-रेशमराज पौडेल
मुलुकको अन्य क्षेत्रमा जस्तै वैदेशिक रोजगार क्षेत्रमा पनि महिला व्यवसायीहरुको उपस्थिति बाक्लिएको छ । आर्थिक स्रोतहरुमा पुरुष प्राधन्यता रहेको तत्कालीन नेपाली समाजमा अपेक्षितरुपमा जोखिम र तनावको पेशा मानिने वैदेशिक रोजगार व्यवसायमा अघि बढ्नु शुरुवातका दिनमा महिला व्यवसायीहरुका लागि सहज थिएन । तर पुरुष प्रतिस्पर्धीसँग काँधमा काँध जोडेर व्यवसाय गरिरहेका महिला व्यवसायीहरु पेशागतरुपमा अब्बल र निडर हुँदै आएका छन् । नेपाल वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघका प्रथम अध्यक्ष पुष्पलाल महर्जनका अनुसार शिला गुरुङ व्यवसायीले बुझेसम्मका वैधानिकरुपमा नेपालकी पहिलो महिला वैदेशिक रोजगार व्यवसायी हुन् । उनले राजधानीको मैतीदेवीमा एभरेष्ट फरेन इम्प्लोइमेन्ट इन्टरनेशनल मेनपावर प्रा.लि. सञ्चालन गरेकी थिइन् । इजाजत पत्र नं. २ रहेको उक्त म्यानपावर हाल सञ्चालनमा भने छैन । वैधानिकरुपमा नेपालको संस्थागत वैदेशिक रोजगारीको इतिहास ४ दशक पुरानो भइसकेको छ । र, महिला व्यवसायीको उपस्थितिलाई नियाल्ने हो भने उनीहरुको सक्रियतालाई मोटामोटीरुपमा तीन कालखण्डमा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ ।
शिला गुरुङ, कमला शर्मा र विष्णुकुमारी गुरुङहरुबाट शुरु महिला वैदेशिक रोजगार व्यवसायीका रुपमा शुरुवाती प्रवेशलाई आधार मान्दा उनीहरलाई पछ्याउँदै व्यवसाय सञ्चालकका रुपमा दुर्गा राणा, पार्वती खड्का, प्रतिमा महर्जन, अम्बिका शर्मा, शुष्मा खत्रीहरुको प्रवेशले यस क्षेत्रमा महिला व्यवसायीहरुलाई अझ उत्साह थप्यो । त्यसपछि अप्रत्यक्षरुपमा वैदेशिक रोजगार क्षेत्रमा नै क्रियाशील सुवर्ण श्रेष्ठ, राधिका कटुवाल, शारदा न्यौपाने, माधुरी पौडेल, गंगाकुमारी पुनहरुको करिब करिब एकै समयमा सञ्चालकका रुपमा प्रवेश भयो । ७० को दशकपछि त यस व्यवसायमा उल्लेख्यरुपमा महिला व्यवसायीको प्रवेश भएको देखिन्छ । होप इन्टरनेशनल प्रा.लि.की सबिना श्रेष्ठ, सुपर्व फर अल्टिमेट प्रा.लि.की चन्द कमल श्रेष्ठ, अवसर म्यानपावर सर्भिस प्रा.लि.की अन्नपूर्ण राणा, एस एलडी इन्टरनेटशनल प्रा.लि.की सरस्वती गुरुङ, अलकर्निस म्यानपावर प्रा.लि.की हिरादेवी बुढाथोकीलगायत दर्जनौं महिला व्यवसायीलाई दोस्रो पुस्ताका व्यवसायीका रुपमा गणना गर्न सकिन्छ भने वीनर एचआर सोलुसन प्रा.लि.की हेमा गुरुङ, सगरमाथा इन्टरनेशनल इम्प्लोइमेन्ट प्रा.लि.की तेजमाया लिम्बूलगायत थप दर्जनौं महिला व्यवसायी नयाँ पुस्ताका व्यवसायी महिला मानिन्छ ।
सार्वजनिक चर्चामा नआएका भएपनि व्यवसायमा कोरोना भाइरसको संक्रमणपछि नयाँ पुस्ता जोडिएको छ । यसले वैदेशिक रोजगार व्यवसायमा महिला व्यवसायीको संख्यात्मक वृद्धि बढाउँदै लगेको देखिएको छ । पछिल्लोपटक नेपाल वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघसहित अन्य संघसंस्थाले महिला व्यवसायीको हकअधिकार रक्षाका लागि सशक्त भूमिका नखेलेको आरोप लगाउँदै वैदेशिक रोजगार क्षेत्रका महिला व्यवसायीहरुले गल्फ लिंक ओभरसिज प्रा.लि.की सञ्चालक सीतादेवी देवकोटाको अध्यक्षतामा नेपाल वैदेशिक रोजगार महिला व्यवसायी संघ गठन गरे । तत्कालीन अवस्थामा रहेका ८ सय ५४ व्यवसायीहरुमध्ये व्यवसायी महिला संघ स्थापना गर्दा ३२ जना महिला व्यवसायीहरुको सक्रिय उपस्थिति देखिएको थियो ।
महिला व्यवसायी व्यवसायमा मात्रै नभएर राजनीति र समाज सेवामा पनि देखिन्छन् । व्यवसायी स्व. कमला शर्मा संविधान सभा सदस्य र राज्यमन्त्री हुँदै शासकीय व्यवस्थाको माथिल्लो तहमै पुग्ने पहिलो महिला वैदेशिक रोजगार व्यवसायी थिइन् । गल्फ लिंक ओभरसिज प्रा.लि.की सञ्चालिका सीतादेवी देवकोटा पनि नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्यका रुपमा माथिल्लो हैसियतमा छिन् । पेशागत संगठनको रुपमा २०४९ सालमा स्थापित नेपाल वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघमा माथिल्लो पदमा पुग्ने श्रेय भने शिला गुरुङलाई नै जान्छ । उनी सर्वसम्मतरुपमा संघको उपाध्यक्ष भएकी थिइन् । संघको निर्वाचनमा भने प्रतिस्पर्धाबाट महिला व्यवसायीले हासिल गरेको माथिल्लो पद सचिव हो । व्यवसायी सुवर्ण श्रेष्ठले सचिवमा निर्वाचित भइ इतिहास कायम गरेकी छन् भने संघको कोषाध्यक्षमा जुनसुकै प्यानलबाट आएको भएपनि केही वर्षयता महिला व्यवसायी नै चुनिएको अवस्था छ । सोही हैसियतमा वैदेशिक रोजगार बोर्ड सदस्यमा महिला व्यवसायीको सहज पहुँच पुगेको देखिन्छ । हालसम्म सीता देवकोटा, सुवर्ण श्रेष्ठ, तेजमाया लिम्बू र सरिता घलेले वैदेशिक रोजगार बोर्डमा बोर्ड सदस्यको भूमिका निर्वाह गरिसकेका छन् ।
करिब ४० वर्षअघि वैदेशिक रोजगार ऐन २०४२ जारी भएपछि तत्कालीन अवस्थामा इजाजतपत्रका लागि धरौटीस्वरुप ५० हजार रुपैयाँ राख्नुपर्ने प्रावधान थियो । त्यसको केही वर्षपछि उक्त धरौटीमा दश गुणा वृद्धि गरी पाँच लाख पुर्याइयो भने वैदेशिक रोजगार ऐन २०६४ ले ३० लाख नगदै वा ७ लाख नगद र २३ लाख बराबरको बैंक ग्यारेण्टीको प्रावधान राख्यो । त्यसमा न्यूनतम ५० लाखभन्दा बढी लगानी गरी म्यानपावर कम्पनी सञ्चालन गर्नु ठूलै चुनौतीको काम थियोे । वैदेशिक रोजगार व्यवसायमा यात्रा प्रारम्भ गरेका ती साहसिक महिलाको पदचाप पछ्याउँदै हाल सयौं महिला वैदेशिक रोजगार व्यवसायमा प्रवेश गरेका छन् । जबकि अहिले धरौटीमा सैयौं गुणा वृद्धि गरी २ करोड, ४ करोड र ६ करोड पुर्याइएको छ ।
केही महिला व्यवसायीले श्रीमान वा परिवारका अन्य सदस्यका लागि पेशा व्यवसाय गर्न इजाजतपत्र ल्याइदिएर सहयोगीको भूमिकामा मात्रै रहेका भएपनि अधिकांश महिला निरन्तर म्यानपावर कम्पनी सञ्चालन गरी अग्रपंक्तिमा रहेर नेतृत्वदायी भूमिकामा देखिएका छन् । यसबाट प्रत्यक्षरुपमा आन्तरिक तथा वैदेशिक रोजगारी सिर्जना भइ राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई टेवा पुगेको छ भने अर्कोतिर महिला उद्यमशीलतामा उर्जा भरेर नयाँ पुस्ताका लागि व्यावसायिक प्रेरणा मिलिरहेको देखिन्छ । वैदेशिक रोजगार ऐनका कतिपय झन्झटिलो प्रक्रिया, नकारात्मक सामाजिक टिकाटिप्पणी जस्ता कारणले केही महिला व्यवसायी पेशाबाटै पलायन हुने र जोखिमलाई आत्मसात गर्दै व्यवसायमा नयाँ व्यवसायीको संख्या भने हाराहारीमा रहेकोे महिला व्यवसायी मात्रै नभएर पुरुष वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरु पनि बताउँछन् ।
एउटा म्यानपावर कम्पनी सञ्चालन गर्ने, बीचमा त्यसलाई छोड्ने र पुनः अर्को म्यानपावर कम्पनीमा जोडिने व्यावसायिक प्रवृत्तिका कारणले महिला व्यवसायीको अग्रताको समयवद्ध श्रृंखला निर्माणको कार्य झन्झटिलो मात्रै नभइ कतिपय अवस्थामा जोखिमपूर्ण मानिएको छ ।
वैदेशिक रोजगार विभागको सूचना व्यवस्थापन प्रणाली (फेमिस) र वैदेशिक रोजगार व्यवसायका विभिन्न अग्रज व्यवसायीबाट प्राप्त जानकारीअनुसार हालसम्म वैदेशिक रोजगार व्यवसायमा अल्पकालीन वा दीर्घकालीनरुपमा संलग्न सवा दुई सयभन्दा बढी महिला व्यवसायीको नाम वैदेशिक रोजगार व्यवसायसँग जोडिएको छ । यसले अन्य व्यवसायमा जस्तै वैदेशिक रोजगार क्षेत्रमा महिला व्यवसायीको आगमन र आकर्षण निरन्तर बढेको देखाउँछ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies