–सुरेश भट्ट आश्रिन
आजभोलि विश्व राजनीतिमा लोकप्रियतावादको (पपुलिजम)को चर्चा परिचर्चाले ठूलो हिस्सा ओगटेको छ । इतिहासकार माइकल केजिनको ‘दि पपुलिष्ट मोमेन्ट : अ सर्ट हिस्ट्री अफ दि अग्रेरियन रिभोल्ट इन अमेरिका’मा उद्र्धत गरिएअनुसार लोकप्रियतावाद उन्नाइसौं शताब्दीमा संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट उदाएको हो भन्ने कुरा स्थापित छ । तर, पश्चिम युरोपमा भने सन् १९७० को दशकमा मात्रै यसले ठाउँ पायो । २००८–०९ को बृहत् मन्दीपछि युरोप र अमेरिकामा दक्षिणपन्थी, मध्यमार्गी र वामपन्थी सबै खाले राजनीतिमा लोकप्रियतावादको उदय भएको ‘दि पपुलिष्ट एक्सप्लोजन’ पुस्तकमा लेखिएको छ ।
जसमा लेखिएको छ– स्रोत साधन परिचालनको उचित क्षमता नहुँदै, विचारधाराबिना राजनीतिक (कु)तर्कका आधारमा जब केही ताल न तुकका एजेन्डाहरू कार्यान्वयन गर्ने नाममा सार्वजनिक भइरहन्छन्, तिनलाई ‘क्षणिक, सस्तो लोकप्रियताका लागि’ भन्ने गरिन्छ । त्यसलाई इतिहासकार केजिनले आफ्नो पुस्तकमा भनेका छन्– साँघुरो घेराभित्र नबाँधिएका सर्वसाधारणलाई कामकाजी शासकविरुद्ध भड्काउन सत्तामा र विपक्षीमा रहेकाले अपनाउने हतकण्डा वा तिकडमका रूपमा बुझिन्छ । यसको एकमात्र उद्देश्य सत्ता हत्याउनुमात्र हो । जुन अहिले नेपाली राजनीतिमा हुने गरेको छ । तर, संसारभर भएका साना–ठूला विद्रोह र क्रान्तिहरू सत्ता हत्याउने निहित उद्देश्यपूर्तिका लागि मात्रै भएका थिएनन् । सहज सहकार्यको वातावरण बनाउने, एकअर्काप्रति हरेक अप्ठ्यारा विषयहरू र गाह्रा–साँघुरा संघर्षहरूमा ऐक्यबद्धता जनाउने पवित्र उद्देश्य तिनमा निहित देखिन्थ्यो । समानता तिनको लक्ष्य हुने गरेको थियो ।
नेपालमा वि.सं. २०५१ सालमा एमाले सरकारले अगाडि सारेको लोककल्याणकारी कार्यक्रमसहितको बजेटलाई तत्कालीन विपक्षी नेपाली कांग्रेसले ‘पपुलिष्ट’ भन्ने शब्द पहिलो पटक संसदमा प्रयोग गरेको थियो । नेपालमा पपुलिजम् शब्दको प्रयोग हुने प्रयास अनुचित प्रकारले प्रकट भएर लोकरिझ्याइँ गर्ने कार्य लोक चाहनाको दोहन गर्ने प्रयत्न हो । त्यसरी लोक चाहनाको दोहन गरिसकेपछि स्वयम् लोक चाहनामाथि फासिस्ट शासन चलाउन कुनै शक्ति निर्माण हुन्छ भने त्यो जनतामा हुने पपुलिस्ट सोचाइका कारणले हुने गर्दछ ।
लोकप्रिय मतबाट निर्वाचित सार्वभौम जनताका प्रतिनिधि सांसदहरू ‘भाइरल’ हुने लोभमा तत्काल कार्यान्वयन गर्न असम्भव, तथ्यका दृष्टिले अपुष्ट र शैलीगतरूपमा पनि उत्तेजक र अस्वाभाविक भाषा प्रयोग गरिरहेका छन् । हाम्रो संसद्मा फस्टाएको लोकप्रियतावादको हावाबाट सबैभन्दा बढी मध्यमवर्गीय चरित्र प्रभावित हुने गर्दछ । स्वार्थी, महत्वाकांक्षीहरू मात्र होइन, राजनीतिमा न्यून चेतनास्तर भएका मानिसहरूको ठूलो भीड पपुलिजमको कित्तामा जाने सम्भावना रहन्छ । उनीहरूले बनाएको त्यो चक्रव्यूहमा सबैभन्दा पहिले जनताको स्वतन्त्रतालाई फाँसीमा चढाउन थालिन्छ ।
उदाहरणको लागि सकारात्मक परिवर्तनका लागि आफ्नो अभिव्यक्ति व्यक्त गर्ने माइतीघर मण्डला आजभोलि अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको कुरा गर्ने सम्माननीय गृहमन्त्री रवि लामिछानेबाट निषेधित छ । यसरी जनताले आफूले प्राप्त गरेका उपलब्धिलाई समाप्त गर्नेहरू नै लोकप्रियताको लहर वा लोकप्रियतावादबाट उत्पन्न भएको जनमतका कारणले पनि चुनावमा भारी विजय प्राप्त गर्ने गरेका उदाहरणहरू थुप्रै पाइन्छन् । लोकप्रियतावादको लहरको अर्थ हुन्छ, कुनै सिद्धान्त, नीति, कार्यक्रम वा जनहितैषी कार्यक्रमका आधारमा होइन, एक वा अर्को प्रकारका गलत भावनालाई उभारेर लोकप्रिय हुने गरेका कारण खराब तत्वहरू शक्तिसम्पन्न हुने गर्दछन् ।
हामीले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका एउटा उदाहरण मात्र पनि हेर्यौं भनेपनि हिटलरको ‘नाजीवाद’लाई लिन सकिन्छ । हिटलरले जातिवादको, यहुदीको विरोध र जर्मन जातिको श्रेष्ठताका जातीय व्याख्याका आधारमा व्यापक जनमत जुटाएका थिए र चुनावमा सफलता पनि प्राप्त गरे । जर्मनका इतिहासकारहरूले यो मत प्रकट गरेका छन् कि तत्कालीन समय महिलाहरूका व्यापक समर्थन र भारी मतका कारणले नै हिटलरले विजय प्राप्त गरेका थिए । यद्यपि, जर्मनका महिलाहरूको अत्यधिक मतले हिटलरलाई विजय बनायो तर, पछि हिटलरले चलाएको आतंक र अत्याचारका कारणले ठूलो संख्यामा उनीहरूका पति, पिता, छोरा आदि वा स्वयम् महिलाहरूलाई पनि हिटलरद्वारा यातना दिने वा हत्या गर्ने काम गरिएको हुनाले जर्मनी मात्र हैन, संसारभरि नै महिलाहरूमा ठूलो रुवाबासी भएको थियो ।
नेपाली राजनीतिमा पनि यस्तै खाले पात्र र प्रवृत्ति हावी हुन् थालेको छ । आफू शक्ति र सत्तामा नहुँदा रगत उमाल्ने ठूल्ठूला नारा दिने र सत्तामा पुगेपछि ती लोककल्याणकारी कार्यक्रमलाई नारामा सीमित राख्नेहरूबाट जनमुखी र जीवनोपयोगी काम हुँदैन भन्ने कुरा पुष्टि हुँदै आएको छ । लोकप्रियतावादको दार्शनिक र सैद्धान्तिक आधार त हुँदैन नै, त्यसका साथै संघर्षको कुनै पृष्ठभूमि पनि हुँदैन । लोकप्रियतावाद, जसलाई पपुलिजम भनेर बढी उच्चारण गरिन्छ । उग्रवामपन्थी विचारधाराको खण्डन गर्दा नेपालमा पहिले मोहनविक्रम सिंहले पपुलिस्ट सोचाइको आलोचना गरेका थिए । त्यस यता लामो समयपश्चात् लोकप्रियतावाद अर्थात् पपुलिजमबारे नेपालमा चर्चा हुन थालेको छ र यसप्रति मानिसहरूको ध्यान जान थालेको छ । यो स्वागतयोग्य कुरा हो ।
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको मूल्य र मान्यता स्थापित भएको नेपालमा लोकप्रियतावाद हाबी हुनु लोकतान्त्रिक विधि र व्यवस्था नै खतरामा पर्ने अर्को संकेत हुन्छ । किनभने लोकप्रियतावादले कुनै पनि रूपमा खासै राजनीतिक लक्ष्य प्राप्त गर्ने उत्कट चाहना राख्दैन । आर्थिक संरक्षणवादीहरूले चुनावमा खासै भाग लिदैनन् । हामी आप्रवासबाट चिन्तित मतदाताहरूले समेत आफ्नो छनोटको आधार मताधिकार, आर्थिक र कल्याणकारी राज्यको विषयलाई मुद्दा बनाए पनि आजको राजनीति रवि, राजेन्द्र र प्रचण्डले बेग्लै प्रकारको राजनीतितर्फ अगाडि बढाइरहेका छन् । यहाँनेर लोकतन्त्रमा पार्टीको विकल्प पार्टी नै हुने विधि लत्याएर रवि, राजेन्द्र र प्रचण्ड व्यक्ति नै पार्टी र पार्टी नै व्यक्ति हुने मार्गबाट नेपाली समाजको कदापि भलो हुँदैन । यसले व्यक्तिगत महत्वकांक्षालाई नै पार्टीको मुद्दाको रूपमा स्थापित गर्छ र पार्टीलाई एकाधिकार, एकाङ्की प्रणालीअनुसार चल्नुपर्ने मान्यता स्थापित गर्छ । जुन मान्यताले जुनसुकै समय जे पनि राजनीतिक घटना पर्खिरहेको हुन्छ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies