–नेत्र सुवेदी ‘प्रयास’
राराको नाम सुन्नेबित्तिकै जो कोहीको मन फरुङ्ग हुन्छ भने त्यहाँ पाइला टेक्दा स्वर्गको परिकल्पना साक्षात् भेटेजस्तै अनुभूत हुन्छ । यहाँको प्रकृतिले हरेकलाई आ–आफ्नो अन्तःस्करणबाट अनेक भावना उद्वेलित गर्दछ । यस स्तम्भकारको मनमा पनि माथिका पंक्ति छचल्किन पुगे । धेरै पहिलेदेखिको चाहना हुँदाहुँदै पनि गत असारको पहिलो साता मात्रै पहिलोपटक देशको सबैभन्दा ठूलो ताल भनेर चिनिने मुगु जिल्लामा पर्ने रारा ताल पुगेर प्रत्यक्ष नियाल्ने र स्पर्शसमेत गर्ने अवसर मिल्यो । जीवनमा एक पटक रारामा पुग्ने धेरैको धोको हुन्छ तर, कमैलाई यो अवसर जुट्छ ।
सुर्खेत, दैलेख, कालीकोट हुँदै जुम्लाको खलङ्गासम्म पुग्ने कर्णाली राजमार्गको नाग्म भन्ने स्थानबाट राजमार्गबाट अलग्गिएर जुम्लाको सिञ्जा उपत्यका भएर मुगु जाने बाटो अघि बढ्छ । सुन्दर पनि उत्पादनशील पनि यो उपत्यका नेपालभित्र मानव सभ्यतालाई हुर्काउने मूल ठाउँ पनि भन्ने गरिन्छ । मानवशास्त्री डोरबहादुर विष्टले लामो समय बिताएको र कर्णाली इन्स्टिच्युट स्थापना गरेको स्थान पनि यही सिञ्जा उपत्यका नै हो । अहिले यो उपत्यकाको अधिकांश भाग हिमा गाउँपालिकामा पर्दछ ।
दुईतिर हराभरा फाँट अनि अलि माथि केही लेकाली वनस्पतियुक्त जंगल अनि बस्ती भएको यो ठाउँमा मोटरबाटो बनेपछि भने बाटोको दायाँ–बायाँ आवास बनाउने क्रम बढेको छ । फाँटलाई सिञ्चित गर्दै बीचबाट बगेको हिमा नदी जुम्ला र कालीकोटको सीमास्थल नाग्ममा पुगेर तीला नदीसँग मिसिन्छ । यो सिञ्जा उपत्यकाको मनोरम दृश्यले सबैका मन रोमाञ्चित बनाउँछ । बोटविरुवा, हरियाली, हिमा नदी बनेर अविरल बगिरहेको कञ्चन हिमाली पानी यी सबै दृश्यलाई नजिक बसेर नियालिरहुँ जस्तो लाग्ने सुन्दरता ।
साँच्चीकै रारा ताल अनुपम सुन्दरताको खानी रहेछ । पढ्नु, सुन्नु र प्रत्यक्ष पुग्नुमा कति फरक छ भन्ने विषय रारा पुगेर मात्र अनुभूत हुन्छ । सदरमुकाम गमगढी नपुग्दै ताल्चा विमानस्थलको छेउबाटै रारा जाने बाटो देब्रेतिर मोडिन्छ । नाग्मबाट सिँजातिर लागेदेखि नै मोटरबाटो भने ग्राभेलयुक्त कच्ची बाटो हो तर मुगुका ठाडा भीर रहेको खण्ड नपुगुन्जेलसम्म दुर्गम जिल्लाको कच्ची बाटो यात्रा गरिरहेका छौँ भन्ने अनुभूत भएन । कालिकोट जिल्लाका भिराला अग्ला र डरलाग्दा पहाड छिचोलिसकेकाले होला जुम्लाको समथर भूभाग हुँदै मुगुसम्म पुग्दा देखापरेका मध्यमखालका हिमाली पहाडले खासै अघिल्लो दिनको अप्ठेरो बाटोको सम्झना गराउन सकेनन् । यात्रा पनि जीवनकै प्रतिबिम्बजस्तो लाग्छ दुःख, सुख अनि फेरि दुःखको चक्र अर्थात अप्ठेरा र सप्ठराहरु झेल्दै र पार गर्दै अघि बढ्नुपर्ने । पहिलोपटक पुगेको यो जिल्लाको सदरमुकाम गमगढीको अवस्थिति, कार्यालयहरु, बजार, शैक्षिक संस्थाको अवस्थिति मोटामोटी जानकारी लिएपछि रारा पुग्ने सुरमा गमगढीलाई बिदाई अभिवादन गरेर अघि बढियो ।
रारा पुग्नै लाग्दा सल्लाका रुख भएको बाक्लो बन पार गरेर खुल्ला चौरमा पुगेपछि देखिन्छ छौँ विशाल जल सतह । चौरमा नपुगुन्जेलसम्म रुखहरुका बीचबाट देखिएको ताल खण्डखण्ड परेको अपुरो देखिन्छ । जब पूरा ताल देखिन्छ, अनि त बाटाका अनेक दुःख कष्ट च्याट्टै बिसर्न मात्र होइन, शरिर नै हलुका भएर उड्न खोज्छ । मानौँ कि कुनै समुद्रको किनारमा पुगिएको छ । चारैतिर नियालिसक्दा मात्र थाहा हुन्छ कि यो ताल नै हो । खुलेको आकाशजस्तै कञ्चन तालमा स्वच्छन्दरूपमा उडिरहेका बादलका विभिन्न आकृतिसहितका टुक्राहरु छर्लङ्ग देखिन्छन् । अनि देखिन्छ मुर्माकोटतर्फको भू–भाग, बस्ती र फाट्टफुट्ट रहेका रुख बिरुवा एवं केही न केही खेती हुर्किइरहेका बारीहरु । हिँउद्मा हिउँले भरिएका डाँडाहरु देखिँदा हुन् तर, अहिले हिउँको च्यादर उतारेर उदाङ्ग छन् । लामो यात्रा गरेर आएका पर्यटक, आगन्तुक वा यात्रुहरु पनि तालको समिपमा पुगेपछि थकाई हराएजस्तो, उमङ्ग पलाएजस्तो अनुभूत गर्दछन् ।
ताल वरिपरिको परिवेश वर्णन गर्नुपर्दा नवआगन्तुक आइपुग्नासाथ घोडा चढ्ने हो ? भन्दै केही मुगाली घोडा मालिकहरु देखा पर्दछन् । धेरै अपेक्षा नभएका र खुशी अनुहारसहितका मुगाली केटाहरु । घोडा कतिबेर चढ्ने हो कहाँसम्म जानुपर्ने हो वा चौरमा केहीबेर चढेर फोटो मात्र पो खिच्ने हो कि हेरिकन तिर्नुपर्ने दररेट रहेछ । यहाँ पुग्ने प्रायः सबैले घोडा चढेर फोटो खिच्ने अवसर गुमाउन चाँहैनन् । घोडचढी बाहेक तालसँगै रमाउने अर्को माध्यम भनेको १२ बजे अगाडि नै डुङ्गाबाट ताल वारपार गर्ने वा तालको किनारैकिनार परिक्रमा गर्नु रहेछ । मध्यान्ह १२ बजेपछि भने हावाका कारण डुङ्गा चढ्ने काम असुरक्षित मानिदोरहेछ ।
तालसँगैको चौरको अर्को भागतिर भने केही बथान भेँडाहरु मज्जाले चरिरहेका देखिन्थे । प्रयोगमा नआएका घोडाहरु पनि विभिन्न दिशामा फर्केर चरिरहेको हुन्छन् । यसरी घोडा, डुङ्गा, भेँडा यी तीनवटै चिजलाई निर्देशित गर्ने अरु कोही नभएर उही मान्छे थियो । यहाँका स्थानीयहरुले ताललाई पेशासँग आवद्ध गरेका छन् भने घुम्न आउने आगन्तुकले भने नयाँ ठाउँमा आफ्नो मनलाई निर्देशित गरिरहेको, साथमा आउने साथीलाई सघाइरहेको र रमाइरहेको हुन्छ । तालको संरक्षणका लागि नेपाल सरकारका निकायहरुका साथमा स्थानीयहरुको पनि ठूलो योगदान रहेको छ ।
तालबाट उत्तरतर्फ मुर्माकोट नामक बस्ती तथा डाँडाको सर्वाधिक उच्च भागलाई मुर्माटप नाम दिइएको रहेछ । ताललाई दक्षिण पारी उक्त वस्ती र नजिकैको रिसोर्ट पुग्न कि त घोडा चढेर जानुप¥यो कि पैदल यात्रा । तालतर्फ नै फर्केको मुर्माकोटको पाखामा केही रिसोर्टहरु सञ्चालनमा रहेछन् भने मुर्माकोट बस्तीमै केही होमस्टे समेत सञ्चालनमा ल्याइएको रहेछ । तालदेखि हिँडेको करिब दुई घण्टामा मात्र रिसोर्ट भएको ठाउँ पुग्न सकिन्छ । रिसोर्ट पुग्दा असिनपसिन बनाउँछ । कहिलेकाहीँ सिमसिम पानी पर्दा जाडोले जिउ थरथर कमाउँछ । यस्तो बेला शरिरलाई तातो राख्न भित्र न्यानो ठाउँमा गएर रुमहिटर बाल्ने, तातोतातो खाना खानुपर्छ ।
भोलिपल्ट बिहान रिसोर्टबाट उकालो लाग्ने गरिन्छ मुर्माटप पुग्नका लागि । मुर्माटपमा पुगेर सूर्योदयसँगै तालको अवलोकन गर्ने धेरैको धोको हुन्छ । वर्षायाममा सूर्योदयको लालित्यमय दृश्य भेटाउन भने मुस्किलपर्दछ । डेढ दुई घण्टाको हिँडाइपश्चात् मुर्माटपमा पुग्न सकिन्छ । चारैतिरको प्रकृतिको सिर्जना नियाल्दै खासगरी आकासमै झुन्डिएजस्तो भान हुने रारा तालको दृश्यले थकान, भोकप्यास केही अनुभव हुँदैन । प्रकृतिको सुन्दरतामा रमाउन पाउँदा यी सबै कुरा बिर्सिन्छ । केही समय मुर्माटपमा बिताएर रिसोर्टमा फर्किदा तातो फापरको रोटीको स्वाद जिब्रोमै झुण्डिएको हुन्छ । यसरी राराको यात्रामा जाने जो कोहीले जीवनमा महत्वपूर्ण प्राप्ति भएको अनुभव गरेकै हुन्छन् र यो सम्झनालाई जीवनभर संगालेकै हुन्छन् ।
कर्णाली अहिले पनि टाढा छ भन्ने कुरा त रारा पुगेर काठमाडौ फर्कन सडक मार्गबाट सरासर यात्रा गर्दा पनि पूरा छ दिन लाग्दछ । राष्ट्रिय राजमार्गमा जोडिन बाँकी हुम्ला, जाजरकोट हुँदै डोल्पाको दुनैसम्म कच्ची बाटोले जोडे पनि पुलहरु बन्न बाँकी छ । सबै पालिकाहरुमा सधैँ प्रयोगमा आउने सुरक्षित सडकको उपलब्धता सम्भव हुन त केही वर्ष नै कुर्नुपर्ने देखिन्छ । यद्यपि, २०६० सालयता कर्णालीलाई उज्यालो बनाउन, कर्णालीलाई देशका बाँकी भागसँग जोड्न, शिक्षा स्वास्थ्य र उत्पादनका लागि भएको समग्र लगानी र प्रयत्न भने कम छैन ।
प्रदेशमा पहिलेको कर्णाली अर्थात कर्णाली अञ्चलबाट मुख्यमन्त्री पनि भइसके । कर्णालीका उत्पादनहरु उवा, फापर चिनो जुनेलो मार्सी चामल जडिवुटीलगायतलाई प्रवद्र्धन गर्न काठमाडौँलगायतका सहरमा पसलहरु राख्ने, यहाँका युवालाई राष्ट्रिय श्रम बजारमा बढी माग भएका सीप विकासका लागि उचित प्रवन्ध गर्ने जस्ता कामहरु गरिनुपर्दछ । रारा ताल, सिँजा, मुकुट हिमाल, मुर्माटप, चन्दननाथ रहेको जुम्ला सदरमुकामलगायत पर्यटकीय स्थानहरुलाई ‘प्याकेजिङ्ग’ गर्दै कर्णालीका खोँचहरुमा साहसिक पर्यटन सञ्चालन गर्ने ध्येयका साथ पुलहरु निर्माण गर्न सके स्थानीय अर्थतन्त्रलाई टेवा पुग्ने देखिन्छ ।
कर्णालीबाट बग्दै आएका नदीहरु जलविद्युत्, सिँचाइ, जलपर्यटनका लागि दिगो स्रोत पनि हुन् । हवाई यातायातका पूर्वाधारलाई थप सुदृढ बनाएर पनि थप पर्यटक भित्र्याउन सकिन्छ । यार्चागुम्बा जस्ता बहुमूल्य जडिवुटी प्रशोधन र प्याकेजिङ्ग गरेर विश्व बजारमा पठाउने सम्भावना त छँदैछ । यी सम्भावनाको अधिकतम् प्रयोग गर्न तीनै तहका सरकारहरु चुक्नु हुँदैन । फेरि पनि रारा तालको आफ्नो मौलिकता कायम राख्दै विश्व पर्यटन बजारमा पर्याप्त प्रचारप्रसार गरी नेपालकै नाम “द कन्ट्री अफ रारा लेक” भनेर समेत राख्न सकिने सम्भावना उत्तिकै छ । विदेशमा रहँदै आउनुभएका नेपालीले पनि राराको प्रचार गर्नमा पछि पर्नु हुँदैन । यसमा सञ्चार माध्यमहरुले पनि प्रचारात्मक भूमिका खेल्न सक्नुपर्छ ।
पुरानो सभ्यताको प्रमाणका साथै ‘भर्जिन’रूपमै उपलब्ध प्राकृतिक सम्पदा र क्रमिक विकासको ज्वलन्त प्रमाण हो कर्णाली । कर्णालीको सुन्दरता सबै नेपालीले देख्न पाउनुपर्दछ र सँगसँगै कर्णालीको व्यथा पनि काठमाडौंमा बसोवास गर्नेले बुझ्ने र सम्बोधन गर्ने प्रयत्न गर्नुपर्दछ । रारा ताल कर्णालीका थुप्रै आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्यमध्ये एक अनुपम प्राकृतिक सौन्दर्यतासहित आगन्तुकलाई स्वागत गरिरहेको छ । समय र अनुकूल मौसम मिलाएर सबैले जीवनमा कम्तिमा एकपटक जीउँदै स्वर्ग देख्न सकिने यस ठाउँमा पुग्न भुल्न हुँदैन ।
(लेखक, सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयका सहसचिव हुन् ।)
–प्रकाश सिलवाल
नेपाली साहित्य र राजनीतिक व्यक्तित्व मोदनाथ प्रश्रितको बहुविधामा उल्लेखनीय योगदान रहेको छ । उनको सांस्कृतिक र साहित्यिक यात्रा अविराम छ ।
प्रश्रितले ‘पचास रुपैयाँको तमसुक’, ‘आमाको काखमा’, ‘सपनाहरु उपहार देशलाई बलिदान’, ‘बुद्ध र चाण्डाल युवती’, ‘जनताको देश र सहिदको सपना’ जस्ता नाटक लेखेर तत्कालीन समाज र पञ्चायत सरकारविरुद्ध जनचेतना फैलाएका थिए । यसका साथै ‘मानव’, ‘देवासुर सङ्ग्राम’, ‘गोलघरको सन्देश’ महाकाव्य र लघुकाव्यहरुदेखि ‘नारी बन्धन र मुक्ति’, ‘देवकोटाको वैचारिकी विकास’, ‘जीवाणुदेखि मानवसम्म’, ‘अतितका पाइला’, जस्ता प्रबन्ध र निबन्ध कृतिहरुका माध्यमबाट प्रश्रित स्थापित भएका थिए ।
छुवाछूत विरोधी कानुन बन्नुअघि नै ‘मानवताको कलंकः जातपात र छुवाछूत प्रथा’ कृति लेखेर समानताको बिगुल फुक्ने प्रश्रित प्राकृतिक चिकित्सा क्षेत्रमा योगसाधकका रुपमा पनि स्थापित छन् । राजनीतिक जीवनका क्रममा तत्कालीन नेकपा (माले)को नेता र पछि नेकपा (एमाले)को स्थायी कमिटी सदस्य भइसकेका र २०५२ सालमा मनमोहन अधिकारीको प्रधानमन्त्रीत्वमा बनेको सरकारका शिक्षा तथा संस्कृतिमन्त्री प्रश्रितको व्यक्तित्व र कृतित्वका अनगिन्ती आयाम छन् ।
प्रश्रितका बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व र कृतित्वबारे विभिन्न प्रकाशन र व्यक्तिले शोध, अध्ययन र प्रकाशन गर्नेक्रम जारी रहेको छ । नरेन्द्रराज प्रसाईंको लेखन र नइ प्रकाशनको प्रकाशनमा ‘मोदनाथ प्रश्रित ः भुइँदेखि शिखरसम्म’ (२०७९) जीवनीपरक कृति बजारमा आएको छ । यो कृति प्रश्रितबारे लेखिएकामध्ये फरक शैलीयुक्त, रोचक र अधिकतम आधिकारिक एवम् विश्लेषणपरक देखिन्छ, जसलाई स्वयम् प्रश्रितले ‘मेरो समग्र जीवनको एउटा स्पष्ट आकृति भएको मैले ठहर गरेको छु । आफ्नो सिद्धान्तमा बज्र र चट्टान झैँ मानिएका एउटा गैर गणतान्त्रिक लेखकबाट मेरो जीवनी कृति लेखिनु विशेष आश्चर्यको कुरा त हुँदै हो तर पनि यति निष्पक्ष र खुलस्त भएर मेराबारे लेखिएको घटनालाई अर्काे आश्चर्य नै मान्नुपर्ने हुन्छ”, भनी भूमिकामा उल्लेख गरेकोबाट स्पष्ट हुन्छ ।
पुस्तकमा प्रश्रितले आर्थिक संकट टार्न मदन पुरस्कारबाट प्राप्त पुरस्कारको चाँदी बेचेर रु दुई सय ६२ लिनुपर्दा उनी धुरुधुरु रोएको सन्दर्भदेखि प्रधानमन्त्रीसम्म हुने प्रश्रितको योग्यता भए पनि उनको नेपालवादी (राष्ट्रवादी) छविकै कारण त्यो हैसियत खोसिएको टिप्पणी गरिएको छ । हुन त ‘मानव’ महाकाव्यका लागि वि.सं. २०२४ मा प्राप्त उक्त पुरस्कारको राशि नै त्यसबेला चार हजार रुपैयाँ थियो, त्यो पाउँदा प्रश्रित निकै खुसी भएको पुस्तकमा उल्लेख छ ।
वि.सं. २०६३ को लोकतान्त्रिक परिवर्तनपछि कम्युनिष्ट र कांग्रेसले हरेक पुस २७ गतेको मनाइने पृथ्वीनारायण शाहको जयन्तीलाई बहिष्कार गरेका बेला प्रश्रितले राष्ट्रनिर्माता शाहको सालिकमा माल्यार्पण गरी कविता वाचन गरेका घटना र प्रश्रितका पिता घनश्याम पौडेल नेपाली कांग्रेसको राजनीतिमा आबद्ध रहेको सन्दर्भसँगै प्रश्रित पनि सुरुमा कांग्रेसमा आबद्ध भएको विषय पुस्तकमा छ ।
अर्घाखाँचीको खिदिमस्थित हर्राबोटमा वि.सं. १९९९ असार ६ गते आर्थिकरुपमा सामान्य परिवारमा जन्मिएका प्रश्रितको बाल्यकालको नाम गौरीप्रसाद पौडेल थियो । उनी घरमै संस्कृत साहित्य, ज्योतिष, आयुर्वेद एवम् धार्मिक शास्त्रहरु पढ्ने अवसर मिलेको थियो भने विद्रोही स्वभावले चुलिएका क्रान्तिकारी रहेका प्रश्रितलाई सानोमा माटोको मूर्ति बनाउने, वेद चण्डी, रुद्री आदि पाठ गर्ने व्यक्तिका रुपमा चिनाइएको छ । उनी हरिहर संस्कृत पाठशालामा शिक्षक हुँदै पछि भारतको ‘प्रगतिशील अध्ययन मण्डल’ स्थापना र पुष्पलालसँगको सहकार्यमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको काममासम्म क्रियाशील भए । नेपाल फर्केपछि पटक–पटक जेलनेल परेका प्रश्रितले प्रहरीको कुटाइबाट बेहोससम्म हुनुपरेको परिघटना मार्मिकरुपमा प्रस्तुत गरिएको छ । त्यसबेला जेलमा रहेका मोहचन्द्र अधिकारी, राधाकृष्ण मैनाली, केपी शर्मा ओलीसहित सँगका बसउठका सन्दर्भ लेखक प्रसाईंले समेटेका छन् ।
यसबेला कुन नेताको स्वभाव र खानपिनको बानी कस्तो थियो भन्ने पनि यहाँ चर्चा गरिएको छ । जननेता मदन भण्डारीले ‘मेरा राजनीतिक र साहित्यिक गुरु मोदनाथ प्रश्रित हुन्’ भनेका विषय, साहित्यकार एवम् पूर्वमन्त्री शान्ता मानवीले वि.सं. २०३३ मा आफूले जोडेको कानका टप बेचेर प्रश्रितको ‘नारी बन्धन र मुक्ति’ कृति छपाएको घटना पनि जीवनीमा समेटिएको छ ।
पुस्तकमा प्रश्रित शिक्षामन्त्री भएका बेला सामुदायिक विद्यालयमा कक्षा आठसम्म निःशुल्क गराइएको, १२ वर्षदेखि ४५ वर्ष उमेरका नागरिकलाई दुई वर्षभित्र साक्षर बनाउने योजना ल्याएको, शिक्षामा मातृभाषालाई प्राथमिकता दिने नीति ल्याएको, पिछडिएका जातिका विद्यार्थीलाई छात्रवृत्तिका कार्यक्रम ल्याएको, प्राविधिक शिक्षामा जोड दिएको, राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कारको थालनी भएको आदि अनेक सुधार र सांस्कृतिक रुपान्तरण कामबारे सविस्तार उतारिएको छ ।
राजनीति र साहित्यको आरोह अवरोहका क्रममा प्रश्रितले ऋणधन गरेर स्वयम्भूपारी पहिलो घर ‘गौँथलीको गुँड’ बनाएको र पछि त्यसलाई बेचेर थानकोटको वाणास्थलीमा एक रोपगी जग्गा किनेर नयाँ घर बनाउन पुगे । पछिल्लो दशकका नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको आजीवन सदस्य पनि भएपछि प्रश्रितको आर्थिक जीवन सहज भएको देखिन्छ भने उनका छोरा डा. विजय पौडेल आफ्नै व्यवसाय र राजनीतिक क्षेत्रमा पनि आबद्ध भएकाले पनि थप सहजता भएको हुनसक्छ ।
समग्रमा प्रश्रितका बाल्यकालदेखि हालसम्मका राजनीतिक, साहित्यिक, सांस्कृतिक र सामाजिक मोर्चाका मुख्य–मुख्य घटना र सन्दर्भलाई प्रसाईंले केस्राकेस्रा केस्रा केलाएका छन् । प्रश्रितकका कृतिको संक्षिप्त परिचय र उनको संयोजकत्वमा सम्पन्न महाकवि देवकोटाको शतवार्षिकी समारोहका गतिविधिसमेत समेटिएका छन् । मोदनाथ प्रश्रितको जीवनी र व्यक्तित्व, नेपालको कम्युनिष्ट इतिहास, नेपालका सांस्कृतिक रुपान्तरण र महिला तथा जातीय मुक्तिका अभियानमा चासो राख्ने र अध्ययन गर्नेका लागि यो पुस्तक उपयोगी देखिन्छ ।
–राजकुमार राजभण्डारी ‘खोटाङ्गे’
१.
सिंहदरबार परिसरभित्र भेटियो अचम्मको मान्छे
बैठक बसि भत्ता रकम लेखियो अचम्मको मान्छे
सानो कर्मचारी हटाई आपसमा गर्थे खुसामत
तस्कर हो या मन्त्री मेचमा देखियो अचम्मको मान्छे ।।
२.
संसदलाई किर्ते प्रमाणपत्र भनी थुनेको खास कुरा के हो
गृहमन्त्रीको राजिनामा माग्यो भन्ने सुनेको खास कुरा के हो
झन् बुझ्यो बुझ्नै कठिन के भएको नि यो देशमा
भ्रष्ट भएछ विकासप्रेमी भनी चुनेको खास कुरा के हो ??
–बलराम तिमल्सिना
भो फाइल नखोल
फाइलभित्र कमरेड हुनुहुन्छ
फाइलभित्र कमरेड नाङ्गै हुनुहुन्छ
फाइलभित्र नाङ्गै बसेर
कमरेड समृद्धिको सपना देख्दै हुनुहुन्छ !
भो फाइल नखोल
फाइलभित्र कमरेडका छोरा छन्
फाइलभित्र कमरेडनी पनि हुनुहुन्छ
कमरेडनी पनि कान्छी कमरेडनी
तिनीहरू पनि नाङ्गै छन्
फाइलभित्र नाङ्गै बसेर तिनीहरू
कमरेडको समृद्धिको बिरुवामा
मल हाल्दै छन्÷पानी हाल्दै छन् ।
फाइल नखोल भनेको सुनेनौ ?
फाइलभित्र जय नेपाल जी हुनुहुन्छ
फाइलभित्र जय नेपाल जी नाङ्गै हुनुहुन्छ
नाङ्गै बसेर जय नेपाल जी
तपस्या गरिरहनु भएको छ
शुशासनको तपस्या
ऐले फाइल खोल्यौ भने
तपस्या भङ्ग हुन्छ
शुशासन भरङ्ग हुनेछ ।
फाइलभित्र
जयनेपालजीका
स्वास्नी छोराछोरीहरू पनि छन्
ती पनि चरि नाङ्गै छन्
फाइलभित्र चरि नाङ्गै बसेर
तपस्यारत जय नेपाल जीलाई
ती चमर हम्किरहेछन् !
भएभरका फाइल खोल्यौ भने
नेपाल ह्वाङ्गै देखिन्छ
सबै नाङ्गै देखिन्छन्
हाकिम, न्यायधीश
उद्योगपति, व्यापारी
सबै नाङ्गा नाङ्गै देखिन्छन् !
फाइल खोलेर हेर्न बानी परेपछि
कपडा लगाएका मान्छे देख्दा पनि
तिमीलाई अनौठो लाग्न थाल्ने छ
तिमी आफैले पनि
कपडा लगाएको छु भनेर यकिन गर्न
पटक–पटक जीउ छाम्नु पर्नेछ
पटक–पटक ऐना हेर्नु पर्ने छ ।
कम्ता गाह्रो छ
फाइलभित्र लुकेर बस्न
त्यो पनि नाङ्गै बस्न !
कुन बेला भूइँचालो आइदिन्छ
र नाङ्गै भुतुङ्गै दौडनु पर्छ ।
यसरी मान्छेलाई
नाङ्गै दौडनु पर्ने काम गर्दै नगर
भो अब फाइल खोल्ने काम गर्दै नगर ।।
प्रिय पुत्र
प्रेम अनि आदर
विषय : मेरो देश, म र तँ
उपरोक्त सम्बन्धमा, छोरा म र मेरो छोटो जीवनी र तेरो भविष्यको कुरा गर्न चाहन्छु ।
मैले सरकारी जागिर खाएको र भ्रष्टाचारमा परेर जेल आयको कुरा तिमीलाई बताउनै परेन ।
छोरा मेरो सपना र गन्तव्य जेल थियौ, छोरा मेरो कल्पना र सफलता भ्रष्टाचारमा थिएन, यो सबै मलाई थाहा भएको कुरो हो कुनै नौलो विषय होइन ।
म भ्रष्टाचारमा समातिँदा पनि त्यति त्रसित भइनँ किन कि एक दिन त्यो हुनु नै थियो ।
डिग्रीको पढाइ सकेर लोक सेवाको सपना देखें, लोक सेवा पढेर पहिलो नम्बरमा नाम निकालें, मेरा बा आमा र गाउँलेहरूले मलाई अबिर जात्रा गरेर बधाई दिए ।
त्यो दिन मेरो जीवनकै खुसीको दिन थियो, मैले राष्ट्रको सेवा गर्न पाउनु अहोभाग्य सम्झेको थिएँ ।
काम गर्दै गएँ, सेवा दिँदै गएँ, अधिकृतमा नाम निकालेर सरकारी कार्यालयको प्रमुख बन्न पाउनु, म गाउँमा आमाले चामल बेचेर घ्यु बेचेर पठाएको पैसोले अध्ययन गरेर यो स्थानसम्म आउनु चानचुन कुरो हुँदै होइन ।
सोचेको थिएँ दु:ख त पढ्ने बेलासम्म मात्र हो, पढाइ सकेपछि त सुखै सुख र खुसी नै खुसी थपिन्छ ।
तर छोरा त्यस्तो होइन्छ, त्यो सोच गलत रच ।
जागिर खाएको पहिलो वर्ष अन्धाधुन्ध जबरजस्त खुसी र सुखी हुने प्रयत्न गरियो, त्यो अस्वाभाविक पनि थिएन, दर्जनौं कर्मचारीको सलाम र सयौं उपभोक्ता सर्वसाधारणको नमस्तेले खुट्टाले जमिन छोडेर आकाशमा उडेको महसुस हुनु म जस्तो गाउँले मान्छेलाई सामान्य नै हो ।
जागिरको दोस्रो वर्ष बिहे गरें, एउटा अधिकृतले बिहे गर्दा थोरै तामझाम सहित बिहे गर्नु बाध्यता थियो, किन कि एउटा कार्यालय सहयोगीले पनि आफ्नो छोराको बिहेमा ८/१० लाख खर्च गर्नु हाम्रो समाजको रितीरिवाज अनुसार सामान्य नै हो । पढाइमा लागेको ऋण नतिर्दै फेरि बिहेको ऋण थपियो र हाम्रो परिवारमा ऋण बाढेर दाजु, भाइ, बा, आमाबिच छुट्टीबन्ध भयो । म घरको जेठो छोरो हुनुको नाताले बुढ्यौली घर कटेरा भाइलाई छोडिदिएर अलि बढी ऋण मेरो थाप्लामा बोकाइयो ।
यसै क्रममा ५ वर्ष बित्यो, मैले तेरी आमालाई पनि सँगै क्वाटरमा राख्न थालेको थिएँ, एक दिन गर्भमा तँ बसेको खबर आमाले मलाइ दिइ, त्यो दिन दुखद मेरो जीवनमा तेरो आगमनको खुसी थपियो ।
तेरी आमाले थोरै बिलासी जीवन उपभोग गर्न खोजेको महसुस गरेको थिएँ । भेट्नी चिन्निले भन्दा हुन हाकिमनी भनेर ।
नभन्दै उसले टिभी फ्रिज को डिमान्ड गरी र तँ गर्भमै हुँदा मैले टिभी र फ्रिज किनेर घर ल्याएँ ।
पैसो कहाँबाट आयो भन्लास्, हाम्रो कार्यालयमा काम गर्ने सहयोगी स्थानीय थिए । उनले नै ऋण काढेर ल्याइदिएका थिए ।
बिस्तारै दश मैना पुग्यो र तँ जन्मिस्, तँ जन्मेपछि खुसी त थपियो र चिन्ता पनि थपियो । अब के गरेर हुर्काउने बढाउने पढाउने ? तँ जन्मेको छ महिना भएको थियो कि ? तीजको बेला थियो आमाले रानी हार किन्ने सपना देखिच ।
एक दिन जिल्लाका कार्यालय हाकिमहरूको बैठक थियो, त्यो बैठकमा मैले मेरा मनका साथीहरूलाई मेरो समस्या सुनाए । तलबले कुनै हालतमा घर चलाउन र सन्तानलाई पढाउन नपुग्ने भएपछि मैले जागिर छोडेर प्रदेश जाने निधो गरेको सम्मको कुरो साथीहरूलाई सुनाए ।
साथी गललल हाँसे, मैले कुरो बुझिनँ, र प्रश्न तेर्साएँ, किन मैले कुनै गलत कुरा बोलेँ र ?
उनीहरूले आँखा झिम्काउँदै भने, जुन काम नियम कानूनअनुसार बन्दैन भनेर इमानदारिताको पगरी गुथेर लगाउनु भा छ नि ? त्यो पगरी फालेर नियमले नमान्ने काम गरिदिनुस् न पैसो को के कमी हुन्छ र ? त्यस्पछि त पैसै पैसा ।
आखिर यो देशमा कानूनमुनि बसेर इमानदारिताका साथ काम गर्ने कति छन् र ? के तपाईं इमानदारी बन्दा मात्र देश बन्छ त ? नेताले करोडमा अरबमा भ्रष्टाचार गर्दा नि भएकै छ । हाम्ले त उपभोक्ताको मन खुसी बनाएर बक्सिस लिने त हो ? यो के अपराध हो र ? अपराध त सानो ठूलो होला तर देशद्रोह होइन ।
त्यो दिन साथीहरूबाट पाएको राय सल्लाह सुनेपछि भोलिपल्टबाट मैले प्रक्रिया नपुगेका कुनै काम पनि फर्काइनँ ।
कागजी प्रक्रिया नपुगेका काम खरदारलाई भेट्न भनेर पठाउँथे, उनीहरूले बार्गेनिङ गरेर पुनः काम गरिदिन्थे ।
त्यसपछि बिस्तारै घरको आर्थिक अवस्था सुध्रियो, आमालाई रानी हार पनि किनिदिएँ, सहयोगीले मिलाइदिएको ऋण पनि तिरें । बिस्तारै म बिलासी जीवनमा फस्दै गएँ ।
एघार वर्षपछि मेरो पदवि बढ्यो र म एक तह माथि पुगेँ ।
त्यस्पछि मेरो सरुवा पनि भयो र म जिल्ला इन्चार्ज भएर जिल्ला प्रस्थान गर्ने भएँ ।
यहाँसम्म ठिक थियो, तर यहाँबाट मेरो जीवन मोडियो ।
एउटा फोन आयो मैले फोन उठाएँ, उताबाट आवाज आयो नमस्कार, मैले नमस्कार फर्काएँ, उसले बधाई दियो मैले धन्यवाद फर्काएँ ।
सर हजुर जिल्ला जाँदै हुनुहुन्छ, एक पटक अन्तिममा हजुरलाई भेट्ने तीव्र इच्छा जागेर आयो । मलाई त्यो सौभाग्य दिनुहुन्छ ? मैले यसो सोचें र उत्तर दिएँ ।
सरि म आउन पाउँदिन फेरि कुनै दिन भेटौंला, फेरि मैले तपाईंलाई चिन्न पनि चिनेको छैन ।
हैन के सर म फलानो ? हजुरले मेरो फलानो काम गर्दिनु भाथ्यो नि ? जाने बेला यसो उपहार दिऊँ कि भनेर मात्र भेट्न खोजेको ।
ओके म मेरो कर्मचारी पठाइदिन्छु है त उनीससँग भेटेर के गर्ने हो गर्नु ।
उताबाट आवाज आयो, हुँदैन हजुर, हजुर आउने भए आउनुस् नत्र ठिकै छ ।
मैले सोचें, उसको मन किन दुखाउनु, जाने बेला ? ठिकै छ भेटिदिउँ न ।
ल भन्नुस् तनि म कहाँ आउन परो ? उताबाट कल आयो सर कलंकी चोकमा श्री विनायक होटेलमा म हजुरको प्रतीक्षा गरिरहन्छु आउनुस् ल ।
ओके भनेर मैले फोन काटिदिएँ र मोटरसाइकल चढेर म उसले बोलाएको स्थानमा पुगें । म मोटरसाइकल पार्किङमा रोकेर भित्र छिरेँ । उ पब्लिक स्थानमा बसेको रहेछ । मलाई देखेपछि उ उठ्यो र नमस्ते गर्दै नजिक आयो र खल्तीबाट पैसा झिकेर मेरो खल्तीमा ठोसिदियो ।
खल्तीमा पैसो हालिदिएपछि उ हाँस्यो उसको हाँसो सकिन नपाउँदै क्यामेरा र केही मान्छेहरू आए, ती मान्छे अख्तियारबाट रहेछन्, उनीहरूले मेरो खल्तीबाट मलाई पैसो झिक्न लगाए, मैले पैसो झिकें, पैसो झिक्दा पैसोमा दलेको पाउडर मेरो हातमा लागेछ । त्यस्पछि उनीहरूले मेरो हात पानीमा चोबे मेरो हात रातो भएर आयो ।
खै कस्तो पाउडर थियो त्यो म आफैं अचम्ममा परेँ ।
मलाई रङ्गेहात समातेर प्रहरीको गाडी बोलाएर प्रहरी भ्यानमा लगेर गए । र, मलाइ कस्टडिमा थुनिदिए ।
चौबिस दिनपछि मलाई थुनछेक बहसबाट पुर्पक्षका लागि कारागार पठाइयो ।
म कहाँ नेर चुकें भने मैले त्यो पैसो खल्तीबाट झिक्न हुने थिएन, अख्तियार कै कर्मचारीलाई झिक्न लगाउँदा म बच्ने सम्भावना हुन्थ्यो र त्यो मलाई फसाउने मान्छेलाई दुई चड्कन अन द स्पट हानेर मलाई फसाउन खोज्छस् भनेको भए केसले आर्को मोड लिन्थ्यो । तर त्यो बेला ममा त्यति बुद्धि पलाएन । र, मलाई योसम्मको सजाय हुन्छ भन्ने कल्पना पनि त थिएन नि ।
छोरा आज ठिक ७ वर्ष भएछ, म यो बन्दी जीवनमा बाँधिएको । र, आजकै दिन तिमीले १२ को परीक्षामा राम्रो अंक ल्याएर पास गरेछौ, बधाई तिमीलाई ।
छोरा मेरो तिमीलाई एउटै सुझाव छ, देशको सेवा गर्ने कल्पना तिम्रो दिमागमा कहिल्यै न आओस् बरु बाबु सक्छौ भने अब आईएल्ट्स गरेर अस्ट्रेलिया, क्यानडा, अमेरिका कहाँ जान सक्छौ जाऊ । जाऊ छोरा मैले जस्तो जिन्दगी तिमीले भोग्न नपरोस्, मेरो जस्तो भाग्य तिम्रो न भैदियोस् । छोरा जहाँ गयो त्यही मातृभूमि जहाँ गयो त्यही राष्ट्रियता, जे भाषा बोल्यो त्यही राष्ट्रिय भाषा ।
दुनियाँ यति सानो भइदियो कि गुगल म्यापबाट एक मिनेटमा विश्व अध्ययन गर्न सकिन्छ, चाहेको मान्छेलाई क्षणभरमै सम्पर्क गर्न सकिन्छ । र, सन्तान जहाँ छन् अभिभावक पनि त्यो ठाउँमा सजिलै पुग्न सकिन्छ भने हामीले किन अवसरबाट aञ्चित हुने ? पैँतिस हजारको जागिरले जिन्दगी बिताउन त सकिन्छ तर रोएर ।
अनि हामी रोएर जीवन बिताउनी, हाम्रा नेताले खर्बौंमा भ्रष्टाचार गर्नी ? हाम्रो त्याग योगदान र आँशुको मूल्य खै त ? कसैले ज्युँदै मर्नुपर्ने, कोही मरेर नि सरकारी पैसोको भरमा बाच्नुपर्ने ? के यो न्याय हो ? के यही समानता हो ?
बाह्र बर्से जङ्गलको तपस्याको उपलब्धि यही हो भने हामीलाई चाहिँदैन यो उपलब्धि ।
छोरा म आर्को वर्ष जेलमुक्त हुने छु, त्यो दिन तिमीलाई सतीले सरापेको देशमा होइन, एक जना नारी पनि सती जान नपरेको देशमा देख्न चाहन्छु, अन्त्यमा आमालाई दु:ख नदिनु आमाको ख्याल गर्नु छोरा अहिलेलाई बिदा हस् त । बाइ बाइ ।
नकुल ढकाल "नवीन"
म्याग्दी बेनी l
(यो कथाका पात्र र विषयवस्तु काल्पनिक हुन्, कसैको जीवनसँग मेल खाएमा संयोग मात्र हुने छ ।)
काठमाडौं : टुक्का साहित्य समाजले आफ्नो चौथो वार्षिकोत्सवको अवसरमा पुस्तक विमोचन तथा सम्मान समारोह सम्पन्न गरेको छ । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईको प्रमुख आतिथ्यतामा समाजले वार्षिकोत्सवका साथै पुस्तक विमोचन तथा सम्मान समारोह सम्पन्न गरेको हो ।
सो अवसरमा प्रमुख अतिथि राईले कविहरूले अभिव्यक्त गर्ने नयाँ कला र चिन्तनको रूपमा टुक्का कवितालाई लिन सकिने बताए । उनले भने, 'कवितालाई जति टुक्रयाए पनि कविता नै रहन्छ । छोटोभन्दा छोटोे उपक्रम वा अंशको रूपमा टुक्का कविता देखा परेको छ । यसको सैद्धान्तिकीकरणबारे बहस गर्दै मौलिक नेपाली काव्य उपविधाको रूपमा विकास गर्नुपर्छ ।'
यसैगरी विशिष्ट अतिथि तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा काव्य विभाग प्रमुख बाबा बस्नेतले काव्यका उपविधाहरूमा हाइकुले जस्तै टुक्का कविताले पनि व्यापकता पाइसकेको बताए । उनले यसलाई विभिन्न भाषामा अनुवाद गरेर अन्तर्राष्ट्रिय तहसम्म पुर्याउन सक्नुपर्ने बताउँदै कविताका लघुत्तम स्वरूपबारे बहस गरेर निचोडमा पुग्नुपर्ने आवश्यकता रहेको बताए ।
यस्तै विशिष्ट अतिथि तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा अनुवाद विभाग प्रमुख हंसावती कुर्मीले हाइकु जसरी हिमाल, पहाड र मधेशमा फैलिएको छ, त्यसरी नै टुक्का कविता फैलिनुपर्ने बताए ।
यसैगरी विशिष्ट अतिथि तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ सभा सदस्य चेतनाथ धमलाले प्रयोगको रूपमा कविताका अनेकौं उपविधाहरू देखा परिरहेको बताए । उनले भने, 'यस सिलसिलामा टुक्का कविता पनि देखा परेको छ । छोटो अवधिमै नेपाली मौलिक टुक्का कविता कविहरू माझ लोकप्रिय बनेको छ ।यो नै खास उपलब्धि हो । टुक्का सैद्धान्तिक र सिर्जनात्मक मूल्यसहित हाइकुजसरी विश्वव्यापी हुने गरी अघि बढ्न सक्नुपर्छ ।'
समाजको वार्षिकोत्सवको अवसरमा ८४ जना स्रष्टा र द्रष्टाहरू सम्मानित भएका छन् । प्रमुख अतिथि राईले संयुक्त टुक्का संग्रहको दोस्रो संस्करण 'ऐतिहासिक टुक्का यात्रा', प्रथम व्यंग्यात्मक संयुक्त टुक्का संग्रह 'व्यंग्य कन्तुर', राजेन्द्र प्रधानकृत भारतीय प्रथम टुक्का संग्रह 'तरंगित छालहरू', म्यामराज राईकृत जापानी र बान्तवा राई भाषामा रचित 'महक' टुक्का संग्रह, पुष्पा राईकृत 'पुष्पश्री' प्रथम नारी टुक्का संग्रह, रामप्रसाद पुरीकृत 'टुक्का सुधा' र भगवती दवाडी (अधिकारी)कृत 'बन्धन' र नागेन्द्रप्रसाद यादवकृत अवधी कविता संग्रह 'कथरी'सहित ८ वटा कृतिको विमोचन गरे ।
यस्तै प्रमुख अतिथि राईले अरूणबहादुर खत्री 'नदी', पदमा शर्मा आँचल, निमा छिरिङ भुटिया, शर्मिला श्रेष्ठ, अच्युत घिमिरेलाई ऐतिहासिक प्रवल टुक्का साहित्य सम्मान-२०८० द्वारा पुरस्कृत गरे । यसैगरी प्रमुख अतिथि राईले राजेन्द्र प्रधान पासा, म्यामराज राई, रामप्रसाद पुरी, पुष्पा राई र भगवती दवाडीलाई 'टुक्का साहित्य समृद्धि सम्मान -२०८०'बाट सम्मान गरे ।
यसै सिलसिलामा डा. सावित्री श्रेष्ठ, डा. देवी पन्थी, वसन्त अनुभव, रचना शर्मा प्रतीक्षा, राजेशराज गड्तौला, चूडा निर्भीक, जमुना आचार्य, होमप्रसाद नेउपाने, बेदु नेउपाने, शोभा आचार्य गौतम, रामशरण न्यौपाने, अनिल खग्रास, नानीबाबा अधिकारी, जगत थापा, उषा केसी, श्रीकृष्ण शर्मा, विमुन्स पौडेल, रुपा रिसाल, रुपा पौडेल, नरेशलाल अमात्य र सुमिना तिमल्सिना 'टुक्का साहित्य प्रवर्द्धन सम्मान -२०८०'बाट सम्मानित भए ।
यसैक्रममा अनुग्रह राना मगर 'पुष्प', अम्बिका अधिकारी, अर्जुनप्रसाद चौलागाई, कमला देवकोटा, केशवप्रसाद ढकाल प्रीतबीज, कृष्णकुमारी क्षेत्री, गुणनिधि घिमिरे, डम्बर थामी 'अनुपम', दुर्गा आचार्य, दुर्गा भट्टराई, नवशिला, नागेन्द्रप्रसाद यादव, पवनकुमार बुढाथोकी, पुष्पा सुवेदी, प्रद्युम्न चालिसे, प्रमोद भट्टराई प्रतीक, प्रेम थापा 'मन', बाबुराम गौतम, बाबुराम पाण्डे, बुद्धिमान दनुवार, भेषकुमारी लामिछाने, मन्दिरा सेढाई, मित्र उराठी गौतम, रचना मोक्तान 'यात्री', रश्मी रिमाल, राजकुमार राजभण्डारी, राजेश्वरी राजोपाध्याय, रुना कर्माचार्य दाहाल, सन्जना शर्मा, सरिता सेढाई, सहयात्री शोभा अर्याल, सुरेशकुमार पाण्डे, साधना पौडेल, हन्नाह क्षेत्री, त्रिलोचन भण्डारी, गंगा खड्का, विक्रमतिरुवा सलिन, विनिता विश्वकर्मा, अरुणकुमार भुजेल, सुशीला पौडेल, रामकृष्ण दुवाडी, गोपालकृष्ण डंगोल, लक्ष्मी श्रेष्ठ, परिक्रमा श्रेष्ठ, धनुष न्यौपाने, ललिता अभागी, पुष्पाशायरा, विनोद रिजाल, चिरञ्जीवी ढकाल, इन्दिरा देवकोटा, घनश्याम पौडेल, पूर्णबहादुर श्रेष्ठ र कल्पना भण्डारीले टुक्काश्री साहित्य सम्मान-२०८० प्राप्त गरे ।
यसैगरी कल्पतरु द्वैमासिक, साहित्यपोस्ट डटकम, प्रभातफेरी साप्ताहिक, हिमालय दृष्टि र संसार न्युज डटकम गरी ५ वटा पत्रिका र अनलाइनलाईसमेत टुक्का समाजले सम्मान प्रदान गरेको थियो ।
यसै सिलसिलामा विशिष्ट अतिथि तथा समालोचक डा. देवी पन्थीले 'ऐतिहासिक टुक्का यात्रा (३९ जना सर्जकको संयुक्त टुक्का कवितासंग्रह)को समीक्षा गर्दै दुई हरफको लघुत्तम संरचनाभित्र रही अर्थपूर्ण र प्रतीकात्मक अभिव्यक्ति बोध भएको बताए ।
यसैगरी पुष्पा राईकृत 'पुष्पाश्री' टुक्का संग्रहको समीक्षा कृष्ण रानाले, म्यामराज राईकृत 'महक' टुक्का संग्रहको समीक्षा अरुण खत्री नदीले, भगवती दवाडीकृत 'बन्धन' टुक्का संग्रहको समीक्षा कृष्णशरण अधिकारीले, रामप्रसाद पुरीकृत टुक्का 'सुधा'को समीक्षा तीलमाया पुरीले र राजेन्द्र पासाकृत 'तरंगित छालहरू'को समीक्षा शरद प्रधानले र नागेन्द्रप्रसाद यादवकृत 'अवधी' कविता संग्रह कथरीको समीक्षा विक्रममणि त्रिपाठीले गरे ।
यस्तै वार्षिकोत्सवका अवसरमा समाजका सचिव जमुना आचार्य कोइरालाले प्रस्तुत गरेको सांगठनिक र कोषाध्यक्ष रचना शर्मा प्रतीक्षाले प्रस्तुत गरेको आर्थिक प्रतिवेदन पास भएको छ। यसैगरी कार्यक्रम समापन गर्दै समाजका अध्यक्ष तथा टुक्का कविताका प्रवर्तक ताराप्रसाद चापागाईंले टुक्का कविताको पृष्ठभूमि, इतिहास, विकास र संरचनाबारे बताए ।
टुक्का कविता प्रारम्भ २०७७ साल साउन २५ गतेबाट भएको हो । टुक्का दुई हरफमा बराबरी अक्षरमा रचिन्छ । नेपाली मौलिक लघुत्तम काव्य उपविधा टुक्का कविता लेखनप्रति कविहरूको आकर्षण बढ्नु लयात्मक र गेयात्मक पक्ष महत्वपूर्ण रहेको छ । यस टुक्का कविताको सिर्जना विभिन्न भाषामा अनुवाद भइ अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा पुगेको चापागाईंले बताए ।
प्रस्तुत कार्यक्रममा समाजका उपाध्यक्ष वसन्त अनुभवले स्वागत मनतव्य र महासचिव चूडा निर्भिकले कार्यक्रम सञ्चालन गरेका थिए ।
पवन जायसवाल/मध्यान्ह
बाँके : बाँकेको नेपालगन्जमा रहेका उर्दू साहित्यकारहरुको संगठन गुल्जार–ए– अदबले आफ्नो मासिक गजल गोष्ठी शनिबार सम्पन्न गरेको छ ।
गुल्जार–ए–अदब बाँकेद्वारा प्रत्येक महिनाको अन्तिम शनिबार उर्दू साहित्यकारद्वारा मासिक गजल गोष्ठी कार्यक्रम गर्दै आइरहेको छ । सोही अनुसार महेन्द्र पुस्तकालको सभा हलमा गजल साहित्यकारहरुले गजल वाचन थिए । गजल गोष्ठीमा ‘फिर यूँ हुआ कि वो भी सर –ए–दार आ गया’ मिश्ररामा उर्दू साहित्यकारहरुले गजल वाचन गरेका थिए ।
नेपालगन्जका उर्दू साहित्यकार सैयद असफाक रसूल नेपालीको अध्यक्षतमा, अन्सर नेपालीद्वारा सञ्चालित कार्यक्रममा वरिष्ठ उर्दू शायर तथा गुल्जार–ए–अदब बाँकेका अध्यक्ष हाजी अब्दुल लतीफ शौक, सैयद असफाक रसूल नेपाली, सचिव मोहम्मद मुस्तफा अहशन कुरैशी, जमील अहमद हाशमी, अन्सर नेपाली लगायत उर्दू साहित्यकारहरूले गजल वाचन गरेका थिए ।
सो कार्यक्रममा वरिष्ठ कथाकार सनत कुमार रेग्मी, बव्बु फारुकी लगायतको सहभागिता रहेको थियो ।
काठमाडौं : नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको साहित्य (मातृभाषा) विभागले मातृभाषा साहित्य शृंखला प्रारम्भ गरेको छ । यस शृंखलामा मातृभाषा साहित्यबारे सिर्जना, संवाद र विमर्श नियमितरूपमा प्रत्येक महिनाको अन्तिम शुक्रबारका दिन आयोजना गरिने भएको छ । यस क्रममा प्रज्ञा प्रतिष्ठानका साहित्य (मातृभाषा) विभागका सदस्य तथा युनेस्कोका सहजकर्ता डा. सोमबहादुर धिमालले ‘धिमाल भाषाको साहित्य' विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गरे ।
कार्यपत्रमा धिमाल जातिका मौलिक विशेषता र परम्पराहरू, आरोह अवरोह, अवस्था, पुस्तान्तरण, चलचित्र, गीतिसाहित्य, पत्रकारिता, लोककथा, लोकउखान, किंवदन्ती, कविता, गीत, नियात्रालगायतका विधागत कृतिबारे उल्लेख गरिएको छ ।
सो अवसरमा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईले सबै जातजाति र समूदायका आ-आफ्नै भाषा रहेको बताउँदै तिनले बोल्ने सबै भाषा मातृभाषा भएको बताए । भाषामा विभेद झल्किने कुनै पनि मार्जिनको जरुरत नभएको उनले बताए । उनले भने, 'कर्मकाण्डीय रूपमा वर्षमा एकचोटी मातृभाषा दिवस मनाइन्थ्यो । त्यस परम्पराको साटो मातृभाषाको संरक्षण र सम्बर्द्धन गर्ने उद्देश्यले मातृभाषा साहित्य शृंखलाको शुरु गरिएको हो । यसले मातृभाषाका स्रष्टाहरूलाई उत्साहित र प्रोत्साहित गर्ने छ ।'
यसैगरी प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति विमलकृष्ण श्रेष्ठ ´विमल निभा'ले सबै जातजातिको मातृभाषा र साहित्य प्राण रहेको बताउँदै यसको उत्थान र विकासमा लाग्न मातृभाषा साहित्य शृंखलाले उत्साह र हौसला थप्ने बताए ।
यस्तै प्रज्ञा प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव डा.धनप्रसाद सुवेदीले स्वागत मनतव्यको क्रममा नेपाल बहुजातीय र बहुभाषा भएको देश रहेको बताउँदै भने, 'यहाँ भएका सम्पूर्ण मातृभाषाको संरक्षण र सम्बर्द्धन गर्ने दायित्व वहन गरेका छौं । यसैअनुरूप मातृभाषा साहित्यको नियमित शृंखला शुरु गरिएको हो ।'
यसैगरी समापनका क्रममा मातृभाषा साहित्य शृंखलाका अध्यक्ष, प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (मातृभाषा) विभाग प्रमुख राजन मुकारुङले सबै भाषाका साहित्यिक स्रष्टाहरूले आ-आफ्नो स्वत्व आत्मसात् गर्नेगरी मातृभाषा साहित्य शृंखलाको प्रारम्भ गरिएको बताए । उनले यसअघि प्रज्ञा प्रतिष्ठानले फेब्रुअरी २१मा पर्ने अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस एकदिन मनाउने गरेको बताउँदै त्यस परम्पराको सट्टा विविध मातृभाषामा सिर्जना, संवाद र विमर्श गर्न लागिएको बताए ।
यस्तै डा. सोमबहादुर धिमालद्वारा लिखित 'धिमाल साहित्य' विषयक कार्यपत्रमाथि प्राज्ञ सभा सदस्य डा.तारामणि राईले भने, 'धिमाल भाषाको साहित्य र संस्कृतिबारे सुपरिचित भयौं तर कार्यपत्रलाई सापेक्षितरूपमा परिमार्जन गर्नु उपयुक्त हुने छ ।'
यसैगरी प्रतापसिंह नाछिरिङ, रामनारायण देव, लोचना मोक्तान, विक्रममणि त्रिपाठी, सन्ध्या पहाडी, गणेशबहादुर घले, कमला शाक्य सृष्टि र प्रकाश वान्तवालगायतले प्रस्तुत कार्यपत्रमाथि पूरक टिप्पणी गरे ।
यसैक्रममा तीन कविले तीन भाषाका कविता कार्यक्रममा वाचन गरे । जसमा नेपाल संगीत नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ सभा सदस्य देवकुमार चौधरीले थारु भाषामा, अञ्जु राजवंशीले राजवंशी भाषामा र विनिता ताजपुरियाले ताजपुरिया भाषामा, आ-आफ्नो कविता वाचन गरे । कार्यक्रमको सञ्चालन प्रज्ञा प्रतिष्ठान भौतिक संशाधन व्यवस्थापन महाशाखा प्रमुख तथा कवयित्री सन्ध्या पहाडीले गरिन् ।
–दमयन्ती मैनाली फयेल
“घनश्याम, तँ मसँग बिहे गर्छस् ?”
“कस्तो हावा कुरा गरेकी ? बिहे भनेको सोचेर, बुझेर गर्नु पर्छ । गोजीमा एक पैसा नहुने मैले बिहेको त अहिले सोच्नै सक्दिन ।”
“त्यसो भए बिहे नै गर्दैनस् त ? किनकी, तँ जस्तो फटाहासँग खल्तीमा पैसा हुनु भनेको असम्भव कुरा हो ।”
“म त त्यस्तै छु । तर तिमीले चाहिँ आज किन एस्ता कुरा गरेकी ?”
“किनकि, मलाई बिहे गरेर कसैसँग बदला लिनु छ ।”
“कस्तो बदला ?”
“हेर, मैले रञ्जित भन्ने एउटा बंगाली केटालाई मन पराउँछु । एक सप्ताहपछि ऊ यहाँबाट उसको घर त्रिपुरा जाँदै छ, मैले पापालाई उसँग मेरो बिहे गरिदिनु भनेको मान्नुभएन । त्यसैको बदला लिनलाई मलाई आज र भोलिमै बिहे गर्नु छ । हेर, म राम्रो लाग्छु भनि मेरो हात समा, नत्र अर्कैसँग कुरा गर्छु ।”
“हेर, तँ राम्री छेस् । रीमा, मसँग गोजीमा बीस रूपियाँ मात्रै छ । यो पनि भरेको खोराकी । राति के खानु तँलाई कसरी खुवाउनु ?”
“त्यो सब पछि सोचौँला, हिँड त मन्दिरमा गएर बिहे गरौँ ।”
घनश्याम र रीमा मन्दिरमा गएर सिन्दुर–पोते गरेर जब रीमा “पापालाई देखाउन” बुवाको समक्ष पुगि बुवाको डरलाग्दो अनुहार देखेर थरथरी भई । “आजको उप्रान्त, तघारो कटिछेस् भने, तेरो गर्दन उडाई दिन्छु बुझिस् ! तैँले जीवनलाई भाडा कुटी खेलेको सोचेकी ? अब भोगछेस् ! जा तैसँग जीवन बिता !”
बाटो भरी रीमालाई हेर्ने मान्छेको ताँती थियो । “सुरबीर महाजनकी पुल्पुलिएकी छोरी रीमा त्यो जडाहासँग गैछे !” भनेर गाँउभरी हल्ला फैलिएछ । ठाडो शीर लगाएरै रीमा घनश्यामको कोठामा आई पुगी । कोठा फोहोर थियो । छ भन्ने कुरा केही थिएन । रीमाले त्यो रात बसेरै कटाई । भोलिपल्ट बिहान झपक्क हुँदै गरेकी रीमा घनश्यामको स्पर्शबाट झसङ्ग ब्यूँझी । कस्सेर थप्पड गालामा लगाएर उसले भनि, “मलाई हात लगाउने साहस कहाँबाट पाइस ?”
“तँ आँफैले बिहे गर्ने रहर गरेर आएकी हैनस ? बड्ता बोल्छेस् ? घमन्डी आईमाई । अझैपनि आँट छ भनि आफ्नो घर जा ।”
“म अहिलै घर जान्छु”, भन्दै त्यहाँबाट निस्किएकी रीमालाई हेर्ने सैकडां नजरलाई उसले नजर अन्दाज गरेर घरसमक्ष पुगि । बुवाको घरको गेटसम्म पुगेकी उसलाई देखेर पनि शेरमान पालेदाईले गेट खोलेनन् । मैया, हजुर यही पर्खनु, म मालिकलाई सोधेर आउँछु भनेको पालेले “सरी मैया, सरले नखोल्नु भन्नुभयो ।” भनेर टाउको निहुर्यायो । “बिहे जब गर्नुभयो अबबाट त्यसैसँग जीवन बिताउने सोच्नुहोला मैया । किनकी बिहे जिन्दगीमा एकपल्ट मात्र हुन्छ”, शेरमानले कुरा थप्यो ।
रीमा दुःखी भएर घनश्यामको कोठा फर्किई । अनि त्यो घर बडारेर उसले घनश्यामलाई “भोक लाग्यो केही खुवा” भनि ।
घनश्याम बाहिर गयो । एकछिनमा उसले चिनी, चियापत्ती र बिस्कुट लिएर आयो । पोको देख्नेसाथ रीमा कुद्दै गएर पोकाबाट बिस्कुट खोलेर खान थाली । उसको त्यो अवस्था देखेर घनश्यामलाई दुःख लाग्यो । स्कुल कलेज पढ्दा की घमण्डी रीमा अहिले उसको सानो कोठामा थिई ।
बुवाको रक्सी पीउने बानीले भएको घरसम्म बेचियो । बुवा बितेपछि आमा र घनश्याम बेचिएको घरमै बसेका थिए । तर, अकस्मात आमालाई हृदयघातले लग्यो । एक्लै महिना दिन त्यही बस्नलाई घनश्यामलाई अलिकति–अलिकति गरेर रक्सीको सहारा लिनुपर्यो । घरमा एक्लो बस्ने साहसै गर्न उसले सकेन । उसको त्यही घरबाट बुवापछि आमा घरै सुन्ने पारेर बिदा भएका थिए । बुवाले खाएको देखेर हो कि उसलाई रक्सी खाएर निकै रमाइलो लाग्यो । उसले खाएर घरमा आएर आमालाई बोलाउने गर्थो । छिमेकीले दुई/चार दिन आपत्ति गरे । तर, घनश्यामको सुधारीने चालै देखेनन् । छिमेकी काकाले घरमाटो छोडदिन अनुरोध गरेपछि उ घर न घाटको भयो । चोकमा एउटा बिहारी महाजनको चामल मिलमा गएर काम खोजेको थियो । बिहारी महाजनले उसलाई त्यहाँ काम दिने भयो तर, राति गोदाम रूङनु पर्छ भन्यो । ‘के खोज्छस् ... आँखो’ भनेजस्तो घनश्यामले तुरन्तै सहमति जतायो । रक्सी पीउने र हल्ला गर्ने बानीले गर्दा घनश्यामलाई कसैले मन पराउँदैनथे । तर धनीकी छोरी बिहे गरेपछि उसको चाल बदलियो । उ मन लगाएर कामपनि गर्ने भयो ।
धनीकी छोरी भएकाले होला रीमा असाध्यै घमण्डी र जिद्दी थिई । उसले बुवासँग बदला लिनलाई घनश्यामसँग त्यहीँ बस्ने निर्णय गरी । घनश्याम, सफा सुग्घर भएर बस्न थालेपछि उनीहरूको कोठाको रूपरङ्ग पनिपरिवर्तन हुन थाल्यो । पहिले घरमा केही नसिकेकी रीमाले घरको काममा धेरै मेहनत गर्नुपथ्र्यो । घनश्यामले मीलमा काम गर्ने र हेरचाह गरेकोमा आठ हजार रूपैयाँ महिना पाउन थाल्यो । मीलमा आएका कामदारले रीमासँग राम्रो व्यवहार गर्थे । रीमाले घनश्यामलाई कहिले यो ले त कहिले त्यो ले भन्थी । घनश्याम खुशी हुँदै उसको हरेक हुकुमको पालन गर्थो । तर रीमाले रक्सी छुटाउने प्रयास गरिन । दिनभरी कामले लखतरान भएपछि बेलुका भट्टीमा पसेर पीएर आउँदा उसलाई समयको होस् हुँदैनथ्यो । आएपछि उही हल्ला । छिमेकीको धेरै आपत्तिपछि उनीहरूले कोठा छोड्ने निर्णय लिए । कोठामा सरेपछि रीमालाई आफूँ तीन महिना गर्भवती भएको थाहा भयो ।
खुशी दुःखको बिचमा समय अघि सर्यो र जब प्रसवको समय आयो रीमाले सबै आफन्तीलाई खबर गरी । एक÷एक गर्दै उसलाई भेट गर्न आएकाले दुई÷पाँच सय गरेर दिँदा दिँदै दश हजार जम्मा पारिछे । सरकारी अस्पतालमा रीमाको सामान्य प्रसव गराइयो । घरमा नयाँ पाहुनाको आगमनमा दुबै धेरै खुशी भए ।
उनीहरूलाई अचम्ममा पारेर एकदिन सुरबीर महाजन उनीहरूको कोठामा टुप्लुक्क आईपुगे । बुवा छोरीको रूवाबासी चल्यो । छोरीको त्यो दुःख बुवाले हेर्न नसकेर उसलाई बारीको एक कुनो दिएर घर बनाई दिए । आफ्नो घर पाएर रीमा फेरी खुशी भई । उसले पुरानो कुरा बिर्सिँदै गई । अहिले उसको सुख सुविधाले भरिएको सानो घर भयो । छोरी ठूली हुँदा हँुदै अर्को पनि सन्तानकी आमा बनि । अर्को सन्तानपनि छोरी नै भयो । छोरी भएपनि उसले धेरै माया गरेर हुर्काइ ।
दिन सामान्य चलेपनि उसको घरमा साँझ झगडा भनेको रोकिएन । सुरबीर महाजन दिक्क पर्छन्, “जान सक्षम तेरो भेनालाई चुप गरा । कतिदिन सहनु यो पिर ? म त यहि पीरले मर्छु क्यार !” यति भनेका सुरबीर महाजनलाई राति नै अकस्मात सास फुलेर अस्पताल पुर्याउनु पर्यो । अस्पतालमा उनलाई हप्ता दिन राखेर ल्याउदा महाजनले रीमाको चालचुल देखेनन् ।
“सक्षम, तेरी दिदी–भेनाको चालचुल छैन त ! म आएको थाहा पाइनन् की क्या हो ?”
“मैले दिदीलाई कोठा खोजेर सर्नु भनेँ बुवा । कति सहनु सधैँको झगड़ा । तै पीरले हजुर बीमारी हुनुभयो । उनीहरूको कोठा छेवैमा छ । खबर पाएपछि आई आल्छे नि ।”
“कहिले कहिले एसो खबर लिदै गर है ! जडाहा छ, ज्वाई ! त्यसलाई दुःख छ । मैले बिहेको बारेमा केही सिकाउन पाइन । आमा भए सबै सिकाऊथी ।”
“हवस बुवा । म ख्याल राख्छु ।”
तर त्यो घरमा रीमा फर्किएर आइन । किन आइन भनेर सुरबीरे महाजन छोरालाई सधैँ जस्तो प्रश्न गर्दै झन् सिकित्स हुँदै गए ।
रीमाको मनमा बुवाको माया धेरै थियो । तर, भाईले उसलाई आउन रोकेको थियो । “तैँले गर्दा बुवाको यो हाल भयो । समाजमा हाम्रो इज्जत गयो । त मान्छे होस् र अलिकति ज्ञान छ भने यो घरमा कहिलै पाइलो नटेकेस् ।”
रीमाले दुइटी छोरी लिएर स्कुल लिएर जाँदा जाँदै स्कुलमा पर्खिएर बसेको बेला उनीहरूको कक्षामा पसेर केटाकेटीलाई लेख्नमा, पानी पियाउने, टिफिन खुवाउनेमा हेरचाह गर्दै थिई । केटाकेटीलाई लेख्न सिकाउनमा मद्दत पुर्याउँदा पुर्याउँदै त्यहाँका प्रधान शिक्षकले उसलाई पढाउनको लागि बोलाए । रीमा खुशी भएर त्यो फुर्सदको समय स्कुलमा बीताउन थालि । हेर्दा हेर्दै स्कुलमा उसको जरूरत बढ्यो । प्रधान शिक्षकले स्कुलमा चार हजार तलब दिएर पढाउन राखे । पछि पछि स्कुल परिसरभित्र दुईवटा कोठा उनिहरुको लागि दिए ।
केटाकेटिलाई अत्यन्तै माया गर्ने प्रधान शिक्षक र उनकी धर्मपत्नी अकस्मात् रीमाको कोठामा आई पुग्दा रीमा छक्क परि । “दिउँसोको खाना खाएर जाऔं है ?” सहमतिपूर्वक उनीहरू बसे । सामान्य खानालाई त्यति मीठो पारेर पकाउँदा दुबैले खुशी भएको देखाउँदै फेरि पनि यसरी खाना खानुपर्छ भने । हेर्दा हेर्दै रीमा प्रधान शिक्षक र उहाँकी श्रीमतीलाई धेरै मन पर्नै भई ।
तर आजभोलि उसको घनश्याम धेरै पीउने गर्छ । काममा कहिले कहिले गयो भनि पनि घरमा एक पैसा दिँदैन । प्रायः उनीहरूको घरमा झगड़ा चल्छ । बढ्दै गरेका छोरीको सुरक्षा, उनीहरूको भविष्यत सोचेर आज आफ्नो जिद्दी स्वभावको कारण दुःख पाएकोमा आफैलाई तिरस्कार गर्छे । छोरीहरूलाई सोचेर बुझेर हरेक निर्णय लिनु भन्छे ।
महिलालाई सम्पत्ति, राम्रो घर र गाड़ी चाहिँदैन । जिद्दी महिलाले आफ्नो स्वाभिमान राखेर त्यो, सब बिना पनि राम्रो घर संसार गर्न सक्छन् । तर उसको श्रीमान चाहिँ असल हुनुपर्छ ।
–किशन पौडेल
उसले लामो श्वास तान्यो एक छिन फोक्सोभित्र राख्यो र फाल्यो । पुनः तान्यो फाल्यो र लामो सुस्केरा हाल्दै आँखा चिम्लियो । अस्पतालमा अक्सिजन नपाएर छटपटिएका हृदय बिदारक समाचारहरू उसको मानसपटलमा दौडिन थाले । जुरुक्क उठ्यो कोठाको एउटा कुनाबाट अर्को कुनामा पुगेर चर्किएको ऐना हेर्यो । आफ्नै अनुहार उसलाई भयभीत लाग्दै जान थाल्यो । मनभित्र गहिरो डरले डेरा जमाउँदै गएको थियो ।
“हेर ! उजेली आत्मबल बलियो बनाउनुपर्छ, तँलाई केही हुँदैन छिटो निको हुन्छ ल, यो टिम्मुर ज्वानो पानी तनक्क पार । पिँधमा रहेको यो टिम्मुर, ज्वानो जिराको छोक्राहरू मुखभित्र राखेर चुस् । टिम्मुरले अक्सिजन लेबल बढाउँछ उजेली !”
तीन दिनदेखि जरोले सिकिस्त श्रीमतीलाई हौसला दिँदै उम्लिरहेको पानी डेक्चीबाट खन्याउँदै एक गिलास श्रीमतीको नजिकै लगेर राखिदियो र सँगै टाउको सुमसुम्याउँदै बस्यो ।
जिन्दगीमा कयौँ पटक रुघाखोकी ज्वरो आयो होला । उसले सामान्यरूपमा अदुवा, बेसार, तातोपानी पिएरै भगाएको थियो । ऊ कहिल्यै यति धेरै आत्तिएको थिएन । आज उसको मन त्यसै त्यसै आत्तिइरहेछ । मन त्रसित भएको छ । समाचार हेर्यो जतासुकै हाहाकार छ । जताततै दर्दनाक दृश्यहरू देखिन्छ । अक्सिजन सकिएको छ रे हस्पिटलमा जरो आएको बिरामीलाई भर्ना नलिने रे ! अचम्म लाग्छ सुन्दा पनि यत्रो अक्सिजन छ हाम्रो वायुमण्डलमा कसरी सकिन्छ होला ?
उसको मनभित्र एक प्रकारको आक्रोश उब्जन्छ । समाचारहरूले पनि कति आतंकित बनाएका हुन् । बिरामीको भन्दा नि सद्दे मान्छे कै कुन बेला प्राण लिएर जाने हो थाहा छैन ।
ऊ चिन्ताले छट्पटिँदै आँगनमा आएर आकाशतिर हेरेर टोलाउन थाल्छ ।
आकाशमा एउटा हेलिकप्टर उसैको टाउकोमाथि मडारियो । खुसीले ऊ फुरुङ्ग हुँदै हेलिकप्टरलाई हेर्दै सोच्न थाल्यो कतै मेरै उजेलीलाई अस्पताल लिएर जान आएको त होइन ? हेर्दाहेर्दै हेलिकप्टर आकाशबाट ओझेल भैसकेको थियो ।
“पुन्टेको बा ! पुन्टेको बा !” भित्रबाट उजेलीले बोलाएको मधुरो आवाजले ऊ झसङ्ग भयो र दौडिएर भित्र हेर्न पुग्यो । पुन्टे आमाको छेउमा बसेर आमाको टाउको सुमसुम्याउँदै रहेछ ।
“मलाई धेरै गाह्रो भो, अस्पताल जान पाए हुन्थ्यो” उजेलीको पीडा मिश्रित स्वरले ऊ झनै विचलित हुँदै गयो ।
“खै कसरी अस्पतालसम्म पुर्याउने होला ! छरछिमेक हेर्नसम्म पनि आएका छैनन्, सवारी साधन गाउँमा एउटै चलेको छैन । मर्दा पर्दा त मैले धेरैलाई ज्यानले सकेको सहयोग गरेकै थिएँ । आज आफूलाई पर्दा कोही भएनन् हरे शिव !” ऊ पुर्पुरोमा हात राखेर बिलौना गर्छ । गाउँ कै एक चिनजान प्रतिष्ठित हरिदाइलाई फोन लगायो फोन उठेन ।
“उजेली चिन्ता नगर बिहानसम्म तँलाई ठिक हुन्छ, बिस्तारै जरो ओर्लिन्छ म पानी पट्टी लगाइदिन्छु । अहिले सुत उजेली ।”
बुढीलाई कोरोना त लागेकै होइन भन्ने कुरामा ऊ निश्चिन्त थियो । गाउँमा कुनै पनि मान्छेसँग बुढीको भेटघाट न सम्पर्क थिएन । लकडाउन भएदेखि आफ्नै बारीमा मकै गोडेर बसेकी थिइन् । कतै गाउँ छर छिमेककोमा पनि गएकी थिइन । कसरी सर्न सक्छ र कोरोना ? उसले मनमनै सोच्न थाल्यो ।
फेरि गाउँलेहरू किन यति निर्दयी भएका होलान् है ? कस्तो दिन पनि देख्न परेको ? पहिले पहिले बिरामी पर्दा गाउँमा कति धेरै मान्छेहरू कुर्नलाई जम्मा हुन्थे । एक आपसमा दुःख सुखका कुराहरू गरेर सहानुभूति दिँदै रातभरि बिरामी कुरेर बसिन्थ्यो । आत्मबल कति बलियो हुन्थ्यो । साँच्चिकै यो कस्तो निर्दयी कलियुग होला ! मान्छे भित्र संवेदनशीलता र मानवीयता हराउँदै गएको छ ।
मनभित्र अनेकौँ कुराहरू खेलाउँदै पुन्टेलाई सुताएर उजेलीसँगै छेउमा ऊ पनि निदाउने कोसिस गर्छ । मध्यरातमा उठेर बिस्तारै उजेलीको निधार छाम्यो चिसो न चिसो भैसकेको रहेछ ।
बेलुकी त्यस्तो भुङ्ग्रो जस्तो तातो थियो अहिले त बरफ जस्तै चिसो भइसकेको रहेछ । ऊ अतालियो ।
बुढी टाउको काखमा राखेर सुमसुम्यायो ।
“उजेली ! उजेली !”
इन्तु न चिन्तु आवाजबिहीन चिसो मुडो जस्तै शरीर छामेर ऊ हतासियो । फेरि अङ्गालो हालेर भक्कानियो । सम्हालिन खोज्यो । निद्रामा मस्त सुतेको छोराको अनुहारमा पुलुक्क हेर्यो । बिहानै सधैँ “आमा” भन्दै बिउँझिने छोरो आमा बोलिन भने के सोच्छ होला । मनभित्रका तर्कनाले उसका आँखा रसाउन थाले । फेरि सम्हालिन खोज्यो । उजेलीले कल्पना गरेको छोरोको भविष्य सम्झिन्छ । छोरालाई पढाएर ठूलो मान्छे बनाउने एउटा सपना र आशाले अलिकति मनभित्र हौसला पलाउँछ ।
अब के गर्ने होला अन्योलग्रस्त भएर उसको मन अतालिन्छ । मुटुको धड्कन जोड जोडले धड्किरहेछ । मध्यरातमा बाहिर निस्केर कराउँदै चिच्याउँछ । कसैले उसको आवाज सुन्दैनन् । वडाका हर्ताकर्ता वडा सदस्य हर्क दाइलाई मध्यरातमा फोन गर्छ ।
“कोरोना लागेको रिपोर्ट छ कि छैन ? रिपोर्ट भए भोलि आर्मी आएर लिएर जान्छन् छैन भने आफैँ गर्नुपर्छ दाह संस्कार । बिहान उतै घाटमा भेटुँला बोकेर लिएर आइज ।”
उसको खरो निर्दयी स्वरले उसको मन झनै दुखित हुन्छ ।
मान्छे मर्दा कति धेरै सहानुभूति प्राप्त हुन्थे । साथ सहयोगका भावनाहरू उर्लिन्थे । रात बिहान केही भन्दैन थिए । खै आज न कसैको सहानुभूति देखिन्छ न साथ सहयोग मान्छेको मृत्यु पनि कति सस्तो हुँदै गएछ ! कुकुर बिरालोको मृत्यु जस्तै लाग्न थाल्यो उसलाई । टाउकोमा हात राखेर एक्लै बिलौनामा धेरै आँसु बगायो । गरिबीले आक्रान्त बनाएको सहारा विहीन एक्लो जिन्दगी व्यर्थ लाग्न थाल्छ उसलाई ।
मस्त सुतिरहेको छोराको अनुहारमा पुलुक्क हेर्छ छोराको निधारमा हात राख्छ, “सुतिरहनु बाबु म आमालाई अस्पताल लिएर जान्छु ।” एउटा झुटो आश्वासन पनि उसलाई मिठो लाग्छ ।
जुरुक्क उठेर श्रीमतीको लासलाई सकी नसकी काँधमा बोकेर घर बाहिर निस्किन्छ । अँध्यारो बाटो कान्लाकुन्ली, कति पटक ठेस लाग्यो, कति काँडा बिझ्यो उसलाई अत्तोपत्तो छैन । झिसमिसे उज्यालोमा तल बगरको घाटमा पुग्यो ।
सुनसान, खोलाको कलकल आवाज बाहेक अरू केही थिएन । उजेलीलाई भूईँमा राखेर केही बेर श्रीमतीको मुहार हेरिरह्यो र एक्लै डाँको छाडेर रोयो । उसको रुवाइले शान्त निश्चल झिसमिसे प्रहरलाई नमिठो गरी चिर्यो ।
उज्यालो हुँदै गयो दुई÷चार जना गाउँलेहरूले दाउरा ल्याएर टाढैबाट फालिदिए । कोही उसका नजिक परेनन् ।
“अलि टाढै बस ! हामीलाई फेरि कोरोना सर्छ ।” गाउँलेहरूको बचनले उसको मुटु झन् छिया छिया भयो । मन मुटु कठोर पारेर श्रीमतीको सग्लो देहमा आगो सल्कायो । छिनभरमै खरानी भएकी उजेलीलाई सम्झेर केही बेर आँसु झारेर टोलाई रह्यो । पुनः सुतिरहेको छोरालाई सम्झिएर झस्कियो र सम्हालिँदै बिस्तारै उठ्यो । घरतर्फ लम्कियो । घरमा पुगेर छोरालाई लिएर ऊ सरासर स्वास्थ्य चौकीतर्फ लाग्यो । आफ्नो र छोराको रगत टेस्ट गर्न दिएर आयो । दुई दिन पछि रिपोर्ट आयो कोरोना टेस्ट – नेगेटिभ ! कथा समूहबाट
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies