कथा : आमा बन्दै गरेकी ‘कलगर्ल’

–खेमलाल पहारी

गएको दसैँ–तिहारको बीचमा मलाई काठमाडौंदेखि नेपालगञ्जसम्मको हवाई यात्रा तय गर्नु थियो । लामो यात्रामा चिनेका मान्छे साथमा नभएको खण्डमा यात्राको आनन्द प्राप्त हुँदैन भन्ने मलाई पूर्ण ज्ञान थियो । मैँले मनमनै कामना गरें, कोही चिनेजानेको मानिस वा कोही मिठो बोल्ने वा मलाई सुनिदिने मान्छे मेरो सिटको छेवैमा परोस् । बुद्ध एयरको नियमित उडानबाट नेपालगन्ज प्रस्थान गर्नको लागि जसै म जहाजभित्र छिरें, मलाई याद भयो दसैं–तिहारको बेलामा काठमाडौंतर्फ जाने फ्लाइट खचाखच हुन्छ तर, काठमाडौंबाट बाहिर जाने उडानमा खासै यात्रु हुँदैनन् । नेपालको लागि लामो आन्तरिक हवाई यात्रा काठमाडौँदेखि नेपालगन्जसम्म झण्डै पौने घण्टाको उडानमा बोल्ने साथी नभएको खण्डमा यो उडान पनि निकै लामो सावित हुन्थ्यो । यो कुरा मलाई मेरो अनुभवले बताइरहेको थियो । सानो झोला आफ्नो पैतालाको छेउमा राखेर सुरक्षा  पेटीलाई  जिउमा  कस्दै एउटा सुन्दर सहयात्रीको कल्पना गर्दै जस्तै म झ्यालबाट बाहिर हेरिरहेको थिएँ, शालीन स्वरमा अंग्रेजीमा क्षमा याचना गर्दै कुनै नारी स्वरले मसँग सोध्यो, “के म यहाँ हजुरको छेउको सिटमा बस्न सक्छु?” मैँले नउठाई कन जवाफ दिएँ, “हुन्छ, आरामसँग बस्नुस् ।” 

अंग्रेजीमै धन्यवाद ज्ञापन गर्दै उनी मेरो नजिकै बसिन र कम्मरको पेटी बाँध्दै मसँग सोधिन्, “कहाँसम्म जान लाग्नु भाको ?” “यो जहाज अन्त कहाँ–कहाँ रोकिन्छ र?“ मैले प्रतिप्रश्न गरेँ । उनलाई आफ्नो गल्ति महशुस भएछ । मैले उनीतिर फर्केर हेर्दा उनि लाजले रातो भएर दुवै हातले आफ्नो मुख छोप्ने असफल प्रयत्न गरिरहेकी थिइन् । आफूलाई सम्हाल्दै उनले भनिन्, “मेरो मतलब तपाईको यात्रा नेपालगन्जसम्म मात्रै होकी त्यहाँबाट फेरि यात्रा अन्यत्र कतै जान्छ ?” “हैन हैन, नेपालगन्जसम्म मात्रै हो”, मैले भने । “तपाईंको वास्तविक घर काठमाडौं कि नेपालगन्ज?” उनले सोधिन् । मैले आफू चितवनको स्थायी बासिन्दा भएको र जागिरको सिलसिलामा काठमाडौंमा बसोबास गर्दै गरेको बताएँ । कामको सिलसिलामा आफू नेपालगन्ज जान लागेको पनि बताएँ । नारी भएकी हुनाले एकक्षण उनी चुप लाग्छिन् होला जस्तो मैले सोचिरहेको थिएँ तर, त्यसो भएन । छोटकरीमा उनका प्रश्नहरूको जवाफ दिँदै गएँ म । एकै क्षणमा जहाजमा हलचल सुरु भयो अर्थात् पंखारु चल्न सुरु गरेका थिए । मैदानका कर्मचारी पाङ्ग्राका अवरोध पन्छाएर झण्डा हल्लाउँदै थिए भने उडान परिचारिका पनि आफ्नो नियमित काममा जुटिसकेकी थिइन् । मैले उनीतिर फर्केर हेर्दा उनको लवाइबाट यस्तो लाग्दथ्यो कि उनी कुनै अस्पतालकी नर्स थिइन् । “कहाँ जागिर गर्नु हुन्छ अस्पतालकी नर्सिङ होममा ?” मैले सोधें । उनी केही बोलिनन् । मैले सोचें सायद उनी कुनै प्राइभेट क्लिनिकमा काम गर्थिन् होला । मैले सुनेको थिएँ नर्सहरु दुःख धेरै गर्छन् तर, पारिश्रमिक निकै कम पाउँछन् के तपाई आफ्नो काममा सन्तुष्ट हुनुहुन्छ मैले सोधें । उनले सकारात्मक संकेतमा शिर हल्लाईन् । दिनको कति घण्टा खट्नु पर्छ मैले सोधें । उनी केही बोलिनन् । शिर निहुराएर कर्के नजरले उनी मलाई हेरीरहेकी देखिन्थिन् । निर्दोष तर चंचल आँखाकी धनी, उनी पनि मभित्र केही खोजिरहेकी थिइन् । 

मैले ईश्वरलाई उनले मलाई सुनिदिएकोमा प्रणाम गरें । “त्यसरी कै गर्दै हुनुहुन्छ?” उनले सोधिन् । “मसँग बोल्ने साथी पठाइदिएकोमा ईश्वरलाई धन्यवाद दिएको”, मैले भनें, “मलाई यात्रामा बोल्ने साथै भएन भने दिक्क लाग्छ उहाँले मलाई बोलिरहने साथी पठाई दिनुभएछ ।” “हजुर पनि त ठट्टा गर्न माहिर हुनुहुँदा रहेछ”, उनले आँखा तर्दै भनिन् । तपाईं नर्स हो ? मैले फेरि सोधें । सायद उनले होको संकेत गरिन् । दिनमा कति पटक एन् एस उचाल्नुहुन्छ ? मेरो प्रश्नमा उनी वाल्ल परिन् । दिनमा कति भाईल घोच्नुहुन्छ ? मेरो यो प्रश्न पनि खेर गयो । उनी मुस्कुराइन् मात्र । “तपाईं कुन अस्पतालमा काम गर्नुहुन्छ जवाफ दिनुभएन नि ?” मैले फेरि सोधें । “के म नर्स जस्तो देखिन्छु र ? तर म नर्स होइन”, उनले भनिन् । मैले उनलाई राम्ररी नियालेर हेरें । उनको पोषाकमा उनी कुनै बैंकको कर्मचारीभन्दा कम देखिन्नथिन् । तपाईं बैंकर हो ? मैले सोधें । हो भनिन् क्यार ! एकछिन सोचेर मैले भने दिनमा कतिको ट्रान्ज्याक्शन गर्नुहुन्छ ? मतलब ? उनले प्रतिप्रश्न गरिन् । उनले प्रश्न गरे मेरो मतलब दिनमा कति पैसाको कारोबार गर्नुहुन्छ ? आफ्ना दुबै हातका औलाहरु गुजुल्टो पार्दै अँजुली बाँधेर उनले भनिन्, “त्यो त ग्राहकको इच्छामा भर पर्छ ।” त्यो त हो मैले सहमति जनाए । “बिहे गर्नु भयो ?”, मैले फेरि सोधे । हामीलाई कसले बिहे गर्छ । उनले निरास हुँदै भनिन् । तपाईंमा के कमी छ र मैले हेर्दा त हर तर्फबाट तपाईं योग्य देखिनुहुन्छ । कस्तो मान्छेको खोजीमा हुनुहुन्छ र ? उनी केहि बोलिनन् । मात्र मेरो शिरको छेउबाट झ्यालतिर हेरिन् । जहाज हावालाई चिर्दै बादललाई छेड्दै अगाडि बढिरहेको थियो ।

के हजुर विवाहित हो उनले मलाई सोधिन् । मैले छैनमा शिर हल्लाउँदै भनें एउटी कन्या कमारीको खोजीमा छु । आफै कुमार हुनुहुन्न जस्तै देखिनुहुन्छ । उनको कुरा सुनेर बैंस जागेर आयो तर, समाजमा कायम आफ्नोे सम्मानले मलाई सतर्क गरायो । सम्हालिएर बसें । “

“हजुर शाकाहारी कि मांशाहारी ?”, उनले सोधिन् । “सर्वहारी !”, मैले भनें । 

“कहिल्यै आमालाई ढाँटेर बाहिर बस्नुभएको छ ?”

“छैन, किन ?”

“छोरामान्छेहरू आफ्नोे भान्छामा पस्केको छोडेर अर्काको घरमा लुकाएर राखेको चोरेर खान आतुर हुन्छन् । अझै तरुनो भेटे भने खाने र फाल्ने सबै मुखमा थुतुनो गाड्छन् । मसँग यस्तो कुरा नगर्नुस् दलालीको मिशिल तयार गरेर यस्तो बहस गर्छुकि धरौटीमा समेत रिहा हुनुहुने छैन ।”

मैले बोलिरहँदा मन र मस्तिष्कको बिचमा द्वन्द सुरु भएको थियो । मैले अघिसम्म तपाईंलाई कुनै सुकुमारी हुनुपर्छ भन्ने सोचिरहेको थिएँ तर, तपाईं फरक हुनुहुँहोरहेछ । 

‘कुमारी’ शब्द दोहोर्‍याउँदै उनी शिर जहाजको छततिर फर्काएर के–के सोच्न थालिन् । हजुर पनि त फरक हुनुहुँदोरहेछ मनमा एक मस्तिष्कमा अनेक । अघि मलाई छेउमा पाउँदा हजुरको अनुहार जलल बलेको मैले अनुभव गरेकी थिएँ । तर मलाई मेरो मर्यादा हरपल याद रहन्छ मैले भनें । के सोच्दै हुनुहुन्छ ? 

“के तपाई कुनै कानुन व्यवसायी हो”, उनले सोधिन् । मैले भने हो म यो सहरको यो देशकै एउटा नाम चलेको इमान्दार राष्ट्रप्रेमी कानुन व्यवसायी हुँ ।

“एउटा एउटा मुद्दा लडेको कति लिनुहुन्छ ?” उनले सोधिन् । “तपाईं आफ्नो समस्या खुलस्त बताउनुस् के थाहा म सित्तैमा पो केश लडिदिन्छु कि !”, मैले भनें, “तर तपाईंले मलाई कुनै पनि कुरा लुकाउनु हुँदैन सबै कुरा सत्य सत्य बताउनुभयो भने हुनसक्छ । मैले तपाईंले सोच्दै नसोचेको शुल्क लिएर तपाइँको मुद्दा लडिदिन सक्छु तर, कुनै कुरा झुटो बोल्नु भएको थाहा पाएँ भने मैले मुद्दा बीचमै छोडिदिन्छु । म हजुरलाई काठमाडौंमा कहाँ भेट्न सक्छु ?”, मैले खल्तीबाट मेरो कार्ड निकालेर उनलाई दिएँ र उनीसँग बाट पनि कार्ड पाउने हेतुले हात पसारी रहे । 

“मसँग हजुरलाई दिन कुनै कार्ड छैन म हजुरलाई हजुरले दिएको नम्बरमा फोन गर्नेछु”, उनले भनिन् । यात्राको क्रममा भलाकुसारी सहित एउटा नयाँ प्रकृतिको केशवाला ग्राहक पाएकोमा म दंग थिएँ । मलाई मुद्दाको कुनै कमी थिएन तैपनि यी नौली युवती को मुद्दा लडेर जिते भने उनी कत्ति प्रभावित होलिन् भन्ने कल्पनाले म रोमान्चित भइरहेको थिएँ । “तपाई के काम गर्नुहुन्छ ?”, मैले सोधें । 

“रिसाउन पाउनुहुन्छ तर घृणा देखाउन पाउनुहुन्न । बाचा गर्नुहोस्”, मैले बाचा गरें । उनले आफ्नो हातमा केहि लेखेर मलाई देखाईन् । त्यो पढेर मेरो होस् उड्यो । जहाजमा भ्वाङ्ग पर्‍यो र म पातालमा धसिएँ । उनले लेखेकी थिइन् ‘कलगर्ल’ मतलब उनी वेश्या थिइन्  । पुग नपुग बीस वर्षकी, अघिकी सुकुमारी अहिले वेश्या बन्दा मेरो बन्दाबन्दैको घर गल्र्याम्म गुर्लुम् लडेको थियो । उनी जोसुकै होउन् मलाई के वास्ता ! मेरो लागि उनी एउटा नयाँ ग्राहक मात्रै थिइन् । 
“के कसैसँग गरेको सम्झौता भंग भएको छ अथवा वचन दिएको रकम प्राप्त भएको छैन ?” 

पछि भेटेर भन्छु उनले भनिन्, काठमाडौंमा भेट्न सक्छु नि ? “हामीहरुसँग भेट गर्दा हजुरहरूको इज्जत पो जाने होकी ?”, उनले आशंका जनाइन् ।

झन्डै आधा दर्जन सिर हरु हामीतिर झुकेर हाम्रो वार्तालाप सुनिरहेका थिए हुनसक्छ भिन्नभिन्न मानिसहरूको हाम्रो वार्तालापमा भिन्नभिन्न चासो थियो । कुराकानीमा मैले थाहा पाएँ सत्रै वर्षको उमेरमा आफ्नै काकाबाट लुटिएर उनी यो पेशामा होमिएकी थिइन् । ठुलाबडासँगको संगत रहेछ उनको । आम्दानी पनि राम्रो रहेछ । तर उनको कुनै दर्तावाला संस्था थिएन । न त उनी नेपाल सरकारलाई कुनै आयकर तिर्थिन् न त उनको जीवन बिमा नै थियो । कसैले बोलाएको भरमा आफ्नो शरीरका हरेक अंगको मूल्य तोक्ने गर्थिन् । उनी रातभरी कुनै धनाड्यको रत्न जडित पलङमा महारानीको ऐस आराम गर्दथिन् र उज्यालो भएपछि भरे साँझ नपरुन्जेल एउटा गुमनाम जिन्दगी व्यतित गर्दथिन् । कुनै बन्द कोठामा ककुनभित्र पसेको लार्भाले जस्तै । लार्भा त समयसँगै पुतली बनेर बाहिर आउँथ्यो तर, उनको भाग्य लार्भाको जति पनि थिएन । उनको पेटको ककुनमा राजधानीको कुनै धनाढ्य व्यापारीको लार्भा पुतली बन्न हुर्किंदै रहेछ । उनी त्यसलाई आफ्नोे बगैचामा स्वतन्त्र रुपमा हुर्काउन चाँहदिरहिछन् तर, व्यापारी उनलाई भ्रुण हत्याको लागि डराउने धम्क्याउने गर्दै रहेछ । 

“मलाई यो बच्चा पाउने हुर्काउने अधिकार दिलाइदिनु हुन्छ ?”, उनले आफ्नो पेटमा हात राख्दै भनिन् । “हामी काठमाडौँ गएपछि यसका बारेमा सल्लाह गर्ने छौं”, मैले भने । 

“म कहाँ आउने धेरै वकिलहरुले मलाई यसै भनेर टारे हजुरले त मलाई टार्नु हुन्न नि ?”, उनले आशावादी हुँदै भनिन् । 

“म तपाईलाई अवश्य न्याय दिलाउने छु”, मैले भने ।

नेपालगंज हवाई मैदानमा हाम्रो जहाज अवतरण भइसकेको थियो । हामी छुट्टिदै थियौं तर, अझै धेरै कुरा गर्न बाँकी नै थियो हवाई मैदानको बहिर्गमन कक्षबाट टाँगा पार्कसम्म जाँदैगर्दा मैले उनलाई भने, “तपाईं आफ्नो एउटा संगठन बनाउनुस्, संस्था दर्ता गर्नुहोस्, सरकारलाई आय कर तिर्नुहोस् । तपाईंलाई कसैले केही गर्न सक्नेछैन । म तपाईहरूको मुद्दा लड्ने छु । कोही त्यस्तो राजा महाराजा छन् ? मन्त्री नेता–कार्यकर्ता कर्मचारी कोही छ जो तपाईँहरूको शरणमा नआएको होस् वा आउन नचाहेको होस् ? एकाध छोडेर यो दुनियाका मानिसहरु आफ्नो मन बहलाउन तपाईंहरूको सहारा लिन सक्छन् भने तपाईहरुलाई संगठित भएर अगाडि बढ्न किन दिँईंदैन ? हिम्मत गर्ने हो भने तपाईंहरूको जित अवश्य हुनेछ । श्लील अश्लील भन्नेकुरा मानिसको हेराइमा र उसको व्यवहारमा भर पर्छ । जोसँग जे कुरा छ उसले त्यसलाई कानुनी हिसाबबाट जीवनयापनको बाटो र आयआर्जनको स्रोत बनाउन पाउनु पर्छ । हामीहरु बहस गर्छौं । शिक्षकहरु पढाउँछन्, कृषकहरु खेतीपाती गर्छन् । एउटा पसले जीवनभर पसल चलाउन सक्छ । एउटा शिक्षक निवृत हुने बेलासम्म पढाउन सक्छ । तपाईहरु पनि आफ्नोे शरीरले साथ दिने बेलासम्म सम्पूर्ण स्वास्थ्य मापदण्ड अपनाएर ढुक्क भएर सुरक्षित रुपमा इज्जतका साथ किन आफ्नो व्यवसाय गर्न सक्नुहुन्न ? जब तपाईं डराउनुहुन्छ । तपाईलाई भुसुनाले पनि हेप्छ । जब तपाईँ संगठित हुनुहुन्छ, तपाईँ बलियो , तपाईँलाई मेरो शुभकामना छ । तपाईं मलाई मेरै निवासमा आएर मलाई मेरो परिवारकै बिचमा भेट्न सक्नुहुन्छ । मेरी आमासँग कुरा गर्न सक्नुहुन्छ । म अवश्य तपाईंको मुद्दा लड्ने छु ।”

उनको टाँगा अगाडि बढ्यो मेरो टाँगा पनि अगाडि बढ्यो हामी छुट्टियौं । दिनभरि मनमा कुरा खेलिरह्यो– यदि समाजमा यौन पिपाषुहरू लुकेर, ढाँटेर, छलेर किनेर ललाएर फकाएर, डराएर धम्काएर, मरेर, मारेर आफ्नोे हवस मेटाउन सक्छन् भने यौनलाई नै आयश्रोत बनाएर जीवन जिउन बाध्य यौनिक सेवाप्रदायकहरू संगठित भएर, संस्था दर्तत गरेर सरकारलाई कर तिरेर किन आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गर्न सक्दैनन् ?

म उनलाई फेरि भेट्नेछु । उनको गर्भको भ्रुण पुतली भएर जन्मने छ । बाबुको नामसहित, म उसलाई उसकी आमाको नामबाट नागरिकता दिलाउने छु । यो मेरो भीष्म प्रतिज्ञा हो ।

लघुकथा : जेठीबजैको मार्का

– सुरेश कार्की

नेपालनी बजैका तीनवटी बुहारी । जेठी “म कार्तिकेय ब्रामणकी छोरी पो हुँ त” भन्ने अलिक पुरातन विचारकी । अनुहारमा बुढौतीका संकेत र घट्दो जवानी देखिदै गरेको । स्वभावमा केही कपट र छुसीपन । घर चुला/चौकामा सधै आफ्नै मात्र हक÷डक रहोस् भन्ने चाहाने ।बजैकी माहिली बुहारी काजी कपानेकी छोरी । घरभित्र बाहिर सबैलाई रिजाएर हिड्न जान्ने । खेतीपाती र धनजनको उद्यम पजनीमा सिपालु । सबैलाई दिन खानजान्ने, तर अलिक शरल सीधा सोझोपनकि व्यवहारिक । 

तेस्री कान्छी बुहारी अरू दुई बुहारीभन्दा उमेरमा निक्कै कान्छी । यीनी घर कर्म ब्यवहारमा अगाडी सर्न त खोज्ने तर ढंगै नभएकि अनाडी । छरितो जीऊ चिटिक्क रातोपिरो अनुहार, आफु खुवै राम्री हुँ भन्ने ठान्ने जोशिली मार्सल आर्टकी खेलाडी । घर ब्यवहारमा जेठी र माईलीको पहिलेदेखि नै सधै हानाथाप र छिना–झप्टी परिरहने । बजैकी कान्छी बुहारी घरमा भित्रिए पछि भने कहिले जेठी–कान्छी त कहिले माईली–कान्छी मिलेर अर्किलाई एक्ल्याएर उस्कोे सकेसम्म कुरा काटेर उच्छित्तो काड्ने गर्दै आएका ।

केही पहिलेसम्म जेठी र कान्छीको कर्म ब्यवहारमा खुब पट्री (मिल्ती) खाँदै आएको । दुबै मिलेर भान्सामा आलोपालो गर्दै खुव डाडु–पन्यु घुमाउदै आएका पनि हुन । त्यसोहुँदा कान्छीले केहीकाल अघीसम्म एकलौटीजसो भान्सामा डाडुपन्यू घुमाउँन पाएकि थिई । तर   अहिले जेठीको पालो चलेकोले फेरि उसरी नै एकलौटी जसो उस्लेपनि हालिमुहाली चलाउँदै आएको अवस्था ।

समय परिस्थिति बित्दै र वदलिदै जाँदा कुन कुराले हो, आजभोली फेरि माईली र कान्छीको हिम–चिम बढेको । जेठीबजै एक्लिन पुगेजस्तो देखिए कि । यसकुराले गर्दा अहिले जेठीलाई के भान परेको छभने, यी दुईटी मिलेर कतै मलाई सिध्याउने पो हुनकि भने । हुनपनि यसपाली यी माईली र कान्छी तीजमा संगै माईतीघर गएदेखि कसरी किन हो, दुईटिकै गलगाडको एउटै पाशो त्यो जेठिको अनुहार भएको जस्तो पनि भएको छ । 

सुनेअनुसार यी दुईटी चै कमाने काजीका एकै खलकका छोरीचेली परेछन पनि । त्यसैले पनि होला दुबैको संस्कार ब्यववहार झण्डै एकैजस्तो मिल्दो/जुल्दो भएकाले अब दुबैले एकज्यान भएर यो घर/भान्सा चलाउने कुरा  मिलाएका छन रे ! 

हुनत केही कालअघी मात्रको कुरा हो । जतिखेर जेठी र कान्छीको खुव मिल्ती थियो, तेतिखेर भरतखण्डे अन्तर्गत पर्ने १९ मुरेखेतको वाली भित्राउने विषयमा विथ्यामा ठूलो बिवाद निकालेर वितण्डा मचाइयो । त्यस्मा माईलीले भित्र्याउन लागेको वाली खोसेर कन्छीकी छोरीको भकारी भरिदिने काममा जेठिकै ठूलो  कर्तुतले काम गरेको पनि थियो । तर आज कान्छी र माईली बिच बढदो हिमकिमले जेठीलाई भने कृतघ्नताको खेदमा पश्चातापको जलनले कुटुकुटु खाई रहन्छरे ।

हुनपनि “सौताको रिसले लोग्नेको काख मु...” भने जस्तै गरिन, जेठीबजैले पनि उत्तिखेर त माईलाई हेपेर । जसले जे भनुनु । समाजले पनि देखेकै हो, जेठीले त्यो चै गर्नै नहुने काम गरेकै थिईन । आफ्नै छोराछोरीसमेत कत्तिले त संझाएका पनि हुन यस्तो नचाहिदो ज्याजति काम नगर्नु भनेर तर, बजैले फिटिक्कै सुन्याहो उत्तिखेर त ! उल्टै हप्काईन, संझाउन आउनेलाई जतिलाई । आफैले के के नै जित्नलागेको पो होकि भनेझै गरेकि थिईन । कपटपूर्ण भावले भित्रभित्रै मुुुसु–मुसु पनि हाँस्दैथिईन, वितण्डामा आफ्नो दिगविजय नै होकि भनेझै गरि उतिखेर त । 

आखिर “अर्काको बाछो जति चाटपनि मुखभरी भुत्ला” भनेझै आज/भोलिसम्म पनि घोची रहन्छ रे जेठी बजैलाई भने आफ्नो त्यस दुस्कर्मले आफैलाई ।

कविता : यसरी कम्युनिष्ट बनिँदैन

–दीनानाथ पोख्रेल, इलाम

कम्युनिष्ट के बन्दछौ तिमी ।
कर्ममा जहीँ भ्रष्ट छौ तिमी ।।
भ्रष्ट जो छ त्यो चोर भन्दछन् ।
राख्न बेर भो खोर भन्दछन् ।।०१।।

कर्ममा खुलोस् मानवीयता ।
लोकको बनोस् ग्राह्यशीलता ।।
हेर्छ जो उठी देवझैँ गनोस् ।
बन्नुपर्छ त्यै चेतले भनोस् ।।०२।।

कम्युनिष्टको जात मानव ।
मास्दछन् तिनै सान गौरव ।।
जातभातमा फस्दछन् तिनी ।
कर्म गर्दछन् दुष्ट निर्घृणी ।।०३।।

राष्ट्रवादको खोल ओढ्दछन् ।
देश काट्दछन् अर्थ जोड्दछन् ।।
कम्युनिष्टको खोलमा बसी ।
नक्कली कुरा फुक्दछन् कसी ।।०४।।

जातिमा जहीँ द्वन्द्व रोपिए ।
देशप्राणमा शूल घोपिए ।।
देशपुत्र हौ मान्नु के गरी ?
देश टोक्दछौ रुन्छ धर्धरी ।।०५।।

छन्दः द्रुता

गजल

–सावित्री गिरी, पोखरा

आफ्नो भाग्य पुछेर आफ्नै निधार बसेको छ
जागिर खोसियो अनि बेरोजगार बसेको छ ।।

कति सजिलै बिर्स मलाई भन्छौ प्रिय तिमी
नयनभरि तिम्रो सुन्दर मुहार बसेको छ ।।

कस्तो न्याय पाउने आशा राख्नुहुन्छ तपाई
संविधान मिचेर आफै सरकार बसेको छ ।।

सिङ्गो आकाश खस्दा पनि आफ्नै छातीमाथि
मुकदर्शक भएर एउटा लाचार बसेको छ ।।

आणविक होडबाजीमा तन्लिनभए शक्तिराष्ट्र
त्राहिमाम भनेर सारा संसार बसेको छ ।।

मुक्तक

– निरू गौतम, मोरङ

१
बुहारी पाएर खुसी भएकी सासु आजसम्म देखेको छैन
सासु पाएर कुनै बुहारी खुसी भएको मैले भेटेको छैन ।
छोरा छोरी समान हुन् हजुर चित्त के कुरामा दुखाउनु
छोरा नहुनेलेलाई वैतरणी तर्न कसैले छेकेको छैन ।।

२
स्वार्थी छ दुनियाँ आफ्नै हितको कुरा गर्छ
सय चोटी हारोस् एउटै जीतको कुरा गर्छ ।
पैसा र प्रतिष्ठाको मातले उन्मत्त साँढे बनी
मानवमा हुने विभेदलाई रितको कुरा गर्छ ।।

३
गार्हो नै हुन्छ अर्काको घर पोत्न हजुर
झन गाह्रो साहुको खेतबारी जोत्न हजुर ।
अरुको दयामा बाँचेर एकपटक हेरिदेऊ
कति गाह्रो हुन्छ चुहिने छानो ओत्न हजुर ।।

४
जिन्दगीमा कहिले खुशी पनि आउँदो रैछ
मरुभूमि चाहानामा वसन्त नि छाउँदो रैछ । 
कर्मलाई कर्तव्य ठानेर निरन्तर डटिरहे
सम्झौताले एकदिन नयाँ ऊर्जा पाउँदो रैछ ।।

५
पैसामा बिक्यो ममता पैसैमा साटियो मायाँ पनि
पैसैले पायो प्रतिष्ठा पैसैलाई शितल छायाँ पनि ।
कस्तो चिज बनायौ दैव ! पैसामा सबथोक पाइने
पैसाले नै दिलायो साथ दायाँ अनि बायाँ पनि ।।

कथा : निर्दोष

-राजनारायण राई

भानज्येङ लेकको छेउमा पैँयौ घारी छ । पैँयौ फुलेर ढकमक्क परेको छ । त्यही एक छेउको चौतारामा पूर्णीमा र भावेश अङ्गालिएर बसेको पनि निकै समय भइसकेको थियो । अँध्यारोले झ्याप्पै छोपिसक्दा पनि दुवै छुट्टिने कुनै सुरसारै थिएन । उतिबेला रातको मन्द चिसो हावाले पूूर्णिंमाको केशराशी घरि घरि उडाईदिन्छ ! भवेशको अनुहार भरी भरी । भवेश उतिबेला भने आनन्दको गहिराइबाट झस्किन्थे । अनि पूर्णिमालाई झन् च्याप्पै पक्रिएर म्वाइको वर्षा गरिरहन्थ्यो ।

पूर्णिमालाई खै के भयो भवेशको अङ्गालोबाट एक्कासि अलिक पर हटिन् अनि भन्दै थिइन् “भवेश हामी दुई यहाँ धैरै समय बितायौं । घर जानु अबेर भईसक्यो ।” पूणिर्माको कुरा सुनेर पनि बोलेन भवेश । बरू उ पूर्णीमाको सुन्दर अंगहरूसँग रमाइरह्यो । अनि धित मरिन्जेल पिइरह्यो पूणिर्माको तेजिलो स्वास ।     

पूर्णिमाले भवेशलाई अझै भन्दै थिईन्, “भावेश हामीलाई यस्तो अवस्थामा कसैले देख्यो भने दोष त मेरै शीरमा लाग्छ । यति अबेर मैले घरमा पाईला राख्दा घरकाहरूले पनि मलाई राम्रो दृष्टिले हेर्ने छैनन् । मेरो इज्जत रहने छैन ! म घर कसरी फर्कनु अब ? आमाले मार्छिन् । घरकाहरूले केही प्रश्न गरे मेरो प्रतिउत्तरले परिवार सन्तुष्टि हुने छैनन् । तिमीले मेरो शरीरको रसपान गरी छोड्यौ । मैले बिरोध चाहेर पनि गरिन । बिन्ती छ भवेश मलाई तिमीसँगै लैजाउ सँधैभरिलाई ।”

पूर्णिमाको यस्तो वाक्यांश सुनेपछि भवेशको शरीरमा करेन्ट प्रवेश गरे झैँ पूर्णिमाको अंङ्गालोबाट छुटिन्छ ! अनि भवेशको त्यो हालत देखेर पूर्णिमा पनि छक्कै पर्दै भन्छिन्, “भवेश के भयो तिमीलाई ?” केही अकमक्कीन्दै भवेशको शब्दद्वार खोलिन्छ ! “केही भएको छैन हौ पूर्णिमा । तिम्रो कुरा सुनिरहेको छु । बुझिरहेकै त छु नि मैले । जुन प्रस्ताव तिमीले मसँग राखेको छौ त्यो सही हो तर......“ । यति भनेर भवेश फेरी चुप भईदिँदा पूर्णिमा पनि नआतिएकी चै होइन । हस्याङ फस्याङ हुँदै अलिक सम्हालिदै “तर के भवेश ?” भनेर सूर्यको प्रकाश जतिकै छिट्टो प्रश्न पनि गरिहाल्छिन् पूर्णिमाले पनि । 

उतिबेला भवेश भने होशीयारी बन्ने प्रयास गर्दै । पूर्णिमालाई आफ्नो छात्तीमा टाँसेर भन्छ, “पूर्णिमा तिमीलाई अवश्यै जिवन संगिनी बनाउनेछु । तर यतिबेला आवेशमा होइन होशमा । अहिले आफुलाई अलिकति उठाउनु छ । बसाउनु छ । उभ्याउनु छ । यसैले त म विदेश जानुलाई तयारी भइसकेको छु । पर्सी आकाशमा उड़ेर नौलो माटोमा टेक्दै छु ।यही भन्नु थियो तिमीलाई आज र छुट्टिनु सकिरहेको थिइनँ तिमीबाट । अब भन त आज कसरी तिमीलाई मसँगै लानु सक्छु र ? केही वर्ष पर्ख म तिमीलाई विवाह पक्कै गर्ने छु । यति हो तिमीले मलाई विश्वास चाहिँ गरेको हुनुपर्छ ।”

भवेशको कुरा सुनेपछि पूर्णिमा केही बोल्न सकिनन् । झन् आँशु थाम्न किन सक्थिन् र ? अनि झार्यो आँशु भवेशको छात्ति भरी । त्यसपछि दुवै मौन रहन्छ । केहीमाथि सड़कमा जोडले गाडी कुदेको आवाज सुनेपछि नै झस्कियो दुवै । अनि त्यस स्थानदेखि छुट्टियो ति दुवै निकै अवेर गरी । मनभरी तितो मिठो यादहरू बटुलेर ।

साँच्चै भवेश दुई दिन पछि बिदेश तिर पायलन भयो । पूर्णिमा पनि मन बाँधेर भवेशको प्रतिक्षामा बाँच्न थालिन् । दिनहरू बित्दै गयो । भवेश विदेश लागेको पनि तीन महिना पुगिसकेको थियो । अचनाक पूर्णिमाको स्वस्थ्य गडबडी हुनथाल्छ । बान्ता हुन्छ । शरीर उथुलपुथुल बनिरहेको थियो । बिस्तारै पूर्णिमाको पेटको आकार बढ्दै गरेको देखिनु थालेपछि गाउँभरि हल्ला डढेलो सरह फैलिन्छ । अनि बदनाम हुन्छिन् । एकदिन उनकी आमाले पूर्णिमालाई सोधखोज गरेपछि पूर्णिमाको पेटममा हुर्किँदै गरेको बच्चा भवेशकै हो भन्ने थाहा लाग्छ ।

“तैँले परिवारको इज्जत राखिनस । हामी सबैको अनुहारमा कालो मोसो दलिदिइस । त यस्तो गतिछाडा कलंक हुन्छस् भनेर जानेको भए मेरो कोख नै तुहाईदिन्थे बरु । र यस्तो बदनामी हुनबाट जोगिन्थे । तँलाई जन्मदिनु मेरो भूल भयो ।” भन्दै आमा रूँदै भूल पश्चताप गर्छीन् ।

भवेशको कुनै अत्तो पत्तो थिएन । न फोन लाग्छ न त उसको कुनै वास्तविक जानकारी नै थाहा हुन्छ । एउटै कूरा भवेश विदेश गएको छ भन्ने पूर्णीमालाई थाहा छ । तर कुन देशमा भन्ने पनि थाहा छैन । भवेशको खोज तलास गरेर पनि कुनै ठेगाना लगेन । पूर्णिमाले आफ्नु पेटमा बढिरहेको बच्चालाई तुहाउन चाहिनन् । उनले छोरा जन्माइन् । अनि नाम राखियो “निर्दोष”। 

यतिकै समय बित्दै जान्छ । पूर्णिमालाई छोरोको लालन पालनको जिम्मेवारी थपिन्दै जान्छ । पूर्णिमा भवेशको यादहरुबाट टाढा बन्दै जान्छिन् । भवेश फर्किन्छ भन्ने आशा पनि मर्दै जान्छ । यसरी नै पूर्णिमाले जिउन सिकिन् । सही, गलत र धोखा भन्ने छुट्याउन सक्ने भइन् । तर एउटै कुरा पूर्णिमाको जिवनमा कालो लागेको रंग भने कसै गरि मेट्न सकिनन् । उनी निर्धक्क बाँच्न पनि सकीनन् । बरू काँडामाथि हिँडेर पनि बाँचिरहिन् । छोरा निर्दाेषकै निम्ति ।

कथा : जिन्दावाद ! जिन्दावाद ! जिन्दावाद !

–विश्वराज अधिकारी

‘जिम्दार मालिकको घरमा ठूलो चोरी भयो । हँसुली, काँडा, बाजु गरेर पाँच किलो । सबै सुनको । चोर यो गाउँ कै हुनुपर्छ । बाहिरकालाई के थाहा, जिम्दार मालिकको गरगहनाबारे’, अन्तर सम्वादमा बोलिएका यी वाक्यहरुले विगत एक हप्तादेखि समाचारको शीर्ष रुप लिएका थिए ।

‘आज ठिक दुपहरमा जिम्दार मालिकको दुरा (आँगन) मा सगुन (चोर पत्ता लगाउने विधि) हुँदैछ, मँगरु धामीले सगुन गर्ने, गाउँका सबै लोग्ने मान्छे त्यहाँ उपस्थित हुनु, मुखियासाहेबको आदेश छ, नआउनेलाई दश रुपियाँ जरिबाना र जात पानीबाट हटाउने’, चौकिदारको यो आदेशात्मक सूचनामा अनुरोध कम जिम्दारको क्रोध बढी प्रतिविम्बित देखियो ।

‘आदेश अति कडा भयो । अव्यवहारिक पनि । धान कटनी छाडेर पन्चैतीमा जानु पर्ने ? हाम्रो मुखिया साहेब सठियाई गए । यस्तै हो भने अब मुखिया फेर्नुपर्छ । साला मुखिया, जिम्दारको कुत्ता । जिम्दारको अगाडि पुच्छर हल्लाउँछ । जिम्दारका नोकरहरुले नै चोरेका होलान । आफूले नै चोर पालेको छ’, परोक्षमा बोलिने यस्ता वाक्यहरु बाहेक चौकिदारले सुनाएको त्यो सूचनामा कसैले आपत्ति प्रत्यक्ष रुपमा प्रकट गरिएको देखिएन ।

जिम्दार मालिकको दुरा पूरै भरिएको थियो । बेर्ही राख्न बनाइएको मचानमा जिम्दार मालिक बसेका थिए । जिम्दार मालिकको छेउमा मुखिया साहेब अनि मुखिया साहेबको छेउमा आधार प्राइमरी स्कूलको हेडमास्टर साहेब । केही गण्यमान्यहरु चटाईमा बसेका थिए । बाँकी सबै भुइँमा ।

जिम्दार मालिकले मुखिया साहेबतिर हेरे । मुखिया साहेबले मँगरु धामीतिर । मँगरु धामीले कुरा बुझे अनि घोषणा गरे, ‘जिम्दार मालिकको त्यत्रो सुन चोरी भएको सबैलाई थाहा नै छ । म अब सगुन गर्छु । सगुनको तरिका यस्तो छ – मेरो हातमा रहेको यो कचौरालाई मैले पूजा गर्नेछु । पूजा सकिएपछि यो कचौरा आपसेआप उडेर चोरको तिघ्रामा गाडिने छ ।’ यति भनेर धामीले मुखिया साहेबतिर हेर्दै सोधे, ‘चोर  पक्रिए पछि त्यसलाई सजायँ र मेरो बक्सिस ?’

‘धामीलाई एउटा सुनको हँसुली र चोरको दाहिने हात काट्ने’, अग्रस्थानमा बसेको एक व्यक्तिले बृद्धस्वरमा बोल्यो । बैठक केही बेर मौन भयो ।
‘के को एउटा मात्र दुइवटै हात काट्नु पर्छ’, यो भनाई रामऔतारको थियो ।

तेस्रोले भन्यो, ‘दुईवटै हात दुईवटै खुट्टा काटेर साले चोरलाई अपाहिज बनाउनु पर्छ । त्यत्तिकै छाड्नु हुँदैन ।’ 

बैठकमा उपस्थित सबै एकैपटक कराए, ‘हो, साले चोरलाई अपाहिज बनाएर भीख माग्न लगाउनु पर्छ ।’

‘अब मेरो अचुक जादु सुरु हुन्छ । तै पनि एउटा सल्लाह छ – कसैले चोरेको हो भने भन, म सजायँ कम गराइ दिन्छु ।’ यति भनेर धामीले आफ्नो भनाइको प्रतिक्रिया हेर्न थाले । धामीले केही बेर पछि पुनः भने, ‘सजायँ केवल दश कोर्या ।’

‘यति कम सजायँ, त्यति ठूलो अपराध गर्नेलाई ? हुँदैन । कदापि हुँदैन ।’ धेरै व्यक्तिहरु कराए । केही बेर होहल्ला नै भयो । 

‘चुप लाग, पहिले सगुन हुन देउ’, मुखिया साहेब गर्जे । सबै शान्त भए । बलेको आगोमा पानी बेस्सरी हालिए झै ।

‘माफ पाउँ मालिक, मेरो बुद्धिले बिष्टा खायो । मैले ठूलो भूल गरे, क्षमा पाऊँ । हजुर ठूलो मान्छे, यो सानो मान्छेलाई जीवनदान दिनुहोस् । हजुरको घरमा चोरी गरेर ठूलो अपराध गरेँ । चोरी त अब म गर्दै गर्दिनँ, आफ्नो मुख पनि कसैलाई देखाउँदिनँ । यो गाउँबाट निकाला गरिदिनुहोस् । अर्को गाउँमा जान्छु ।’ यति भनेर बिल्टु हजराले जिम्दार मालिकको खुट्टामा टाउको राख्यो । जिम्दार मालिकले एक लात बिल्टुको टाउकोमा हिर्काए । चोर पत्ता लागेकोमा उपस्थित सबै खुसी भए । मुखिया साहेबले सम्पूर्ण दृश्यलाई नियालेर हेरे ।

‘बिल्टु हजरा चोर भए पनि अतिविद्धान, बुद्धिमान, साहसी तथा कुशल मान्छे हो । जिम्दार मालिकको तिजोरी खोलेरे गहना झिक्नु कम ठूलो कुरा हो ? कति बढी दिमाग लगाउनु परेको होला । त्यति ठूलो र बलियो तिजोरी खोल्न र बन्द गर्न पाँचवटा साँचो चाहिन्छ । तोड्ने हो भने घनले पनि तोड्न सकिदैन, पाँचजना लोहार बोलाउनु पर्छ । बिस मनको तिजोरी त्यो, कति बलियो छ कति ? होइन त जिम्दार मालिक ?’ मुखिया साहेबका यी वाक्यहरु जिम्दार मालिकले बुझेको भाव उनको मुखबाट अस्टष्ट देखियो । जिम्दार मालिकले भने, ‘तिजोरी त बलियो नै हो ।’

मुखिया साहेबले फेरि भने, ‘त्यस्तो बलियो तिजोरी खोल्नु भनेको चानचुने कुरा हो ? यो गाउँमा छ त्यस्तो कोही जसले त्यो तिजोरी खोल्न सकोस् ? म चुनौति दिन्छु, कसैमा बुद्धि र बल छ भने अगाडि आए हुन्छ । तिजोरी खोल्नेलाई दस हजार इनाम र एउटा भैँसी बक्सिस ।’

कसैको मुखबट कुनै शब्द निस्केको सुनिएन । बरु बिल्टु जति बल, बुद्धि नभएकोमा लघुताभासको धूवाँभित्र रुमलिए । मुखिया साहेबले आफ्नो भनाई जारी नै राख्दै भने, ‘त्यस्तो बलियो तिजोरी खोली, कसैलाई थाहा नै नदिई चोर्नु भनेको ठूलो कुशलता हो अनि बुद्धिमानी पनि । बरु बिल्टुलाई पुरस्कार दिनुपर्छ, एक जोर सुनको बाजु ।’

बिल्टु भने अलमलमा परेको थियो । निर्णय उसको पक्षमा वा विपक्षमा हुने हो यकिन हुन सकेन उसलाई ।

हेडमास्टर साहेब मचानबाट तल झरे । उनको मुखबाट निस्क्यो, ‘सत्यको परिभाषा व्यक्तिपिच्छे फरक–फरक हुँदो रहेछ ।’ पन्चैतीमा उपस्थित कसैले पनि त्यो वाक्यको अर्थ बुझेको देखिएन । दर्शनशास्त्रमा आचार्य उनीहरुले गरेका पनि त थिएनन् नि हेडमास्टरले जस्तो । हेडमास्टर साहेब, ‘मलाई अलि सञ्चो भएन’ भन्दै स्कूलतिर लागे ।

‘साँच्चै, बिल्टु विलक्षण प्रतिभाको धनी हो । त्यत्रो तिजोरी खोल्नु भनेको असाधरण कुरा हो ।’ रामभरोसीको यो प्रतिक्रियामा जगन, ठिठर, पासपत सबैले पूर्ण आत्मविश्वासका साथ ‘हो’ भने । एक भूतपूर्व मुखियाले थपे, ‘बिल्टु बास्तवमै विद्वान हो अनि पराक्रमी पनि ।’

मुखिया साहेबले आदेशात्मक शैलीमा भने, ‘बिल्टुलाई अघि राखेर यो गाउँ घुमाउनु पर्छ । उठौ ।’

‘महान् बिल्टु जिन्दावाद’, मुखिया साहेब र जिम्दार मालिक दुबैले एकै पटक नारा लगाए । भीडमा उपस्थित केहिले कानेखुसी गरे । मुखिया साहेबले फेरि नारा लगाए, ‘महान बिल्टु जिन्दावाद, जिन्दावबाद, जिन्दावाद !’

पन्चैतिमा उपस्थित सबैले मुखिया साहेबको अनुसरण गर्दै ठूलो स्वरमा कराए, ‘महान बिल्टु जिन्दावाद, जिन्दावाद, जिन्दावाद ।’

पचासौँ, सयौँ व्यक्तिहरु एकै साथ उठे । बिल्टु अघि अघि ठूलो जमात पछि पछि । ठूलो जमातले नारा लगायो, ‘महान् बिल्टु जिन्दावाद, जिन्दावाद, जिन्दावाद ।’ त्यो ठूलो जमातले गाउँ घुम्ने क्रम धेरै बेरसम्म चल्यो ।

कविता : मङ्गलसूत्र

बबिता खालिङ, सिक्किम

एउटी नारीले आफ्नो गलामा झुण्ड्याउने
दुई संसारबीचको पवित्र बन्धन हो मङ्गलसूत्र ।
एउटी स्त्रीले स्विकार्ने
हरेक परिवर्तनको
यथार्थ पहिचान हो मङ्गलसूत्र ।

मङ्गलसूत्र प्रेमको आस्था अडिने
प्रेम धागो हो
जसमा बाँधिएर एउटी स्त्रीले
आफ्नो बालापन त्याग्छे
परिवार त्याग्छे
जन्मभूमि त्याग्छे
र त्यही त्यागहरूलाई पुनः समेटेर
अर्को खुशीको संसार निर्माण गर्छे
तर समाजलाई बहिष्कृत छे नारी
जसले केवल एउटा धागोसँग साटेकी छे
आफ्नो सपना र बिपना दुवै ।
एउटा सानो धागोको भरमा बाँधिएर
निभाएकी छे हरेक जटिल सम्बन्ध र दायित्व ।

यहाँ औँली उठ्दछ
उसका हरेक हाँसोमा
आखिर ऊ हाँसे त किन हाँसी ?
तिरस्कार छ हरेक रोदनमा
आखिर ऊ रोई त किन रोई ?
यहाँ शंका छ हरेक पाइलामा
आखिर हिँड़ी त ऊ किन हिँड़ी ?

एउटा सानो धागोको परिधिभित्र
आफ्नो संस्कारलाई बचाउन
र परिधिबाहिरका मर्यादालाई स्विकार्न
यही दुई सूत्रमा बाँध्न चाहने
समाजको अर्को माग हो
मङ्गलसूत्र लाएकी आफ्नी छोरीको सम्मान
र स्वतन्त्रता ।

पाँच मुक्तक

–निर्मल रमण पराजुली, काठमाडौं

(१)
बुढेशकालमा पाल्छ भन्दै, छोरा पाउँदा मख्ख पथ्र्यौ
छोरीभन्दा त्यो छोरालाई, कति धेरै प्यारो गथ्र्यौ
अहिले छोराले भोकै पार्दा, छोरीले पो पालेकी छे
छोरीको गर्भ तुहाएको भए, आज खान नपाई मथ्र्यौ ।।

(२)
अचेल मेरा सन्तान किन, यति अबुझ बन्न थाले
हिमाल पहाड तराई छुट्याइ, तेरो मेरो भन्न थाले
सिङ्गो देशको कुरै छैन, वर्ग जातको पछि लाग्दै
सद्भाब बोक्ने छातिभित्र, साँच्चै खाडल खन्न थाले ।।

(३)
अझै पनि गर्छन् यहाँ, ठूलो सानो जातको कुरा
मुटु बिझ्ने गरि हान्छन्, जानि जानि लातको कुरा
पुर्खाले खुकुरीको भरमै, लडेर देशको शान देखाए
तर कहिले गरिएन त्यो, खुकुरी बनाउने हातको कुरा ।।

(४)
मनपरी गर्न पो, प्रजातन्त्र चाहिएको रहेछ
टन्न पेट भर्न पो, गणतन्त्र चाहिएको रहेछ
कुर्सीका खातिर, जनताको टाउकोमा टेकेर
सत्ता तिर सर्न पो, लोकतन्त्र चाहिएको रहेछ ।।

(५)
सिमसिम पानी चिसो छ मन, प्रियसीको साथ होस्
जीवनभर अँगालो अनि तिम्रो, हातमा मेरो हात होस्
जीवन जिउनुको उत्सर्ग यती बेला अनुभूत हुन्छ की
तिमी राजा भन म रानी भन्छु, यस्तै मिठा बात होस् ।।

गजल : तिम्रो शहरमा

– तारा भट्टराई, हुम्ला 

लाइट बालेर खोज्दै आएँ, तिम्रो शहरमा
हुम्लादेखि रोज्दै आएँ, तिम्रो शहरमा ।।
 

कुरा आउदा झापा अनि पोखराको मात्रै
राराको नि सोंच्दै आएँ, तिम्रो शहरमा ।।
 

नजा छोरी भन्थिन् आमा रेटिएला मुटु
मत आफ्नै पैदल घोच्दै आएँ, तिम्रो शहरमा ।।

 
भारी वर्षा साउने झरी गड्याङ गुडुङ यात्रा
बनी थकित भिज्दै आएँ, तिम्रो शहरमा ।।

 
हेरि नियाली तिम्रा सबै झिलि मिलि
भारि आखा पुछदै आएँ, तिम्रो शहरमा ।।