–अच्युतप्रसाद पौडेल ‘चिन्तन’
यसपालिको एसईई परीक्षा सकियो, झण्डै ३० हजार विद्यार्थी फाराम भरेर अनुपस्थित भए, बाध्यता होला तिनको । राजनीतिमा त साला, साली, गर्ल फ्रेण्ड, ब्वाइ फ्रेण्ड, दाजु, भाउजू, भिनाज्यू प्रशस्तै चलेको हो, अब त शिक्षा, त्यसमाथि एसईईमा पनि सालोको परीक्षा भिनाले दिएको खबर बाहिर आएको छ । हाम्रो संस्कार, संस्कृति मौलिकतालाई विदेशी संस्कृतिले बेस्सरी किच्न लागेको छ र देशमा सधैँ अप्रिल पूmल छ । नेतृत्व भन्दैछ अर्को उथलपुथल गर्छु भनेर । टिआरसी विधेयक कता पुग्यो, निजामती विधेयकमा लत्तो छोडिएको छ, देश संघीयतामा गएपछि सबैतिर जात्रा भएको छ, सार्वजनिक विदा नदिएको दिन छैन, यति सानो देशमा ठूला देशको राजनीति नक्कल गरिँदैछ । राजनीति र विद्यार्थी जति खाडीतिरको सुरसारमा छन् । स्वीट्जरलैण्ड बनाउँछु भनेर नक्कली गफ दिनेहरूले अब तुरुन्तै देशलाई सोमालिया बनाउँदैछन् ।
मोटै रकमको बिजुली निर्यातको गफ दिने हाम्रो नेतृत्वले करकाप गरेर छिमेकीले तीन महिनाका लागि विद्युत आयातको सम्झौता गरेको छ । त्यो पनि दिउँसोको समयमा मात्रै दिने रे, जम्मा ५ सय ५४ मे वाट मात्र । देशभरीको माग दैनिक एक हजार ८८५ मे वाट छ र सबै जोड्दा एक हजार ६९८ मे वाट यहाँ आपूर्ति हुन सक्छ र अभैm १८७ मे वाट अपुग भई लोडसेडिङ्ग गर्नुपर्ने अवस्था छ । अहिले पनि उद्योग त देशमा छैनभन्दा हुन्छ, भएका उद्योगहरूमा दैनिक १० घण्टा लोडसेडिङ्ग छ र देशले सवा सय वर्षमा निजी क्षेत्रसमेत गरी दुई हजार आठ सय मे वाट बिजुली उत्पादन गर्न सकेको छैन, १० हजार मे वाट निर्यातको सम्झौता भइसकेको छ ।
वि.सं. १९९० देखि देशमा एसएलसी परीक्षा शुरु भयो । अब एसईईमा परिणत भएको छ । तर, विद्यार्थीहरू नैतिक, इमानदार, अनुशासित उत्पादन गर्न सकिएको छैन । हाम्रो शिक्षा सीपमूलक भएन, रोजगारी पाउन नसक्ने शिक्षाप्रति आम मानिसको चासो छैन र प्लस टू सकिनासाथ खाडीमै भेटूँला भनिँदैछ । २०२८ सालमा लागु गरिएको ऐनलाई जसोतसो कार्यान्वयन गरिँदैछ । शिक्षा ऐन आठौं संशोधन २०७३ ले कक्षा १० को एसईई र कक्षा १२ को परीक्षाको जिम्मा राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डलाई दिएको छ । साविकको एसएलसी अब एसईईमा परिणत भएको छ र कक्षा १२ उत्तीर्ण नभएसम्म कलेज वा विश्व विद्यालयका ढोका बन्द नै रहेका छन् । संविधानको धारा ३१ ले प्रत्येक नागरिकले आधारभूत शिक्षा निःशुल्क र अनिवार्य रुपमा पाउने गफ दिएको छ र माध्यमिक शिक्षासम्म निःशुल्क नै भनेको छ । तर, यो व्यवहारमा लागु छैन र अभिभावकहरूले आफ्नो सबै आम्दानीबाट पनि सन्तानको शैक्षिक खर्च धान्न नसकेको व्यापक गुनासो छ ।
स्वास्थ्य बीमा भन्ने सरकार अतिरिक्त शुल्क लिन्छ र निजी क्षेत्रका शैक्षिक संस्थाहरूले ठूलै व्यापार गरिरहेका छन् । सरकारी पनि निःशुल्क छैन । संविधानको अनुसूची ८ले शिक्षालाई स्थानीय तहको क्षेत्राधिकारमा राखेको छ र पालिकाका पदाधिकारीहरूलाई विद्यालयहरूमा गएर माला लगाउनै भ्याइ नभ्याइ भएको छ । गुणस्तरको जनशक्ति छैन र राम्रो अनुगमन भएको छैन, अनि नानाथरिका शुल्कहरूले अभिभावक चिन्तित छन् । अभिभावकहरूको आय आर्जन, नहुँदा विद्यार्थीको विद्यालय ड्रप आउट संख्या बढ्दैछ । कक्षा ९ देखि १२ सम्मका विद्यार्थी स्कूल छोड्ने क्रम ४३ प्रतिशत रहेको एक अध्ययनले देखाएको छ भने उच्च शिक्षामा भर्नापछि ड्रप आउट संख्या २० प्रतिशत देखिएको छ । यसपटक फाराम भरेका हजारौँ अनुपस्थित भए, विभिन्न कठिनाईका कारण, वार्षिक सवा लाख विद्यार्थीहरू बाहिर पोखिएको स्वयम् त्यस क्षेत्रमा काम गर्नेहरूको भनाइ छ र महिनाकै १० अर्ब रकम विदेश जाने गरेको तथ्यांक छ ।
यही चैत्र १५ देखि यस वर्षको एसईई परीक्षा शुरु भयो, जसमा दुई हजार ६४ परीक्षा केन्द्रहरू रहे भने विद्यार्थीको संख्या पाँच लाख बढी भयो । सबैभन्दा बढी परीक्षामा सामेल हुने काठमाडौं केन्द्रबाट ३८ हजार ८१३ जना विद्यार्थीको आँकडा छ भने कममा परेको छ जापान केन्द्र जसमा मात्र २३ जना विद्यार्थी रहेका छन् । यसवर्ष परीक्षामा केही परिवर्तन गरिएको छ, जसमा आन्तरिक मूल्यांकनमा न्यूनतम ४० प्रतिशत र सैद्धान्तिकतर्पm हरेक विषयमा ३५ नम्बर ल्याउनै पर्छ । योभन्दा कम ल्याउने नन् ग्रेडिङ्गमा पर्ने हुन्छ र फेरि निश्चित विषयमा हो भने ग्रेड वृद्धिमा सामेल हुन सक्ने प्रावधान छ । अहिलेका विद्यार्थीमा परीक्षाप्रति आकर्षण भने छैन, पढाइप्रति पनि खासै अभिरुची देखिँदैन ।
नयाँ पुस्तामा जिम्मेवारीको अभाव छ, मस्तिष्कमा समझदारीको अभाव छ, मिहिनेत नगरीकनै ठूलो बन्ने, धनी हुने सोख छ । राजनैतिक दलहरूले आ–आफ्ना भ्रातृ संस्थाहरू खोल्दै नयाँ पुस्तालाई आपँैm जस्तो हुन प्रशिक्षण गर्दैछन् । विद्या ददाति विनयं विनयात् याति पात्रताम्, पात्रतात् धनमाप्नोति धनात् धर्म ततः सुखम् अर्थात् विद्याले नम्रता दिन्छ, नम्रताले असल पात्र बनाउँछ, असल पात्रबाट धनार्जन हुन्छ, त्यस्तो सत् आर्जित धनले धर्म भई जीवनभरि सुख र त्यसपछि शान्ति मिल्छ । त्यसैले नीतिले नै भनेको छ विद्या धनं सर्व धनं प्रधानम् अर्थात् सबै धनभन्दा विद्या धन नै ठूलो धन हो । ठीक उल्टो आजको शिक्षाले ढुंगा हान्न सिकाएको, श्रम, शिपको अभाव भई मौलिकता गुमाएको पराधीन भई झन् झन् बेरोजगार भई आमा बाबुको घर, खेत बिक्री गर्दै खाडीमा जान प्रेरित गरेको, युरोप, अमेरिकाको सपनामा अभिभावकबाट टाढा भएको बाबु आमा एक्लै भएका र मृत्यु र त्यसपछि पनि सन्तानको अभाव भएको महसूस भएको छ ।
आजको नयाँ पुस्ताले न घर, परिवार, समाज वा देश बोक्न सकेको छ, न आपूm स्वावलम्बी भई स्वआर्जन गर्न सकेको छ । साँचो विद्या त्यस्तो विद्या हो जसले जीवनलाई जीवन्त बनाउँछ । अक्षर भन्नु क्षर अर्थात् खेर नजानु हो, नष्ट, भ्रष्ट नहुनु हो, नाश नहुनु हो, अझ अक्षर भन्नु त परब्रह्म प्राप्ति हो, मुक्ति पनि हो, उन्मुक्ति हो, अक्षर सहित आपूmलाई स्थापित गर्नु साक्षर हुनु हो, कखरा सिक्नु वा ए बि सि डि पढ्दै साक्षर हुने होइन, ठूला डिग्री बोक्दैमा मानिस ठीक हुन्छ भन्ने होइन, अक्षरै नचिनेकाले पनि घर, परिवार, जीवन गतिलो ढंगले हाँकेका कैयन उदाहरण छन् । हो, ज्ञान प्राप्त गरेपछि विज्ञानको दुरुपयोग गर्नु हुन्न, बन्दुकको बलभन्दा कलमको बल बढी हुन्छ ।
त्यो बेला बिहानभरी मेला भ्याएर चार गाँस टिपी कुदेर स्कूल जानुपर्ने त्यो पनि खाली खुट्टा, आउँदा जाँदा खोला बाढीको पीर त छँदै थियो । स्कूलमा ढिलो हुन नहुने, गुरुलाई मुखाग्री पाठ बुझाउनु पर्ने, लेखेर सबै देखाउनु पर्ने, भन्न सकिएन वा गल्ती भयो वा गृहकार्य गरिएको छैन भने लठ्ठी खानुपर्ने त्यो पनि हातै रातो हुनेगरी । हाफ टाइमको समय आधा घण्टा रल्लिँदा पाँच, दश पैसाको चना, केराउ टोक्दै पन्ध्र बीस मिनेटको खालि समय कि त साइकल खेल्ने भाडामा साइकल लिएर वा स्कूल नजिकै बजारमा सुनिने रेडियोको समाचारले दिनभरिका राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय घटना बारे जानकारी लिनु पर्ने, छुट्टी भएपछि सुरुवालको इनारले कम्मरमा कितावहरू अड्काएर या त घर फर्कँदा खेत बारीको मलको डोको वा पतकर, घाँस, दाउरा वा बजारका कुनै किनमेल वा फर्कँदा खेतमा धानमा पानी लाउने, बाउसे गर्ने वा खेत गोड्ने वा गहुँ चुट्ने, काट्ने, गाई बस्तु कता छन् खोज्दै गोठसम्म ल्याउनु पर्ने अवस्था हुन्थ्यो । जसोतसो घरभित्र पुगेपछि टुकी बत्तीमा भात, भान्छा, रसेटो, गाई दुहुनु, खानी कुरो हाल्ने, किताब समाउने फुुर्सदै कहाँ पाउने र ! जसोतसो घरधन्दा छिनेर ओछ्यान पुगी भोलि गुरुलाई पाठ बुझाउनु पर्ने तयारी कण्ठ पारेर हो वा लेखेर, गृह कार्य पूरा गर्दा मध्यरात बितिसक्थ्यो । समयले कोल्टो फेर्यो ।
नयाँ पुस्ता अहिले आठ बजेसम्म ओछ्यान छोड्दैन । सोफा वरिपरि पुस्तक छरिएका छन्, मिलाउँदैनन्, बेड टि समयमै चाहिन्छ, दाँत माझ्न शनिबार कुर्नुपर्छ । स्मार्ट फोन, पंखा मुनि सजिएको कोठा, टेबुल, कुर्सी, ल्यापटप, अनलाइनमा नेटको फि, बाउ, बाजेको घरमा हुने महिनाको खर्चबारे जानकारी छैन । बट्टा बन्दी खाना त्यो पनि भनेकै बेला, स्कूलले तोकेकै ड्रेसमा आफ्नो कोठामा खाना चम्चाले खाँदै पढेजस्तो त्यो पनि सँगै अर्को अभिभावक, जान्ने मान्छे बसिदिनु पर्ने नेपाली अक्षर राम्रो लेख्न सक्दैनन् । स्कूलको फि, स्टेशनरीको खात, ब्याग, टाई, सुट, वि एफ र जि एफको भीड, बा–आमा भन्न नजान्ने, परदेशी गाना कण्ठ हुने, स्वदेशी भूगोल र स्वदेशी, विदेशी सामान्यज्ञानको अत्तो पत्तो नभएको, घरको काम, भात, भान्छामा सिन्को नभाँच्ने, कोठालाई होटल सम्झने, इष्टमित्र, खेत, बारी, चाड पर्व केही नजान्ने । अनलाइन बाहेक अरु मामलामा अत्तो पत्तो केही नभएकाले ए प्लस जिपिए ल्याएको भन्दै लड्डू र पेडा अनि केक र हेप्पी वर्थ डे गरिदिनु पर्ने, त्यो पनि तिथि मिति पूर्वीय धर्म संस्कृति विपरित तारेखमा । यो परिपाटी बदल्ने पर्छ । हाम्रो सिकाई माटो अनुकुल, समाज अनुकुल र संस्कृति अनुकुल बनाउनै पर्छ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies