक्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।
वरिष्ठ चिकित्सक डा. अनिलको १० वर्षअघि पेसागत जीवनको सुरुआतकालमा लेखिएको ‘म पनि डाक्टर’ भन्ने पुस्तक पाठकहरूका माझ लोकप्रिय बनेको थियो । सो पुस्तक स्वस्थ रहन र रोगबारे सरलरूपमा जानकारी लिन निकै उपयोगी छ । प्रस्तुत दोस्रो पुस्तकले व्यक्तिको कर्तव्य, सोच र दायित्वलगायत विषयमा तत्वबोध गराएको छ । जीवन सम्बन्ध, संस्कार, संस्कृति, पारिवारिक सम्बन्ध, संघर्ष, सन्तानद्वारा आमाबुबाको हेरचाह, सफलता, असफलता, सुखदुःख र पीडालगायत विषयमाथि संस्मरणात्मक शैलीमा यो पुस्तक लेखिएको छ ।
तीन वर्षअघि बुबाको मृत्युपछि जीवन र सम्बन्धलाई हेर्ने र सोच्ने तरिका नै परिवर्तन भई सोही कुराले उनलाई पुस्तक लेख्न प्रेरित गरेको हो । कृतिमा सामाजिक रूपान्तरण, पारिवारिक दायित्व एवम् पेसागत जिम्मेवारीलाई निर्वाह गर्न सकिने विषयवस्तु समेटिएका छन् । बुबाको मृत्युपछि जीवनमा पारिवारिक सम्बन्धको अर्थ कति हुने रहेछ भन्ने आफूले बुझ्ने मौका पाएको र त्यसैलाई पुस्तकमा उतार्ने प्रयास गरेको उनको भनाइ छ । आफूले धेरै बिरामीको ज्यान जोगाए पनि आफ्नै पितालाई बचाउन नसकेकामा भावुक हुँदै जीवन के हो भन्ने वास्तविकतालाई बुझेपछि नै लेख्न उत्प्रेरणा जागेको उनी बताउँछन् । आफूले सामाजिक सञ्जालमा राखेका सवालमा सर्वसाधारणले राखेका विचारले पनि पुस्तक लेख्न सजिलो भएको उनको भनाइ छ ।
मुटुरोग विशेषज्ञका रूपमा धेरै बिरामीको मुटु छामेका उनले मुटुमात्र नभएर मानिसको मन, मस्तिष्क तथा आर्थिक र सामाजिक परिवेश पनि बुझ्ने मौका पाएका छन् । आफूलाई चिकित्सक भएर मात्रै नभएर समाजको एक सर्वसाधारण व्यक्तिका रूपमा उभ्याएर हेर्दा देखेको दुनियाँको मनस्थितिलाई पनि उनले पुस्तकमा उतारेका छन् । पछिल्लो समय मानिसले काम र पैसाका लागि परिवारलाई समय दिन सकिरहेको छैन । परिवारमा बाबुआमा, छोराछोरी, नातिनातिनाबीचका सम्बन्धमा दरार आएको छ । सबैका कुण्ठा छन्, अभाव महसुस गर्छन् । मानिसमा सम्पूर्ण कुरा छ र पनि ऊ खुसी हुन सकिरहेको छैन । जीवनमा के पेसा मात्रै सम्बन्ध हो, करिअर मात्रै सबथोक हो भन्ने प्रश्नमा रुमल्लिँदै त्यसभन्दा पनि पर जीवन छ भन्ने देखाउन नै आफूले पुस्तक लेखेको उनी बताउँछन् ।
आज बाबुआमा, सन्तान, आफन्त, इष्टमित्र, समाजबीच दूरी बढ्दो छ । यसले मानिसको जीवनलाई नराम्ररी प्रभावित पारेको छ । यो पुस्तक पढेपछि जो कोहीले पनि आफ्ने जीवनको घटनाका माध्यमबाट आफैँलाई पात्र देख्न सक्छ । आफैंँले अनुभूत गर्छ कि लेखकको सोच गलत छ कि सही । पाठकका मनमा अनेक प्रश्न उब्जन्छ र आफैँले त्यसको उत्तर पुस्तकमा भेट्टाउँछ । मानिस अर्बाैंको सम्पत्ति, नाम, इज्जत हुँदा पनि यसले आफूलाई एक्लो, सहाराविहीन पाउँछ, सन्तानलाई कसरी हुर्काएछौँ भन्ने बोध हुन्छ ।
आफ्ना सन्तानलाई विदेश पठाउन खोज्ने अभिभावक अहिले दुःखी छन् भने विदेश जानेहरू पनि सुखी छैनन् । परिवारबाट टाढा रहँदा जस्तोसुकै भौतिक सम्पन्नता भए पनि नजिकको आत्मीयता पाउन सकिंँदैन । धन–दौलत, घर–गाडी, ऐश–आराम, मोज–मस्तीले पनि मानिसलाई आनन्द दिंँदैन । यी कुरा प्राप्ति हुने क्षणसम्म आइपुग्दा मानिसले आफ्नो समय, स्वास्थ्य, सम्बन्ध, सुख धेरै कुरा गुमाइसकेको हुन्छ । आर्जन गरेको कुराभन्दा गुमाएको कुराको हिस्सा ठूलो हुन्छ, जसको कुनै लेखाजोखा नै गर्न सकिंँदैन । मानिस तब मात्र सुखी रहन्छ, जब उसको पारिवारिक जीवन पूर्ण हुन्छ । परिवार, इष्टमित्रसँगको प्रेममय सम्बन्धले कहिल्यै एक्लो महसुस हुन पाउँदैन । आफ्ना आमाबुबा, छोराछोरी, श्रीमान्–श्रीमती, भाइबन्धुसँग नजिक हुनु र एकापसमा मित्रवत् सम्बन्धका साथ बाँच्नुले नै जीवनमा मिठास ल्याउँछ र त्यसले जीवनलाई आनन्दमा पु¥याउँछ । त्यसभन्दा ठूलो जीवन्त सम्बन्ध केही हुँदैन भन्ने नै पुस्तकले सन्देश दिएको छ ।
डा. अनिलले विभिन्न अभियान सञ्चालन गर्दै आएका छन् । सामाजिक सञ्जालमा ठूलो संख्यामा फ्यान र फलोअर्स भएका उनलाई सेलिब्रेटी डाक्टरका रुपमा पनि चिन्ने गरिन्छ । उनले बुवाको मृत्युपछि उनी जस्तै ज्येष्ठ नागरिकका लागि निःशुल्क उपचार गर्न सकियोस् भनेर डा ओम फाउन्डेसन स्थापना गरेका छन् र पुस्तक बिक्रीबाट आउने रकम दुःखी र असहाय ज्येष्ठ नागरिकको उपचारमा खर्च गर्ने उनको योजना छ । पुस्तकको मूल्य एक हजार तोकिएको छ तर, आवरण पृष्ठ बिना पनि रु ६०० मा किन्न सकिन्छ । त्रिपन्न खण्ड र २४० पृष्ठको पुस्तक अनलाइनमा दराज, इसेवा, हाम्रो पात्रो, डा. ओम फाउन्डेसनको वेबसाइट र उनको फेसबुक पेजमार्फत पनि अर्डर गर्न सकिन्छ । समीक्षा पब्लिकेसनले वितरण गर्ने पुस्तक काठमाडौं उपत्यकाभित्र निःशुल्क होम डेलिभरीको व्यवस्था गरिएको छ । विभिन्न सुपर स्टोर एवं कफी सप तथा क्याफे आउटलेटहरूमा समेत पुस्तक उपलब्ध हुने फाउन्डेसनले जनाएको छ ।
–दामोदर पौडेल, तनहुँ
पुरोहितको कथा, ॐ तत्सत मःम भैंसी पुजाय नमोनमः भारत वर्षे भरतखण्डे नेपाल देशे कुत्ती मासे सिर मिश्रणमः श्री भैंसी प्रसाद मःमः प्रजा–लोक–गणतन्त्रमा स्वाहा !
ॐ महम् स्वार्थ नमोयनम, मिश्रित भैंसी प्रसाद पिण्ड त्रीपनताम्, त्रिपनताम् ॐ श्री कान्तिपुरीनगर, वागतमत्यादि क्षेत्राधिकार प्रमुख स्थले पेरिस डाँडा कोटेश्वर क्षेत्रै अखेडा अन्तरगत आज्ञाकारी गणराज्यधिश संगठित जमात राज्यम् नामः घोषित माओन्याण्ड नमस्कारः ! इतिश्री च्यासल दरबारः रातो घरका जमघट सदस्य अटाउने राज्य नामः लेनिन प्रान्तयः अथ माक्र्स प्रादेशिक शरणम् ! अथ ललितपुर क्षेत्राधिकारी वि.पि. नामः भवतः कांग्रेसी राज गान्धिवादी जमातम् गणराज्यः गान्धी प्रदेश स्वागत्ः ! ल अब मःम पिण्डो आचमनि (चम्चा)ले मुखमा हालौं र भैंसीको पुच्छरले पुनः आचमन गर्दै, सभ्य अपराभ्य एकै साथ हुँदै, हात जोडेर बोसो मिश्रित घिउ, पाउडर मिश्रित शुद्ध दुध राजखानी हेर्ने र ताक्ने ।
अनि पेरिस डाँडा वादी नामः जिन्दावाद र एक हौं भन्दै नारा लगाउनेले जे गरे पनि राम्रै राम्रो मात्र । अरू सर्वसाधारणहरूले हात जोडेर ॐ शान्ति शान्ति दुष्ट विचार आत्मा गिरिजाओस् भन्दै प्रार्थना गर्ने । भैंसी पुजापछि पनि भैंसी नै हो । शुद्ध भैंसीको मात्र नभई अहिले त कान्तिपुरी नगर निवासी जनले कुत्तीमांसु मिश्रितहं भैंसीको प्रसाद मःमः कान्तिपुरैको मात्र सर्वाधिक भोजन नभई अन्यत्र नेपाल देशास्तर पनि त्यतिकै प्रख्यात छ ।
अझ पनि (भैंसीप्रसाद मःमः) गठबन्धन दल प्रधानं देशं (भैंसी, प्रसाद, मःमः) यस्तो जोड जाडले भैंसी पुजाको भौतिकवादमा महत्व दर्शाउँछ । भैंसी पुजापछि तयार पारिने अनेकौ परिकारहरुमध्ये राजखानी, ह्याकुल्ला, कल्चौडो, अनेकौं गण–अंगहरुको स्वाद आफ्नै ठाउँमा छन् र पनि भैंसी प्रसाद मःमलगायत छोयला, कचला, दायकुला, भुटन, किमा, थलथले आदि इत्यादिको स्वादले पानी बिजुलीको कस्तो ओजनदार क्रान्ति होला ? जस्तै गोर्खाल्याण्ड त्यस्तै गान्धिवादीहरुको राज्य गान्धी प्रदेश, माक्र्सवादी प्रान्त, लेनिन गणराज्यहरू हुुँदा रहेछन् । अर्को, माओवादको छुट्टै मायोल्याण्ड प्रदेश प्रान्त यस्तै भागहरूमा भागवण्डाबाट प्रभावित तालिम प्राप्त भएका हामी त्यही गणराज्यमा शान्तिपूर्वक भजन गाएर दर्शन सिद्धान्तअनुसार आफ्नो परिचय दिन पाउने छौं । यहाँ पनि अरूको नक्कल गरी भैंसी पुजा भइरहेछ ।
आमुल परिवर्तनको बहानामा विभिन्न देशहरूको उदाहरण दिएर ६०१ जना सभासद दुई वर्षलाई ल्याइयो । आज झण्डै आठ वर्ष भईसक्यो जनताले आठ पैसाको पनि राहत पाएको देखिँदैन ? यहाँका प्रतिगामीहरूले गाईको, पुजा गर्दै अहिलेसम्म भैंसीलाई जसरी राज्यशक्ति लगाएर उपेक्षित गरिदिए, त्यो मानव अधिकारको हननभन्दा ठूलो पक्षपात थियो । अब हामी जनताले नै गरिदिएको आमुल परिवर्तन पुनः हामीबाट नै किन शुरू नगर्ने ? आहाल बस्ने भैंसी पाखा लगाई गाईपुजाको परम्परा अहिलेसम्म चलाई आएका थियौं । यसो विचार गर्दा भैंसीमाथि ठूलो अन्याय भइरहेको हामीले बुझ्यौ । त्यसैले अनेक आन्दोलन क्रान्तिहरू गर्दै सधैँ आहालमा नुहाउने भैंसीप्रसाद मःमलाई प्रख्यात बनायौं । यो भैंसीप्रसाद मःममा पनि चिल्लाकारहरूमा सयर गर्ने तथा घरका ढोका, ओछ्यान तथा सोफाहरूमा समेत बस्न पाउने कुत्तीमांस समेत मिसाई कुनै ठाउँहरूमा बिक्री गर्दछन् भनि विविध सञ्चारहरूमा पढ्न हेर्न पाएकै छौं ? त्यही पनि भैंसी प्रसाद मःमबाट अनेक गण खाद्य परिकारले अग्रगमन भएका हुन् जस्तो जनमानसमा परे जस्तो छ । यस्तै हाम्रो दैनिक तन्त्रमन्त्र पुजापाठअनुसार प्रजा–लोक–गण–जन–तन्त्र–मन्त्रले भारत वर्षे नेपाल खण्डेमा अनेक राज्य प्रान्त, देश देशान्तरगतबाट भैंसीप्रसाद मःमलगायतले नै नेपाल खण्डे विविध तन्त्रे चलिरहेकै छ । आजसम्म भैंसीका सन्तानलाई यी सामन्तीहरूले जिउँदो छदाँ दुध, दही, मही, घिउ गाडाको अग्रभागमा पारेर शोषण गरिरहेछन् । मातृत्वबिहीन शिशुदेखि वृद्धासम्मका भैंसीप्रसाद दुधको खुराकले तङ्ग्रीएका छन् । त्यही भैंसीका छोराछोरीले खान पाउनुपर्ने पहिलो अधिकार हरण गरेर भैसी गोठालाहरूले जनताको हालतजस्तै बनाइदिएका छन् ।
अर्कोतर्फ, गाडा (रथ) शक्तिका श्रोत हुन् भने श्रीकृष्णले अर्जुनलाई रथमा राखेर युद्ध मैदानमा भिडाए जस्तै कतै भैंसी गोठालाहरूले पनि हामी जनतालाई पनि युद्ध मैदानको शिक्षा प्रदान गर्न खोजेका त होइनन् ? अर्कोतिर यमराजको बाहन भैंसी कतिसम्मको ताकतदार रहेछ । त्यो त तपाईं हामीलाई २०४६÷०४७ कै अवधि अर्थात् दुई दशक पार हुदाँसम्म प्रजा–लोक गणतन्त्र मन्त्र उच्चारणले गाई पुच्छर समाई वैतरणी पार गरी आएका दलीय शासकहरू हामीले देखेका नै छौ । जसरी सानातिना खोलानाला नदीमा मिसिएपछि तिनको अस्तित्व गुमाउँछन् । त्यस्तै, जस्तो तीन दलीय मिश्रित भैंसीप्रसाद मःम जस्तै भई दुई दशकमा तीन दशक जति दलीय शाखा भएको आवास भएको छ ? दलीय स्वार्थअन्तर्गत नपर्ला र पनि पारिवारिक पृष्ठभूूमि आफ्नै ठाउँमा छन् । गणतान्त्रिक लोकतन्त्रको आडमा अरूलाई छाडेर शान्ति गर्दै, जो अशान्तिको जह छ, उसैले राज्यसत्ताको लागि अशान्ति मच्चाई रहेछन् । पुनः भैंसी गाडाबालाहरू पनि राज्य सत्ताका लागि सिफारिस गर्न पछि परेनन् । जसरी कालो भैंसी जस्तैः शिक्षक आन्दोलन, डाक्टर, बिरामी बेच्ने गरेर बितिरहेछ । अब हामी २१औं शताब्दीको महान क्रान्तिकारी आन्दोलनकर्ता भएका छौं । साथमा विविध हत्यारा, चोरी, डकैतिहरूका लागि वार्ता टोली र छलफल पनि चलिरहेछन् । जनताले हराएका पनि जनप्रतिनिधि हुन पाएका छन् । सत्ताभत्ताको भागवण्डा लगाउँदै बन्द कोठाभित्र आयातित केक पाउरोटी विविध गडेगलेका मिठाईहरू मिश्रित शुद्ध गुदपाकहरूको मिष्ठान्नहरूले ताकदार भएकै छन् । साथमा भैंसीप्रसाद मःम सामेल हुने नै भए यस्तैहरूलाई मिलाउन बन्द खाम मित्र नोटले भरिचुप गराउन खोज्ने जस्ता उच्चस्तरीय षड़यन्त्रको (संयन्त्र) व्यवस्थाहरू पनि सरकारबाट भएकै छन् ।
अहिले महँगी, हत्याहिंसा, अपहरण, फिरौति, त्यसमाथि सरकारी भ्रष्टचार, कमिसन, तस्करी इत्यादिको राजनीति उद्योग सावित भएका छन् । यी सबै भैंसी पुजापछि त्यसैको पुच्छरले शुद्ध शान्ति पारिदिएको छ । अब पूर्णपात्र गर्नलाई राहत वापतको चामल सबैले टपरी भरी राखी बन्द खामभित्र देख्न, हेर्न नमिल्ने गरी राखी संकल्पपछि कान्तिपुरी शहरी क्षेत्राधिकारी यथासक्य नामः गोत्रस्य मःम भैंसीपुजा पूर्ण निमित्तक पूर्ण पात्रोदक, श्री पेरिस, सानेपाम, मदेश बाधी नामः तथा श्री गान्धि प्रदेश अन्य यथायथा शक्ति– वादि राज्य २१औं शताब्दिका शक्ति सम्पन्न जननेता यमः तुभ्य सम्पूर्ण मस्तु...।
– बलराम तिमिल्सिना
इतिहासको रङ्गमञ्चबाट
जुन शानका साथ बिदा हुन्थे राजाहरू
त्यसरी तिमीले बिदा हुन नपाएको साँचो हो काजी !
इतिहासमा
तोपले बिदा गरिएको थियो कैयन राजाहरूलाई
कतिलाई तरबारले पनि बिदा गरिएको थियो
कतिले फाँसीको
र कतिले जेलको उपाहार पाएका थिए ।
शानले बिदा गर्दा
बिदा हुनेलाई पनि मजा आउँथ्यो
बिदा गर्नेलाई अझ मजा आउँथ्यो
तर हाम्रो बिदाई
त्यति मजाको नभएकै हो काजी !
तिमीलाई पनि लाग्यो होला
यो बिदाई हो कि ख्याल ख्याल हो
हामीलाई झन् लागेको हो उतिखेरै
यो बिदाई गरेको हो कि ठट्टा गरेको हो !
संसारमा जसरी बिदा भएका थिए राजाहरू
त्यसरी बिदाई हुन नपाएकोमा
निकै दुःखेसो छ होला है काजी ?
तिमी भन्दै छौ रे–
“त्यस्तो नाथे पनि बिदाई हुन्छ ?
म बिदाई भएकै छैन !
बिदाई त जारको जस्तो पो हुन्छ
बिदाई त लुई सोह्रौंको जस्तो पो हुन्छ
बिदाई त चाउचेस्कुको जस्तो पो हुन्छ
मेरो बिदाई त खै कस्तो खाले बिदाई !”
तिमीले भनेको ठीकै हो काजी
तिम्रो बिदाई त्यस्तै त्यस्तै भयो
न रगत बग्यो
न नगरा बज्यो
न तोप पड्कियो
न तरवार चम्कियो
न सडकमा हर्ष वडाइँ भयो
त्यस्तो केही पनि भएन ।
अब के गर्छौ त काजी
शानसँग बिदा हुन रहर लागेकै हो त ?
तिमी आउन सक्छौ भने आऊ
हामी तिम्रो बिदाईको तयारी गरिराख्छौं ।
केही गरी आयौ भने
हामी बाचा गर्छौं
अब कुनै गुनासो रहन दिने छैनौं
संसारभरिका बिदाईहरूका
सबै किर्तिमानहरू तोड्ने गरी
हामी अविस्मरणीय बिदाइ गर्ने छौं ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies