–डा अरुणा उप्रेती
हामी अहिले मोटोपन, मधुमेहको समस्याबारे छलफल गर्छौँ । यो समस्या सहरमा मात्र होइन, गाउँमा पनि पुगिसकेको छ । केही वर्षअघि पंक्तिकारलाई अमेरिकाको क्यालिफोर्नियाको हिस्पेरियन फाउन्डेसनबाट फोन आयो, “हामी महिलाका लागि दुई किताबको पुनर्मुद्रण गर्दैछौँ । तर हामीले त्यसमा थुप्रै नयाँ कुरा र विशेषगरी आधुनिक समाजका स्वास्थ्य समस्या राख्नुपर्नेछ । त्योमध्ये एउटा चाहीँ पोषणसम्बन्धी ज्ञान, खाना, भोजन र तयारी खाने कुराले ल्याएका समस्याका बारेमा लेख्दैछौँ । तिमी विभिन्न देशमा गएर देखेका र छलफल गरेका पोषणसम्बन्धी ज्ञान र नेपाल र दक्षिण एसियामा पोषण कस्तो छ, कस्तो समस्या छ, कसरी पोषणसम्बन्धी समस्या समाधान गर्न सकिन्छ भन्नेबारेमा छलफल गरेर यहाँ आउन सक्छौ ?”
ती दुईवटा किताब पंक्तिकारले विभिन्न ठाउँमा प्रयोग गरेका हुनाले, त्यसको पुनर्मुद्रणमा सहभागी हुन पाउँदा गौरव अनुभव भयो । फाउन्डेसनमा विभिन्न व्यक्तिसँग मिलेर काम गर्ने अवसर मिल्यो । नेपालमा र दक्षिण पूर्ण एशियामा कुपोषणको नसर्ने रोगको समस्या छ भन्नेबारे छलफल गर्दा, गरिबी र अज्ञानता प्रमुख कारण देखियो । आफूसँग भएको खाद्य वस्तुलाई पनि राम्ररी प्रयोग गर्न नजान्दा कुपोषणको नसर्ने रोगको समस्या पोको छ भन्ने विस्तृत छलफल भयो । त्यस सम्बन्धमा पंक्तिकारबाटै कसरी नेपालमा खाद्य पदार्थहरू, जस्तै– गहुँ, कोदो चामल, फापर, जौ, अन्न, त्यस्तै लट्टे, पालुङ्गो फर्सी, कर्कलो निगालो आदि हरियो तरकारी र भटमास, चना, अंगुर आदि पर्याप्त मात्रामा पाइन्छन् र यस्ता खानेकुरा प्रोटिन, विभिन्न किसिमका भिटामिन, शक्तिदायक वस्तु पनि पाइन्छन् भनेर छलफल गराइयो ।
अमेरिकामा पनि पोषणको समस्या रहेछ । हरियो तरकारी, फलफूलको तुलनामा तयारी खानेकुरा सस्तो हुने रहेछ । घरमा खाने कुरा पकाउँदाको झन्झटले गर्दा त्यहाँ सस्तो पत्रुखाना (पोषणहिन) खाने रहेछन् । अमेरिकाका स्कुलहरूमा पनि खाजा दिँदा त्यसरी नै पत्रुखान नै दिने गरिँदोरहेछ । हरियो तरकारी, फलफूल नेपालमा जस्तै कम हुने रहेछ ।
‘के गर्ने यो यस्तै छ । अमेरिकाको संस्कृतिमा नै घरमा खानेकुरा पकाउने चलन छैन । स्कुलमा पनि ठाउँ–ठाउँमा कोक र चिसो पेय पदार्थ सजिलोसँग पाइने मेसिन राखिदिएको छ । अनि विद्यार्थीले पनि प्यास लागे पानीको सट्टा कोक र अन्य चिसो पेय पदार्थ खान्छन् र मोटोपनको शिकार बन्छन् । त्यहीँ नै फलफूलको सट्टा बट्टामा राखिएका फलफूलको रस खान्छन् । त्यसमा धेरै चिनी मिसिएको हुन्छ, विभिन्न रसायन पनि मिसिएको हुन्छ । तर, बच्चालाई एकछिन प्यास मेटिए जस्तो भए पनि पछि त धेरै नै समस्या पार्छ । त्यसैले अहिले कतिपय सामाजिक कार्यकर्ता जनस्वास्थ्यमा चासो राख्ने डाक्टर र पोषणसम्बन्धी अध्ययन गर्ने व्यक्तिहरूले स्कुलमा स्वस्थ खानेकुरा, हरियो तरकारी र फलफूल ख्वाउनुपर्छ भनी वकालत गरिरहेका छन् । साथै, स्कुलबाट कोक र अन्य चिसो पदार्थहरू सजिलो पाइने मेसिनहरू हटाउनुपर्छ भनेर वकालत गरिरहेका छन् ।
अमेरिकाका कतिपय स्कुलमा यसबारे छलफल पनि सुरु भएको छ तर, व्यावहारिकरूपमा उतार्न चाहीँ निकै गाह्रो परेको छ । त्यहाँ डाक्टर र जनस्वास्थ्य विज्ञले योबारेमा धेरै लेखेका छन् तर, पनि समस्या छ । ती किताबहरूमा पोषणसम्बन्धी छलफल गर्ने क्रममा हाम्रो देशमा पाइने विभिन्न हरिया खानेकुरा र तरकारीले कुपोषणको समस्या हटाउन सक्छन् भन्नेबारे पंक्तिकारबाट केही कुरा राख्ने अवसर मिल्यो ।
नेपालमा देखापरेका समस्यामध्ये भिटामिन एको कमीले किशोरी र गर्भवती बालबालिकामा हुने समस्या समाधान गर्न स्वास्थ्य मन्त्रालयले भिटामिनको क्याप्सुल बाँड्छ । तर, जताततै पाइने कर्कलो, लट्टे÷लुँडेको साग, फर्सी, अम्बा जस्ता खानेकुराको प्रयोगमा जोड दिएको छैन । बालबालिकालाई कसरी खानेकुरा घरमै बनाएर अति सस्तोमा ख्वाउन सकिन्छ भन्ने कुरा सरल भाषामा भन्न सकिन्छ र विभिन्न किसिमका बजारमा सिसीमा वा महँगोमा बेचिने ‘बच्चाहरूको खानेकुरा’को केही महत्व छैन भन्ने कुरा पनि पंक्तिकारबाट स्पष्ट पार्ने अवसर मिल्यो ।
वास्तवमा नै अमेरिकामा बाटोमा हिँड्दा स्पष्टरूपमा १४–१५ वर्षका किशोर÷किशोरी र वयस्कहरू पनि मोटोपनको कारणले हिँड्दा पनि गाह्रो भएको समस्या धेरै देखियो । अनि लाग्यो– नेपालमा पनि पोषणको समस्यालाई राष्ट्रिय समस्याका रूपमा मानिएको छैन । तर, अमेरिका जस्तै पत्रुखाना खाने बढ्दै छन् । तराईमा जहाँ वर्षैभरि हरियो तरकारी कुनै न कुनै फलफूल भइरहन्छ त्यहाँ कति धेरै भिटामिन ए को कमीले हुने समस्या छ । तर, केवल भिटामिन ए को क्याप्सुल र औषधिको भरमा परेर आज भिटामिन ए र कुपोषणको समस्या समाधान गर्न सकिन्न भन्ने कुरा नेपालका ठूला ठूला अधिकारीहरूले बुझेका छैनन् । त्यसरी नै ‘सूक्ष्म पोषणको पनि त्यत्तिकै समस्या भएको र तिनलाई समाधान गर्न पनि क्याप्सुल र औषधिकै मात्र भर परेर करोडौँ सरकारले खर्च गर्छ तर, समस्या कम भएको छैन’ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies