– ओमारबहादुर गुरुङ, स्पेन
टह–टह जुनको उज्यालो सुनसान रातमा हामी एक हुल युवाहरु बँगैचा र बारीका कान्लाहरुमा फक्रिरहेका छन् । यो रमणीय बेला वायुमण्डलमा रातकी रानी फूलबाट आइरहेको मधहोस् र सुगन्धित पवन फैलिरहेको छ । हामी आज बडादशैँको महा–अष्टमीको दिन कालरात्री मनाउन गईरहेका छौ । गाउँ घरमा यो रात नसुतिकन कालरात्री मनाउने परम्परा चल्दै आइरहेको छ । हामीहरु गाउँको प्रधानको घरमा गएर रोधी बस्न शुरु गर्छौ । कसैले मादल, कसैले बासुरी त धेरैले ताली बजाउँदै हाम्रो रोधी शुरु हुन्छ । यो रात स्थानीय भाकाको लोक दोहोरीले प्राथमिकता पाउँछ । गीत, संगीत र गीतसंगैको टुक्काहरुले युवा हृदयहरुमा रस र नसाको काम गर्छ । सारा दुःख, बेदना र अभावहरु भुलेर स्वर्गीय अनान्दमा लिप्त हुन्छन् । अहिलेको आधुनिक संसारको लोकप्रिय डिस्कोथेकहरु भन्दा यो प्राकृतिक डिस्को बढी रमाइलो र आनन्दमय छ ।
जताततै दशैको चहलपहल छ । प्रकृतिले पनि दशैँ मनाईरहे झैँ लाग्थ्यो । घर माथिबाट झर्ने खहरे खोलाको गडगाडाहट अब बिस्तारै कम भईसकेको थियो । गाउँको बीचको चौतारोमा हालेको लठ्ठे पिङ्ग र जाँते पिङ्गबाट आइरहेको च–च हुई, च–च हुई आवाजहरुले हामी युवाहरुमा उत्साह, उमंग र आनन्दीको सन्देश दिईरहेको थियो । अनि गाउँ तलको बेसीमा पहेंलपुर भएर बयेली खेलिरहेका धानबालीले गाउँका कृषकहरुको मनमा हर्ष र खुशी बाँडी रहेको थियो ।
दशैको टीकाको दिन घरमा बुवाको हातबाट टीका ग्रहण गरेपछि म काइँला बुवा कहाँ गए । काइँला बुवाकोमा अरु पनि धेरै नै मानिसहरु क्रमिक रुपमा टीका ग्रहण गरिरहेका थिए । केही समयपछि मेरो पालो आयो ।
‘जय काली ! भद्रकाली !’ मन्त्र भट्टाउदै दही–चामलको सेतो अक्षेता काइँला बुवाले मेरो निधारमा लगाई दिनुहुन्छ । ‘दुर्गा भवानीको आर्शिवादले ठागु (मेरो घरमा बोलाउने दोश्रो नाम) भविष्यमा डाक्टर ! इन्जीनियर ! भएर, आमा–बाबालाई सधै खुशी राख्नु ।’ काइला बुवाको आशिर्वाद नसकिदै ‘मलाई त मन परेन हजुरको आर्शिवाद । अरु नै दिनु होस् !’ मैले भने ।
‘ए तिमी त कुरा गर्न सिपालु छौ । ल ! यो देशको ठुलो नेता भएस् ! प्रधानमन्त्री भएस् !’ काइँला बुवाले भन्नु भयो ।
‘यो पनि भएन !’ मैले पुनः भने ।
‘अनि कस्तो आर्शिवाद चाहियो त ? तिमी आफैले भन् !’ काइँला बुवाले पुनः भन्नु भयो ।
‘उही क्या सेबेदर, सुबेदार मेजर र लेफ्टिन; क्यप्टिन भएस भनेर दिनुस न ! भै हाल्यो नि !’ मैले फेरि भने ।
‘ए ! ल ! ल ! त्यो त म दिदै छु नि छोरा । ल भविष्यमा गोर्खामेजर भएर ठागु ! हाम्रो कुलको इज्जेत राखेर’ काइँला बुवाले भन्नु भयो ।
मैले खुशी हुदै उहाँँलाई ढोग गरे ।
म नौ वर्षे केटाको लाहुरे बन्ने सपना देखेर त्यहाँ उपस्थित सबैमा हाँसोको लहर चल्छ । जीवनमा लाहुरे हुनु नै सबैभन्दा भरपर्दो स्थायी नोकरी हो भन्ने ज्ञान मलाई त्यसबेला भएको हुनुपर्छ । त्यहिँ उमेरदेखि नै मेरो जीवनको प्रमुख उद्देश्य लाहुरे बन्नुमा केन्द्रित हुन् थाल्यो । लाहुरे बनेर आमा–बुवा, आफ्नो कुल र आफ्नो सपना साकार पार्ने संकल्प गर्न थाले ।
ब्रिटिश गोर्खा क्याम्प दीप पोखराको गेट बाहिर हजारौं युवाहरु भर्ति हुन जम्मा भएका छन् । लामो प्रतीक्षापछि मात्र गेटको ढोका खुल्यो र हामी भित्र पस्यौ । एक÷एक गर्दै हाम्रो नागरिक प्रमाणपत्र र एसएलसी पासको सर्टिफिकेट चेक गरेर अझ भित्र लगेर गयो । मेरो बचपनदेखिको सपना, मेरो बुवा–आमाको चाहाना र मेरो जीवनको प्रमुख लक्ष्य पूरा गर्न आतुर भएर लाइनमा उभिरहेको थिए । तर, अप्रत्याशित घटनाले म क्याम्पबाट बाहिरिएँ । मेरा बचपनदेखिको सारा सपनाहरु सिसा फुटे झैँ चक्नाचुर भयो । मेरा बाबा–आमाको चाहनामा ठूलो बज्रपात भयो । यस घटनाले मेरो जीवनमा नै हलचल ल्याईदिएको थियो । जीवनमा अब म कहिल्यै सैनिक सेवामा जागिर खान अयोग्य ठहरिए । म मा आँखामा हुने वंशाणुुगत रोग कलर ब्लाइण्ड रहेछ । यस्ता व्यक्तिहरुले रंगीबिरंगी रंगहरुलाई छुट्टाउन नसक्दा रहेछन र यस्ता व्यक्तिहरु सैनिक सेवामा अयोग्य ठानिदो रहेछ । मेरो बचपनदेखिको सपना सिशा फुटे झैँ टुक्रा–टुक्रा भएर छरपस्ट भएको थियो । आफू बस्ने होटलको कोठामा आएर म रुन थाले । सँगैका साथीहरुले सम्झाउने कोशिश गर्न थाले । तर म झन् चर्को स्वरमा ग्वाँ–ग्वाँ डाँको छोडेर रून थाले । किन–किन मेरो आँखाहरुबाट बलिन्द्र आँसुका धाराहरु बगि नै रह्यो । मेरो युवा र कलिलो हृदयमा ठूलो चोट परेको थियो । त्यतिबेला मेरो बुझाईमा जीवन नै बर्वाद भएको झैँ लागेको थियो । अचानक त्यति बेलामा कताबाट हो कुन्नि स्कुलमा पढाउने भीमलाल सर कोठाभित्र छिर्नु भयो ।
‘ठागु (मेरो उपनाम) के भयो ? किन रोएको ?’ उहाँले प्रश्न गर्नु भयो ।
म नबोली रोई नै रहे । सगैंका साथीहरुले भीमलाल सरलाई मेरो सम्पूर्ण कहानी सुनायो ।
‘धत् नरोउ ! तिमी जस्तो प्रतिभाशाली युवा यो समाज र देशलाई खाँचो छ । छोड्देऊ अर्काको देशमा गएर गुलामी गर्ने पेशा । तिमी त साइन्स विषय लिएर क्याम्पस पढ्नु पर्छ । मेहनत गरेर पढ्यो भने यहाँ तिम्रो र यो समाजको भविष्य उज्वल हुन्छ ।’ यस्तै–यस्तै मातृभूमी, यो समाज र देशप्रति हामीजस्ता युवाहरुको कर्तव्य प्रति उहाँले धेरै कुराहरु भनेर सम्झाउनु भयो ।
भीमलाल सरकै मार्ग निर्देशनमा म क्याम्पस पढ्न गाउँबाट पोखरा झरे र पोखराको पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा आईएस्सीमा भर्ना भएर पढन् थाले । आईएस्सी सकिएपछि मेरा धेरैजना साथीहरु ब्रिटिश लाहुरे, नेपाली सेनाको सह–सेनानी र प्रहरी सहायक निरीक्षक पदमा प्रतिष्पर्धा गर्न गए । धेरैजना सफल पनि भए । तर म बीएड पढ्न भर्ना भए । बीएड सकिएपछि पनि धेरै मन मिल्ने साथीहरु प्रहरी निरीक्षक र शाखा अधिकृतको लागि प्रतिष्पर्धामा उत्रिए । कति जनाले अधिकृत भएर जागिर पनि शुरु गरे । तर म आफ्नै स्वास्थको कमजोरीले जान सकिनँ । ‘किन खुम्चिस मरिच आफ्नै रागले’ भन्ने नेपाली उखान झैँ । समयको डोर्याइमा म एकदिन पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा बिहानी कक्षामा एमएमा भर्ना भए र दिउँसो पोखराको अमरसिंह हाईस्कुल रामघाट पोखराको म्याथ–साइन्स पढाउने चके मास्टरमा नियुक्ति भएँ ।
आज बिहानको अन्थ्रोफोलोजी पढाउने सरको अनुस्पथितिले क्लास भएन । म क्याम्पस हाताभित्र रहेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रिय लाईब्रेरिमा पसे । एलन म्याकफर्लेन र इन्द्रबहादुर गुरुङ्गले संयुक्त रुपमा लेखेको ‘अ गाइड टु गुरुङ्ग’ किताब सरसर्ती हेरेर एकाध घण्टापछि बाहिर निस्किए । क्याम्पस गेटनिर आइपुग्दा अचानक एक महिलाले कारको झ्याल खोल्दै टाउको निकालेर बोलाइन् ।
ओ ठागु दाइ सबन मु ?’ उनी कारको अघिल्लो भागको ड्राइभर सिटसँगको बायाँ सीटमा बसिरहेकी थिइन् । म एक छिन टोलाएर हेरिरहे ।
‘मलाई चिन्नु भएन ?’ उनी मलाई हेरेर प्रतिउतर मागिरहेकी थिइन् । म अझ अलमलमा परि रहे । निक्कै लामो प्रयासपछि पो बल्ल चिने उनी त मेरो बाल्य –सखी सम्झना रहेछिन् ।
‘सम्झना ! तिमी !! कताबाट ?’ म आश्चर्य हुँदै भने ।
म यहि क्याम्पस गेटसम्म हो भन्दै ड्राईभर सिटमा बसिरहेको पुरुषलाई देखाउदै भनिन् ‘उहाँँ मेरो श्रीमान ।’
मैले नमस्ते गर्न पाउँदा नपाउँदै उसले आफ्नो हातहरु मतिर बढायो । यहि बेला सम्झना बसेको कारको पछिल्लो ढोका खोलेर एकजना हिउँ जस्तै सेती युवती भित्र पसिन् । सम्झनाले आफ्नो श्रीमान र ती सेती युवतीलाई मेरो परिचय दिइन् ।
‘उहाँँ मेरो बच्चादेखिको साथी ठागु !’
कारमा बसेकी सेती युवतीले नमस्कार गरिन् र मैले फर्काए । ‘उहाँँ मेरो नन्द–हेमा, यहि क्याम्पसमा बिएड. पढ्छिन ।’ सम्झनाले उनको परिचय दिइन् ।
लामो समयपछिको भेटघाट भएकोले केही समय सम्झना र म गफमा गफिन थाल्यौं । सम्झनाले मलाई पनि आफूहरुसँगै आफ्नो घरमा जान आग्रह गरिन् । उनको श्रीमानले सम्झनालाई साथ दिँदै जाउँ भनेर जोड गर्न थाले । मैले स्कुलको क्लास लिन ढिलो हुने बहाना बनाएर बिदा मागे । पछि समय मिलेर आउला भनि टारे । सम्झना मार्फत् चिनजान भएकी हेमा र मेरो क्याम्पसमा पटक–पटक भेटघाट हुन थाल्यो ।
भेटघाट हुँदै जाने क्रममा एकदिन हेमा र मेरो सम्बध प्रेमपछिको मागी विवाह बन्धनमा टुंगियो । पोखराको रामघाटको बौद्ध अर्घौ सदनमा गएर भगवान बुद्धलाई साँछी राखी बौद्ध परम्परा अनुसार हाम्रो बिवाह भयो । मेरो सम्पूर्ण परिवार गाउँमा नै थियो । बिवाहपछि मैले हेमालाई भाडाको कोठामा ल्याएर राखे । हेमाले पनि बिएड.पास गरेर बोर्डिंग स्कुलमा शिक्षिका भएर पढाउन शुरु गरिन् ।
हेमा र मेरो बीचमा धेरै कुराहरुमा बिचार र ब्यउहाँरमा समानताहरु कायम रहयो । उनी सानो कुरामा पछि बिशेष ध्यान दिएर हाम्रो सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने कोशिश गर्थिन् । म उनको यो ब्यउहाँरले अति प्रसन्न थिएँ । हाम्रो बीचमा असमानता भन्नु नै आर्थिक हैसियतको थियो । हेमा सम्पन्न परिवारमा हुर्केकी सहरिया महिला थिइन् । म गाउँको मध्यम बर्गको किसानको छोरो । हेमाका बुवा–आमा, नातेदार र इष्टमित्रहरु प्राय सबै सम्पन्न परिवारका थिए । उनीहरु लाखौ–करोडौ पर्ने कारमा हिँडडुल गर्थे । महंगा–महंगा कार, गाडी, सुनका गर–गहनादेखि बजारका बहुमूल्य जग्गा जमिनहरु खरिद गर्ने योजनाहरु सुनाउँथे । उनीहरुको यो कुराहरुले मलाई मनमा कता–कता च्वास च्वास बिझाई रहन थाल्यो । त्यसैले मैले एकदिन हेमासँग विदेश जाने प्रस्ताब राखे । यो होडबाजीको संसारमा किन आफु पछि पर्ने ? मैले आफूलाई मनमनै सोधी रहेको थिएँ ‘जीवन कसरी उत्कृष्ट बनाउन सकिन्छ ?’ बिज्ञानको विधार्थी भएकोले नाताले अस्तित्वमा रहन आफ्नो वरीपरीको बातावरणसँग संघर्ष गर्नुपर्छ भन्ने जीब बिकासको सिद्धान्तलाई स्वीकार्दै म पनि विदेशमा गएर संघर्ष गर्ने प्रण गरे । मेरो प्रस्ताबलाई हेमाले पनि सहर्ष स्विकारिन् र एकदिन म जर्मनीमा पाइला टेक्न आइपुगे । ‘आफु नमरेसम्म स्वर्ग देख्न पाइदैन’ भन्ने नेपाली उखान विदेश लागेपछि मात्र थाह पाएँ । आफू जन्मेको देश स्वर्ग भन्दा प्यारो हुन्छ अर्थात् (जननी जन्म भूमिश्च स्वर्गदपि गरीयसी) भन्ने कुरा साँचो अर्थमा अनुभब गर्न पाएँ ।
यहाँ आएपछि कामको खोजी शुरु गरे । कतै कामको खोजीमा गयो कि सबैभन्दा पहिला भाषाको समस्या । भाषा जानेको छैन, के–कसरी कुरा गर्ने ? यहाँका मानिसहरुले अंग्रेजी बोल्न त्यति नजन्दो रहेछ । जानी हाले पनि बोल्न मन नपराउने रहेछ । बल्ल तल्ल जानी नजानी बीच –बीचमा अंग्रेजी मिसाएर यहाको भाषामा कुरा गरे । के काम जानेको छ ? कामको परमिट छ कि छैन ?प्रश्न माथि प्रश्न बर्साउन थाल्छन । कामको लागि विदेश हिड्नु भन्दा पहिला हामीले आफुलाई कुनै काममा निपुण र पोख्त बनाउनु आवश्यक रहेछ । विदेशमा कुनै काममा दक्ष–अर्धदक्ष कामदारहरुले राम्रै काम पाउने सम्भावना धेरै हुँदो रहेछ । सीप र भाषा नभएकोले काम पाउन मुस्किल हुँदो रहेछ । यदि पाई हालेमा पनि कम तलब, लामो समय ड्युटी, खतरापूर्ण काम पाइँदोरहेछ ।
मेरो वर्षौको मेहनतले प्राप्त डिग्री सर्टिफिकेटको यहाँ कुनै मान्यता थिएन । बल्ल तल्ल एउटा इण्डियनको रेस्टुरेन्टमा भाँडा धुने काम पाएँ र खुशीले गर्न तम्सिएँ । अदक्ष कामदार र कामको परमिट थिएन । कम तलबमा पनि काम गर्न हारेश खाईन । मेहनत र संघर्षका दिनहरु क्रमश बित्दै गए । गुरु अर्थात ओस्ताद एकदमै आदरणीय र सम्मानीय शब्द । हजाराँै दिनहरु आफुँ एक्लैले गरेको प्रयास भन्दा असल गुरुको साथमा एकदिन शिक्षा लिएर गरेको काम गुणस्तरिय र भरपर्दो हुँदोरहेछ भन्ने अनुभब मैले गरे । मैले यहाँ गडवाली ओस्तादसँग काम गर्ने अवसर प्राप्त गरे । अनि कुकिङ्ग सम्बन्धी कला सिक्दै गए ।
चक, डस्टर र कलम समात्ने हातहरु अब क्रमस डाडु, पनियो, फ्राईपेन, छुरी र चक्कु समात्न अभ्यास्त हुन थाल्यो । तलब राम्रो र काम सजिलो हुन थाल्यो । शुरुका दिनहरुमा गरेका दुःखहरु क्रमस बिर्सिदै जान थाल्यो । तर, पनि काम गर्ने परमिट नभएकोले बेला–बखत श्रम–विभागबाट चेकिङ्ग आउँदा लुक्नुपर्ने वा भाग्नुपर्ने बाध्यता रही नै रह्यो । ‘रात रहे अग्राख पलाउ छ’ भन्ने नेपाली उखान सम्झेर कुर्दा–कुर्दा निक्कै लामो प्रतीक्षा र संघर्ष पछि बल्ल मैले यहाँको वैधानिक कागज, हाम्रो नेपाली जनजिब्रोमा प्रचलित ग्रीनकार्ड प्राप्त गरे ।
झन्डै दश वर्षहरु पछि ग्रीनकार्ड पाएर म मातृभूमि नेपाल फर्किएँ । नेपालमा भरखरै शान्ति प्रक्रियाबाट नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी शान्तिपूर्ण राजनीतिमा अवतरण गरेको थियो । गृहयुद्वको चपेटाबाट मेरो देश टीबी लागेको मानिस झैँ अस्थीपन्जर शरीर लिएर लर्खराउँदै भरखरै टाउको उठाउन खोजिरहेको झैँ लाग्यो । मानिसहरु बल्ल शान्तिको स्वास लिइरहेको महशुस गरिरहेका थिए । शहरहरुमा भौतिक परिवर्तनहरु धेरै भैसकेको रहेछ । बाटोहरुमा विदेशको झैँ लामो गाडीका लाइन लाग्ने भै सकेको रहेछ । टेम्पो, बस र अन्य बाहनहरुमा महिला चालकहरुलाई देखेर महिला जागरण बढेको जस्तो लाग्यो । तर टुरिष्ट एरियामा पहिला जस्तो पर्यटकहरुको भीड भाड थिएन । ठमेल जस्तो टुरिस्ट एरियामा पनि सुनसान वातावरण देख्दा नेपालको अर्थतन्त्रर्मा प्रतिकूल असर परिरहेको सजिलै अनुमान लगाएँ ।
धेरै वर्षहरुपछि सुन्दर शरद ऋतुको बिहानीपख माछापुछ्रे र अन्नपूर्णमा रंगिन प्रभात देख्न पाउँदा म हर्षले गद–गद भएँ । म मेरो देशको प्रकृतिमाथि गर्व गरिरहेको थिए । फेवातालको आँगनमा बसेर निश्चल पानीका तरंगहरु खेलाई रहँदा मेरो मन पुनः एक पटक भाव–विव्हल भयो । अनि गहिरिएर अबिरल सुसाईमा लुकी हिड्ने सेती नदीको सुसाईसंगै सुसेल्दै म कल्पनाको महासागरमा पुगे । यो मेरो देश धर्तीको एउटा अनुपम स्वर्ग हो । यो मेरो देश संसारकै सुन्दर बगैचा हो । अनि आफूलाई नै प्रश्न गर्न मन लाग्यो । यति बिध्न रमणीयस्थल मेरो देशका हामी नेपाली जनता किन गरिब, भोकमरी र अभावमा पिल्सिरहेका छौ । तर, उतर पाउन सजिलो छैन । म केहि समय सेती नदीको गहिराईलाई नियाल्दै टोलाई रहे ।
नेपालीहरुको महान चाड विजया दशमी नेपालीहरुको घर घरमा भित्रियो । टुँडीखेलमा खसी, बोका र भेडाका बथानहरु झुण्ड–झुण्डमा बेच्न राखेका छन् । हाम्रो गुरुङ्ग समुदायमा विजयादशमी पहिलेको झैँ आजभोली धुमधाम सँग मनाउदैनन् । विजया दशमी मान्ने र नमान्ने विषयमा गुरुङ समुदायमा अझै बिवाद छ । पुराना पिढीका बुढा पाकाहरु परम्परादेखि मान्दै आएको संस्कारलाई हतपत छोडन मान्दैनन् । हेमाको घरमा पनि यसपटकको दशैँ मान्ने र नमान्ने विषयमा बहस चल्यो । हेमाको बुवा असी नाघी सकेको र आफ्नो सास छउन्जेल दशैँ मान्ने विचार व्यक्त गरेपछि दशैको दिन हामी सबैले हेमाको बुवाको हातको टीका थाप्न शुरु गर्यौ ।
हामी यहाँ धेरै परिवारका सदस्यहरु छौं । सम्झना र उनको छोरा प्रदिप पनि । प्रदिप झन्डै सात–आठ वर्षको किशोर अवस्थाको उमेरमा हुर्कदै छ । दशैमा पहिला सानो मानिसबाट क्रमश ठूलो मानिसमा टीका ग्रहण गर्ने परम्परा छ । यहि नियम मुताबिक प्रदीपको टीका थाप्ने पालो पहिला आयो ।
‘ल ! नाति (निधारमा अक्षेता लगाई दिँदै ) ठूलो भएर लेप्टीन–क्यप्टिन भएस ।’ हेमाको बुवाले आशिर्वाद दिनुहुन्छ ।
‘नाई मलाई त यस्तो आशिर्वाद मन परेन । अर्कै अशिबार्द दिनोस् न बाजे ।’ प्रदीपले विनम्रताको भावले भन्यो ।
‘के भनिस ?मैले त बुझिन ।’ हेमाको बुवाले भन्यो ।
‘यो आशिर्वाद भएन क्या बाजे । अर्कै दिनुस्’ हेमाको बुवाले कान अलि कम सुन्ने भएकोले प्रदिप बाजेको कानको नजिक गएर चर्को अवाजले बोल्छ ।
‘ए ! ल !! पढेर डाक्टर भएस् । इन्जिनियेर भएस । म त राम्रो आशिर्वाद दिन जान्दैनन क्या’ बुढौली उमेरको मन्द हाँसो हाँस्दै हेमाको बुवाले भन्छ ।
‘नाइँ त्यो पनि होइन । यो बजे त कस्तो रहेछ । आर्शिवाद दिन पनि नजान्ने ।’ प्रदीप रीसले पहिला भन्दा अझ चर्को स्वरले कराउँछ ।
प्रदीपको इच्छा विपरितको आर्शिवाद भएकोले हेमाकी आमाले श्रीमानको कानमा गएर चर्को स्वरमा कराइन् ।
‘नातिलाई यो आर्शिवाद पनि भएन रे ! अरु नै दिनु पर्यो !’
‘कस्तो–के भनेर दिने त ? लौ तिमी आँफै भन् ।’ हेमाको बुवाले प्रदिपलाई सोध्यो ।
‘पुसाइको (मलाई देखाउदै) जस्तै ग्रीनकार्ड पाएस भनेर दिनुहोसन्’ प्रदिप चर्को स्वरमा कराउछ ।
‘ए ! ल ल !! मेरो नाती ठूलो भएर अमेरिका ! युरोप !! को ग्रीन कार्ड पाओस् ।’ हेमाको बुवा खुशी हुदै आर्शिवाद दिन्छन् ।
प्रदिप खुशीले फुरुङ्ग हुँदै बाजेलाई ढोग गर्छ । अनि चलनअनुसार क्रमशः अरुलाई ढोग गर्न लाग्छ ।
मेरो टीका थाप्ने पालो आउन अझै थुप्रै समय थियो । म आफ्ना अतितका बाल्यकालका दिनहरुमा घोत्लिन थाल्छु । मैले बचपनमा काइला बुवासँग मागेको आर्शिवाद झलझली आँखा सामुन्ने नाच्न थाल्छ । अनि भर्खरै प्रदीपले बाजेसँग मागेको आर्शिवादसँग तुलना गर्न थाले । लगभग उही मेरो बचपनको उमेरसँग मिल्ने र उही तरिकाले मागेको अर्को खाले अशिर्वादले म झस्किए । समयले कोल्टो फेरिसकेको रहेछ । ज्ञान –विज्ञान र प्रबिधिले मानब जीवनमा परिवर्तन ल्याईरहेको छ । त्यहिँ परिवर्तन सँगसँगै मानिसका इच्छा, चाहना र आवश्यकतामा परिवर्तन भैरहेको छ । मैले मन–मनमा अड्कल बाजी लगाएँ सायद यहि नै होला जेनेरेशन ग्याप भनेको ।
शंकर ज्ञवाली, पोखरा
१
युगौँयुगसम्म तिम्रै हुन मन लागेको छ
छाती चिरी मुटु नै छुन मन लागेको छ
कहाँ गएर पोखुँ यी मनका पिडा र बह !
तिम्रै काखमा पल्टेर रून मन लागेको छ ।
२
आकाशका तारा गनेर गन्न सकिन्न
हिमालको हिउँ खनेर खन्न सकिन्न
अगाध मायाँ छ तिमी प्रती कसम् !
एकै छिनमा सबै भनेर भन्न सकिन्न ।
३
बाच्छोले पनि खेद्दो रहेछ मृग ओरालो झरेपछी
सूर्यको तेज पनि मलिन हुन्छ झम्के साँझ परेपछी
जे जति हुन्छ सबै सत्ता र सम्पत्ति हुँदासम्म हो !
लिखा र जुम्राले पनि छोडी दिन्छन् मान्छे मरेपछी ।
४
आँखाको चस्मा टाउकोतिर लाएका छन्
एकदिन जसो बिराई पार्लर धाएका छन्
दूध, भात खाउ भन्दा त नाकै फाल्छन ती !
निकै मिठो मुख बनाएर चटपट खाएका छन् ।
५
एनकेन गरेर आफ्नो दैनिक गुजरा टारेको छु
सानो झुपडी घर नर्कटको सिठोले बारेको छु
तिम्रै छत्रछायामा बस्ने रहर छ मलाई त हजुर !
त्यसैले आँगनको डिलमा पिपलको बोट सारेको छु ।
– प्रीति आत्रेय ज्ञवाली, कम्बोडिया
पढ्दा शब्द बुझेर अर्थिन गए पढ्दा हुने भो मजा
बुझ्दैनन् यदि अर्थ पाठक भने पढ्दा त खै के मजा !
लेख्नैपर्दछ भाव पाठक बुझी कस्तो तिनी बुझ्दछन्
बुझ्दैनन् यदि काव्य पाठक भने लेखेर के हुन्छ झन् ।।१।।
उस्तै ज्ञान हुँदैन व्यक्ति सबको शब्दार्थ खुट्ट्याउने
यस्तो हो यसको त अर्थ ल भनी शब्दार्थ नै सम्झिने ।
कोही बुझ्दछ अर्थ एक लटमा के हो त भावै भनी
कोही बुझ्दछ बारबार पढिँदा के हो त अर्थै भनी ।।२।।
कोही बुझ्दछ अर्थ भाव कविता प्रश्नै गरेरै अनि
कोही खोज्दछ कोश नै छ त कता शब्दै त के हो भनी।
लाएरै मन बुझ्न खोज्छ कविता इच्छा भए पाठक
इच्छा नै नभए कसोगरि बुझे काव्यादि नै पाठक ।।३।।
हुन्छन् भिन्न यहाँ त पाठकहरू भावादि बुझ्ने सबै
हुन्नन् भाव समान अर्थ बुझिने सम्पूर्णले एक नै ।
यस्तै ख्याल गरेर सर्जकहरू काव्यादि नै रच्दछन्
बुझ्ने जो जति छन् कवित्व बुझिँदा क्या बात ! नै भन्दछन् ।।४।।
छन्दः शार्दूलविक्रीडित
हरिकृष्ण काफ्ले, चन्द्रपुर–४, रौतहट
(१)
फस्टाउने शक्ति भए, संसार ढाक्छ एउटै बिउले ।
महाभारत युद्व भाथ्यो, दाजुभाइको सानै निउँले ।
हस्तिनापुर हातपार्न कैयौं युद्व लड्नु पर्छ,
विपनामा जीउ लाग्दैन, सपनामा खाको घिउले ।।
(२)
जस्को हातमा घाउ देख्छु ठेलादेख्छु खील देख्छु,
अक्सर तिनकै वरिपरि, परिस्थिति जटील देख्छु ।
कस्ले कोर्यो समाजको कारुणींक चित्र यस्तो ?
छचल्किने हर आँखामा,उन्मुक्तिको अपील देख्छु ।।
(३)
कि चिप्लाले मार्छन् बाजि, कि मालदार हुनुपर्छ ।
यो संसारमा टिकिराख्न, कि खुंखार हुनुपर्छ ।
घरवारदेखि बिरक्तेर मान्छे जोगी बनी हिँड्छन्
जोगी भाको भोलिपल्टै, पाकेटमार हुनुपर्छ ।।
(४)
गजब देख्छु दुनियाँको, चालचलन गजब हेख्छु,
कुनै घरमा रुवाबासी, कुनै घरमा उत्सव देख्छु ।
जीवनजलको अभावमा कतै जीवन धरापमा छ,
कतैचाहिँ कालोधनको, वेसुमार फैलाव देख्छु ।।
(५)
न कुराले छाकटर्छ, न छानामा कलम छाउनु,
नियति नै बनिसक्यो, लाञ्छना र जलन पाउनु ।
अन्यौलमै बित्नेभयो यो ‘हरि’को जिन्दगानी !
सयौं घाउ जीउमा छन्, कुनमा मात्रै मलम लाउनु ?
-रन्जना पराजुली (लम्साल), काठमाडौं
‘लोग्ने टोकुइ, अलच्छिनी, कुलङ्घार्नी मेरो फूल जस्तो छोरोलाई खाइ । यसको मुख हेर्दा पनि साइतै बिग्रन्छ । कस्ता कस्तालाई स्याहार्नु पर्ने ।’ यस्ता यस्ता शब्दहरू सुन्दा-सुन्दा पाकी सकेकी थिइ सरिता । छट्पटी मै रात बित्थ्यो । यता कोल्टे पर्दा र उता कोल्टे पर्दा सिरानी भिज्थ्यो र सँगसँगै झिसमिसे हुन्थ्यो ।
उज्यालो भएपछि फेरि शुरु हुन्थ्यो उहीँ ताना । सानो गल्तिको ठूलो इश्यू । सासू र नन्दलाई आगोमा घीउ थप्न केही निहुँ नचाहिने । एउटी नारी भएर नारीले नारीमाथि नै गरिने शोषण । कसरी सहि सरिताले ? सहेको पनि छ महिना बितेछ । त्यो पीडा कि भगवानलाई थाहा छ कि त उनलाई मात्र । मात्र समय एक्काइसौं शताब्दी तर, मान्छे उहीँ अनि बिचार उस्तै पुरानो रुढिवादी । त्यस घरमा सरिताको मुख हेर्दा साइत नपर्ने कस्तो बिडम्बना । उनले मरि-मरि काम गर्दा चाहिँ राम्रो हुने । सानो गल्तीको चाहिँ यति ठूलो सजाय यो कस्तो न्याय हो ।
सहनुको पनि एउटा सीमा हुन्छ । एकदिन सीमा नाघेर गोरखापत्रको विज्ञापनसँगै आफ्ना प्रमाणपत्र लिएर कसैलाई नभनी निस्केकी सरिता बेलुकी घर फर्कदा त घरमा दनदनी आगो बलिसकेछ । उनको कोठाको सामानहरु बाहिर आगनभरी छरपस्ट । घर वरिपरिका छिमेकीहरुको भिड । सरिताको बुबा एउटा कुनामा घोसेमुन्टो लाएर बस्नु भएको । भाउन्न भइ सरिता ।
सरितालाई देख्नेबित्तिकै भक्कानो छोडेर अंगाल्नु मार्नु भयो बुबाले । अक्कमक्किदै ठिंग उभिएकी सरिताले बुबा यसरी भक्कानिएको कहिले देखेकी थिइनन् । उनलाई अन्माउदा पनि ‘ल ज्वाइँ साहेब मारे पाप, पाले पुण्य, आजदेखि छोरी हजुरलाई सुम्पेको छु ।’ भन्दै हाँसेर बिदाई गर्नु भएकोे थियोे । तर ती सबैबिच बाटोमै सिद्धीएको थियोे ।
‘बुबा के भयो ? किन यसरी रुनु भएको ? तपाईं यहाँ आउनु हुँदैनथ्यो । किन आउनु भयो ? अनि यी मेरा सामानहरु बाहिर किन छरपस्ट ?’
श्रृंगार बन्चित एउटी नारी सरिता यस्तै यस्तै प्रश्न गर्दै थिइनँ । मौन थिएँ त्यहाँ सबै अनि सन्नाटा छाएको थियो ।
‘हामी यसलाई एकछिन पनि यो घरमा राख्न सक्दैनौं । लोग्ने टोकी । अब क-कसलाई टोक्छे । को-कोसँग कहाँ-कहाँ हिँड्छे । के-के गर्छे । कसैको डर कर नभाकी । हाम्रो घरको त बदनाम गरेर नै छोड्ने भइ यस डङकिनीले ।’, सासू एकातिर र नन्द अर्कोतिर फतफताउँदै थिए ।
आँखा भरि आंशु पार्दै, ‘छोरी तिमी कहाँ गएकी ? कमसेकम घरमा सोधेर त जानूपथ्र्यो । एक वर्षसम्म तिम्रो सेतो पहिरन माइतिले हेर्नु हुँदैन भनेको भएर हामी आएनौ । ज्वाइँ बितेको छ महिना नि पुगेको छैन तिम्रो त कन्तबिजोग भएछ । तिम्रो यो हालत कसरी हेरुँ । हिँड जाउँ म तिमीलाई लिएर जान्छु ।’ एकै शासमा सरिताका बुवाले भन्नू भयो ।
‘बुवा एउटा चिन्दै नचिनेको मान्छेको हातको एक धर्को सिन्दुर अनि एक झुप्पो पोते लाएर जन्मघरबाट अन्मिएर निस्के कि म आधा बाटोमा आउँदा सबै छ्ताछुल्ल भयो । यसमा मेरो के दोष ? मलाई पनि मर्न दिनुपथ्र्यो । किन अस्पताल लगेर बचाउनु भयो । आज यहि दिन हेर्नलाई ?’ आँशु झर्न नखोजेको त होइन सरिताको पनि तर मुटु गाँठो बनाएर त्यसदिनको घटना सम्झिन् सरिताले ।
‘होइन छोरि, त्यस्तो नभन । धर्म-संस्कृति, समाजलाई तोड्न सकिएन । तिमी जन्मेको घरको ढोका सँधै-सँधै खुल्ला छ । हिँड जाउँ ।’
‘हो बुवा, धर्म-संस्कृति अनि समाजलाई जोगाउँदा एउटी नारी पिल्सिन्छे । आफ्नो जिन्दगीभरी खुशी र इच्छालाई होमेर जसरी म पिल्सिएकी छु । कर्म घर नै आफ्नो नभएपछि जन्मेको घरबाट अन्मिएर निस्केकी छोरीको जन्मघर सँधैको लागि आफ्नो हुन सक्दैन । केवल सहानुभूती बाहेक । चिन्ता नलिनु बुबा, हजुरले दिएको शिक्षाको सदुपयोग गर्न नै म एउटा अफिसमा अन्तर्वाता दिन निस्केकी थिएँ र जागिर पनि पाइसके । यो घरमा यसरी मेरो अपमान हुन्छ भन्ने सोँचेकी पनि थिइनँ । अब छोरी जिउँन सक्छे, हजुर घर फर्कनु । बरु अगाडि बड्न हौसला दिनु ।’, सरिताले मुटुु दरो बनाएर भनिन् ।
‘छोरी त्यसो नभन’ बुबा केही भन्न खोज्दै हुनुहुन्थ्यो । घर परिवारका सदस्यहरु फतफताउन छोडेका थिएनन् ।
तर उनी सुन्न चाहन्नथिन । जागिर पक्का भैसकेकोले रात दिनको कलह भोगेकी सरिता आफुँलाई बलियो बनाउन जिन्दगीसँग लड्न तयार थिइन् । सायद, माया पाएकी भए मन पग्लन सक्थ्यो । मन त एउटा नटुक्रने ढुंगा भैसकेको थियो ।
चिन्दै नचिनेको मान्छेको सिन्दुर पखाली सकेको थियौं भने पोते चुडिसकेको थियो । बाँकी पहिरनमा कसैको हस्तक्षेप हुन दिन्न । यहि अठोट लिएर आफ्ना सामानहरु बटुल्न थालिन् । सासू र नन्द एकैचोटि कराउदै थिए, ‘अहिले नै निस्किहाल आफ्नो सामान बोकेर ।’
‘आमा ! हजुर मैले रात नबिताएको श्रीमान्को आमा हुनुहुन्छ । आजसम्म यो घरको कदर गर्दै आएकी छु र गर्नेछु । यो घरबाट निस्केपछि पनि । म पनि माइति घरबाट रंगीन कपडामा सजिएर निस्केकी यो घरमा उजाडिएर भित्रिए । तर जानेबेला अपशब्द नबोली दिनुहोला । हजुरसँग पनि उमेर पुगेकी चेली हुनुहुन्छ ।’
‘छोरी सरिता, समय अनि व्यवहारले तिमीलाई धेरै बलियो बनाइ सकेछ । मलाइ ढुक्क भयो । मेरी छोरी जस्तै परिस्थितिमा पनि लड्न सक्छे । अब कहाँ जाने त ?’
अवाक बुबाको वाक्य फुट्यो । ‘चिन्ता नगर्नु बुबा, मेरि कलेज पढ्दाको साथीको घरमा जान्छु । उनले अवश्य साथ दिनेछिन ।’
ठूलो मन भएकी साथीले एउटा कोठा दिइन् । ठूलो सास फेरेकी सरितालाई संसार नै जितेको भान भयो । बुबाले पनि सम्पूणर् सामान जुटाइदिनु भयो ।
लामो सलक्क परेको कालो कपाल, पातलो, शरीर, सेतो साडीमा खुलेकी सरितालाई जोसुकैले अड्कल काट्न सक्थ्यो कि उनी विधवा हुन भनेर । अफिस जाने - आउने क्रम चलिरह्यो । दिन बित्दै गए । लोग्ने मरेको एक वर्ष हुनलाग्दा पनि घरतिरकाले खोज खबर गरेनन् । नियममै बसेकी सरिताले लोग्नेको एक वर्षको काम पूरा गरिन र सिन्दुर, पोते बाहेक सबै पहिरन लगाउन थालिन् ।
कहिलेकाहीँ कस्तो अचम्म भइदिन्छ । संजोग त्यस्तै पर्यो सायद भगवानले नै डोर्याएको होला । सधैं जस्तै सरिता अफिस जान गाडी चढिन् । आफ्नै रफ्तारमा गुडेको गाडीले एक महिलालाई ठक्कर दियो । मान्छे जम्मा भए । गाडीका मान्छे सँगसँगै सरिता पनि ओर्लेर घाइते महिला छेउ पुगिन् । घाइते त सरिताकै सासू पो रहिछन् । सबैको सहायताले अस्पताल पुर्याइन । रगत धेरै गएकोले डक्टरले रगतको आवश्यक्ता परेको बताए । बिरामीको भाग्य बलियो हो या गहिरो नाताले तानेको हो सरिताको रगत मिल्यो । आफन्तीहरुलाई खबर पठाएकोले सबै जम्मा भैसकेका थिए । उपचार पछि बिरामीको होस् आयो । सबै कुरा थाहा पाए पछि छेउमा बसेकी सरितालाई बोलाइन् सासुले ।
‘आमा, कस्तो छ अहिले ?’ सोधिन सरिताले ।
‘मलाइ माफ गर छोरी’ आँखाभरी आशु पार्दै, तिमी जस्ती महान् चेलीलाई मैँले चिन्न सकिँन । तिमी अब हामीसँगै बस्नु पर्छ ।’
‘होइन आमा, म जहाँ छु ठिक छु ।’
त्यहीबेला उनको अफिसमा सँगै काम गर्ने सर आइपुग्नु भयो । आफूँभन्दा ठूलो पद्को सरलाई देखेर छक्क परिन् ।
‘सर, हजुर यहाँ ?’
‘सरिताजी, तपाईंलाई थाहा छैन म बिरामीको नातेदार पर्छु । तपाईंले घरतिरका सबैलाई चिन्ने मौका पाउनु भएन । तपाईंको शैक्षिक योग्यता अनि शुशिलताले मैँले नै तपाईंलाई नियुक्ति गरेको थिए । जे हुनु भयो भवितव्य कसलाई पर्दैन र ! म तपाईंलाई असाध्य मन पराउँछु र इज्जतका साथ तपाईंको हात मागेर पुछिएको सिउँदो फेरि रंग्याउन चाहन्छु ।’
अलमलिएकी सरितालाई त्यस हस्पिटलबाट भागुजस्तो भएको थियो टुप्लुक्क बुबा आइ पुग्नुभयो । अस्पतालभित्रै एउटा रमाइलो माहोल बन्यो । सबैको सल्लाह र सुझाबले बिहेको कुरा छिनियो । एउटी चेली सरिता, श्रीमानको माया ममता त के अनुहारसम्म राम्रो नचिनेकी उनीमाथि यति ठूलो बज्रपात पर्यो । आफुलाई परेर होला जुन महिलाले श्रीमान्को माया के हो, बालबच्चा के हो बुझ्न नपाउँदै सिउँदो पुछिन्छ भने उनको फेरि सिउँदो भरिनु पर्छ । यस्तो धारणा बोकेकी त थिइन् तर, आवाज निकाल्ने साहस थिएन । तर भगवानले नै जुराइ दियो ।
सासुलाई सन्चो भएर घर लगेपछी तिनै सासुले धुमधामसँग बिहे गरि आफ्नै हातले कन्यादान दिएर एउटी सिउँदो पुछिएकी चेलिको सिउँदो भरेर नयाँ जीवन जिउने बाटो खोलिदिइन ।
-गोपालप्रसाद थपलिया
‘सबै आउनु भयो ? ल सल्लाह गरौँ न त । सबै क्षेत्रका मान्छे जम्मा भइहाल्यौं त ! न्याय निसाप र गाउँको विकास गर्ने मान्छेलाई मुली बनायो भने गाउँमा शान्ति आउँछ गाउँको विकास हुन्छ कसैले दुःख पाउनु पर्दैन । यसपाली गाउँको मूली प्रेमराज कन्चनलाई बनाउँ ।’ काइला बाजेले कुरा उठाए ।
‘किन बाजे’ ? दुर्गा प्रसादले प्रश्न गरे ।
‘खै मैले अरू कोहि देखिन रातभर मेरो विवेकले यसैलाई छान्यो । तपाईँहरूको नजरमा कोही भए भन्नु होस् ! हाम्रै कारणले हामीलाई भोलि दुःख नहोस् !’ काइला बाजेले भने ।
‘नीति, सिद्धान्त, विचार भट्भट्याएर मात्रै हुँदैन नि । मुख्य कुरा विवेक र व्यवहार चाहिन्छ’ जीत बहादुरले भने ।
‘समय आइसक्यो गाउँको मुली छान्ने । पहिला पहिला जस्तो नहोस्, यसपाली त राम्रै परोस् है गाउँको मूली ।’ त्यहाँ बसेका सबैको मुखबाट एकै पटक आवाज आयो ।
‘अहिले काइला बाजेले भने पछि हुन्छ भन्ने भोलि केहि नराम्रो भयो भने उहाँकै थाप्लोमा राखेर पछिने काम नगरौं । गाउँका बुध्दिजीवी देखि सर्वसाधाण सबै भेलामा आएका छौ सबैले विवेक प्रयोग गरौ है’, सीताले भनिन ।
सीताको भनाईलाई सुमित्रा, प्रायश्चित ,श्रीराम लगायत उपस्थित सबैले समर्थन जनाए ‘हामीले चुन्ने नेताले कबुल गर्नु पर्दैन र र? गाउँलेले भनेको सही कुरा मान्छु इमान्दार र विवेकी भएर काम गर्छु। सल्लाहा मै सबै काम गर्छु भनेर ?’ सुमित्राले भनिन ।
‘कुरा ठीक’ सामुहिक आवाज गुन्जियो ।
आफूले छानेको मान्छेलाई गाउँलेले उठाएका कुराहरूको जबाफ दिन काइलाबाले प्रेमराज कञ्चनलाई भने ।
‘मेरो नामको अन्तिममा ‘कन्चन’ किन लेखेको मैले ? मैले गरेका काम सबै ‘कन्चन’ हुन्छन् । नाम पनि कञ्चन काम पनि कञ्चन । सबैको सल्लाह अनुसार चल्ने छु । विवेकी भएर ब्यवहार गरेको छु र गर्ने छु । मलाई सेवा गर्ने मौका दिनुहोस् । म माथि कुनै शंका नगर्नु होस् । हजुरहरूले मलाई चिन्नु पनि भइसकेको छ ।’ कञ्चनले भने ।
कञ्चनको पुरा नाम हो प्रेमराज बराल । उनको प्रतिज्ञा सुने पछि सबैले भने ‘हामी प्रेमराज कञ्चनलाई हाम्रो गाउँको मुली चुनौं ।’
रातमाटे गाउँको मुली प्रेमराज कञ्चन सर्वसमत चुनिए । गाउँभर खुशी छायो । केहि राम्रा काम हुन थाले । सबै गाउँले हाम्रो गाउँमा अब विकास हुने भयो भनेर रमाउँन थाले ।
समयक्रम बित्दै जाँदा कञ्चन आफू खुशी सबै काम गर्न थाले । आफ्नो मान्छे र अरूको मान्छे भनेर छुट्याउन थाले । इमान्दार त्यागीलाई पाखा पारे । छट्टु पाराका केहि मान्छेको समूह बनाए । त्यसमा केहि इमान्दार पनि राखे तर इमान्दारको स्वर झिनो । गाउँलेको सरसल्लाहाबाट काम गर्न छोडे । मनखुशी गर्न थाले । यो थाहा पाए पछि काइला बाजे सबै भन्दा चिन्तित हुन थाले । सबैले काइला बाजेलाई कराउन थाले । गाउँलेहरू काइला बाजेकोमा भेला भए । भेलाको निष्कर्ष एक पटक प्रेमराज कञ्चनलाई सम्झाउने भन्ने रह्यो । काइला बाजे आफै प्रेमराज कञ्चनलाई भेट्न गए तर उनले भेटै दिएनन् ।
‘यो गाउँमा म भन्दा जान्ने सुन्ने कोहि छैन मेरा बिरुद्ध कोहि बोल्यो कि त्यसको खैरत छैन । भन्दै गाउँमा हिड्न थाले ।
‘होइन यो मान्छे गरिब पनि हो । न्यायो कुरा गर्ने पनि मान्छे हो । कुरा बुझ्ने मान्छे पनि हो । अहिले के भो यसलाई ?’ काइला बाजेले चिन्तित स्वरमा बोले ।
‘मान्छे गरिब हुँदैमा मान्छे असल हुने होइन । कोहि त गरिब भएर पनि छट्टु हुन्छन । अरुको शोषण र दमनमा परेर गरिब हुने धेरै छन् । तर कोहि कोहि त छट्टु काम गरेर गरिब हुने पनि त छन् नि ?’ सीताले भनिन ।
‘पदको उन्माद सत्ताको उन्माद’, हरि सरले बोल्नु भयो ।
‘अब यो मान्छे कञ्चन । सफा होइन । यस्को थर बराल हो ? कञ्चन नाम पछाडि झुन्ड्याउने बित्तिकै मान्छे कञ्चन हुन्छ र ?’ पवित्राले भनिन्।
‘यो कञ्चन पनि होइन प्रेमराज पनि होइन यो ‘अहंमराज’ भइसक्यो !’ दुर्गाप्रसादले भने ।
- हरिकृष्ण काफ्ले, रौतहट
(१)
फस्टाउने शक्ति भए, संसार ढाक्छ एउटै बिउले ।
महाभारत युद्ध भाथ्यो, दाजुभाइको सानै निउँले ।
हस्तिनापुर हातपार्न कैयौं युद्ध लड्नु पर्छ,
विपनामा जीउ लाग्दैन, सपनामा खाको घिउले ।।
(२)
जस्को हातमा घाउ देख्छु ठेलादेख्छु खील देख्छु,
अक्सर तिनकै वरिपरि, परिस्थिति जटील देख्छु ।
कस्ले कोर्यो समाजको कारुणीक चित्र यस्तो ?
छचल्किने हर आँखामा,उन्मुक्तिको अपील देख्छु ।।
(३)
कि चिप्लाले मार्छन् बाजि, कि मालदार हुनुपर्छ ।
यो संसारमा टिकिराख्न, कि खुंखार हुनुपर्छ ।
घरवारदेखि बिरक्तेर मान्छे जोगी बनी हिंड्छन्,
जोगी भाको भोलिपल्टै, पाकेटमार हुनुपर्छ ।।
(४)
गजब देख्छु दुनियाँको, चालचलन गजब हेख्छु,
कुनै घरमा रुवाबासी, कुनै घरमा उत्सव देख्छु ।
जीवनजलको अभावमा कतै जीवन धरापमा छ,
कतैचाहिँ कालोधनको, बेसुमार फैलाव देख्छु ।।
(५)
न कुराले छाकटर्छ,न छानामा कलम छाउनु,
नियति नै बनिसक्यो, लाञ्छना र जलन पाउनु ।
अन्यौलमै बित्नेभयो यो ‘हरि’को जिन्दगानी !
सयौं घाउ जीउमा छन्, कुनमा मात्रै मलम लाउनु ?
-नारायण शर्मा
धागो चुँडिएका चङ्गाहरुलाई एकितृत गर्न धेरै जटिल छ !
तेल सिद्धिएका दियोहरुमा सँधै तेल थपेर बाल्न पनि कठिन छ !
बेट्री ड्यामेज भएका यन्त्रहरुलाई
बेट्री वा यन्त्र फेरेर पनि चलाउन अत्यन्त मुस्किल छ !
यस्ता म्याद सक्किएका र इन्जन मक्किएका
यन्त्र/संयन्त्रहरुलाई त कवाडीखानामै बेच्न समेत दुसाध्य छ !
तैपनि जतिसुकै जटिल, कठिन र मुस्किल, दुसाध्य भए पनि
यसो नगरी हुँदै नहुने भएको छ ।
कि भने यी सबैलाई डम्पिङ साइटमा नफाली हुँदै नहुने भएको छ ।।
चेत हराएका नेताहरुलाई होशमा ल्याउन पनि झन् अति गाह्रो छ ?
नेत हराएका कार्यकर्ताहरुलाई पनि जोसमा ल्याउन पनि त्यस्तै अतिनै साह्रो छ ।
तरल बनिरहेको देसको स्थितिलाई पनि
ठोसमा बदल्ने काम पनि झन् कति हो कति गाह्रो छ ।
अनि, ग्यास बनेको क्रान्तिको अवस्थालाई क्यास गर्ने कुरा त झन्
आकासको फल आँखा तरी मर भन्ने जस्तो भएको छ ।
तैपनी जतिसुकै गाह्रो/साह्रो र असम्भव भएपनी
यी सब जसरी पनि नगरी हुँदै नहुने भएको छ ।
८८
सास सकिएको लासलाई ब्युँझाउने उपाय भनौं त कति साध्य छ ?
भालुलाई पुराण सुनाएर उसमा ज्ञान भर्ने कुरा गुनौं त कति सम्भव छ ?
मरुभूमिको मृगको तृष्णा मेटाउन पनि के साँच्चै सरलै होला त ?
र, सुनमा सुगन्ध थप्न पनि के साँच्चै सहज नै होला र ?
छैन, तर जतिसुकै जटिल र कठिन भए पनि
यी काम पनि फत्ते नगरी हुँदै नहुने भएको छ !!
कस्तुरीलाई उसको आफ्नै नाभीमा
बीना छ भन्ने सम्झाउन पनि सारै अप्ठेरो छ ।
र, बुझेर बुझ पचाउने हरामीहरुलाई
बुझाउन त झन् ज्यादै गाहारो छ ।
गासको आस गर्दै भासमा भासिएकालाई उतार्नु त झन् कति हो कति जटिल छ ।
अझ रङ्गीन कागजमा रातो चित्र कोर्न त झन् सबभन्दा जटिल र कठिन छ ।
तैपनी जतिसुकै जटिल र कठिन भए पनि
गर्नै पर्ने कामकुरा त नगरी हुँदै नहुने भएको छ ।।
अहिले यहाँ त-
पुरेतका गाईहरुलाई तह लगाउने भरपर्दो गोठालो
नभै नहुने भएको छ !
मत्ता हात्तीहरुलाई बशमा ल्याउनसक्ने सिपालु माउते पनि नभै नहुने भएको छ !
जानी/जानी जहाज महासागरमा डुबाउने
सन्काहा क्याप्टेनहरुलाई गलहत्याउने
साहसी यात्रु क्याप्टेन त झन् नभै नहुने भएको छ !
म्याच फिक्सिङ गरी आफ्नो देशको टोलीलाई हराउने
खेलघाती र देसघाती गद्दारलाई खेलबाटै नखेदी त झन् हुँदै नहुने भएको छ !
यस्ता हरामखोर गद्दारलाई देश निकाला नगरी नहुने भएको छ !
हरामखोर गद्दारहरुलाई देश निकाला नगरी नहुने भएको छ !!!
काठमाडौं, ६ साउन । नेपाली आधुनिक चित्रकला क्षेत्रका शिखर पुरुष उत्तम नेपालीको आज बिहान निधन भएको छ । काठमाडौं किलागल टोलमा विसं १९९४ वैशाख १८ गते जन्मिएका ललितकलाकर्मी नेपालीको मुटुसम्बन्धी समस्याको उपचारका क्रममा मनमोहन कार्डियोथोरासिक एण्ड भास्कुलर सेन्टरमा निधन भएको हो ।
किलागलमा पिता विष्णुप्रसाद कर्माचार्य र माता रत्नदेवीका कोखबाट जन्मिएका नेपालीसँग निजामती सेवाको पनि लामो अनुभव थियो । तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञ परिषद् सदस्य नेपालीले चौध पटकभन्दा बढी एकल चित्रकला प्रदर्शनी गरेका थिए ।
साहित्यकार नेपालीका लेख, रचना र कविता पहिलोपटक विसं २०२१ मा मधुपर्कमा प्रकाशित भएको थियो । उनको ‘बिना शीर्षक’ कविता सङ्ग्रह २०६१ सालमा प्रकाशन भएको छ । कवि र साहित्यकारको मुहारचित्र बनाई प्रदर्शन गरेका उनी राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार २०५४ र सुप्रबल जनसेवा श्री तृतीय पदकबाट सम्मानित भएका थिए । उनको श्रीमती, दुई छोरा र दुई छोरी छन् । रासस
– राजनारायण राई, सोनादा, दार्जीलिङ्ग
‘जाउ न कान्छा भेक्सिन लगाउ । गाउँका सबैले लगाइसक्यो । अब पनि खेलाँची नगर है कान्छा ! कुनै बिमारी भईगयो भने त भेक्सिन नलगाउनेहरुको स्वस्थ जाँच गर्दैन अरे नि डाक्टरले पनि’, अन्तरीले भन्दै थिईन् । सधै उसले जाने बुझेकै कुरा त गर्छिन् नि मलाई ।
अन्तरीको कुरा सुनेपछि मैँले पनि अपत्यारिलो पाराले, ‘अपुई होर ?’ भन्दै व्यंग्यले मुसुक्क हाँसी दिए । अन्तरीको कुरा यतिमा सकिने होइनन् नै ! उसले अझै बात थप्दै जान्छिन्, ‘भेक्सिनलाई तिमीले त साह्रै खेलाची ठान्छौ त कान्छा ? जुन समय आफुलाई पर्छ नि हाउ उतिबेला पो चाख्छौ त । मैले भनेको सही कुरा रहेछ कि के रैछ बुझ्छौ पनि । आगोले जब पोल्छ तब मात्र आत्था भन्ने तिम्रो जब्बरे बानी चै कसैले नपाएको नै तिमीले मात्रै पाउँछौ ।’
उसैको कुरामाथि पार्छ । कति ठिकै भए पनि प्रायः गलत नै सही । उसको कुरा सुनेपछि मेरो मुख पनि कहाँ नचिलाएको हो र । प्याच्चै भनिदि पो हालें, ‘आउ ! अन्तरी तिमी चाहिँ मेरो नेता हौ कि स्वास्नी हाउ । नेताले पो पछि भेक्सिनको मुद्दा बनाउछ लागेको थियो । तिमीले पो यो मुद्दा घरेलु बनाएछौ त हगि ? भेक्सिनभन्दा ठुलो कुरा अनुशासन हो बुझ्यौ नि कुरा ? अनुशासन हुने देश कोरोनाको बीउ फैलाएर पनि उ आफै चाँहि बाँच्नु सिकेर कति दूरी टाड़ो हिड़ी सक्यो । खै ! त तिम्रो र मेरो चाहिँ अनुशासनको टेड़पुच्छर नगर्ने भेक्सिने देश पर्यो । भेक्सिन लगाउ । भिड़भाड़ नजाउ । माक्स लगाउ । समाज दुरुत्व बनाउ । सेनिटाइजर गर । कुरा एउटै छ त । भेक्सिन लगाउ कि नलगाउ । तर, अनुशासित बनेर पो कोरोनासितको महायुद्ध जितिन्छ । मान्छे भेक्सिन लगाएर पनि मरिरहेकै छ नि । भेडाको प्रवृतिले कहाँ हुन्छ र यतिबेला । एउटा अघि हिड़े सबै पछि–पछि हिँडेर हुन्न नि । भेक्सिन लगाउदाको ताँती लाईन हेर न । कोरोना निवारणको भेक्सिन हो कि निमन्त्रणको हो ? खै ! त्यहाँ अनुशासन? खै ! त भिड़लाई कोरोना को डर ?’ मेरो प्रतिक्रियाले उसको चित्त बुझ्यो कि दुख्यो । तर उसको शब्दद्वार भने अवश्यै बुच्चियो ।
उसको हात बिसाएको छैनन् । अरुवा चामल केलाउँदै निफन्छिन् । निफन्छिन् फेरी बात । जोड़्दै–जोड़्दै उसको कुरा नै सकिँदैन । उसको हात र अर्को मुख बिसाउदै बिसाउँदैन । उसले भन्दै छिन्, ‘काम नगरि माम छैन । लाइन नगई औषधी नै छैन नि कान्छा । आफुलाई आवश्यकता छ घरमै भेक्सिन उड़ेर आउँछ क्याउ कान्छा ? हन ! के कुरा गरेको ? मान्छे छिप्पी सक्यो क्यारे ! बुद्धि रैछ कलिलै हे बाबै !’ भनेर उ आफै हाँसेर मेरो खिल्ली पो उड़ाईन् त । हाइप्रेशर वाला म मान्छे रिसको पारो सुइत्तैमाथि पुगेछ मेरो त । हे हरि ! फेरि घरको छाना उचाल्ने गरि कराइदिए, ‘जा जा बाठी बोल्छस् धेरै सुनेकै भरमा । भेक्सिन लगाउ कि नलगाउ तेरो कुरा किन सुन्ने म । मेरो मन र विचार हो । यस बिषयलाई चयन गर्ने बुझिस् के ? आफै मात्र पेट भरेर अरुको पेट छिन्ने स्वार्थी ठाँउ हो यो । माटो भनेर बाटोमै रम्ने ठाउँ हो यो ।
निकासको युद्ध लड़ेर विकास भर्ने ठाउँ हो यो । भाई–भतिजवादले ढाकिएको ठाउँ हो यो । घोटालाले घोटिएर नै सकिएको ठाउँ हो यो । ठाड़ो शिरलाई झुकिएर शत्रु अघि आत्मसमर्पण गरेको ठाउँ हो यो । एउटै समाजमा बसेर समाजकै सदस्यलाई राजनीतिकरण गर्दै बुढो बनेको ठाउँमा हो यो । यहाँ यसरी बाँच्नुभन्दा बरू कोरोनाले भेटेर पहिला म नै मर्नु परोस् । तर भेक्सिन लगाउँदिन बुझिस् के तैँले । अहँ ठ्याक्कै लाउदिन ।’ मेरो कुरा सुनेपछि उ हाँसेर भगाईदिईन त मेरो रिस । उ हाँसेको देखेर म झस्के । हैट यति सानो कुरोमा निकै खैलाबैला पो गरिपठाएछु । सम्झिएर लाज पो लाग्यो नि । सानो बिषयमा फ्यातुलो व्यवहार देखाएछु गाँठे । पलाक्क पुलुक्क हेरें । ओल्लो घर, पल्लो घरकालाई कतै मैले रमिता त देखाई पठाइन भन्ने ठानी ।
फेरि सोंच्छु । अन्तरीको कुरा भनेको नै अरुले बात मारेको टिपटाप पारेर मेरो कानमा खनाई दिनु त हो नि । बिचारी उ साह्रै सोझी पो छिन् । उसलाई पनि त डर छ कोरोना रोगको । जसरी देशलाई डर छ आर्थिकको । तर उसलाई थाहा छैन । यस्तो भयावय स्थितिमा पनि श्रमिकले न्याय नपाएको कुरा । जसरी देशलाई थाहा छैन परार साल सड़कमै गरिब कठाङग्रिएर मरेको दुःखद कुरा । उ चिया श्रमिक । चिया बगानमा बसोबिसो गर्ने हरेक घर श्रमिकको हो । श्रमिक हुनु भनेको नै जोताएका–जोतिएकै जिन्दगी त हो नि । मूल्यमा बृद्धिले आकाश छोइसक्यो । त्यसरी नै लकडाउनले तन्किएरै महिनौ पार गरिसक्यो । समाजिक दुरूत्वको कुरा हाँकेर बगानमा चहि विभिन्न समाज, गाउँका श्रमिकहरु भेला भएर काम चलिरहेको छ । खै ! त रोग सित लड्ने अनुशासन त्यहाँ ? यस्तो स्थितिमा आफुहरू भर पर्ने यस्तो कुनै जमिन छ । न त समाउने हाँगा नै छ । छ भने पेट भोको हुने डर । कोरोना भयावह बनिरहेकै छ । यतिबेला पनि गरिब मरिरहेकै त छ नि बिना रोग त्यही कामले, दामले र मामले । यस्तो स्थितिमा हामी लोग्ने स्वास्नी पो भेक्सिन स्वीकार र अस्वीकारको खिचातानीको संग्राममा हम्मिएर रमिता पो पारेछु बाफरे बाफ‘।
सम्पादकीय: यसअघि नाममा अन्यथा हुन गएकोमा सच्याइएको छ । धन्यवाद
Bagbazar Kathmandu
Phone : 014226366, 014228298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : [email protected]
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2021 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies