–श्याम रिमाल
महाराजगञ्ज, भाटभटेनी सुपरमार्केट एन्ड डिपार्टमेन्टल स्टोर पछाडिको मिलीजुली टोलस्थित २६८ नंको घरमा अहिले केही चालचुल हुँदैछ । नेपाली गीतसंगीत जगत्को एक मन्दिरमा अहिले त्यसका देवता नरहे पनि तिनको अस्तित्वलाई जीवन्त बनाउन भौतिक संरचना निर्माण भइरहेको देख्न सकिन्छ । नेपाली गीतसंगीत क्षेत्रमा आफ्ना पालामा ‘न भूतो, न भविष्यति’ को छवि बनाएका ‘स्वरसम्राट्’का स्मृतिमा ‘नारायणगोपाल संगीत कोष’ले उनको निवासलाई नै सङ्ग्रहालयको रूप दिने तयारी थालेको छ । अझ ‘पेमु’ सहितका नाममा निवास परिसरमा ‘नारायणगोपाल पेमला सूरमय गीतगङ्गा भवन’ पनि बनाएर उनको सपनालाई मूर्तरूप दिइँदै छ ।
काठमाडौं किलागलबाट हालको कामपा–३, भाटभटेनीमा क्षेत्रमा बसाइँ सरेका नारायणगोपाल (वि.सं. १९९६–२०४७) को निवासलाई सबैथरीका मानिसको गन्तव्य बनाउने उद्देश्यले कोषले काम अगाडि बढाउँदै छ । तर, यस मंसिरमा त्यो सम्पन्न हुने छैन, करिब सात महिनापछि मात्र पुनःनिर्माण र सङ्ग्रहालयको प्रारम्भिक काम सकिने छ । त्यो कोमल, आनन्दायक र अमूल्य ‘मखमली आवाजका धनी’ को जन्म महिना र गते असोज १८ लाई नभई देहावसान महिना र गते मंसिर १९ का दिनलाई नै कोष र गीतसंगीतकर्मीले पवित्र दिन मान्दै समारोह आयोजना गर्दै आएका छन् । कोषले हरेक वर्ष गीतसंगीतका दुई स्रष्टालाई सम्मान गर्दै आएको छ र हालसम्म ४० जना सम्मानित भइसकेका छन् । कोषका संरक्षक तथा अध्यक्ष पेमला (निधन वि.सं. २०६१)ले पतिसँगको बिछोड वर्षमै आफ्ना निवास र भौतिक सामग्री कोषअन्तर्गत सङ्ग्रहालय निर्माणार्थ सबै कोषलाई समर्पण गरिसकेका छन् ।
गीतसंगीतका क्यासेट भने म्युजिक नेपाललाई हस्तान्तरण गरिएको थियो । यसअघि नै कामपा–३ का वडाध्यक्ष दीपक केसीको पहलमा वि.सं. २०५४ मा भूगर्भ तथा खानी विभाग, लैनचौरदेखि महाराजगञ्ज चक्रपथचोकसम्म करिब साढे दुई किमी सडकलाई ‘नारायणगोपाल मार्ग’ नामकरण भइसकेको छ भने वि.सं. २०५५ मा महाराजगञ्ज चोकमा उनको साालिक ठडिइसकेको छ ।
कोषका वर्तमान महासचिव केसी नारायणगोपालसँग सम्बद्ध गीतसंगीतका सामग्रीदेखि उनले प्रयोग गरेका सबै घरेलु वस्तु सङ्ग्रहालयमा राखिने बताउँछन् । त्यसो त नारायणगोपाल–पेमला निवास÷सङ्ग्रहालयभित्रको पश्चिमोत्तर १७/१४ फिटको कक्षमा अहिले नै उनले प्रयोग गरेका तबला, हार्माेनियम, मादललगायत संगीत उपकरण, त्रिइनवन सिडी–क्यासेट–रेडियो, सम्मान, प्रशंसापत्र, पुरस्कार प्रमाणपत्र, पदक, मायाको चिनो, आफू, पत्नी, राजा वीरेन्द्र र साथीभाइसँगको तस्बिर, रेडियो सजिसजाउ गरी राखिएका छन् । उनकै पालाका सोफा, कुर्सी र टी टेबल पनि त्यहीँ सुरक्षित छन् । ‘मखमली आवाज’का धनीलाई सम्मान गर्न सङ्ग्रहालयका भित्ताहरू रातो मखमलले नै सजाइने छ तयारी छ ।
भाटभटेनी मन्दिरबाट एक सय मिटर र नारायणगोपाल सालिकबाट दुई सय ५० मिटर दूरीको पूर्वाेत्तर साढे दुई तलाको सङ्ग्रहालयमा नारायणगोपाल–पेमला दम्पतीका शय्या, दराज, वस्त्र, फ्रिज, स्टोभ, किरोसिन लाइट, तस्बिर आदि निवासमै यत्रतत्र छन् । जुन एकत्रित गर्ने काम भइरहेको छ र अन्य वस्तु पनि संकलन हुँदै छ ।
“त्यतिबेलाको कलर सोनी टेलिभिजन पनि त्यहीँ छ, बाथरुममा त्यो बेला नै राखिएको सावर पनि छ, जुन त्यतिबेला हत्तपत्त कसैले राख्दैनथ्यो”, सङ्ग्रहालय निर्माणमा जुटेका कोषका संगीत निर्देशक राजकुमार श्रेष्ठले भने । निवासका अन्य कोठाहरू स–साना नै छन् । बाथरुम भने सापेक्षिक रूपमा अलि ठूलै छ । डाइनिङ रुमसहितको भान्छा कोठा पनि चिटिक्क परेको छ । जहाँ नारायणगोपाल आफैँ खाना पकाउने मेलोमेसोमा ज्यादाजसो अघि सर्थे । भ¥याङ भने निकै साँघुरो र परम्परागत नै छ । कतिपय सामान काम गर्नेले लगे, कति अरूहरूले, केही पत्तै छैन ।
सङ्ग्रहालयको तल्लो वा भुइँतलाको एक कोठा भने हाल भ्वायलिन सिक्न चाहनेका लागि प्रयोग गरिँदै छ । “वि.सं. २०५२ देखि दैनिक चार–पाँच जनालाई गरेर हालसम्म दुई÷तीन सय विद्यार्थीलाई मैले तालिम दिइसकेँ, त्यो पनि सक्नेलाई शुल्क, नसक्नेलाई निःशुल्क”, संगीत निर्देशक श्रेष्ठले भने । आधुनिक संगीतलाई पूर्णता दिन भ्वायलिन आवश्यक पर्छ । भ्यायलिन विश्वको सबैभन्दा लोकप्रिय बाजा हो । जसको प्रयोग पाश्चात्य संगीतदेखि लिएर हरेक प्रकारका संगीतमा गरिन्छ । सारङ्गी, सितार जस्ता अन्य तारयुक्त बाजामा ‘बेला’ सबभन्दा छोटो भए पनि यसको तार भने लामो हुन्छ ।
केसीका अनुसार नारायणगोपालका तीन सपना थिए, भ्वाइलिन ट्रेनिङ, गीतगङ्गा भवन तथा आफ्नो सालिक र आफ्नो नामको मार्ग । पछिल्लो सपना भने साथीभाइ–गीतसंगीतकर्मीमाझ स्वरसम्राट्ले ठट्टै ठट्टामा भन्ने गरेको भनी रणजित गजमेरले यसरी सुनाएका रहेछन्, “हामी मरेपछि हाम्रा नाममा मूर्ति र सडक बन्ने हुन् कि होइनन् ?”
गीति शब्द तौलेर मात्र गाउने यी गायकले लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, माधवप्रसाद घिमिरे, हरिभक्त कटुवाल, भूपी शेरचन, ईश्वरबल्लभ, धर्मराज थापा, चेतन कार्की, लक्ष्मण लोहनी, प्रदीप रिमाल, तुल्सी घिमिरे, नगेन्द्र थापा, किरण खरेल, राममान तृषित, गोपाल योञ्जन, भीम विराग, क्षेत्रप्रताप अधिकारी, दिव्य खालिङ, विश्वम्भर प्याकु¥याल, कालीप्रसाद रिजाल, रत्नशम्शेर थापा, भैरवनाथ रिमाल, कञ्चन पुडासैनी, नीर शाह, दिनेश अधिकारीलगायत नाम चलेका कवि, गीतकारका गीत मात्र गाए, संगीत दिए जुन गीतिमययुक्त, सुसंस्कृत र अतिसूक्ष्म स्वरकम्पपूर्ण हुन्थे, छन् । तत्कालीन रानी ऐश्वर्य अर्थात् चाँदनी शाहको गीत त उनले जीवनको उत्तरार्धतिर मात्र गाए ।
जीवनमा आधुनिक, लोक, भजन र राष्ट्रिय गरी करिब चार सय गीत (नेपाली र नेपालभाषा) मा कर्णप्रिय संगीत तथा स्वर दिनुभएका नारायणगोपालको निवास पुनर्निर्माणका लागि रु २० लाख र सङ्ग्रहालय निर्माणका लागि रु २० लाख लागत लाग्ने अनुमान गरिएको छ । यी काम चालु आव २०८०/८१ मै सकिने योजना छ । “यस कामका लागि हामी तीनै तहका सरकार, विभिन्न संघसंस्था, व्यक्तिआदिका सहयोग लिन्छौँ । यो त राज्यकै दायित्व हो नि”, स्थानीय समाजसेवीसमेत रहेका केसीले भने । यस सम्बन्धमा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रीसँग पनि कुरा भइसकेको उनको भनाइ छ ।
गीतगङ्गा भवन
नारायणगोपालका सपनामध्येको गीतगङ्गा भवन निर्माण भइरहेको छ । संगीत महाविद्यालयका रूपमा स्नातकसम्मको अध्ययनअध्यापन हुने गरी यसको सञ्चालन गरिने कोषको योजना छ । सात करोड रुपैयाँ लागत अनुमानको सो चारतले (भुइँतलासहित) भवनका सबै तलामा ढलान भइसकेका छन् । “हामी चालु आवमा नै कुनै विश्वविद्यालयसँग आबद्धता लिएर स्नातक तहको संगीत कक्षा सुरु गराउने छौँ”, केसीले भनेका छन् ।
सहिद, राजनीतिज्ञ÷राजनीतिकर्मीका साथै भाषा, साहित्य, कला, गीतसंगीत, संस्कृति, चलचित्र, मनोरञ्जन, नाट्य आदि क्षेत्रमा योगदान दिने व्यक्तित्वका स्मृतिमा समाजमा स्मृति प्रतिष्ठान, संघसंस्था, सालिक, सङ्ग्रहालय, भवन, शैक्षिक संस्था खोल्ने चलन बढिरहेका सन्दर्भमा स्रष्टा/व्यक्तित्वका सपना साकार पार्न पनि पछिल्लो पुस्ता लाग्नुपर्नेमा समाजसेवी केसी र परिकल्पित नारायणगोपाल संगीत महाविद्यालयका संगीत निर्देशक श्रेष्ठ जोड दिन्छन् ।
गीतसंगीत क्षेत्रमा नेपालका ‘तारा’ देवीका नाममा पाँच वर्षअघि स्थापित प्रतिष्ठानका अध्यक्ष पनि रहेका केसीले उनीद्वारा गाइएका–संगीत दिइएका गीतहरूको पनि संकलन र ‘नोटिफिकेसन’को हुँदै गरेको जानकारी दिए । यसरी स्रष्टाहरूको सम्मानको कामलाई संस्थागत गर्नुपर्ने उदाहरण उनले दिए ।
तारादेवीका सुपुत्र रवि श्रेष्ठ संरक्षक रहेको तारादेवी फाउन्डेसनका सदस्यमा मीरा राणा, ज्ञानु राणा, भुवन चन्दलगायत छन् । उनका नाममा भने हरेक वर्ष माघ ९ गते समारोह आयोजना गरिन्छ ।
–थमन नौबाग
जक्कड सिंह जस्ता क्रूर मान्छेलाई समेत डराएर शिष्ट नमस्कार गरिन्थ्यो, गर्नै पथ्र्याे । कारण त्यस ठाउँमा उ धनवान थियो, उसका पू्र्खाले करोडौं धन छोडेर गएका थिए । घमण्ड स्वार्थ अहंकार भएर के भो उसँग, बराबर गर्ने उसको गल्ती देखाउने कसैमा आँट आउँदैन थियो ।
वकिल, डाक्टर, सचिव, प्रहरी अधिकारी जस्ता पदाधिकारीलाई घरीघरी प्रीति भोजमा बोलाएर आफू पानीमाथिको ओभानो हुन्थ्यो र ठूला मान्छे मेरा घनिष्ठ हुन् भन्ने दर्शाउन चाहान्थ्यो ।
असली नाम त केथ्यो कुन्नी तर, गाउँ–घरमा ‘जकक्ड सिंह महाजन’ भनी प्रचलित नाम थियोे । गाउँलेहरुमा उसको साखिलो हुन पाए हेपिनुबाट जोगिन्छ भन्ने थियो ।“हजुर त सर्वगुण सम्पन्न,
राजनीतिमा गएर भोट जितेर मन्त्री पो हुनुपर्छ”, चाप्लिुसी गर्दै गाउँलेहरुले भन्थे ।
यो कुरा उसलाई धेरैले भनिसकेको थिए र हाँसेर भन्थ्यो, “तिमीहरूले भोट दिन्छौ भने कुनै त पार्टी खोलिहाल्छु नी ।”
साच्चै आफ्नो प्रचलित नाममा भोट पाउछु भनी मन्त्री बन्ने इच्छा बोकेर जक्कड राजनीति दल खोलेर भोट माग्न हिँड्यो । आफ्नो क्षेत्रका जनतालाई भतेर नै लगाएर रक्सी र मासु खुवायो । बिट्टाको बिट्टा रुपियाँ बाड्यो । बाबुबाजेको धनबाट लगभग तीस प्रतिशत एकैचोटि खर्च गर्यो ।
तर पनि पार्टीमा सिद्धान्त र नीति केही नभएकोले नै धेरै मतले पराजित बन्यो । गाउँलेहरु खासक खुसुक कुरा गर्न थाले– “बल्ल यसको बल र धनको तुजुकमा कष्ट पर्यो ।”
एककान दुई कान मैदान भयो, यो खबर चेला–चम्चाले नामसमेत उसलाई सुनाए । अनि त उसले गुण्डा लाएर आफ्नै जनतालाई कुटायो । हातखुट्टा भाँच्यो । गरिखान नसक्ने बनायो ।
गुण्डागर्दी गरेर रमाएको उ एकदिन गिरफ्तार त भयो तर, पुलिसले सबुत जुटाउनु नपाई पैसाको खोलो बगाएर जमानतमा छुट्यो । अर्कालाई जति चोट पार्न सफल हुन्थ्यो उति नै उ रमाइलो गर्दै भन्थ्यो, “जक्क्ड सिंहलाई चिनिस..?” खुल्ला चुनौती दिन्थ्यो ।
“हामीलाई समर्थन नदिने बाँठेहरुलाई तह लाउन यस्ता जक्कड सिंह जस्ता क्रुर मान्छे पनि हातमा लिनुपर्ने हुन्छ ।” भनी ठूला नेताहरू उसलाई कानुनी फन्दाबाट जोगाउँदथे, राजनीतिको नीति नै नबुझ्ने अनि राजनीति सपना साकार बनाउन मन्त्रीको परिकल्पनामा गाउँबाट शहर पस्यो ।
“लु जक्कड सिंह त्यस ठाउँका मान्छे हाम्रो दलको बिरोधमा जादैछन् । दंगा फसाद गरेर आतंक फैलाउने जिम्मेवारी तिम्रो.. तर, त्यहाँको काण्डमा हात, त्यो देशभक्तको भाषण छाट्ने पक्षको हुनुपर्छ हाम्रो होइन ।”
जक्कड सिंह भन्थ्यो, “मलाई टिकट दिएर मन्त्री बनाउहोस्, बिरोधिलाई तह म लगाउँछु ।”
असमाजिक व्यक्तिहरु बड्न थाल्यो, अशान्ति सिर्जना हुनथाल्यो, जताततै जनमानसमा कष्ट दिएर उ रमाउँथ्यो । दुष्कर्मील्हरुले जनकष्ट दिइरहेका छन् तर, काण्ड तरिका पारेर गरेकोले जक्क्ड सिंह जोगिन्थ्यो । र पनि उसले कहिले पनि टिकट पाएन, मन्त्री बन्ने सपना गुण्डा मै टुंगिन थालेको उसलाई अनुभव हुन थाल्यो । तथापि, कानुनी फन्दाबाट जोगिनु आफ्नो अपराध सहजै अरुको नाममा देखाउने कलामा उ सिपालु थियो र थानामा लगे पनि जमानत पाइहाल्थ्यो ।
यसरी कति कतिले कुटाइ खाए, हात खुट्टा भाँचेर चोटको पीडामा जिन्दगी बिताउन बाध्यतामा थिए तर, पनि डरले कुट्ने कष्ट दिने गुण्डा नायक जक्कड सिंहलाई जोगाउन अदालतमा झुठो बयान दिएर आफ्नो ज्यानधनको सुरक्षा भयो भन्ठान्नेहरु थिए ।
अब जक्कड सिंहको उमेर ढल्किन थाल्यो, पहिला जस्तो बल ताकत छैन । परि आएको बेला सहायता दिने पनि सकिन्दै गए, अनि एकदिन शहरमा बम काण्डमा परेर लुलो लङ्डो लाचार बनेको जक्कड सिंह आफ्नै गाउँ फर्की आएको छ । हात खुट्टा नै गुमाएको जक्कड सिंह मिलनसार अनि दयावान भएर आफ्नो पीडा कष्टको उपचारमा सम्पत्ति जति खर्चिए पनि रोगले पीडित रोगी भएको छ । यसैले सायद दयावान भएको छ ।
मर्दा पर्दा बिहे अनि कुनै पनि महोत्सवमा वैशाकीको आड्मा सबैतिर पुग्छ । फरक यत्ति नै हो पहिला उसलाई डरैले नमस्ते गर्दथे तर, हिजोआज उसले सबैलाई नम्रतामा नमस्ते गरिहिँड्छ ।
गाउँलेहरू कुरा गर्छन्, “अरुलाई शारिरिक कष्ट दिएर रमाउने जक्कड सिंह लुलो लङ्गडो लुते भएको छ र सहायता माग्ने लाचार भएको छ, आफ्नो अपराधको देवदण्ड भोगिरहेको छ ।”
जे होस् गाउँ भनेको गाउँ नै हो, सबैले पहिलाको ईख नराखी मानवताको नातामा जक्कड सिंहसँग नाता राखेका छन् ।
–गणेश लोहनी
चकमन्न रात
निशाचर बाहेक
भुसुक्क भाते निन्द्रामा
मानव बस्तीहरू
किरा फट्याङ्ग्राको सिकारी
टिक्टिक गर्दै
ओहोरदोहोर गर्दै गरेका
भित्ताहरू काम्न थाले
जगैदेखि हल्लियो घर
गल्र्याम् गुर्लुम् ढले
जीर्ण मट्याइला भित्ताहरू
र एकै साथ
निन्द्राबाट नब्यूँझने गरी
बिदा भए
सयौँ प्रिय मान्छेहरू
विध्वंसक भूकम्पको
रौद्र ताण्डवका कारण !
कहिलेकाहीँ
आफ्नै फाइदाका लागि
मनपरी गर्ने
शासकहरू जस्तै
विवेकहीन बनेर
धङधङाउँछ प्रकृति
वर्षन्छ विधाताको लाठी
बालो भन्दैन
बृद्ध भन्दैन
अशक्त भन्दैन
सबैमाथि समानरूपमा
कहर बनेर वर्षन्छ
आन्दोलनकारीमाथि
जाइलागेका
दङ्गा प्रहरीजस्तै
निर्मम प्रहार गर्छ प्रकृति
निर्दोष निरीहहरूमाथि
कठै !
धनजनको क्षति आँकिन्छ
कम्पन
पराकम्पनको
तह नापिन्छ
राहत
पुनर्निर्माणको
खुङ्ङा थापिन्छ
सयौँ हजारौँको
करुण क्रन्दन भजाएर
आफ्ना दुना सोझ्याउनेहरू
दयाभावका गीत घन्काउँदै
बस्तीमा पस्छन्
अनि हत्याउँछन् डाडुपन्यु
र थालिन्छ विभेदको बितण्डा
हकदारको मुख मोसेर
आफन्तका पोल्टा भरिन्छ
जे–जे नगर्नु पर्ने
बस त्यही
त्यही गरिन्छ
यसरी पीडित मनमुटुमा
अर्को कु–कम्प ल्याइन्छ !
थाहा छ
काल सबैको आउँछ
तर किन ?
मान्छे अरूको कालबाट
आफ्नो सकाल खोज्छ ?
आर्तहरूको घाउमा
मलमपट्टीको बदला
पीडा थप्नमै उद्यत रहन्छ ?
भो अब
अति भो
आऊ
हातेमालो गरौँ
पीडितहरूको उद्धारमा
यथासम्भव योगदान गरौँ
जो गए उनीहरूमा
हार्दिक श्रद्धाञ्जली !
घाइतेहरूको शीघ्र
स्वास्थ्य लाभको कामना
प्रभावितहरू सबैमा
यथासक्य सहयोग गरौँ
यस्ता प्राकृतिक बिपत्तिमा
सहारा बनौँ
अब फेरि न दोहोरिउन्
यस्ता भूकम्प भनौँ !!
प्रदिप ज्ञवाली/मध्यान्ह
सैनामैना : रुपन्देहीको सैनामैना नगरपालिका वडा नं ६ कलाैनीमा रहेको सहिद नारायण पोखरेल रामपुर क्याम्पसमा नाटक मञ्चन कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ । क्याम्पसमा रहेको साहित्यिक क्लबको आयोजनामा कार्यक्रम भएको हो ।
युवावर्गलाई राजनीतिको नाममा मुर्दाबाद र जिन्दाबादको दोसाधमा उभ्याएर बेरोजगार बनाएको र युवा विदेशिन बाध्य पारिएको चित्रलाई दर्शाउँदै 'देश र राजनीति' शीर्षकमा नाटक मञ्चन गरिएको हो । सत्तालाइ चुनौती दिँदै उज्जवल मार्ग देखाउने हेतु राज्यको नीति लागू गरी राजनीतिको वास्तविक अर्थ बुझाउनुपर्नेछ भन्ने नाटकको सार रहेको थियो ।
उक्त नाटक अञ्जली घिमिरेले लेखेकी हुन् । घिमिरेकै परिकल्पना र निर्देशनमा रहेको नाटक 'देश र राजनीति' हेरिरहँदा दर्शक पनि निकै गम्भीर मुद्रामा देखिन्थे । नाटकमार्फत देशको वास्तविक अवस्थालाई देखाउने प्रयास गरिएको थियो । घटना, पात्र र परिवेशमार्फत हालसम्म भइरहेको सत्ताको हानथापलाई नाटकमार्फत देखाउँदा नाटक रुचीकर बनेको लेखिका एवम् निर्देशक घिमिरे बताउँछिन् ।
आफ्नो शक्ति र स्वार्थका लागि हुने आपसी टकराव, संघर्ष र लुछाचुँडी तथा यसको युवामा पर्ने प्रभावलगायतका विषयवस्तु नाटकमा रहेको थियो । नाटकमा देशमा भइरहेका गतिविधिलाई दर्शकले नजिकबाट बुझ्न पाएको आयोजकले बताएको छ ।
देश बिर्सिएका कयौं युवावर्गलाई स्वदेश फर्किएर कर्मठशील बनेर आफ्नै देशमा मिहिनेत र संघर्ष गर्नुपर्छ भन्ने उद्देश्यलाई आत्मसात गर्दै कार्यक्रमको आयोजना गरिएको हो । लेखिका घिमिरे भन्छिन्, 'अस्तव्यस्त जनजीवनलाई नियाल्दा चिसो पसेको छ देशप्रेमी हुँ भन्नेहरुको हृदयमा । देशका लागि प्रस्फुटित हुन नसकेका लाखौं भावनाहरु नाटकद्वारा मञ्चन गरी देशप्रेमको वास्तविक अर्थ बुझाउन सफल भयौं ।'
कार्यक्रममा मन्तव्य राख्दै क्याम्पसका प्रमुख हेमबहादुर थापाले क्याम्पसमा रहेका विद्यार्थीहरुको प्रतिभा र क्षमतालाई क्याम्पसले सधैं उचित स्थान दिने बताए । विद्यार्थीको प्रतिभा उजागर गर्न आफूहरु लागिपरिरहेको उनको भनाइ थियो । औपचारिक कार्यक्रममा साहित्यिक क्लबका संरक्षक एवम् यदुलाल पन्तको अध्यक्षता, क्याम्पस प्रमुख हेमबहादुर थापाको प्रमुख आतिथ्यता रहेको थियो भने साहित्यिक क्लबकी प्रमुख अञ्जली घिमिरे (सुप्रियाञ्जली)को स्वागत एवम् सुशीला गाैतमको सञ्चालनमा कार्यक्रम क्याम्पसको हलमा सम्पन्न भएको हो ।
नाटकमा समावेश कलाकारहरुमा अमरिता हिताङ्ग (काका), सुप्रीयान्जली घिमिरे (बा र शोभा छोरी), सलिना घर्ती मगर (छोरा), सुशीला गौतम (रमिला र वकिल), प्रतीक्षा क्षेत्री (नेता), प्रतीक्षा थापा (आमा र पागल चन्द्रे), रोशन जङ्ग क्षेत्री (सिपाही) र लक्ष्मी पराजुली (नरेन्द्र र सिपाही) रहेका थिए ।
काठमाडौं : साहित्यकार एवम् गीतकार डा. दुर्गाबहादुर सुवेदी (दुबसु) क्षेत्रीको गीतहरुको संग्रह प्रकाशित हुँदैछ । जापानका लागि नेपाली राजदूतसमेत रहेका गीतकार डा. क्षेत्रीद्वारा रचित तथा गायिका सितु खरेलद्वारा स्वरबद्ध सुमधुर आधुनिक गीतहरुको संग्रह ‘तिम्रो आँखा’ प्रकाशित हुन लागेको हो ।
उक्त गीति संग्रहमा पाँच वटा गीतहरु समावेश छन् भने एक वटा म्युजिक ट्र्याक समावेश गरिएको छ । गीतकार डा. क्षेत्रीद्वारा रचित तथा गायिका खरेलको स्वर रहेको ‘कहिले आगो जस्तो’, ‘म पूरा हुँ कि आधी’, ‘तिम्रो त्यो वचन’, ‘तिम्रो माया’ र ‘फूलले पनि’ बोलका गीतहरु उक्त संग्रहमा रहेको छ । यस्तै ‘तिम्रो माया’ बोलको गीतको म्युजिक ट्र्याक पनि उक्त संग्रहमा समावेश रहेको छ ।
‘कहिले आगो जस्तो’ र ‘म पूरा हुँ कि आधी’मा संगीतकार हरि लम्सालको संगीत रहेको छ । यस्तै ‘तिम्रो त्यो वचन’ र ‘तिम्रो माया’मा संगीतकार सचिन सिंहको संगीत रहेको छ भने ‘फूलले पनि’मा संगीतकार बी.सी. राईको संगीत रहेको छ ।
साहित्यकार एवम् गीतकार क्षेत्रीले यसअघि केही कविता संग्रह पनि प्रकाशित भएका छन् । उनका ‘दुबसु क्षेत्रीका प्रारम्भिक कविता’, ‘दुबसु क्षेत्रीका केही कविता’ तथा ‘अश्वमेध यज्ञका घोडाहरु’ नामक कविता संग्रह प्रकाशित छन् ।
–धनराज गिरी
अस्मिता, उनको नाम अस्मिता शर्मा । पहिले उनका बाआमाहरू बसेको बर्मा । यतिखेर आलोकनगर शहरमा चार पुस्ता बसे । त्यो रुबीको पवित्र भूमिमा र फर्किए नेपाल, जसरी अरू नेपालीहरू फर्किएका थिए । यसमा राजा महेन्द्रको भूमिका पनि महत्वपूर्ण थियो । परिवार नै अवतारलाई अति मान्ने, दाजी रघुनाथ शर्मा भने राता फूलहरूको प्रतिकूल थिए । जोगिएर हिँडे । रघुनाथ शर्माको अति मिल्ने सहपाठी कल्याणनाथ विवेकी, घर आदर्शनगर, विवेकी साँच्चिनै आदर्शवादी । घरमा बा, आमा, दाजु रघुनाथ र भाइ रवि शर्मा, सबैको पढाइ अब्बल ।
अस्मिता स्नातक दोस्रो वर्षमा, अति राम्री, तर गम्भीर र अन्तरमुखी । एक दिन, उनी एक्लै घरमा बसेर पढिरहेकी थिइन, अचानक आइपुग्यो दाजुको साथी कल्याणनाथ विवेकी, पुसको महिना, अति जाडो । अस्मिता र कल्याण गफ्फिए । परिवारका चारै सदस्य टाढा आफन्तको घरमा पूजामा गएका रहेछन् । पूर्ण परिचित कल्याणमाथि अस्मिताको पूर्ण भरोसा, कल्याणकी बैनी करुणासित उनको गहिरो मित्रता, सहपाठी । “पढाइ कस्तो चलिरहेछ त अस्मिता ?” कल्याणले पढाइको कुरा शुरु गर्यो ।
“सबै राम्रै छ, तर यो कलेजमा नोट लेखाउने चलन मलाई कत्ति पनि मन परेन । अंग्रेजीको पढाइ त्यति गतिलो छैन । हजुर त अंग्रेजीमा एम.ए. होइन ?”
“हो त, म विद्यावारिधि गरेर मात्रै पढाउने सोचमा छु । यो नोट परम्परा, यो विद्यार्थी राजनीति, यी सबै कुराहरू सरस्वतीको मन्दिरका लागि अभिशाप हुन् । तिमीलाई राजनीतिमा चाख छ ?”
“छैन, छैन, विचरा अल्लारे युवक र युवतीहरूलाई मोहोरा बनाएर दुई÷चार वन्चकलालहरू शीर्षमा पुगी रजगज गर्ने योजना हो । सबै थाहा छ दाजी, मलाई साहित्य पढ्नु छ । पढाउने हो । बरु दाजी, मलाई अंग्रेजीको एउटा पाठ पढाइदिनुहोस् न है, कविता हो । हाम्रो मोहन कोइरालाको फर्सीको जराजस्तै लाग्यो । केही बुझिन । कक्षामा गुरुले नेपालीमा अनुवाद गरेर छोडिदिए । नेपालीमा अंग्रेजी पढाउने चलन आयो । म किताब लिएर आउँछु ।”
अस्मिता किताब लिन गइन् । टेबुलमा गरिमा थियो । कल्याणनाथ गरिमा पढ्न थाल्यो । अस्मिता किताब लिएर आइन् । सोफामा एकसाथ, नजिकै । टाँसिएर बसिन् । कुमार हो कल्याणनाथ, स्त्री स्पर्शले अलिकता झंक्रित भयो । अस्मिताको हातले उसको हात छोयो । मुलायम स्पर्श, दैवी आनन्द अनुभूत गर्यो । अस्मिताको लामो केशराशी हावाले उडाएर उसको गालासम्म ल्यायो । अनौठो मादकता अनुभूत गर्यो । अचानक अस्मिताको पछ्यौरा भुँइमा खस्यो । पुरुष आँखाहरू हुन्, त्यही भयो, जे करोडौं वर्षदेखि हुँदै आएको थियो । तात्यो कल्याण । काखमा लियो अस्मितालाई । “दाजी, के भयो हजुरलाई ? हजुर होशमा त हुनुहुन्छ ?” कराइन् अस्मिता ।
बाघले मृगलाई झम्टिए जसरी झम्टियो, कल्याणको विवेक निदाइसकेको थियो । “पापी, हरामी, आफ्नै साथीको बैनीमाथि.......” शक्तिको सामुन्ने के लाग्ने ?
प्रतिकारमाथि प्रतिकार गर्दा पनि अस्मिताले आफ्नो अस्मिता जोगाउन सकिनन् । ठण्डा भएर बाटो लाग्यो कल्याणनाथ विवेकी, आफ्नै कारमा । ऊ सम्पन्न परिवारको एक मात्र छोरो थियो, बैनी करुणा । अस्मिता बेहोस । दुई घण्टामा होश आयो ।
“अब के गर्ने ?” किंकर्तव्यविमूढ । राति आए परिवार, ११ बजे । आमाको काखमा घोप्टो परेर रोइन् र सम्पूर्ण दुर्घटना बताइन् । रघुनाथ आगो भयो, बाउ बेहोस ! रातभरि सुत्न सकेनन् । उज्यालो भयो । थानामा गएर बलात्कारको मुद्दा दर्ता गरे । तुरुन्त प्रहरीहरू रघुनाथसहित लागे आदर्शनगरतिर । कल्याणको घरमा गए । सबै कुरा सामान्य छ, तर कल्याण छैन । कल्याणको कोठामा गए । एउटा चीट टेबुलमा, “म पापी हुँ, अपराधी हुँ । मलाई नखोज्नू । सम्झिनु, म मरेँ ।” यत्ति लेखिएको थियो । “साला, कुत्ता, अपराधी, मरे हुन्छ । फेला पारेको भए म हरामीलाई मारेर जेल जाने थिए ।” रघुनाथको मनले भन्यो ।
प्रहरीहरू फर्किए । व्यापक खोजी भयो । पत्रिकामा तस्वीरसहित जन्मियो आदर्शनगरमा । छोराको कारणले परिवारकै बेइज्ज भयो । कृपनाथ शर्मा, कल्याणका पिताले सम्पूर्ण सम्पत्ति बेचबिखन गरेर बसाइँ सरे, कसैलाई पनि थाहा नदिइकन ।
सेकेण्ड, मिनेट, घण्टा, दिन, रात, हप्ता महिना गर्दागर्दै नौ महिना बित्यो । अस्मिताले एउटी फूलजस्ती बच्चीलाई धरतीमा उतारिन् । सबैले सहानुभूति प्रकट गरे । भित्रभित्र बदनाम हुनुपर्ने हो, त्यस्तो भएन । आलोकनगरमा रघुनाथको परिवारले टाउको निहुर्याउन परेन । एम.ए.एड. अस्मिताले कलेजमा पढाउन थालिन् । यो काम छोरी ६ वर्षकी हुँदा आरम्भ भयो । “यिनी त एक देवी हुन्, साहसी हुन् । उस्तै केटी भए आत्महत्या गर्थे । बहादुर केटी !” सबैको मुखमा अस्मिताको नाम र तारीफ ।
“कुमारी आमा” यो पदक पनि पाइन् । “छोरी, जे भयो, घरबार त चाहिन्छ । त्यस्तै उदार पात्र खोजेर युग्म हुने कि ?” आमाको प्रस्ताव । घर सल्लाह भएको थियो ।
“आमा, मलाई पुरुषगन्धले पोल्छ, म कुनै पनि पुरुषको नजीक पर्दा त्यो दनुजको अनुहार सम्झन्छु, आगो हुन्छु । मनमा सुनामी लहर चल्छ । यसैले अब आइन्दा यस्तो प्रस्ताव नल्याउनुहोला । म मेरो जीवन यही छोरी ‘अपराजिता’ र आफ्ना मातापिताका नाममा अर्पण गर्नेछु । साहित्यले मेरो मन बहलाउनेछ ।”
त्यसपछि अस्मितालाई कसैलेपनि सम्झाएनन् । सहकर्मी साथी कुमार यात्रीले प्रस्ताव राखेका थिए । “कुमारजी, धन्यवाद । मलाई मेरो एकान्त धेरै प्यारो छ । नारी पनि पूर्ण मान्छे नै हुन् । पुरुष नामको वैशाखी चाहिन्न । सद्भाव हो हजुरको । हजूर असल मान्छे हो । जुठो थालमा किन भात खानुहुन्छ ?”
त्यसपछि अस्मितासित कसैले पनि आँखामा आँखा मिलाएर कुरा गर्न सकेन । उनका लेख रचनाहरू भटाभट छापिन थाले । पढाउने र सिर्जना गर्ने, उनको दिनचर्या । सात वटा किताबहरू प्रकाशित भए । अंग्रेजीमा दुईवटा । अस्मिताकी छोरी अपराजिता, आमाकै फोटो कपि । प्रथम, प्रथम, प्रथम, एम.ए.सम्म प्रथम । समय चिप्लेको थाहा नै भएन । अपराजिता पनि २५ वर्षकी, आमा ४५, तर अस्मिता पनि ३० की जस्ती । आमाछोरीमा अध्यात्मले पनि प्रवेश गर्यो । आलोकनगरको शिव मन्दिर, भव्य । बाटिका । नयाँ पुजारी आए । डम्म दाढी, तेजिला आँखा । स्वयम् महादेवजस्ता । अस्मिता र अपराजिता हरेक दिन मन्दिरमा जान्थे ।
पुजारीसित परिचय भयो । “आयुष्मान भव पुत्री” भने अपराजितालाई । “सोभाग्यवती भव” भने अस्मितालाई । “पुजारीज्यू, यो आशर्विाद फिर्ता लिनुहोस्” गम्भीर स्वरमा बोलिन् अस्मिता । “देवीजी” नम्र भएर बोले पुजारी, “महादेवको प्रसाद हो यो आशीर्वाद, फिर्ता हुन्न । किन यसो भन्नुभयो, थाहा छैन । आशुतोषको कृपाले सबै कुरा ठीक हुनसक्छ ।” अचम्मको भाषा प्रयोग गर्यो पुजारीले । छोरी लिएर फर्किइन् अस्मिता ।
क्याम्पस प्रमुख बनिन् अस्मिता, आफ्नो ठाउँमा छोरी । छोरी गोल्ड मेडलिस्ट । एक दिन, “आमा, आज मलाई सहकर्मी पूजाले मलाई “ड्याडी” मेरो बा कोहो ? भनेर सोधी । आमा, मकसको छोरी हुँ ?” २५ वर्षमा नभएको कुरा आज भयो ।
दृढ स्वरमा बोलिन् अस्मिता, “लवकुशले पिता खोजेनन् । म तिम्रो लागि सीता पनि राम पनि । किन चाहियो बा ? बाआमा दुबै म हुँ, म !”
“आमा, .......” मज्जाले रोई छोरी । “अब म यस्तो प्रश्न गर्ने छैन, छोरीले हजूरले खाटा बसेको घाउ कोट्याउने छैन ।” त्यसपछि अस्मिताले पूरै कथा सुनाइन् ।
“आमा, ती पात्र पापी कि देवता त ? पाप कर्म थियो । गलत थियो । तर परिणाम ? आमा, अलि गहिरिएर सोच्नुहोस् त, यदि त्यो दिन त्यो दुर्घटना नभएको भए आज हजुरको काखमा यो छोरी हुन्थी ? आमा, यो दुनियाँ अचम्मको छ । मेरो अति नै आदरणीय गुरुदेव प्रोफेसर जगमोहन आजादले भन्नुहुन्थ्यो, “गल्ती पनि सधैँ गल्ती हुन्न । दुःख पनि सधैँ दुःख हुन्न । नराम्रो गर्दा राम्रो हुने र राम्रो गर्दा नराम्रो हुने घटनाहरू दुनियाँमा अनन्त । हो, मैले नदेखेको “मेरा बा” कर्मले पापी नै हुन्, बलात्कारी नै हुन् । तर, म छोरीका लागि त “बा” हुन्, देवता हुन् । त्यो बिन्दुमा हो त्यो कर्म अपराध नै थियो, यो बिन्दुमा त त्यो अपराधको विनिर्माण भएन र आमा ?”
“आम्मै, आज त नदेखेको अपराधी बाउको पक्षमा यत्रो वकालत ? पापीलाई देवता भन्ने ?”
“आमा, यो दुनियाँमा यस्तो दुर्घटना व्यहोर्ने नारी हजूर पहिलो र अन्तिम होइन, धन्न हजुर बहादुर बन्नुभयो, समाज पनि विवेकी भयो, आत्महत्या गर्नुभएन, आज म पनि यति सुन्दर संसारमा छु । यो सुन्दर संसारमा विचरण गर्न आउन पाएको, भीसा लागेको त, पापी बा “कल्याणनाथ विवेकी”ले गर्दा पनि हो नि, होइन र ? मैले त मेरो पापी बालाई क्षमा गरेँ । सक्नुहुन्छ भने हजूरले पनि क्षमा गरिदिनुहोस् । मन हल्का हुन्छ ।”
“यो क्षमादानको पाठ सिकाएको पनि तिम्रै गुरु प्रोफेसर जगमोहन आजादले होला, होइन ? महाभारतको किरो, चेलाचेलीको सामुन्नेमा हिरो, तेरो गुरुलाई मैले पनि चिनेकी छु ।”
“हो त आमा, गुरुदेवले भन्नुभयो, क्षमा माग्नु पर्छ, गल्ती गरिएमा, क्षमा दिनुपर्छ, अक्षम्य नभएमा । त्यो बिन्दुमा अक्षम्य अपराध थियो, पक्कै । तर अब त समय उही रहेन । आमा, मेरो बालाई क्षमा गर्नुहोस् है, मेरो लागि भए पनि ।”
“ल,ल, मलाई सोच्न देऊ, भेट भए पो क्षमा दिनु !”
“संसार हो आमा, मलाई त मेरो बा आउनुहुन्छ जस्तो लाग्छ ।” अपराजिताको आत्मविश्वास । “छोरीको सपना पूरा होस्, पापी देवता आऊन् ।” नरम स्वरमा बोलिन् अस्मिता ।
“रघुनाथ, म मरेको छैन । मर्ने विचारले नै घरबाट निस्किएको थिएँ, तर ज्यान फाल्न सकिन । म तेरो अपराधी हुँ । अस्मिताको अपराधी हुँ । आखिर जेल गएको भए पनि रिहा हुन्थें । २५ वर्ष भयो । म यही संसारमा छु । प्रकट हुन लज्जाबोध भइरहेछ । अस्मिता र अपराजिताको बारेमा जान्दछु । बरु मलाई आफ्ना आमाबा र बैनीको खबर भएन । साथी, यो पापीले योभन्दा बढी सजाय अरु के भोग्छ ? क्षमा गर्न सक्ने भए म प्रकट हुनेछु । “हामीले तँलाई क्षमा गर्यौं” भन्ने एउटा सन्देश सामाजिक सन्जालमा राख्नू, म हेर्छु । अनि म प्रकट हुनेछु । यतिखेर मलाई त म स्वयम्ले पनि चिन्दिन ।” यस्तो पत्र आयो रघुनाथको घरमा ।
अस्मिता र अपराजिताले पनि पढे । अपराजिता अति खुशी, मदनपुरस्कार पाएको सर्जकजस्तै । यो कुरा उनले आफ्नो गुरुदेव प्रोफेसर जगमोहन आजादलाई पनि सुनाइन् । रघुनाथ भने बोल्न सकेन । “बैनी, तिम्रो विचार । अभियुक्त खास तिम्रो हो । चोट त हामी सबैलाई लागेको हो, जीवन बर्वाद त तिम्रो भएको हो । तिमी नै प्रधानन्याधीश !”
“दाजी ... यो कस्तोे अग्निपरीक्षा हो ?” मज्जाले रोइन् क्याम्पस प्रमुख ।
भोलिपल्ट, खतरनाक दुर्घटना, अपराजिताको स्कुटीलाई एउटा डम्फरले ठक्कर दियो । स्कुटी धूलो भयो । अपराजिता बेहोश । तुरुन्तै प्रहरी आयो, उनलाई अस्पतालमा लगियो । “क्याम्पस प्रमुख अस्मिता शर्माकी सुपुत्री सहप्राध्यापक अपराजिता सिरियस, अस्पताल भर्ना” भाइरल भयो समाचार । प्रोफेसर जगमोहन आजाद अनुज बलराम दंगाललाई लिएर आयो । जिल्लाका साहित्यकारहरू पनि आए । संकट, अत्यधिक रगत बगेका कारणले अपराजितालाई होशमा ल्याउन चिकित्सक टोलीलाई गाह्रो भयो । अपराजिताको रगत समूहको रगतको स्टक अस्पतालमा शून्य । मुहार पुस्तिकामा सूचना प्रवाह गरियो । आधा घण्टामा अस्पतालमा शिवालयका पुजारी हाजिर । प्रोफेसर जगमोहन आजादसित आँखा जुधे । आजादले संकेत गरे । डाक्टर पुरस्कृत खनाल र डाक्टर दीपक गुप्तालाई पुजारीले भेटे, “बालिकालाई म दिन्छु रगत । मेरो ब्लड गु्रप यही हो । डाक्टर बाबु, ढिलो नगरौं ।”
अस्मिता र रघुनाथ आशावादी भए । “देवीजी, म आएँ । महादेवकी सौगन्ध मेरो आशीर्वाद खेर जान्न । १०० वर्ष आयु छ, हाम्री छोरीको !”
“हाम्री छोरी” अचानक पुजारीको मुखबाट निस्कियो । कसैले पनि ध्यान दिएनन् । प्रोफेसर जगमोहन आजादको अनुहारमा भने दैवी चमक थियो ।
“आमा...” होशमा आएपछि, अपराजिता । पुजारी गइसकेका थिए । सबै खुसी भए । १५ दिन अस्पताल बसेर अपराजिता घर आइन् । अस्मिता पनि बिदा लिएर बसेकी थिइन् । प्रोफेसर जगमोहन अजाद पनि आइरह्यो । रघुनाथलाई उसले “मित भान्जा” बनाएको थियो । “अपराजितालाई जीवनदान दिने पुजारी हुन् । एक पटक हामी सबै मन्दिर गएर शिवजीको दर्शन पनि गरौं र पुजारीलाई धन्यवाद पनि भनौं ।” आजादको प्रस्ताव । पारित भयो । “पुजारीजी खोई ?” मन्दिर पुगेर एक भक्तिनीसित, आजाद । “त्यो कोठामा हुनुहुन्छ, जान सक्नुहुन्छ ।” गए सबै । भित्र पसे, सन्नाटा ! सबै (आजाद बाहेक) स्तब्ध ।
“कल्याण, तिमी !” चिच्यायो रघुनाथ । “शान्त भान्जा, शान्त । पुजारी नै हुन् । जे, भयो भयो । त्यसै मिल्छ दुर्लभ रक्त समूह, अपराजिता, तिम्रो हराएको बा !” “बा...” फिल्मी भयो सबै । आजादले सबै हिसाब मिलायो । गोजीमा एउटा मंगलसूत्र र सिन्दूर लिएरै गएको थियो । अस्मिता र कल्याण एक भए । पुजारी पनि कलेजमा अंग्रेजी नै पढाउन थाले । यता नयाँ पुजारी नियुक्त गरिदिए । “पापी देवता”को विनिर्माण भयो ।
–रत्न प्रसाद अनामणी श्रेष्ठ
नेपालका मुकुट नाचहरूमध्ये भैरव नाच पनि एक हो । काठमाडौं उपत्यकालगायत नेपालका विभिन्न स्थानहरूमा भैरव नाचको प्रदर्शन गर्ने गरिन्छ । यस नाचको स्थानअनुसार फरक–फरक भेषभूषा, स्थानअनुसार फरक–फरक मुकुट हुनुका साथै, नाचमा प्रयोग गरिने ताल र बाजाहरू पनि फरक–फरक देखिन्छ ।
विशेषगरी नेवारी समुदायले आफ्नो संस्कृतिको रूपमा नाचदै आएको भैरव नाच निकै लोकप्रिय हुनुका साथै शक्ति सञ्चयकर्ता र सुरक्षाका देवताको रूपमा मान्ने गरिन्छ ।
भैरव नाच काठमाडौं उपत्यका बाहेक अर्घाखाँची, पाल्पा, बाग्लुङ, दैलेख, पोखरा, नुवाकोट, गुल्मी, कपिलवस्तु, रुपन्देहीलगायत विभिन्न स्थानहरूमा नाचने गरिन्छ । यीमध्ये विशेषगरी अर्घाखाँचीमा नाचिने भैरव नाचबारे यहाँ चर्चा गरिन्छ ।
अर्घाखाँचीमा नाचिने भैरव नाच नेवार समुदायको परम्परागत नाच भएतापनि नेवार बाहेक परियार समुदाय पनि संग्लन भएको देखिन्छ । परियार समुदायले झ्याली झुर्मा, कर्नल (थङकुरी), सनाई बजाइन्छ । यस नाचमा मृधुम (ठूलो खालको मादल)का साथै बाँसुरी पनि बजाइन्छ । भैरव नाच तान्त्रिक शक्ति मा आधारित नाच भएको हुँदा भैरव हुने व्यक्तिमा भैरव चढ्दछ । तिनीहरू काम्ने हुन्छ । नाच सुरु हुनुभन्दा अगाडि विशेष तान्त्रिक आराधना गरी पूजा गरिन्छ ।
यस नाच प्रदर्शन गर्ने क्रममा ठाउँ–ठाउँमा पुजा गरी भेटी चढाउने तथा बलि दिने चलन पनि रहेको छ । दर्शकको भाकलअनुसार पनि पुजा गर्ने गरिन्छ । नाचने क्रममा नाच्ने व्यक्ति लडेर घाउ चोटपटक लागेमा नराम्रो हुने भन्ने जनविश्वास रहेको छ । भैरव नाच सात वटा तालमा नाचिन्छ । नाच श्री कृष्ण जन्माष्टमीको दिन सुरु भइ कार्तिक औंसीसम्म नाचिने परम्परा रहेको छ ।
अर्घाखाँचीको भैरव नाचमा तीन वटा मुकुट लगाएर तीन जना नाचिन्छ । कालो मुकुट शिवजीको स्वरुप, रातो मुकुट देवीको स्वरुप हो भने सेतो मुकुट गणेशको स्वरुप रहेको जनविश्वास छ ।
अर्घाखाँचीमा भैरव नाचका साथै, अन्य नाचहरू डण्डा नाच, टाकनटुकन, घोडा नाच, लाहुरे लाहुरेनी नाच, चरा नाच आदि देखाउने गरिन्छ ।
भैरव नाच सात तालमा नाचिन्छ । छैठो तालमा धामीहरूलाई स्वतः देवता चढेर काम्ने र कामेको तालमा नै नाचने गरिन्छ । भैरव नाच सकिएपछि विभिन्न हास्यव्यंग्य प्रहसन हुनुको साथै भुच्याङ्ग, लठ्ठी नाच, लाटालाटी (दिसपाकु), भालु नाच आदि पनि देखाइन्छ ।
भनिन्छ कि देउसी भैलो खेल्नु अगाडि नै यस नाचको समापन गर्नुपर्छ । तान्त्रिक विधिबाट सुरु हुने यो नाच सूर्य अस्तबाट सुरु भइ सुर्य उदय हुनुभन्दा अगाडिसम्म नाचिन्छ । नेवारी समुदायमा भैरवलाई कुल देवताको रूपमा पुज्ने पनि गरिन्छ । भैरव नाचलाई पुजा गरेको खण्डमा रोगव्याधीबाट मुक्त हुने र आफूलाई ग्रह दशा लागेको छ भने राम्रो हुँदै जाने जनविश्वास गरिन्छ । कसै कसैले भैरवलाई भाकल पनि गर्ने गर्छन् । भाकल पूरा भएपछि भाले, मिठोको रोटी पनि चढाउने गरिन्छ ।
यो नाच कहिलेबाट सुरु भयो भन्ने यकिन नभएपनि ऐतिहासिक, पौराणिक र तान्त्रिक विधिअनुसार नाचने भएकोले नेवार समुदाय काठमाडौं उपत्यकाबाट बसाइँसराइ गर्ने क्रममा यो नाच पनि स्थानान्तरण भएको जनविश्वास छ । यस नाचलाई बचाइ राख्न स्थानीयहरू लागि परेका छन् । यसलाई प्रदर्शनकै क्रममा काठमाडौं हनुमानढोका तथा भारतमा समेत प्रदर्शन गरिसकेको कुरा स्थानीयहरू बताउँछन् ।
–लेखराज रेग्मी
बहुजन हिताय,
खै कसले आँकडा लिएर
हित चिताएर होला
केही गरिरहेको
लाग्दैन त्यस्तो तर
परिणाम आउनसक्छ त्यस्तो
एकाध पटक कहीँ कतै ।।
जसले बढी हल्लाखल्ला गर्छ
शंकाका नजर उठ्नु ठिकै छ
उसको बहुजन उ आफैं हो
परिवार हो र नातागोता
तर, सन्तुष्टि त्यहिँ छैन
हित महसुस गर्दैन उ आफैं ।।
जनताको लागि समर्पण
ढाबा खोलेजस्तै हो
व्यस्त सडकको छेउमा
सुनसान एकान्त र रमणीय
मानव बस्तीभन्दा टाढा
जहाँ सेवाको भाव उम्दा हुन्छ
सेवाग्राही कृतज्ञ हुन्छ खुशी हुन्छ
र फलिफाप पनि राम्रै हुन्छ
निष्काम कर्मको ब्यानर तर
हिसाब लाभको अंश अंशको
प्रत्येक दिन निर्निमेश सेवा ग्राहकको ।।
त्याग त अहंकारपूर्ण हुँदोरहेछ
बर्गेल्ती देखे भोगेको छु
त्यागीहरूका च्यादर भित्र
मैल झै कटकटिएका कपटहरू
ठगीको सर्वोत्कृष्ट नमुना ‘त्याग’ !
कृपया सादगीको प्रपञ्च पनि त्यस्तै हो ।।
हो भने परिणतिको यही हालत
मलाई मेरो लागि गर्न देउ काम
मेरो हितमा छ भने तिम्रो हित पनि
खुलस्त भन र गर जोडिएर केही
सायद बन्न सकौँला हामी
र गर्न सकौँला हाम्रो लागि केही
होइन भने म एक्लै काफी छु आफ्नो लागि
यस्तै चलेको छ समाज
यस्तै चलेको छ दुनियाँ
यस्तै चल्नुको नाम हो सायद
बसुधैव कुटुम्बकम ।।
जनकपुरधामः मदन पुरस्कार विजेता लेखक रामलाल जोशीलाई ‘बाआमा’ नामक आख्यान कृतिका लागि लालबन्दी वाङ्मय भाषा तथा साहित्य पुरस्कार प्रदान गरिएको छ ।
लालबन्दी नगर वाङ्मय परिषद् सर्लाहीद्वारा शुक्रबार आयोजित कार्यक्रममा जोशीलाई राष्ट्रियतर्फको ‘लालबन्दी नगर वाङ्मय परिषद् भाषा तथा साहित्य पुरस्कार–२०८०’ पुरस्कार अर्पण गरियो । उनलाई नगद रु. ५० हजारसहित सम्मान गरिएको हो ।
यसैगरी ‘लालबन्दी नगर वाङ्मय परिषद् स्थानीय प्रतिभा पुरस्कार–२०८०’ साहित्यकार देवराज पौडेललाई प्रदान गरिएको छ । उनलाई नगद रु. १० हजारसहित सम्मान गरिएको हो । उनीहरूलाई कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि वरिष्ठ साहित्यकार डा. राजेन्द्र विमल, मधेस प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति रामभरोश कापरी ‘भ्रमर’लगायतले संयुक्तरूपमा कदरपत्र तथा नगदसहित पुस्कार प्रदान गरेका थिइ ।
लालबन्दी नगर वाङ्मय परिषद्ले राष्ट्रियस्तरमा ख्याति कमाएका कृति तथा स्थानीय प्रतिभाको सम्मान तथा प्रोत्साहनार्थ उक्त पुरस्कार प्रदान गर्दै आएको छ । पुरस्कार सम्मान तथा सिफारिस समितिको सिफारिसमा परिषद्ले गत भदौ २० गते गरेको निर्णयानुसार जोशीलाई ५० हजार राशिको उक्त पुरस्कार विशेष सम्मानसहित आज प्रदान गरिएको हो ।
भाषा, साहित्य, कला र संस्कृति संरक्षणका लागि विसं २०७७ मा स्थापित परिषद्ले २०७९ मा राष्ट्रियतर्फको पुरस्कार अग्नि खण्डकाव्यका लागि डा. नवराज लम्साल र स्थानीयतर्फ विनोद विकलाई प्रदान गरेको थियो । पुरस्कार समारोहमा वरिष्ठ साहित्यकार डा. नवराज लम्साल, सञ्चारकर्मी अच्युत घिमिरे बुलबुललगायतको सहभागिता रहेको थियो ।
पिता हरिभक्त जोशी र माता तुलसादेवीको कोखबाट पहिलो सन्तानका रुपमा विसं २०३१ मा सुदूरपश्चिम प्रदेशको डोटी जिल्लामा जन्मिएका रामलाल जोशी हाल धनगढी उपमहानगरपालिका–५ कैलालीमा स्थायीरूपमा बसोबास गरिरहेका छन् ।
विसं २०५० देखि गजल र कविता लेखनमार्फत औपचारिकरूपमा साहित्यमा प्रवेश गरेको बताउने उनी त्यसयता निरन्तर साहित्य साधनामा छन् । सुदूरपश्चिमलाई कर्मथलो बनाई साहित्य लेखन र साहित्यिक–सांस्कृतिक अभियानको समेत नेतृत्व गर्ने जोशीका प्रायः कथामा सुदूरपश्चिम प्रदेशको परिवेश झल्काउने गरी लेखिएका छन् ।
उनीद्वारा लिखित ‘ऐना’ कथासङ्ग्रहले विसं २०७२ मा मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको थियो । उनका विसं २०७५ मा प्रकाशित थारू जनजीवनमा आधारित ‘सखी’ उपन्यास र विसं २०७९ मा प्रकाशित बाआमा नामक आख्यान बहुचर्चित छन् । त्यसअघि विभिन्न फुटकर कथा, कविता र गजलका साथै ‘हत्केलामा आकाश’ (२०५७) गजल सङ्ग्रह प्रकाशित गरेका जोशी विसं २०६० सम्म पत्रकारितासमेत थिए । जोशीले हाम्रो परामर्श साप्ताहिक, सौगात, कोपिला, युगपुकार, मालिका र सुरभिजस्ता साहित्यिक पत्रपत्रिकाको सम्पादन गरेका छन् ।
नेपाली साहित्यमा स्नातकोत्तर गरेका उनले करिब १३ वर्षसम्म विभिन्न विद्यालय तथा क्याम्पसमा शिक्षणसमेत गरेका थिए । त्यसैगरी विसं २०२६ मा बुवा मरिणाम पौडेल र आमा भक्तमञ्जरी पौडेलको कोखबाट रामेछापमा जन्मिएका देवराज पौडेल हाल लालबन्दी–४ सर्लाहीमा बसेर साहित्य कर्म गरिरहेका छन् । स्नातकोत्तरसम्मको अध्ययन गरेका उनी शिक्षणका साथसाथै साहित्य रचना र स्थानीय धार्मिक तथा पुरातात्विक खोज अनुसन्धानमा समेत संलग्न छन् ।
पौडेलले मेडहरू (लघुकथा सङ्ग्रह २०७६), श्री लक्ष्मीनाथ चितायन महादेव (खोजमूलक कृति, २०७७), वासुदेवशरण कोइरालाका नौ दशक (जीवनवृत्तमा आधारित पुस्तक–२०८०) नामक कृति प्रकाशन गरेका छन् ।
अमेरिका : अनेसास बोस्टन च्याप्टर, अमेरिकाले आफ्नो साधारण सभा तथा स्रष्टा सम्मान समारोह सम्पन्न गरेको छ । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईको प्रमुख आतिथ्यतामा अयोजित उक्त कार्यक्रम अमेरिकाको बोस्टनस्थित पशुपतिनाथ–बुद्ध मन्दिरमा सम्पन्न भएको हो ।
कुलपति राईले कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै नेपाली साहित्य, संस्कृति र कला अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा फैलिँदा आफूलाई गर्वको अनुभूति भएको बताए । यस क्षेत्रको संरक्षण र प्रवद्र्धनमा प्रवासमा रहेका नेपालीले महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएको उनले बताए । यस सुखद कार्यमा नेपाली प्रवासी स्रष्टाको जति प्रशंसा गरेपनि कमै हुने बताउँदै उनले अनेसास नेपाल च्याप्टरका निवर्तमान महासचिव तथा कवि ऋषभदेव घिमिरेलाई सम्मान र कवि शकुन ज्ञवालीलाई ‘नारी तारा’उपाधिद्वारा सम्मान गरेका थिए ।
यसैगरी कुलपति राईले कार्यक्रममा न्यु इंग्ल्यान्ड क्षेत्रमा रही नेपाली संस्कृति, समुदाय र साहित्यको उत्थानमा योगदान दिँदै आएका पशुपतिनाथ–बुद्ध फाउण्डेसन अफ न्यु इंग्ल्यान्डको बोर्ड अफ टस्टीका सभापति सुशील पौडेल, कार्यसमितिका अध्यक्ष विष्णु कार्की, ग्रेटर बोस्टन नेपाली कम्युनिटीकी अध्यक्ष अञ्जु थापा, एनआरएनए उत्तरी अमेरिका क्षेत्रको पूर्वमहिला संयोजक तृष्णा काफ्ले शर्मा, एनआरएनए मासाच्युसेट्सका अध्यक्ष प्रचण्ड श्रेष्ठ, नरउड लायन्सका अध्यक्ष जाल घिमिरे, मेट्रो वेस्ट नेपाली कम्युनिटी, नरउडका अध्यक्ष सुरेश ढकाल, सृजनशील महिला समूह, नरउडकी अध्यक्ष सानु बर्मा अधिकारी, संगीत क्षेत्रबाट रञ्जन बुढाथोकी, प्रेमसागर खतिवडा, सुशील गौतम, राजकपुर, श्याम नेपाली, सुन्दर गुरुङ, राम थापा, मीन केसीलगायतलाई सम्मान स्वरूप कदरपत्र प्रदान गरेका थिए ।
यसैगरी राईले कविद्वय महेश्वर पन्तद्वारा रचित ‘उडेका पैताला’ र अनु शाहद्वारा रचित कवितासंग्रह ‘अनुराग’को विमोचन गरेका थिए । कार्यक्रममा कविहरू दीपा राई पुन, अनु शाह, ममता कर्माचार्यले कविता वाचन र ऋषभदेव घिमिरेले ‘उडेको पैताला’ कवितासंग्रहको समीक्षात्मक मन्तव्य राखेका थिए ।
यसैगरी शुभकामना मन्तव्यको क्रममा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य/काव्य) विभाग प्रमुख बाबा बस्नेतले प्रवासमा रहेर पनि मेहनतका साथ नेपाली साहित्यको विकासमा भूमिका खेल्न सक्नु उल्लेखनीय पक्ष रहेको बताए ।
यस्तै अनेसासका केन्द्रीय अध्यक्ष गोवद्र्धन पुजाले आफू नेपाली साहित्यलाई विश्वका कुनाकुप्चामा पुर्याउन निरन्तर लागिपर्ने बताए । कार्यक्रममा अनेसासका वरिष्ठ उपाध्यक्ष विजय शर्मा, कवयित्री शकुन ज्ञवाली समेतले शुभकामना मन्तव्य व्यक्त गरेका थिए । कार्यक्रमको अध्यक्षता अनेसास बोस्टन च्याप्टरका अध्यक्ष महेश्वर पन्तले गरेका थिए ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies