-कृष्ण वर्मा
शिक्षा मानवको जीवनको अभिन्न अंग हो । शिक्षा बिना मानव, मानव हुन सक्दैन । आधुनिक युगमा शिक्षालाई पढ्ने र लेख्नेमा मात्र सिमित गरिएको छ । शिक्षा भनेको पढ्ने लेख्ने मात्र नभएर जीवन जिउने सीप हुन अझै सकेको छैन । गुणस्तरीय शिक्षाको अभावले जीवन निर्वाह गर्न मुस्किल हुन थालेको छ । शिक्षाको मापन केबल प्रमाण पत्र प्राप्त गर्नुमा लिईने गरिन्छ । गुरुकुल हुदै शुरु भएको शिक्षा अहिले औलो तथा बिन्दुमा गएर अडिएको छ । आधुनिक शिक्षाको डिग्री हासिल गरेता पनि हामीमा भएको मानवता, सहिष्णुता,सदभाव, सदाचार, नैतिकता,सामाजिकपनमा भने ह्रास आएको छ । जुन शिक्षामा अनिवार्य हो ।
जसले ध्यानको माध्यमबाट प्राप्त ज्ञानलाई विश्वभर फैलाएर नेपालको नामका साथै विश्व शान्तिको उदघोष गरेका थिए । हाम्रो देश योग भूमी र ध्यान भूमी हो भन्दा पनि पनि हुन्छ । योगा र ध्यानले विद्यार्थीको सिकाईमा वास्तविक ज्ञान दिलाई सच्चा मानव बनाउन प्रयासरत रहने हुँदा यसको महत्वलाई अनिवार्य गरिनु पर्दछ ।
शिक्षामा योगा र ध्यानको महत्व र आवश्यकता परपुर्वकालमा अनिवार्य थियो । शिक्षा भनेको योगा र ध्यान थियो भन्दा पनि हुन्छ । हरेक कुराहरु ध्यानबाट निस्कन्थे भन्ने कुराहरु हामी धार्मिक ग्रन्थको अध्ययनबाट पाउन सक्छौ । विज्ञान र प्रवधिको जननी हाम्रा वेद, पुराण,भगवतगीता हिन्दुहरुको महान ग्रन्थहरु आदीमा यसको महत्व र आवश्यकता प्रमुखतामा पर्दछन ।
योगा भनेको शारिरीक, मानसिक र आध्यत्मिक अभ्यास र व्यवहारको समिश्रण हो । यसमा शारिरिक व्यायम, मानसिक व्यायम र आध्यत्मिक क्रियाकलापमा समेत अग्रसर हुन पाईन्छ । योगाको बारेमा भागवत गीतामा योगा कर्मशु कौशलम अर्थात कर्ममा कुशलता र निपूर्णता नै योगा हो ।
योगा र ध्यानलाई शिक्षामा समावेश गर्दा हुने फाइदाहरु
योगा र ध्यानलाई शिक्षामा समावेश गर्दा विद्यार्थी, सिकाई र समग्र समाजलाई धेरै फाइदा हुन्छ । विज्ञान र प्रविधिको युग र भौतिकवादमा लालयित समाज र सामाजिक वातावरणलाई परिवर्तन गर्ने शिक्षा बास्तवमा योगा र ध्यानलाई शिक्षामा समाहित गर्दा मात्र प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
तनाव व्यवस्थापन तथा मानसिक स्वास्थ्य
अहिलेका मानिसहरु बच्चै देखि तनावमा हुर्किरहेका हुन्छन् । हामी पूर्णतया भौतिकवादी वातावरणमा भएकोले एकले अर्कोलाई जित्ने, पैसा र सम्पत्ति वा राम्रो हुने होडबाजीमा हामी तनाव ग्रस्त हुन्छौ । अझ विद्यार्थीमा पढाईको बोझ, नयाँ ग्याजेट प्रतिको मोह, घर भित्र मात्र सिमित आदीका कारणले तनाव जन्मजात भै सकेको छ । योगा र ध्यान तनाव व्यवस्थापानको एक मात्र अचुक उपाय हो ।
एकाग्रता
हाम्रा बालबच्चाहरु र हामी समेत एकान्त प्रेमी भएका छौ । हामी अहिले समूहमा रहेर पनि एक्लै भएको महसुस गर्छौ तर हामीमा एकाग्रता भने हुदैन । शिक्षा र सिकाईको लागि एकाग्रता महत्वपूर्ण विषय हो, जुन योगा र ध्यानबाट मात्र प्राप्त गर्न सकिन्छ । योगा र ध्यानको अभ्यासले हामीलाई कुनै एक मात्र विषयमा केन्द्रित हुन सिकाउँछ ।
भावनाहरुको नियमन
मानिसको मन भावनाहरुको चिहान हो भनेर भनिन्छ । हामीमा भावनाहरुले कता कता लैजान्छ पत्तै हुदैन, पढाई र सिकाई एकातर्फ हाम्रो मन र भावना अर्को तर्फ हुने गर्दछ । वयस्क अबस्थामा भावनाहरुमा परिवर्तन आउनु स्वाभाविक हो । तर, ती भावनाहरुलाई नियमन गर्न नसकिने हो भने विद्यार्थीमा गलत बाटो लाग्ने प्रबल सम्भावना रहेको हुँदा भावनाहरुको नियमन गरी आफ्नो हालको उद्देश्य पढाई हो भन्ने मात्र सोच र बिचारमा लैजान बनाउन योगा र ध्यानले मात्र सक्दछ ।
शारिरीक स्वास्थ्य
नियमित सक्रिय शारिरीक अभ्यास सबै स्वास्थ्यको लागि महत्वपूर्ण हुन्छ । जवसम्म हामी शारिरीक रुपमा स्वास्थ्य हुदैन, हामी अन्य क्रियाकलाप गर्न असमर्थ हुन्छौ । योगा र ध्यानका विभिन्न नियमहरुको पालना गर्दै शारिरीक र आनी बानी, आचरण व्यवहार परिमार्जन गर्ने हो भने हाम्रो शारिरीक स्वास्थ्य मजबुत बन्छ ।
आन्तरिक शान्तीको खोजी
मानिसको प्रमुख उपलब्धी नै आन्तरिक शान्ती हो । योगा र ध्यानले हामीलाई कसरी हामी शान्त हुने, हामीमा भएको भडकाउपनलाई नियन्त्रण गर्ने, जस्ता आदी कुराहरु सिकाउछ । यो समग्र मानवहरुको लागि महत्वपूर्ण छ । अझ विद्यार्थी र विद्यालयको लागि अति नै आवश्यकता छ ।
आचारण र व्यवहारमा सुधार
आचरण र व्यवहारले मानिसको पहिचान दर्शाउछ । हाम्रो भौतिकवादमा उन्मुख शिक्षा र समाजमा मानवीय आचरण र व्यवहार सकरात्मक पाउन सकि रहेका छैन । जुन न हामी शिक्षाबाट न सिकाईबाट हरेक किसिमबाट आचरण र व्यवहार सकरात्मक बनाउन बाट चुकिरहेका छौँ ।
सदाचार र समभावको विकास
हामीमा भएको मपाईत्वको भावनालाई सुधार गर्ने काम योगा र ध्यानले गर्ने गर्दछ । जसबाट सदचार र समभावको विकास गर्न सकिन्छ । सबैलाई समान व्यवहार गर्ने, फाइदा र सुविधा आफूले मात्र नभई सबैलाई हुनु पर्छ भन्ने भावनाको विकास गराउछ ।
नैतिकता र चरित्रको निर्माण
शिक्षा, परिवार र समाजले सिकाउने भनेको नैतिकता र चरित्र हो । तर अहिले हाम्रोमा यो हुन सकेको छैन । योगा र ध्यान गर्ने मानिस यो दुवै कुरामा सचेत हुन्छ । नैतिकता र चरित्रको कारणले हामीमा भएको अहंकारलाई नियन्त्रण गर्न समेत मद्धत गर्दछ ।
शिक्षामा योगा र ध्यानको महत्व र आवश्यकतालाई नकार्न सकिँदैन । योगा र ध्याननले हाम्रो परापूर्वकालको धर्म, संस्कृति, आहार, व्यवहार, रहन सहन लगायतका कुराहरुलाई पुनर्जागृत गराउँछ ।
योगा र ध्यानले हामीलाई उठ्ने देखि सुत्नेसम्मका ज्ञान, सीप, आचारण, व्यवहार, मात्र नभएर खाने, बस्ने, बोल्ने, पढ्ने, सबै कुराको ज्ञान दिन सक्ने भनेकौ योगा र ध्यान हो । यसलाई हामी हाम्रो शिक्षामा समावेश गरौ र गुणस्तरीय शिक्षाका साथै नैतिकवान, सदाचारी र व्यवहारिक तथा सिर्जनशिल नागरिक तयार गरौं । पढेर मात्रै होईन, योगा र ध्यानको महत्वलाई बुझेर जीवनमा समावेश गरौं । नैतिकवान, सदाचारी, समभावी र आदर्शवान बनौं ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies