कविता - चेतनदीप

–रमेश भट्टराई सहृदयी

एक पोल्टो खुशी बटुलेर
दूधे बच्चाको ओठमा
फुलाएर मखमली
पाखामा डुल्छन् पाखुरीहरू
आँखामा झुल्छन् सौम्य कपनीहरू
रम्छन् स्निग्ध चौतारीमा
चम्कन्छन् तब ओठ दौँतरी साथमा
सपेटी पारेर पौरखमा खुट्टा टेक
किनकि,
सगरमाथाबाट छर्नु छ
शान्तिको गङ्गाजल अब ।

महामारीले वितण्डा मच्चाउँदा
खेतमा भेट्छु भगवान्,
रोडमा भेट्छु भगवान,
जीवन शैय्यामा देख्छु भगवान्,
एक आशा, एक सोपान
उमार्नु छ– पहाडभित्रबाट पीपल
रोपेर मानवता अनि गोडेर सिर्जन
हो, युगले हानेको लपेटामा
हुन्डरी बन्नु हुन्न बालेर चेतनदीप
कर्मको कलमले सजाएर चित्र
टेक्नु छ धैर्यताको लौरो
अनि,
उखेल्नु छ विपन्नका अरठ्ठ जरालाई ।

बल्छन्, रम्छन्, झुल्छन् पखेरीहरू
स्निग्ध एकताको चौतारीमा
तब लाग्छ–
हर बिहान बुद्धका वाणी बजून्
हर साँझ मुन्धुमका गाथा बजून्
समुद्रपारिबाट आओस् भावना
अँगेनामा भर्सिँदै गरेको ढिँडोले
मेटाओस् रोग, शोक र भोकको भयलाई
आशा र आस्थाको दैलो उघारेर ।

बजून् सुखका नौमती गाउँ–गाउँमा
रमून् प्रकृति वनौषधिसँगै लाली चढाएर
लिम्पिया, लिपुलेक, कालापानीसम्म
बलोस् समृद्धि दीप झर्झर
यसर्थ–
बटुल्नु छ किरण तिमीले
ओढेर कर्मको खादा खुशीले
फेर्नु छ झुपडीको छानो
जुटाउनु छ छोरोलाई मानो
भो, जस्केलाबाट नगर गाली उसलाई
पहिला तिमी खुट्टा टेक आफ्नो
अनि, बाल चेतनदीप तिम्रो ।

हाकिम साबको ब्रिफिङ

-बाबुराम पन्थी 

नेपालको राजनैतिक नेतृत्व, वौद्धिक वर्ग, मानव अधिकारवादी र सचेत नागरिकहरूको बर्चस्व भएको नेपालको राजधानी काठमाडौ राजधानीको मुटुमा अझ भनौ देशको बागडोर सम्हालेका कैयौ प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूका विविध योजनासहित समुन्नत सुन्दर नेपाल बनाऊन अहोरात्र निरन्तर खटिरहेको सिंहदरबार ! र ठ्याक्कै सिंहदरबार अगाडिरहेको उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयको गेटबाट भित्र पस्ना साथ बायाँपट्टिको भवनको एकतला माथि एसएसपी साबको कार्यकक्ष बाहिरको वरण्डामा उनको सुरक्षामा खटिएको अंगरक्षक उभिइरहन्छ । उसले भित्र बसेका हाकिम साबको अनुमति लिएर मात्र भिजिटरलाई भित्र पठाउँछ । 

सवारी दुर्घटना, सवारी नियम उल्लंघन, सवारी जाँचपास, चोरिका सवारी साधन र यस्तै यस्तै सवारी साधन सम्बन्धी विविध कामको लागि आएका मानिसहरूको अत्यधिक चाम्पले अति व्यस्त ट्राफिक प्रहरी कार्यालय परिसरमा भारी बिसाउन आइरहने एउटा पंहेलो क्रेन जसमा पाँच जना सिपाइहरूको टोली खटाइएको छ । जसको काम काठमाडौंका अति व्यस्त स्थानहरू जस्तै दरबारमार्ग, न्यूरोड, पुतलीसडक लगायतका क्षेत्रहरूमा नो पार्किंगमा पार्क गरी राखेका मोटरसाइकल, स्कुटीहरू उठाएर उक्त क्रेनमा राखी उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालय परिसरमा ल्याउँछन् ।

पत्र पत्रिकाहरूमा समाचार दैनिक जसो छापिन्छन् ट्राफिक कार्यालय रामशाहपथ काठमाण्डौमा भर्खर सरूवा भएर आएका हाकिम साबले उदाहरणीय काम गरेकोमा प्रशंसा पढ्न र मुखामुख सुन्न पाइन्थ्यो । यता कार्यालय परिसरमा दिनभरमा कम्तीमा एकसय थान मोटरसाइकल कारवाही स्वरूप आउँथे । यसरी पक्राऊ गरेर ल्याइएका मोटरसाइकलको जरिवाना उठाउने खास व्यवस्था गरिएको थियो । जरीवाना काट्ने काम जिन्सी शाखाबाट हुन्थ्यो। त्यो समयमा ट्राफिक प्रहरीले दुई सयभन्दा बढी जरीवाना लिन पाउने थिएन, यदि बढी जरिवाना लिनु पर्ने अवस्था भएमा यातायात व्यवस्था विभागमा पठाउनु पर्ने कानूनी व्यवस्था थियो ।
तथापि यसरी क्रेनले उठाएर ल्याइएका मोटरसाइकललाई भने जिन्सी शाखाबाट प्रति बाइक रू एक हजार जरिवाना काटिन्थ्यो र रसिद दिइन्थ्यो । यो नियमित प्रकृया भैसकेको थियो। कसैको केही गुनासो र सिकायत थिएन ।

एकदिन एक जना ट्राफिक सिपाही आफ्नो स्केलमा पाउने यूनिफर्म लिन जिन्सी शाखामा पुगेको थियो ठिक त्यति खेरै एकजना मानिस हातमा कालो हेलमेट र साईडमा कम्पयूटर व्याग बोकेको र जिन्सीमा छिर्यो र सोध्यो, “सर त्यो क्रेनले ऊठाएको बाईकको जरिवाना तिर्ने यही हो ?”

रसिद काट्न बसेका ट्राफिक हबल्दार जवाफ दिन्छन्, “हो।“
व्यक्तिः कति रूपैयाँ सर ?
ट्राफिक हवलदार : एक हजार ।
व्यक्तिः एक हजार रे ? यो त अति भो त, अलि मिलाएर काट्नुस सर
ट्राफिक हवलदार : मिल्दैन राजस्व सरकारले तोकेको हुन्छ ।
व्यक्तिः ल लिनुस भन्दै एक हजारको नोट हवलदारलाई दियो ।
ट्राफिक हवलदार : एक हजारको रसिद काटेर व्यक्तिलाई दियो ।
व्यक्तिः (रसिद नियाल्दै) यसमा “कोले निका खा पा न १०” लेखिएको हुनुपर्छ खै यहाँ त क्यै पनि लेख्या छैन त ?
ट्राफिक हवलदार : (मुख रातो पार्दै डराएको स्वरमा) अफिसले दिएको रसिद यही हो ।
व्यक्ति : झोक्किदै भन्यो “यसरी लिन मिल्छ” ? म तिमीलाई मुद्दा हाल्छु ।
ट्राफिक हवलदार : मलाई के भन्नुहुन्छ ? मैले हाकिम साबको निर्देशन फलो गरेको मात्र हो, चित्त नबुझे ऊ पल्लो कोठामा एस एस पी साब हुनुहुन्छ गएर भन्नुस मलाई केही नभन्नू ।
व्यक्तिः चुप लागेर भुनभुनाउँदै बाहिरियो ।
सायद एस एस पी साबको नाम सुन्ना साथ ऊ डरायो क्यारे । ट्राफिक सिपाही अचम्म पर्यो ।
ट्राफिक सिपाही नबुझे जस्तै गरी सोध्छ, “हवलदार साब किन झगडा गरेर गयो त्यो मान्छे ?”
हल्दारः अरे यार यो जागिर खानुभन्दा त लेवर काम गर्न वेश, यता हाकिम भन्छ, डुप्लिकेट रसिद काटेर जरिवाना लिनु । उता पब्लिक थर्काउँछ यार । उस्तै परे जागिर जान्छ थुनिनु पनि पर्छ । दिनभर जागीर धरापमा पारेर रसिद काट्यो साँझ रसिद गनेर पैसा लिन्छ बुढो, आफूलाई तनाव मात्र सुको चुहाँऊदैन टेन्सन छ भाइ ।
ट्राफिक सिपाहीः कति जति हुन्छ नि साब ? अनि तपाईलाई पनि...
ट्राफिक हवलदारः हुन्छ नि दिनकै एक डेढ लाख त्यो बढीगाडले बोकेर जान्छ सूटकेसमा । दिने भा उसैलाई दिँदो हो ।
ट्राफिक सिपाहीः दिनकै ? मैले त हाम्रा साथीहरूले ओसारेका सबै बाईकको पैसा राजश्व हो भन्नठानेको थिए ।
ट्राफिक हवलदार : काँ हुनु सब बुढोको खल्तीमा जान्छ भाइ ।
ट्राफिक सिपाही : घडी हेर्दै भन्छ, साब ढिला हुन थालेछ चोकमा जान खै मेरो यूनिफर्म दिनुस म जान्छु ।

उसले एस एस पी साबको सुरक्षामा खटिएको सिपाहीले दैनिक बोक्ने कालो चिटिक्कको सूटकेस बारे सोच्न थाल्यो । त्यो सूटकेस दिनभर जिन्सीमा जम्मा गरिएको पैसा बोक्न प्रयोग गरिएको रहेछ मैले त हाकिम साबको अन्य सामग्री बोक्छ होला भन्ठानेको । उसलाई त्यो मन परेन तर अरू कोसँग हाकिम साबको विरूद्ध बोल्न सक्छ ? एकजना फिल्डमा खटिने सिपाहीले एस एस पी साबको विरूद्ध ? एस एस पी साबको कानसम्म पुग्यो भने सिपाहीलाई मिनेटमै जागिरबाट बर्खास्त गर्ने कानूनी अधिकार हुन्छ । त्यसैले ऊ चुप छ ।

केही दिन पछि रोलकलमा हाकिम साबको ब्रिफिङहुने निर्देशन आयो । प्रकृयागत तरिकाले हल्दार मेजर, सूबेदार मेजर, इन्सपेक्टर, डि एस पी, एस पी हुन्दै एस एस पी समक्ष बिभागीय रिपोर्टिङ भो ।

एस एस पी सावको ब्रिफिङ सुरू भो ।

“सबै ठिक छ ?”
“एस सर ! ”
“कसैलाई केही भन्नु छ ?”
“छैन सर !”
“ओके, धेरै भन्नू केही छैन हामी जनताको सेवाको लागि खटिएका कर्तव्य निष्ठ प्रहरी हौ, हामीलाई सरकारले सुविधा दिएको छ । ट्राफिक प्रहरीको बदनाम हुने गरी कोही कसैले जनताको काम नियम अनुशासनले नगरेको पाइएमा विभागीय कार्यवाही हुनेछ । तिमीहरूले कुरा बुझ्यौ ?”
सबैले एकै स्वरमा भने, “बुझ्यौं सर !”
ब्रिफिङ सकिन्छ ।

रङ्गकर्मीको जीवन : नाटकमा मन, जीवन चलाउन जागिर

इलाम : सोचेजस्तो कहाँ हुन्छ र जीवन । हुन्थ्यो भने मान्छे दुःखी र विपन्न पनि त हुँदैनथ्यो । मनमा चाह हुदाँहुँदै जीवन चलाउन अनेक गर्नुपर्छ । मनमा लागेर मात्रै भएन जीवन धान्न चाहेभन्दा फरक वा कम चाहना भएको कर्म पनि गर्नुपर्छ ।

इलाम नगरपालिका–७ का सुरेश पोर्तेललाई अचेल यस्तै लाग्छ । सानै उमेरमा नाटकमा भिजेका सुरेशको मन अझै पनि त्यतै तानिन्छ । सडक नाटक र नाटकमा पात्र बनेर कल्पनामा रमाउँदाको मजै बेग्लै थियो तर रहरले मात्र कहाँ भयो र जीवन चलाउन त आदर्शभन्दा यथार्थ चाहिन्छ । यसैले अहिले सुरेश फाट्टफुट्ट मात्रै पर्दामा देखिन्छन् ।

मन त सुरेशको ठूलै रङ्गकर्मी बन्ने र सबैतिर चिनिने नै थियो र छ पनि तर नाटकले जीवन धान्न गाह्रो भएपछि अरूतिर समय दिएर नाटकमा विरलै देखिन्छन् सुरेश । नाटक खेल्ने मात्र होइन, कथा लेख्ने, पटकथा बनाउने र निर्देशन गर्ने तागत छ सुरेशमा । अहिलेसम्म करिब २०० नाटक खेल्नुभएका सुरेशले ५० जति त निर्देशन नै गरे । जीवन नै रङ्गमञ्च र रङ्गमञ्च नै जीवन देख्ने सुरेशले लेखेका र खेलेका केही  नाटकले त राष्ट्रियस्तरमै राम्रै छाप छोडे । 

‘डेब्यु’ नाटक नै हाइहाइ बन्दा

सुरेशले १७ वर्षमा नाटकमा अभिनय गरे पनि नाटक खेल्ने इच्छा भने सानैदेखिको हो । अरूले अभिनय गरेको देखेर अभिनय गर्ने भूत चढेको थियो बालापनमै । आफ्नो रुचिको विषय त हो । आखिर छेक्न कसले पो सक्छ र ! सुरेश पनि नाटकमै पुगे र नाटक खेल्ने सपना पूरा गरेरै छाडे ।

सामाजिक नाटक ‘कथा मानवीरेको’ मञ्चन तयारीमा थियो । सुरेश त्यही नाटकबाट ‘डेब्यु’ गर्ने तरखरमा थिए । नाटक त बल्लतल्ल खेले तर प्रतिक्रिया कस्तो आउने टुङ्गो भएन तर नाटकको टिम नाटक सकेर बाहिर मात्र निस्किएको थियो । दर्शकले खुबै रुचाएको बुझियो । यही उत्प्रेरणाले सुरेशमा रङ्गमञ्चमा रहने रहर अझै प्रगाढ भयो । यही नाटक जिल्लाका विभिन्न क्षेत्रमा मञ्चन हुन पुग्यो । त्यही नाटकबाट अरू नाटकमा समेत खेल्ने अवसर मिल्यो उनलाई । चार वर्षदेखि मानवअधिकार मञ्च नेपाल इलामको चेतना नाट्य समूह संस्थाको नेतृत्व लिइरहेका छन् सुरेशले ।

नाटकको शीर्षकबाट छोराको नाम

तीन वर्षअघि सांस्कृतिक संस्थान (राष्ट्रिय नाचघर), जमल काठमाडौँबाट नाटक मञ्चन गर्ने नाट्य समूहलाई पत्र काट्यो । त्यत्तिकैमा नाट्य समूहले पनि नाटक पठाउने निधो गर्यो । यत्तिकैमा डा देवी क्षेत्री दुलालले लेखेको ‘म पहिलो सन्तान किसान जन्माउँछु’ शीर्षकको नाटक सोही संस्थामा पठाइयो । नभन्दै नाटक प्रदेशकै उत्कृष्टमध्येमा पर्दै मञ्चन गर्ने बाटो खुल्यो ।

सुरेशकै निर्देशनमा प्रदेश नंं १ मा मात्र होइन, सोही नाटक कर्णाली प्रदेशको राजधानी सुर्खेतमा पनि मञ्चन भयो । “नाटकको शीर्षकनै किसानसम्बन्धी थियो । यता मेरो पनि बच्चा जन्मिने थियो”, सुरेशले हाँस्दै भने, “फागुनमा नाटक खेलियो । चैतमा छोरो जन्मियो । सबैले भनेपछि छोराको नाम नै किसान रह्यो ।”

यति मात्र होइन, सुरेशसँग नाटकका स्मरणीय क्षण पनि छन् । नाटक खेल्दै दर्शकको मन जितेर कति दिन त नाटकमै खेलेरै बित्यो । नाटकमै जीवन खोज्दै सुरेशसहितको टिमले कुनै बेला महिनामा एउटा नाटक मञ्चन गर्नेसमेत कार्यक्रम अघि बढायो । सामाजिक विषयवस्तुमाथि नाटक देखाएर सकारात्मक भावना देखाउनका लागि उहाँहरुले अभियानै चलाए पनि नाटकबाट बाँच्न गाह्रो हुने देखेपछि कतिले क्षेत्रै त्याग गरे भने कतिले निरन्तरता दिन नसक्दा टिम जुट्न गाह्रो भयो । “नाटकबाटै जीवन धान्नचाहिँ हाम्रो ठाउँमा गाह्रो छ”, सरेशले भने, “हामीलाई सिकाउने गुरुहरु पनि पलायन भएको देखेर हामी पनि अन्यत्र लाग्यौँ । त्यसैले फाट्टफुट्ट मात्र नाटकमा देखिन बाध्य छौँ ।”

जीवन धान्न जागिर

एक किसिमले सुरेशलाई भाग्यमानी ठान्नुपर्छ । नाटकले देखाएको ठाउँबाटै उनले जागिर पाए । उच्च शिक्षा हासिल गर्दैदेखि उनी मानवअधिकार मञ्च नेपालसँग नजिक थिए । त्यत्तिकैमा मञ्चले सुरेशलाई जागिर पनि दियो । सुरेशको मन नाटकतिर थियो तर जीवन धान्न जागिर खानुपर्ने भयो ।

“घरको एउटा छोरो बाहिर नाटक सिक्न जान पनि सकिनँ”, सुरेशले भने, “राजधानीबाटै पनि नाटकका लागि ‘अफर’ त आउँथ्यो तर घरायसी समस्याले जान सकिएन ।” पहिले मञ्चमा आबद्ध भएर जागिर र नाटक शुरु गर्नुभएका सुरेश केही समय जागिरकै लागि अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक) मा पनि आबद्ध भए । अहिले सुरेश मञ्चमै जागिरमा छन् । नाटकको भोक अझै नहटेकाले जागिरका साथै अझै पनि नाटकमै रहेका छन् ।

सत्ताइस वर्षमा उक्लिँदै गरेका सुरेश यति हुँदाहुँदै पनि नाटकमा जीवन छैन भन्नचाहिँ सक्दैनन् । नाटकका लागि पूर्वाधार अभाव भएकाले नाटक मञ्चन गाह्रो भएको सुरेशको दुखेसो छ । भौतिक संरचना भएकामा नाटकबाटै अभिनय मात्र होइन, रोजगारी पनि पाउन सक्ने सु्रेशको जिकिर छ । “एउटा नाट्य घर मात्र भए पनि नाटकबाट धेरै जना बाँच्न सकिन्छ”, सुरेशले भने, “सरकारी क्षेत्रबाट यसका लागि प्रयत्न भए, धेरै सहज हुन्थ्यो ।”

पद्मश्री साहित्य पुरस्कार उप्रेतीको 'हंस'लाई, प्रश्रितलाई पद्मश्री साधना सम्मान

काठमाडौं : यो वर्षको पद्माश्री साहित्य पुरस्कार समालोचक तथा उपन्यासकार सञ्जीव उप्रेतीको उपन्यास ‘हंस’ ले पाएको छ । खेमलाल–हरिकला लामिछाने समाज कल्याण प्रतिष्ठानले २०७६ सालको पद्मश्री साहित्य पुरस्कार उप्रेतीको उपन्यास ‘हंस’ लाई दिने निर्णय गरेको हो ।

त्यस्तै प्रतिस्ठानले साहित्यकार मोदनाथ प्रश्रितलाई पद्मश्री साधना सम्मान प्रदान गर्ने निर्णय गरेको छ । विगत ६ दशकदेखि नेपाली साहित्यको श्रृबृद्धिमा योगदान पुर्‍याए बापत प्रश्रितलाई पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरिएको प्रतिस्ठानले जनाएको छ ।

पद्मश्री साहित्य पुरस्कार र पद्मश्री साधना सम्मानको राशी तीन लाख रुपैयाँ छ । पद्मश्री साहित्य पुरस्कार २०६३ सालदेखि र पद्मश्री साधना सम्मान २०६७ सालदेखि प्रदान गरिदै आएको छ ।

दुवै सम्मान तथा पुरस्कार हरेक वर्ष कोजाग्रत पूर्णिमाको दिन प्रदान गरिँदै आएकोमा यो पटक भने अनुकूल समयमा प्रदान गरिने प्रतिष्ठानका अध्यक्ष जीवा लामिछानेद्वारा जारी विजप्तीमा उल्लेख छ ।

म रातभन्दा पनि एक्ली छु

–बबिता कार्की

जब उज्यालोले छाडी अँधेरी छाउँछ
तब, रातलाई साथ दिन जुन आउँछ
म रातभन्दा पनि एक्ली छु,
रातसँग त जुन छ,
असंख्य ताराहरू छन्
मसँग छ त केवल
केही थान तिम्रा यादहरू
अनि एक्लोपन

हरेक रात म कौसीमा निस्किएर
प्रतीक्षा गर्छु
सायद,
तिमीलाई नै माग्छु थाहा पाएर होला
ताराहरू पनि झर्दैनन् आजकल
मेरो अँध्यारो जिन्दगीमा उज्यालो
छाउँने पो हो कि भनेर होला
जुनकिरीहरू पनि रोशनी छर्दैनन् आजकल
कोसिस गर्छु,
एक्लै खुसी हुने ....!
कोसिस गर्छु,
एक्लै खुसी हुने..!!
तर,
भगवान् पनि,
मसँग रिसाएछन् क्यारे,
मेरो झोलीमा खुसी भर्दैनन् आजकल

बेलाबेला,
हामीले साथ हिन्न कल्पना गरेका
बाटोहरू नियाल्ने गर्छु
जहाँ, मलाई छाडेर
धेरै अघि बढिसकेका तिम्रा ती
पाइलाहरुको डाम मात्रै पाउँछु
फेरि, तिमी खुसी छौ सोचेर
यो मनलाई सम्झाउँछु

कुनै दिन तिमी,
त्यहीँ बाटो फर्कियौ भने,
तिम्रो जीवनको थोरै रोशनी बालेर
गल्लीको त्यो अँध्यारो कुनामा
चिहाउनु
तिमीले त्यहाँ,
आफूलाई एक्लो भेट्ने छौँ
तिम्रा लागि बेपरवाह धड्किरहेको
दिलभित्र ।

राहत ख्वै ?

-बिजु सुवेदी (विजय)

आफ्नो देशको मायाले ‘कोरोनाको प्रकोप फैलियो इण्डियामा, अब बाचिन्नँ ।’ भनी ‘मर्नै परे आफ्नै देशमा मर्छु ।’ भनी चाउचाउ र चिउरा बोकी, बाटोमा पानी खाँदै, जहाँ मन लाग्यो त्यहीँ सुत्दै, फेरि हिँड्दै गरी १ महिनामा ऊ नेपालको आफ्नो सुदूरपश्चिमको घरमा पुगेको थियो । बाटोमा कत्ति त हिँड्दाहिँड्दै मरे त्यसको लेखाजोखा नै थिएन । त्यो कुनै समाचारमा पनि आएको थिएन ।

जताततै ‘सुन्दर सुदूरपश्चिमाञ्चल’ भनी नारा लेखिएको होर्डिङ बोर्डहरू भए पनि त्यसैलाई जिस्क्याएसरि त्यहाँको पीडा सहन सबैलाई गाह्रो थियो । सबैजना केटाहरूलाई पढ्न नपाइकन काममा इण्डिया जानुपर्ने वाध्यता थियो । कुनै त्यस्तो घर थिएन जहाँकाहरू इण्डियामा श्रम गर्न नगएको होस् । नेपालमा कतै श्रम गर्ने वातावरण थिएन । कहिल्यै लकडाउन त कहिल्यै निषेधाज्ञा ! जब उसको खर्चहरू सकिँदै गयो, नेपाल सरकारले केही राहत दिएन, आफ्ना लालाबालाका लागि आफ्नो बचेखुचेको पैसाले, ‘अहिले इण्डियामा विश्वको सबैभन्दा बढी आज मात्रै ८२,०००लाई सङ्क्रमण भएको छ ।’ भनेको सुन्दा पनि ऊ रेलबाट जाने निधो गर्दै घरबाट विहान ३ बजे नै निस्कियो ।

‘हो ! आधुनिक कृषिकरण गरेपछि सुदूरपश्चिमले पनि आफ्नो खुट्टामा उभिन सक्नेछ ।’ यसलाई बढाईचढाई गरी भाषण छाँट्ने थुप्रै नेताहरूको अहिले बसीबसी कमाइखाने भाँडो त्यही राजनीति मात्रै भइरहेको छ तर फगत यहाँ कुनै पनि वैज्ञानिक विधिको अहिलेसम्म सुरुवात भएन । यस्ता मुद्दा उनीहरू कहिल्यै सुल्झाउँदैनन् किनकी सधैँ उनीहरूलाई यही मुद्दा जनता फकाउने भाँडो भइरहेको छ ।’ यसरी आफ्नो गाउँठाउँ सम्झीसम्झी दुःखित भई नेताहरूदेखि ऊ विरक्त भइरह्यो ।

८ घण्टाको हिँडाइपछि रेलमा चढिरहेको थियो ऊ । ऊ नेपाल फर्केको बेला जताततै कोरोनाको महामारी व्याप्त थियो । भारत सरकारले ३ महिनाको राशन ८० करोड जनतालाई उपलब्ध गराएको थियो । त्यो उसको कोटामा परेन किनकी ऊ नेपाली थियो । यसैलाई हेरेर आश गर्दै ‘नेपाल सरकारले पनि यसरी नै राहत देला कि ?’ भनी ऊ नेपालमा केही गरुँ भनी फर्किएको थियो । तर उसको आश निराश भएको थियो । कोरोना रोगी भनी अनेकौँ उपेक्षा र उत्पीडनका बीच ऊ घरसम्म त पुगेको थियो । फेरि यस्तो निषेधित नियमका बीच आफ्ना लालावालाका लागि ऊ यसरी होटेलमा काम गर्न भनी इण्डिया गइरहेको थियो । उसलाई पनि आफ्नो देशको फुर्ति लाउन त मन लागेको थियो तर उसले आफ्नो देशको सरकारले पारेको असहयोग उसले मनमनै दबाइराख्यो । १ अरब ३० करोड जनसंख्या भएको भारतमा उसले दबिएरै भए पनि जसरी पनि केही न केही कमाइ गर्ने निधो गर्यो ।

उसलाई हेरी ‘मालुम छ ? यो राशन बाहेक पनि सरकारले २० हजार आइसी २ वर्षमा तिर्ने गरी निव्र्याजी ऋण दिएको छ ।’ भन्दै अर्को एकजना इण्डियन यात्रु उसलाई हेरी शान लाउँदै थियो ।

खान त उसले यो क्वारेन्टाइनमा पाएको निःशुल्क खाना खाएर रेलमा चढेको थियो । अरु त्यस्तो केही खाएको थिएन उसले । रेलभित्र धेरै छटपट भयो उसलाई । उसलाई अत्यन्तै पीडा भयो । यात्रुहरू सबै सहयोग गर्नुभन्दा उसको फोटो खिँचेर सामाजिक सञ्जालमा हाल्न नै व्यस्त भए । उसले त्यो खानाको विशाक्तपन हटाउन चीसो पेय पदार्थ मगायो । एकजनाले ‘कोक मात्र हे’ भनी ल्यायो । पेय पदार्थमा कोक नै हो उसलाई सबैभन्दा अमन भएर मन नपर्ने ! तर उसले त्यो चीसो कोक सिनित्तै पारिदियो । जब कोकको ग्याँस बाहिर गयो तरै पनि उसको पीडा शान्त भएन । कहिले ऊ पेटमा बटार्दै समाउँथ्यो र भगवान पुकाथ्र्यो, कहिल्यै सहेर आँसु निकालेर बस्थ्यो । एक दुईपटक फेरि उसले त्यसरी नै चीसो कोक खाएर डकार्यो । तर केही भएन । २ दिनमा ऊ अत्यन्तै कष्टका बीच आफ्नो काम गर्ने होटेलमा पुग्यो । आफ्नै देशको क्वारेन्टाइनको होटेलको खानाले सिकिस्त पारेका थियो उसलाई ! त्यसैले ऊ चूप बस्यो ।

उसलाई भने त्यो क्वारेन्टाइनमा खुवाउने ती २ मान्छेको चेहरा झलझली याद मात्र आइरह्यो । बदलाको भाव आइरह्यो । उसले प्रण गर्यो कि ‘उसले पछि नेपाल फर्कनेबेला ती हेर्दा सोझा देखिने होटेलवालाहरूको कालो करतूतलाई पर्दाफास गरी छोड्नेछ र बदला लिनेछ ।’

उता होटेलको मान्छेलाई यस्तो भयो भन्दा ‘डेँगु मेभी ऐसा हो सकता’ भनी भन्दैथ्यो । तर उसलाई एकदम विश्वास थियो कि त्यो क्वारेन्टाइनमा खाएको फोहोर खानाको परिणाम थियो । त्यसैले उसले केही बोलेन । उसलाई अलिअलि दिगमिग त लागेको थियो । विवसताले उसले त्यो बेला त्यही भए पनि खाना खाएको थियो । परिणाम उसले अहिले त्यस्तरी भोगिरहेको थियो ।

ऊ साथीले दिएको ठेगाना अनुसार त्यहीँ नयाँ होटेलमा गएको थियो । त्यहाँ पनि हालत खत्तम थियो । खाना खान नपाई धेरै गरीव मरेका विरोधमा त्यहाँ श्रमजीवीहरूको भोक हड्ताल भइरहेको थियो । एकजना श्रमिकले खाना नखाई हडताल गरेको २३८ दिन भइसकेको थियो । उसको तौल ३० केजीको मात्र भएर प्राण जान लागेको अवस्था थियो । यता टर्कीकी इब्रु तिम्तिकको पनि यसरीनै शरीर ढलेको समाचार उसले सुन्यो । उनी जस्तै योभन्दा पहिले शान्तिपूर्ण भोक हडतालमा हेलेन वोलेक, इब्राहिम गोचेक तथा मुस्तफा कोचाक पनि पालैपालो उत्सर्ग भइसकेका थिए । विश्वभरिका मानिसहरूले सामाजिक सञ्जालमा शेयर गरेर आतंककारी शासकहरूको धज्जी उडाए । यो हुरीले संसार हल्लाइदियो । सबैको मुटु चसक्क पार्दै मुटु चीसो पारिदियो । हुन त उनले हड्तालबाट पछि हट्नका लागि धेरै प्रलोभन पाएकी थिइन् तर जनातका मुक्तिका विरुद्ध, निस्पक्ष न्यायका विरुद्ध उनले सम्झौता गरिनन् । त्यहाँ शोक मनाउन आएकाहरूलाई शुद्धा टिएर ग्याँस छोडे बदनामी शासकहरूले । विश्वका सर्वसाधारण जनताहरू सबैले उनलाई मनमुटुमा सजाए । श्रद्धाभावले उनलाई उच्च सम्मान दिए ।

उसलाई पनि भाइरल गर्ने भन्दा पनि सुसूचित गर्ने जोश बढ्यो । मोबाइलबाट इन्टरनेटको सामाजिक सञ्जालमा १०...१२ चोटी श्रद्धाञ्जली लेख्दै पोष्ट गर्न खोज्यो । तर अरु पोष्ट हुन्थ्यो तर तीे टर्कीकी नेत्री तिम्तिकप्रतिको श्रद्धाञ्जली पोष्ट हुँदैनथ्यो । उसले अरु एकजना श्रमिकको मोबाइलबाट अर्को डाटाबाट बल्लतल्ल ३...४ पटकमा बल्ल पोष्ट गर्न समर्थ भयो र ती साहसी योद्धालाई उसले भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली व्यक्त गर्न पाएकोमा आनन्दित भयो ।

फेरि रुसका विपक्षी नेता एलेक्सी नाभाल्नीलाई पनि विष परेकाले त्यस्तै छटपट भएको समाचार पढेर पत्रिका बेच्न हकर आउँदैथ्यो । त्यही पेट बटार्ने गरी दुखेको सकसका बीच उसले मनमनै प्रश्न गर्यो ‘किन यस्तै इमानदारहरूलाई मात्र संकट पर्छ ? किन यो संसार निरीहहरूका लागि न्यायका लागि चूप छन् ? शान्तिपुर्ण आन्दोलन गर्न पाउनु जसको पनि नैसर्गिक हक होइन ? कि न नै उनीहरूले बमबारुद बोकेर विद्रोह गरेका हुन् त ? अवश्य होइन । किन यस्तो धनवालाहरूको मैमत्त ?’ उसलाई ‘लाग्यो यिनीहरू उडुसझैँ पेट फुटी मर्नेछन् ।’

र उसले आफ्नो देशको समाचार हेर्यो । ललितपुरमा सबजना बाहिर निस्किरहेको लाइभमा देखाइरहेको थियो । ‘जात्रा गर्न पाउनु हाम्रो मौलिक अधिकार हो । हाम्रो सँस्कृति अरु कसैले हेर्नु पर्दैन हामी आफै हेर्छौँ भनी जोस्सिएर नेवार समुदायहरू नारा लगाइरहेका थिए । स्थानीय सरकारले भने कफ्र्यु लगाइसकेको थियो । काठमाडौँमा भने सबैजना ‘वडाअध्यक्ष घेराउ गर्नुपर्छ ।’ भनी निषेधाज्ञा तोड्दै जुलुश वडा अध्यक्षकहाँ चेतावनी दिन जनताको राहतका लागि बढिरहेका थिए ।

आफ्नो ठाउँको अत्यन्तै कष्टप्रद समाचार नआएर चसक्कै भए पनि यिनै मुख्य समाचार हेरिसकेपछि उसलाई आफ्नो देशको राजधानी उपत्यकाका यी दुईटै समाचार प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष निरीह जनताले राहत नपाएको जोश पोखेका हुन् भन्ने लाग्यो ।
‘जनतासँग भोट माग्न मात्रै नेताहरू त्यही एक पटक आफू उम्मेदवार बनेको गाउँठाउँमा आउँछन् । सबैलाई खुवाउँछन् । खुवाउने नेता जो हो उनैलाई सोझा जनताले भोट हाल्छन् । अन्य खान नपाएकाहरू पनि जित्ने नेतालाई भोट हाल्नुपर्छ भन्दै भोट हाल्छन् । त्यो प्रत्येक पटकको चुनावमा मात्रै पनि सबै जनतालाई नेताहरू नाकमुख देखाउन आउँदैनन् । कत्ति भो यही परम्परा चलिरहेको म हेरिरहेको छु । कत्ति सोझा जनता ! यसैले गर्दा त इमानदार मान्छेको खडेरी पर्यो आज । मैले जत्ति मात्र यत्ति साधारण कुरा सबैले जानेका भए देशलाई र जनतालाई अवश्य फाइदा हुन्थ्यो होला ।’ फेरि ऊ यसरी नै नेताप्रति आक्रोशित हुनथाल्यो ।
उसले यही चिन्तनमा राजधानीका पत्रिकाका लागि यीसब कुराहरू समेटी सम्पादकलाई यसैबारे ‘राहत ख्वै’ शीर्षकको एउटा लामो लेख छपाउनका लागि तुरुन्तै टाइप गर्यो र ईमेल गर्यो, तर उसले पठाएको मुख्यमुख्य कुराहरू मात्र राखी एकैछिनमा उक्त अनलाइन पत्रिकामा तुरुन्तै छोटो सम्पादकलाई चिठीमा यसरी प्रकाशित भयो ।

राहत ख्वै ?

गएको ०७२को भूकम्पमा पनि थुप्रै खाद्य कार्यक्रममा सरकारले सहयोग पाएको थियो । जनताहरू राहत नपाई कत्ति घरवार विहीन भई मरे भने सरकारले राहत सामग्री कुहाएर फाले ।

अहिले त झन् २ तिहाइको कम्निसको सरकार आएको छ । इण्डियाको जत्ति पनि भएन । जनता भोकभोकै भइसके । चैत ११ देखिको लकडाउन आज भदौ १९ भयो । जनताले निर्वाचनमा खुवायो भनेर भोट हालेको परिणाम हो यो, अरु जम्मैदिन नेताले खाइरहे । हे जनताहरू ! अबका दिन पनि खानुस् तर इमानदारलाई भोट हाल्नुस्, ढाडिएकालाई नहाल्नुस् । विश्व खाद्य कार्यक्रमहरूबाट संकटका लागि भनी खाद्यान्न अनि राशन तथा अन्य थुप्रै संस्थाहरूबाट थुप्रै ऋण आएको समाचार आइरह्यो तर त्यो सर्वसाधारणसम्म पुगेन । यो कमाइ खाने भाँडो नबनुन् । जनता लुट्न अहिले निषेधाज्ञा जहिलेपनि नयाँ तरिकाले गर्ने भनी आराम गरीगरी एउटै निर्णयलाई २० वटा मिटिङ्ग राख्दै व्यस्त छन् नेताहरू !

हुन त यस्तो कष्टका बीच जनता उठ्दैनन् भनी नेताहरू ढुक्क होलान् तर आफ्नो देशका लागि पानी मात्र पिई नालापानीको युद्ध लडेका जनताहरू हौँ हामी ! हामीलाई कमजोर नठान्नुहोस् हामी आम जनताका लागि योभन्दा सशक्त किसिमले उठ्यौँ भने सबै भ्रष्टाचारी ! रछानेहरूलाई बगाई काम तमाम गरिदिनेछौँ । हे ! धेरै पेल्यौ सर्वसाधारण जनताहरूलाई, सय सुनारको हेर्यौँ अब सुन पिट्ने लोहारको छिट्टै हेर्नेछौ ।

मदन पुरस्कार ‘महारानी’लाई, शान्ति ठटाललाई जगदम्बा–श्री

काठमाडौं : २०७६ सालको मदन पुरस्कार चन्द्रप्रकाश बानियाँको उपन्यास ‘महारानी’लाई र जगदम्बा–श्री पुरस्कार भारतको दार्जिलिङ निवासी गायिका तथा संगीतकार शान्ति ठटाललाई प्रदान गरिने भएको छ । मदन पुरस्कार गुठीको आज बसेको बैठकले दुई स्रष्टालाई पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरेको अध्यक्ष कुन्द दीक्षितले जानकारी दिएका छन् ।

पुरस्कृत स्रष्टाले चार–चार लाखका दरले नगद र प्रमाणपत्र प्राप्त प्राप्त गर्नेछन । गतबर्षदेखि पुरस्कार राशि दोब्बर पारिएको हो । गत बर्ष प्रकाशित १ सय ५१ पुस्तकमध्येबाट बानियाँको उपन्यास महारानीले मदन पुरस्कार पाएको हो ।

मदन पुरस्कार २०१३ सालदेखि प्रदान गरिदै आएको छ । जगदम्बा–श्री पुरस्कारको स्थापना भने २०४५ सालमा जगदम्बा रानीको निधनपछि गरिएको हो ।

कविता- मुक्ति

-रुपा थापा, विदुर १ नुवाकोट

मैले मेरो मुक्तिको लागि गाउने गीतहरुले
जब जब तिमिलाई बिझाउँछ
तिमि तिम्रो चर्को आवाजहरुले
मेरो कोमल आवाजलाई 
चलिरहेका ति बतासहरुसँगै उडाउन खोज्छौ ।

अध्यारो त्यो रातमा 
त्यो तिम्रो आकृति
त्यति डरलाग्दो कसरी हुन सक्छ
जुन मैले प्रत्येकपल्ट
मेरो मुक्तिको लागि चाल्ने
मेरा पाइलाहरुले महसुस गर्छन र त्रसित बन्छन
मैले मुक्तिको लागि उठाएको हतियारले
किन रोक्न सकेन
ति स्त्री योनिहरुको मृत्यु
कोमल ति फूलहरुलाई
सजिलैसँग कुल्चिन सक्ने
तिम्रा ति पाइलाहरु 
त्यति निर्दयी कसरी हुन सक्छन् ।

यहाँ जीवन र मृत्युको चक्र
मैले तिम्रो हातमा सुम्पिनु पर्ने
अनि मलाई विना कसुर
मृत्यु दण्डको सजाए दिने
तिम्रा हातहरु त्यति क्रृर कसरी बन्न सक्छन
मेरा योनिबाट बग्ने रगतको मुल्य
अनि मेरो मृत्युको कारण
तिम्रो नजरमा त्यति मुल्यहिन कसरी हुन सक्छ
जस्लाइ तिमि कुल्चिदै छौँ
उ कुनै पलास्टिकको पुतली थिइन् ।
उ भित्र एउटा श्वास चल्दै थियो
जस्को अन्त्य तिमिले भर्खरै ग¥यो
आज मुक्तिका लागि तिम्रो सामु
सयौँ ति स्त्री योनिहरु
यदि निर्वस्त्र भएर निस्किए भने
कसरी भन्न सक्छौँ तिमि फेरि
त्यो लाजलाई ढाक्नु भनेर तिमिले ।

के मेरी स्यानी छोरीहरुले 
आफ्ना लाजलाई ढाकेकी थिइनन् र 
जसलाई तिमिले गिद्द जसरी लुछ्यौ
अब मुक्तिका लागि उठ्ने आवाजहरुलाई
नसोच्नु तिमिले त्यति सजिलै
दबाउन सक्छौ भनेर
अब हामि एक भएर 
एक पल्ट फेरि लड्ने छौँ
तमाम ति स्त्री योनिहरुको मुक्तिको लागि
जुन केवल तिम्रो अहमताको कारण मारिए ।

कथा - अहमताको पराकाष्ठा

-सदानन्द अभागी

आज अध्ययन गर्दै जाँदा मेरो अघिल्तिर श्रीमद्भागवत र शिव पूराणका दुई पूराणहरू नजरमा परे । हुन त यी पहिलो पटक मेरो नजरमा परेका होइनन् । मैले कहिलेकाहीं अध्ययन गरेर त्यहाँबाट केही कथाहरू पनि पस्किसकेको छु । श्रीमद्भागवत रामप्रसाद जोशीबाट नेपाली भाषामा अनुवाद गरिएकोलाई पल्टाउन मन लाग्यो र पल्टाएँ । मेरा नजर सिधै उषा र अनिरुद्धको कथामा पर्यो ।

श्रीमद्भागवत पूराणमा मलाई यो कथा पढ्ने मन भित्रैबाट पलाएर आयो । शिव पूराण पनि पल्टाउन मन लाग्यो । शिव पूराण पल्टाउनको उद्देश्य भने उषा र अनिरुद्ध सम्बन्धमा केही लेखिएको छ कि भनेर जानकारी लिनु थियो । हेर्दै जाँदा उषाका वंशजको बारेमा केही पत्ता लाग्यो । कश्यप मुनिले दक्षप्रजापतिका १३ वटी छोरीलाई विवाहगरेका र १३ रानी मध्ये दिति जेठी श्रीमतीरहिछन् । यिनले दुई छोराको जन्म दिइन् । जेठाको नाम हिरण्य कशिपु र कान्छाको नाम हिरण्याक्ष थियो ।

हिरण्याक्षलाई विष्णु भगवानले बराह अवतारमा मार्नुभयो भने हिरण्य कशिपुलाई नृसिंहको अवतारलिएर मार्नुभयो । हिरण्य कशिपुका चारभई छोरामा प्रह्लाद कान्छ थिए ।प्रह्लाद विष्णुका भक्त थिए । उनको विरोचन नामको छोरा जन्म्यो । विरोचन पनि महादानी थिए । इन्द्रले विप्ररूप धारण गरेर विरोचनसँग उनको टाउकै माग्दा पनि सहस्र स्वीकार गर्दै टाउको नै दान दिए । विरोचनको छोराको नाम बली थियो बली शिवभक्त थिए र दानी थिए । विणुले वामानरूप धारण गरेर बलीबाट पुरा पृथ्वी नै दान लिएका थिए । उनको छोराको नाम थियो वाणासुर । वाणसुर शिवका भक्त हुन् ।

शिव पूराणमाम लेखिएको छ कि वाणसुर नामी, उदार, र बुद्धिमान सत्यप्रतिज्ञ कर्ता सहस्र दानकर्ता पनि थिए । उनले त्रिलोकाधिपतिलाई बलबाट जितेर सबैको राजधानी सोडितपुर बनाएका थिए । भनिन्छ उनको राज्यमा देवता बाहेक कोही पनि दुखित थिएन । देवताले दुःख पाउनु पर्ने कारण नै शत्रुता थियो । वाणसुरले शिवजीलाई भने निकै खुसी बनाएको थियो । ऊसँग हजार हात थिए । ऊसँग कोही लड्न अघि सर्न सक्दैनथे । एक दिन बाणासुरले हजार हातबाट ताली बजाउँदै ताण्डव नाच नाचेर शिवजीलाई निकै खुसी बनायो । देवताहरूमा वरदान दिनेमा शिवजीको नाम अग्रस्थानमा आउँछ । थोरै प्रार्थना तथा भक्ति गर्नेहरूलाई पनि ठुला ठुला वरदान दिने शिवजीले वाणसुरलाई वर माग भन्नुभयो । वाणसुरले पनि पुत्र र गण सहित मेरो र सोणितपुरको संरक्षणको लागि मसँगै बस्नुहोस भन्ने वर माग्यो । शिवजीले पनि तथास्तु भन्दै सोडितपुरमा आएर बस्न थाल्नुभयो ।

यो संसारमा जो कोही किन नहोस् ऊ धन–मत्त, बुद्धि–मत्त र बल–मत्त हुन्छ । वाणसुरमा सबै चिज थिए । बुद्धिले काम गर्न छाडो र ऊ बलकै कारणले गर्दा अति मत्त भयो । पुन उसले शिवजीलाई खुसी तुल्याउनको लागि ताण्डव नृत्य गर्यो । शिवजी खुसी हुनु भयो र शिवजीले उसका मनका धारणा सुन्ने इच्छा जाहेर गर्नुभयो । यतिवेलासम्म वाणसुरमा बलको अहमकारले ठुलो स्थान लिइसकेको थियो । उसले शिवजीसँग ‘आफ्ना हजार हात प्रयोगमा आउन सकेनन् । हजुर सिवाय अरु कुनै पुरष पनि मसँग लड्ने योग्य मानिस भेटिएन । त्यसो हुँदा यात त यी हात छिम्लिउन् या यी हातले हजारौं प्रकारका शत्रुका हात गिराउन सकियोस् । मेरो यही इच्छा छ ।’

अहमताको फल कहिल्यै राम्रो हुँदैन । शिवजीमा यस्तो वरदानको माग भएकोमा रिस उठ्यो । शिवजीले पनि वाणसुरलाई भन्नुभयो – ‘तँ महादानी बलीको पुत्र होस् । तँ अब सबै दानवभन्दा नीच मतिमा जाँदैछस् । शान्तिमय संसारको रचनाको अलवा तैले विध्वंशको बाटो अङ्गाल्दै छस् । तैले मसँग यस्तो वर माग्नु उचित होइन । तँ मेरो सबैभन्दा प्यारो भक्त हुँदा हुँदै पनि तेरा भुजा छिमलिन सकिने मानिस छ भन्न करै लाग्यो । त्यसो हुँदा तेरा भुजा छिमलिने समय आइसकेको छ । तेरो यस्तो योद्धासँग युद्ध हुने छ जस्ले एक एक गरेर तेरा भुजा छिमल्ने छ । यो युद्ध कहिले होला भन्लास तेरो शीरमा फहराएको मयुरध्वजा हावा नलागि कन खस्ने छ । यति वेला सोच्नुकी ठुलो युद्ध हुने छ र लड्नको लागि तयार हुनु ।’

शिवजीको यस्तो श्राप प्राप्त गरेको वाणसुरले निकै ठुलो वरदानको रूपमा लियो ।अहम्ताले भरिएको वाणसुरमा यसको नतिजा के निस्कने छ भन्ने उसलाई थाहै भएन । ऊ निकै खुसी भयो र शिवजीमा भव्य प्रार्थना गर्छ र फर्कन्छ । वाणसुर युद्धको लागि तयार हुन्छ । ‘मँसँग को योद्धा कुन देशबाट अउँछ र म त्योसँग लड्न पाउँछु भन्ने सोचमा ऊ पर्खिरहन्छ ।

यात पौराणिक कालमै होस् या आजको समयमा नै होस् कुनै देशको राजा होस् या कुनै मानिस नै किन नहोस् झगडा गर्न र लडाइँ गर्नको लागि तत्कालीन कारण चाहिन्छ । त्यो युद्ध गर्न पर्ने कारणमा वाणासुरकै छोरी उषा नै कारक बन्दछिन् । वाणासुरकी उषा नाम गरेकी छोरीले वैशाखको महिनामा माधवको पूजा गरेर मांगालिक शृङ्गारबाट सुसज्जित भएर आफ्नो गोप्य अन्तपुरमा सुतिरहेका समयमा उनमा स्वप्न दोष हुन्छ । कुमारी छँदैमा उनले एक दिन सपनामा परम सुन्दर अनिरुद्धसँग आफ्नो समागम भएको देख्छिन् ।

यो रोमान्समा उनी निकै आकर्षक हुन्छिन् र कराउँदै प्राणप्यारा तिमी कहाँ छौ भन्दै व्युझिइन् । पूराणमा भनिएको छ यो उषा र अनिरुद्धको मिलन पनि पार्वतीकै कृपाबाट भएको हो । स्वप्नका राजकुमारलाई कसरी भेट्ने भन्दै उनी प्रेममा विह्वल हुन्छिन् । उनका सखीहरूले उनलाई सम्झाउँछन् तर उनी कुनै हालतमा पनि सम्झिदिनन् । कुमारीत्व नष्ट भएको धारणा सखीसँग राख्छिन् । सखीहरूले स्वप्नदोषको कारणले क्मारित्व नष्ट हुँदैनभन्दा पनि उनको मनले शान्ति पाउँदैन । यो सपनाका सुन्दर व्यक्तिको बारेमा उषाले चित्रलेखालाई कसरी भेट्ने भनी बोलाउँछिन् । न नामको थाहा न ठेगानाको नै थाहा कसरी पत्ता लगाउने भनी चित्रलेखाले उषालाई सम्झाउँछिन् तर उषाले स्वप्नको चित्तचोरलाई चित्रलेखाले भेट नगराइदिए मृत्युवरण गर्ने भनेपछि चित्रलेखाले विभिन्न व्यक्तिको चित्र बनाइन् र उषालाई देखाइन् । उषाले अनिरुद्धको चित्र देखेर सपनामा देखिएका युवक यिनै हुन् भनेपछि चित्रलेखाले यी श्रकिृष्णका नाति हुन् भन्ने जानकारी हुन्छ । चित्तचोरको चित्रबाट पहिचान भएपछि सोडितपुरदेखि द्वारकामा गएर ल्याउनु पनि त्यति सहज नभएको कुरा चित्रलेखाले उषालाई भन्दछिन् । उषाले तिमी योगिनी भोगिनी भएकोले सम्मोहन अस्त्रवाट अनिरूद्धलाई मसँग पुर्याइदिनै पर्छ भनेपछि चित्रलेखा द्वारकापुरीमा पुग्छिन् र सुतिरहेका अनिरुद्धलाई योगसिद्धिको बलमा उनलाई बोकेर शोणितपुरमा लिएर आउँछिन् । गन्धर्व विवाह गरेर दुवै आनन्दमा रम्न थाल्छन् ।

उषा निकै खुसी भएर अनिरुद्धसँग विहार गर्नु र उषाले देखाएको प्रेममा परी अनिरुद्धले आफूले आफूलाइनै विर्सेका हुन्छन् । दुुईको यो समागमले गर्दा उनको शरीरले तथा चालचलनले यसलाई प्रष्ट पारिसकेको आभास हुन्छ । यो कुरा पालेले वाणासुरमा राजकुमारीलाई कसैले उपभोग गरिरहेको कुरा जाहेरी गर्छन । वाणासुर यो खबरले आश्चर्य चकितपर्छ ण्। छोरीको महलमा पुग्यो र अनिरुद्धले छोरीसँग पासा खेलिरहेको देख्यो । अनिरुद्धको बल दाँज्न दशहजार फौज पठायो । अनिरुद्धले पनि वाणासुरलाई सेना सहित आएको देखेर एउटा ठुलो परिघ लिएर उभिए । अनिरुद्धले वाणसुरका सेनालाई परास्त गर्दा वाणासुर रिसायो । ऊ आफै लड्न आयो र नागपासले बाँध्यो ।

उषा निकै रोइन् तर अरिुद्ध भने दृढ देखिन्थे । वाणसुर र रथ सहित अनिरुद्धले पल्टाई दिए पछि । वाणसुरले छल गरेर अनिरद्धलाई नाग पासले वाँध्यो र मार्न तयार भयो । अनिरुद्धलाई मार्न तयार भए पछि मन्त्री कुम्भाण्डले यसलाई मार्न नहुने मार्दा आफ्नै आत्मामा आघात पुग्छ । युद्धमा देखाएको पराक्रमको हिसावले हेर्दा यो विष्णु समान शक्तिशाली छ । हेर्दा यस्तो लाग्छ कि तपाईंसँग रिसाएर शंखचुडले यसलाई उत्तम तेजबाट बढाएको छ । सहासमा हेर्दा यसले शशीमौलिकीको समानता देखाएको छ । यसरी नागपासमा बाँधिएर पिंञ्जरामा बस्दा पनि पुरुसार्थमा नै डटेर रहेको छ र हामीलाई तृण समान सम्झिरहेको छ । राजा र मन्त्री बीच यसरी वार्तालाप भए पछि कुम्भाण्डले अनिरुद्धलाइै हार स्वीकार गर्न र क्षमा मागेपछि बन्धनबाट मुक्त भइन्छ भने । कुम्भाण्डका कुरा सुनेर अनिरुद्धले भन्दछन् कि तिमीहरूलाई क्षत्रीय धर्मको थाहा छैन । दीनता देखाएर युद्ध छाडी भाग्नुता मृत्युभन्दा पनि बढी कष्टदाइ हुन्छ । लडेर मर्नु नै उचित हुन्छ भन्दै वार्ता लाप हुँदा हुँदै आकाशबाणी हुन्छ ।

आकाशवाणीबाट वाणसुरलाई तँ बलीको छोरो होस् अलिकति विचार गरत तँ शिवजीको भक्त भएर यसरी रिसाउने होइन । तलाई थाहा छ शिव सबै प्राणीका ईश्वर हुन्रपरमेश्वर हुन् । संसार सबै उनैको अधिन छ । भगवान शिवले रजोगुण, तमो गुण,सत्त्वगुणको आश्रय लिएर ब्रह्मा, विष्णु र रुद्र रूपबाट लोकको सृष्टि, पालन पोषण र संहार गर्नुहुन्छ । शिवजी सर्व अन्तरयामी, सर्वेश्वर सबैका प्रेरक, सर्वश्रेष्ठ, विकार रहित, अविनाशी, नित्य, मायाधीस भएर पनि निर्गुण हुनुहुन्छ । यस पटक तिम्रो गर्वलाई शंकरले चकनाचुर पारिदिनुहुन्छ । त्यसो हुँदा तिमीले मनमा विचार गरेर स्वस्थ हौ । यति भनेर आकाशवाणी बन्द हुन्छ । वाणासुरले मार्ने विचार त छाड्यो तर नागपासबाट भने मुक्त गरेन । अनिरुद्धले दुर्गालाई स्मरण गर्दै नागपासबाट मुक्ति दिलाउनको लागि आउनको लागि आराधना गर्दछन् । अनिरुद्धको प्रर्थनाबाट खुसी भएर काली जेष्ठ कृष्ण चतुर्दशीको महारात्रिमा प्रकट हुन्छिन् र ती नागपासलाई ध्वस्त पार्दै आफ्नो मुड्कीको आघातबाट अलग्याई अनिरुद्धलाई बन्धन मुक्त गराएर, पुन अन्तपुरमा पुर्याएर काली अन्तर ध्यान हुनुहुन्छन र उषा अनिरुद्ध पूर्ववत विहार गर्न थाल्दछन् ।

आज युवाकवि मोतीराम भट्टको १५४औँ जन्मजयन्ती

काठमाडौं : राष्ट्रिय विभूति युवाकवि मोतीराम भट्टको १५४औँ जन्मजयन्ती आज नेपाल राज्यभर विभिन्न साहित्यिक कार्यक्रमको आयोजना गरी मनाइँदैछ । यस वर्ष कोरोना भाइरस सङ्क्रमण देशभर बढिरहेकाले औपचारिक कार्यक्रम भने आयोजना गरिएको छैन ।

विक्रम सम्बत १९२३ भाद्र कृष्णऔँसी अर्थात् कुशेऔँसीका दिन जन्मेर बिक्रम सम्बत १९५३ भाद्र कृष्णऔँसी अर्थात् कुशेऔँसीकै दिन उनको निधन भएको थियो ।

भट्टले आदिकवि भानुभक्तको जीवनी पहिलोपटक प्रकाशनमा ल्याएका थिए । भट्टका ‘भानुभक्तको जीवन चरित्र’, ‘प्रियदर्शिका’ नाटक, ‘पिकदूत’ खण्डकाव्यलगायत कृति चर्चित छन् ।