-डा. उद्धव पुरी
नेपाली जनमानसमा स्थापित इतिहास सम्बन्धीकको धारणा परिवर्तन गर्न नसकेसम्म नेपालको इतिहास, इतिहास प्रतिको वास्तविकता र महत्व अझै कमजोर बन्दै जाने देखिन्छ । कमजोर इतिहास बन्नु र बनाउनु भनेको राष्ट्रलाई असफल बनाउन उद्यत हुनु हो । राजनैतिक नेताहरुको अकर्मन्यता, देशलाई पहिचान बिहीन बनाउन खोज्ने विदेशी लगानीको स्वर्थ र राष्ट्रिय अध्ययन अनुसन्धान बिनाको इतिहास लेखनमा लिप्त चाकडीवाज वा केही धुपौरे इतिहासकारहरुको बाहुल्यता रहुनजेलसम्म नेपालको इतिहासको दायरा र परिभाषा अर्थहीन नै रहिरहने छ ।
आफू र आफ्नो पहिचान चिन्न र चिनाउन जसलाई नयाँ ढंगले सोच्ने, लेख्ने र त्यसलाई प्राथमिकतामा राख्ने नयाँ वर्ग क्रमश बढ्नु पर्ने पनि देखिन्छ । अन्यथा आगामी केही वर्षमा हामीले हाम्रो इतिहासकै इतिहास लेख्न बिदेशीलाई गुहार्न पर्नेछ र त्यो इतिहास उनीहरुको आवश्वक्ता अनुसार तयार हुनेछ । जसलाई हामीले अकल्पनीय रुपमा हाम्रो इतिहास भनी पढ्नु पर्ने छ । हामी र हामी जस्ता बाचिरह्यौं भने मन दुखाउन पर्ने छ र आफूले गर्न नसकेकोमा जलन भित्र पिरोलिनु बाहेक केही बाँकी रहँदैन ।
नेपाली इतिहास लेखनको इतिहास के हो ?
नेपालको पौराणिक र प्राचीन इतिहास भनेको सनातन र बौद्ध धर्म हो । तिनका बिभिन्न ग्रन्थहरुले नेपालको भूगोल, संस्कृति, सामाजिक परम्परा, आर्थिक अवस्था र राजनैतिक अवस्थालाई उजागर गरेका छन् । जसका अनेकौ प्रमाणका रुपमा भग्नावश्वक र सम्पदाहरु अझै जीवित छन् । भारतवर्षका केही भूभागमा बिदेशीहरु अझ भनौं अग्रेजहरुको दवदवाह सुरु भएपछि उनीहरुलाई नेपालको पनि चासो बढ्यो र आफ्नै व्यापारिक र धार्मिक स्वर्थमा नेपालको वास्तविकताको पहिचान भन्दा पनि अनुकूल परिवर्तनका लागि पृष्ठभूमि तयार पार्न थाले । उनीहरुको अध्ययनको त्यो पाटो हाम्रो इतिहासको वास्तविकता हैन । त्यसमा आफू अनुकूल कसरी लान सकिन्छ भन्ने नेपालको अध्ययन र अनुसन्धानमा केन्द्रित रह्यो । उनीहरु नेपालको इतिहासको पृष्ठभूमिका विषयमा हैन वर्तमालाई कसरी परिवर्तन गर्न सकिन्छ र कालन्तरमा यहाँको पहिचान र एकतालाई छिन्नभिन्न बनाएर हामी कसरी आर्थिक र राजनैतिक रुपमा स्थापित हुनसक्दछौं भन्ने चासोमै लागे । त्यसैमा निर्देशित लगानीमा उनीहरुले खोज्न र लेख्न थाले । नेपालको आधुनिक काल सुरुभएपछि वा पृथ्वीनारायण शाह पछिको यो क्रम राणाकालसम्म ज्यादै नै रह्यो । ककप्याट्रिक देखिको यो खोजीको इतिहास राणा शासन अन्त्य पछि शाहकालको सुरुवातका समयसम्म चलिरह्यो ।
जहाँ पहिचान र गौरवको खोजी हैन थप विभाजन र बिगतलाई बिबादित बनाउनु पर्छ भन्ने मान्यतामा परिवर्तन गासिदिइएको छ । त्यसैले नेपाली धर्म, संस्कृति र सामाजिक आर्थिक जग भत्काउनु र बिगतलाई शून्यमा पु¥याउन धेरै शिक्षित वर्गलाई तलवी खेताला बनाइएको छ । उनीहरु भ्रम फैलाउन र इतिहास प्रति घृणा उत्पन्न गराउन इतिहासलाई काल्पनिक र मिथ्या सावित गर्न उद्यत छन् । के उनीहरुका यस्ता क्षणिकताको रमाइलोले उनीहरुकै आगामी पूर्खालाई पनि नेपाल बिनाको नेपाली बनाउदैन र ?
इतिहास के हो र कसले लेख्ने ?
इतिहास बिगत हो । यो ब्रम्हाण्डको साझा बिषय हो । भौगोलिक बिभाजनले यसलाई सिमाङ्कन गरिदिएको छ । त्यसैलाई हामी आफ्नो भन्छौं । जहाँ बिगतदेखिको मानवसँग जोडिएका धर्म, संस्कृति, परम्परा आदि हुन्छन् । उनीहरुसँगै जोडिएको भूगोल र भौगोलिकता, आर्थिक स्रोत आर्थिकता, जीव र वनस्पति, स्वस्थ्य र वातावरण, मानवीय विकास र विनास, दैवीय बिपत्ति र उत्थान आदि इतिहास हुन्छन् । जसको बेग्ला बेग्लै बिगत र नियमित परिवर्तन बन्दै बनाउदै आएको हुन्छ । जुन आजको मानिससम्मको लागि इतिहास र पहिचान हो ।
सफल इतिहासकारको काम राम्रो र नराम्रो भन्ने खोट्याउने भन्दा पनि विगतको अध्ययनलाई रुचिकर बनाउदै चाख बढाउनु सक्नु नै हुन्छ । इतिहासलाई वर्तमानको उपलव्धिसँग जोडेर आगामी मार्गको लक्ष तय गर्ने काम अर्को पक्षको हो ।
इतिहास कसले पढाउने र पढ्ने ?
नेपालमा इतिहास पढ्ने र पढाउने तरिका नै गलत बन्दै आएको । यो व्यक्ति विशेष भन्दा नि राष्ट्रिय नीति र योजनाको दोष हो । प्रथमत शिक्षा क्षेत्रमा विषयगत विज्ञभन्दा नयाँ शिक्षा प्रणाली मानिने जुन नेपाली स्रोत र साधन अनुकूल बेगरका प्रमाणपत्रधारीहरुको बाहुल्यता छ । इतिहास त उनीहरुका लागि कुनै विषयका रुपमा नै पर्दैन । यसको विकासको लगानी बिदेशीहरुबाट त्यही अनुकूल भएको छ । सम्बन्धित मन्त्रालयहरुमा इतिहासका विज्ञ र अनुसन्धानकर्ताहरु बिक्दैनन् ।
यो क्रम बहुदलीय व्यवस्था र गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा शिक्षक र विद्यार्थी समुहगत वर्गीकरणमा बिभाजित भएका छन् । ठीक बेठिक त्यसैको आधारमा हेरिन्छ । बहुमत उनीहरुकै छ । वृति विकासका लागि सम्बन्धित कार्यालयमा एक धोक्रो सामाग्री पेश भएपनि बजारमा ती सामाग्री कतै भेटिदैनन् ।
विद्यार्थीहरुमा पनि पूर्व अध्ययन अनि नियमितता नहुँदा र विषयगत रुचिका कम हुँदा समान सिकाईको तह देखिदैन । पढ्ने, पढाउने र विज्ञ बन्ने गुण र क्षमतामा भन्दा पनि सख्यामा खोजिदा र त्यसलाई मपदण्ड बनाउदा इतिहास गौरवको विषय बन्न सकेको छैन । त्यसैले पढ्नेमात्र हैन पढाउने र पढाउनेमात्र हैन पढ्नेको लक्ष्य पनि राष्ट्रिय र राष्ट्रियतालाई शीर मान्ने हुनु पर्दछ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies