–अच्युतप्रसाद पौडेल ‘चिन्तन’
मार्च ८ अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस । यसपालिको हाम्रो राष्ट्रिय नारा ‘महिलामा लगानी : सभ्य र समुन्नत समाजको थालनी’ भन्ने रहेको छ । सामान्यतयाः लगानीको अर्थ उद्यम, व्यापार वा प्रतिफलको चाहना भन्ने बुझिन्छ । महिलामा लगानी भन्ने नारा अलिक सुहाएन जस्तो लागेको छ पंक्तिकारलाई । यसै पनि पसल, व्यापारिक केन्द्रमा नारीका फोटाहरू सजाइने जमाना छ । कुत्सित नजर लाग्ने गरेको छ, हाम्रो समाजमा किशोरी वा अन्य स्त्रीहरूमा । त्यसो त माताजीहरूले आफैं आफ्नो अस्मिता सुरक्षित राख्न नसकेको आरोप पनि छ । चर्चित राष्ट्रिय कलाकारहरूदेखि अन्तर्राष्ट्रिय ख्याती कमाएका खेलाडीसम्मले नारीकै कारण ठूलै मुद्दा खेपिरहेका छन् अहिले । हुन त अतितदेखि नै यो समस्या नभएको होइन, राजनैतिक पण्डितहरूदेखि व्यासमा बस्ने पण्डित र ब्रह्मचारी बाबाहरूले पनि जसोतसो मुद्दा खेपेकै अवस्था छ ।
गत वर्षको अन्तर्राष्ट्रिय ‘नारा डिजिटल, लैङ्गिक समानताका लागि नवप्रवर्तन र प्रविधि’ भन्ने रहेको थियो भने राष्ट्रिय नारा ‘लैङ्गिक समानताको बलियो आधार, सिर्जनात्मक प्रविधिमा महिला पहुँँचको विस्तार’ रहेको थियो । तर, परिणाम के हात लाग्यो मूल्यांकन गर्न हामीलाई समय छैन । यति भनिन्छ कि संघीय सरकारका सबै निकाय, प्रदेश, जिल्ला समन्वय समिति, स्थानीय तह सबैलाई अनि सामाजिक, शैक्षिक, निजी संघ संस्थाहरूलाई समेत सरोकारवालाहरूलाई सरकारले ऊर्दी जारी गरिदिनसक्छ ।
हाम्रो भूमि वैदिक सभ्यताको भूमि हो । ‘यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते, रमन्ते तत्र देवता’ अर्थात् नारीको जहाँ सम्मान हुन्छ, त्यहाँ देवताहरू पनि प्रसन्न हुन्छन् । यो दर्शनलाई बोकेका छौँ हामीले । पूर्वीय मान्यताले नारीलाई निकै पुजनीयरुपमा सम्मान गरेको छ । ‘न अरि’ अर्थात् जसले कसैप्रति वैरभाव, शत्रुता गर्दैन र जसको कोही शत्रु हुँदैन, उसको नाम नारी हो । पहिलेको भनाइ थियो नारीहरूले कुनै तिक्डम गर्दैनन्, जान्दैनन् र त पुरुष दिवस मनाउने परम्परा अहिलेसम्म कतै छैन । नारीको सम्मान गर्ने पर्व नारी दिवसलाई संसारले चिनेको, पाएको छ । सिर्जनाकी स्रोत नारी पृथ्वी हुन्, स्तुत्या छिन्, बन्दनिया र पुजनीया पनि ! पूर्वीय दर्शनमा नारीलाई धरणी, धर्ती र माताको रूपमा स्वीकार गरिएको छ । माता, भनौं धरणी अर्थात् धर्ती कसको लागि अप्रिय हुन्छ र !
पुजा, बन्दना, आराधनामा सर्वप्रथम “त्वमेव माता” भनी सम्बोधन गरिन्छ । त्यस्तै औपचारिक सम्बोधनमा पहिले लेडिज एण्ड जेन्टलम्यान भनिन्छ । बालबच्चाको पहिलो खानामा आमा, भान्साको कुशल व्यवस्थापनमा नारी, पतिको सेवा सुश्रुषामा पहिलो प्राथमिकता, पुत्र, पुत्री स्नेहमा पहिलो वात्सल्यता, दिएर मात्रै आफू अघाउने मातृवत्सला देवी स्वरुपिणी नारीको जति स्तुति गरे पनि कम नै हुन्छ । नारीलाई भोग्या, बजारकी खेलौना, सौन्दर्य र कामुकताको व्यापारमा राख्ने आधुनिक शैलीलाई पूर्वीय वाङ्गमयका धरोहरहरूले चोटिलो प्रहार गरेका छन् । नर संहारकारी रावण, कंस, दुस्शासन जस्ता दुष्टहरूलाई क्षणभरमै सिध्याउन सक्ने नारीमा दैवीशक्ति र सत्ता हुन्छ, जसलाई ठाडो नजरले कुनै दुष्टले आँखा लाउन सक्दैन ।
महिषासुर, चण्ड, मुण्ड, रक्तवीजदेखि तमाम असत्यको विनाश गर्ने स्त्री नारी नै हुन् – द्रौपदी, सीता, अहिल्या, अरुन्धती यशोदा, देवकी, कुन्ती सवै नारी पात्र हुन् जसले पौराणिक साहित्यमा अनुपम उदाहरण पेश गरेका छन् । सृष्टिकर्ता ब्रह्माजी, पालनकर्ता श्रीविष्णु र संहारकर्ता श्रीशिव सबै नारीका उपासक थिए र नारीबाटै शक्ति एवम् सामाथ्र्य पाएर नै आफ्नो कार्य कुशलतापूर्वक सम्पन्न गरेका थिए । किल्लाको रक्षक नारीलाई सीमानाको रक्षक दुर्ग अर्थात् ‘दुर्गा’को रूपमा चिनिन्छ । भय, त्रास, सन्त्रास, दूर्भिक्ष रोक्ने नारी पतिव्रता धर्म पालन गर्ने नारीमा वायुको गति रोक्ने सामथ्र्य हुन्छ भनिएको छ ।बासनापूर्तिको रूपमा ग्रहण गर्न लागेको रावणको विध्वंश गर्ने नारी सीता कंशको काल बनेर बिन्धबासिनीको रूपमा आएकी हुन् । छिट्फूट नारीमा ‘पुतना’को अंश, ‘होलिका’को अंश नदेखिने होइन तर, समग्रमा भन्नुपर्दा स्त्री घरकी शोभा हुन्, कुटुम्बकी प्रिया हुन्, गृहस्थ धर्मकी आधारशीला हुन् र आवश्यक परेका बखत ‘रणचण्डिका’ पनि हुन्छिन् ।
ब्राह्मी, बाराही, बगलामुखी, त्रिपुरादेवी, इन्द्राक्षी, वैष्णवी, कौमारी, माहेश्वरी आदि नामले चिनिने नारी भोगवती र रूपमती मात्रै होइन मायावती पनि हुन् । जुन घरमा नारीको सम्मान हुन्न, जुन समूहमा नारीको आदर हुन्न, जुन मन्दिरमा देवीको प्रसाद हुन्न – कुनै दृष्टिले पनि त्यसले सार्थकता पाउँदैन । कुलधर्मकी रक्षिका कुलदेवी नारी कन्या हुन् । पुजा गरिन्छिन्, वधु हुन्, कुलवधु हुन्छिन्, आमा हुन्छिन् र सम्मानित सासुसमेत । पूर्वीयदर्शन, हिन्दुपरम्पराले देखाएको नारी सम्मान सायदै अन्य संस्कृति, धर्मदर्शनले देखाएको होला । दिवस नै आउनु पर्दैन नारीको इज्जत दिन । घरकी लक्ष्मी, धनकी प्रतीक, वचत तथा वानी व्यहोराका भण्डार स्रोत रहेकी एक नारीले सयौँ सन्तान, शिष्यलाई अनुशासित र मर्यादित रूपमा राख्न सिकाउछिन् । १० पुरुष शिक्षित हुन १ नारी शिक्षित हुनु जतिकै प्रतिफल समाजले प्राप्त गर्न सक्छ ।
आद्यगुरु शंकराचार्य दैवी नारी त्रिपुरादेवीका उपासक थिए । धर्मराज युधिष्ठिर दैवीनारी दुर्गाका उपासक थिए । सर्वेश्वर श्रीकृष्ण हराएका बखत उनको प्राप्तिका लागि बाबु बसुदेवले देवीकै उपासना गरेका थिए । स्वामी रामकृष्ण परमहंस देवी कालीका उपासक थिए । स्वामी विवेकानन्द देवी नारीका उपासक थिए । जगत् सन्चालक नारयणकी प्रिया देवी नारीको नाम नारायणी हो । पृथ्वीमा रहेका सम्पूर्ण नदी तीर्थ क्षेत्रलाई देवी संरक्षिकाको रूपमा हेर्ने गरिन्छ । शिवकी शक्ति उमा ब्रह्माकी शक्ति सरस्वती नारी नै हुन् । दुर्गा, सुभद्रा शाम्भवीदेखि रोहिणी भद्रा, जया, विजया सवै नारी नाम हुन् । हामी ठूला ठूला महायज्ञमा माला लगाउन, उद्घाटन गर्न जाने गर्छौँ अनि स्त्रीहरूलाई दैवीरूपमा हेर्न जानदेनौ, हाम्रो समाजमा धर्म हरायो जति ठूला यज्ञहरू भएपनि धनार्जनका लागि मात्र भएको छ ।
हामीले चाहेको जीवन्त जीवन सन्चालनदेखि सम्पूर्ण जगत् सन्चालनमा नारीको हक, हित, संरक्षण गर्न सके हामीले हाम्रै सम्मान गरेको ठहर्छ । केही आधुनिक नारीको वकालत गर्नेहरूबाट भने नारीको सम्मान र संरक्षण नभएको पाइएको छ । नारीमा भएको आधार शक्तिको पहिचान हुन बाँकी नै छ । संसार हाँक्ने नारी मुलुकका राष्ट्रपतिदेखि कार्यकारी प्रमुख प्रधानमन्त्रीसम्म पनि बनेका उदाहरण छन् । नारीलाई अवसरको आवश्यकता छ, उनीहरू आफँै योग्य छन्, योग्यता दर्शाउन सक्दछन् । हिजोआज सूचना, सञ्चार, आर्थिक क्षेत्र, औद्यागिक कल कारखाना, सेना, प्रहरी, क्षेत्रमा पनि नारी सहभागिताबाट उनीहरूको सामथ्र्य कम छैन भन्ने थप पुष्टि भएको छ । नारी अस्मिताको रक्षा नारीबाट र पुरुषजातिले उनीहरूको सम्मान गर्न सके समाज सुधारका सम्भावना बढ्छन् । साच्चै नारी एउटै रथका दुई पाङ्गा नै हुन् । नारी दिवसमा मात्रै होइन सधै उनीहरूको सम्मान गर्नु पर्छ । तर, नारीहरूकै कारण विगत केही समयदेखि पुरुषहरूले कष्ट पाएका पनि छन् ।
वि.सं. २००७ को परवर्तन पछि वि.सं. २०१० भाद्र १७ मा सम्पन्न काठमाडौं म्यूनिसिप्यालिटीबाट नेपाली नारीहरूले जनप्रतिनिधि हुने अवसर पाए भने वि.सं. २०१५ को पहिलो संसदीय चुनावबाट १ जना महिलाको प्रतिनिधित्व भयो । विगत २०७४ को स्थानीय तहको निर्वाचनमा महिला प्रतिनिधित्व ४०ः७५ प्रतिशत रह्यो । ०७९ वैशाख ३० मा सम्पन्न ७५३ स्थानीय तहमा कुल निर्वाचित पद ३५ हजार २५१ थियो । यसमा कूल उम्मेदवारको संख्या एक लाख ४५ हजार १३ जना मध्ये पुरुष उम्मेदवार ८९ हजार ३१४ भनौँ ६१ः५९ प्रतिशत र महिला उम्मेदवार ५५ हजार ६९९ भनौँ ३८ः४१ प्रतिशत देखियो । यसमा कूल निर्वाचित पुरुष २० हजार ६३१ भनौँ ५९ प्रतिशत र र महिला निर्वाचित संख्या १४ हजार ४६६ भनौँ ४१ प्रतिशत रहेको छ । ०७९ मंसिरमा सम्पन्न प्रतिनिधिसभामा पहिलो निर्वाचन प्रणालीतर्पm कुल २ हजार ४११ उम्मेदवारमा पुरुष संख्या २ हजार १८६ भनौ ९०ः६७ प्रतिशत र महिला उम्मेदवार २२५ जना भनौं ९ः३३ प्रतिशत रह्यो । समानुपातिकतर्पm महिला १ हजार १८७ र पुरुषतर्पm १ हजार १२ गरी २ हजार १९९ जनाको अन्तिम बन्द सूची कायम रह्यो भने प्रदेशसभातर्पm पहिलो हुने निर्वाचन प्रणालीमा कूल ३ हजार २२४ जना उम्मेवार हुँदा पुरुष उम्मेदवार २ हजार ९४३ भनौ ९१ः२८ प्रतिशत र महिला उम्मेदवार २ हजार १८६ भनौँ ८ः७२ प्रतिशत देखियो । सोही सभाको समानुपातिक तर्पm महिला १ हजार ५११ र पुरुषतर्पm २ हजार १९७ गरी कूल ३ हजार ७०८ जनाको उम्मेदवारी अन्तिम सूची कायम रहेको देखियो । समग्रमा प्रतिनिधि सभामा पुरुष १८४ जना अर्थात् ६६ः९० प्रतिशत र महिला २०० जना भनौँ ३३ः३६ प्रतिशत विजयी भएको पाइन्छ ।
राजनीतिमा महिला कम छैनन् अहिले, संसारभरिमा महिला प्रतिनिधित्व हामीकहाँ अग्रणी स्थानमा छ, तर पछिल्लो आम चुनावमा दलहरूले चुनावमा न्यूनतम कोटा पनि दिन सकेनन्, कति समानुपातिक तिरबाट तान्नु परेको देखियो । प्रजातन्त्रको जननी देश बेलायत, अमेरिका, विकसित देश अष्ट्रेलिया, स्वीट्जरलैण्ड, जर्मनी, क्यानडा, नेदरलैण्डकै तुलना गर्दा पनि नेपालका नारीहरूले जनप्रतिनिधित्वका दृष्टिले अग्रणी स्थान ओगटेका छन् । विश्वको १९२ देशको पछिल्लोे तथ्यांकअनुसार महिलाको प्रतिनिधित्वकै हिसाबले नेपाल ३७ औँ स्थानमा छ । नेपालको संविधानले महिलाको प्रतिनिधित्व ३३ प्रतिशतको सुनिश्चित गरेको छ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies