पूँजीवादले के गर्छ ?

–बलराम तिमिल्सिना

करोडौं जनाको पसिना 
लाख जनामा जम्मा गर्छ
लाख जनाको कमाई
हजार जनामा जम्मा गर्छ
र हजार जनाको पनि कमाई 
सयमा थुप्रो लगाउँछ 
पूँजीवाद, धनीलाई अझ बढी धनी
र गरीबलाई अझ बढी धनी हुने राज चलाउँछ ! 
पूँजीवाद, घरभित्र घरकैलाई लुट्छ
गाउँभित्र गाउँलेलाई नै लुट्छ
सहरभित्र सहरकैलाई लुट्छ
देशभित्र देशकैलाई लुट्छ
पृथ्वीभित्र पृथ्वीभरीकालाई लुट्छ !
धन लुट्नु, खुसी लुट्नु
स्वतन्त्रता लुट्नु, समानता लुट्नु
सार्वभौमिकता लुट्नु, हाँसो लुट्नु, आँसु पनि लुट्नु
रगत पसिना लुट्नु, झण्डा लुट्नु, नारा लुट्नु, सपना लुट्नु
तपाईको दिमागभित्र खेलिरहेको
कल्पना पनि लुट्नु
लुट्नु, लुट्नु र लुटिरहनु
पूँजीवादको जीवनचर्या हो !
लुट्न सजिलो होस् भनेर पूँजीवाद
तिमीलाई चुला चौकाबाट बजारमा बोलाउँछ
र बजारमा एक्लै पारेर लुट्छ ।
लुट्न सजिलो होस् भनेर
तिमीले यस्तो कपडा लगाउनू भन्छ
यस्तो श्रृङ्गार गर्नू भन्छ
यस्ता गहना लगाउनु भन्छ
चाड यसरी मन्नू भन्छ 
यसरी हिँड्नु, यसरी खानु 
यो यो खानु, यहाँ यहाँ खानु
यसरी हाँस्नु, यसरी रुनु, यसरी सोच्नु 
यसरी मस्कनु, यसरी छिल्लिनु
तिमीलाई जम्मै जम्मै कुरा सिकाउँछ ।
लुट्न सजिलो होस् भनेर
पुरुषलाई बलात्कारको तालिम दिन्छ 
पूँजीवादको गुँढबाट हुर्केपछि
हरेक पुरुष
कुनै न कुनै प्रकारको बलात्कार योग्य बन्छ
लुट्न सजिलो होस् भनेर
महिलालाई बलात्कृत हुन सजिलो बनाउँछ 
पूँजीवादको काँखमा हुर्केका 
अधिकांश महिलाहरू
कुनै न कुनै रूपमा 
र कुनै न कुनै स्तरमा बलात्कारमैत्री बन्न पुग्छन् ।
लुट्न सजिलो होस् भनेर
पूँजीवादले, आकर्षक आकर्षक स्वतन्त्रताको घोषणा गर्छ
आकर्षक आकर्षक माल र सेवाको 
आकर्षक आकर्षक विज्ञापन गर्छ
आकर्षक आकर्षक विज्ञापन गर्न
आकर्षक आकर्षक युवतीहरूलाई
आकर्षक आकर्षक पहिरनमा
आकर्षक आकर्षक चालढालमा
आकर्षक आकर्षक मस्काईमा
आकर्षक मञ्चमा प्रस्तुत गर्छ 
र हामी सबैलाई 
नैतिक तथा भौतिक, हरेक प्रकारले
एकै पटक टाट पल्टाउँछ !
पूँजीवाद, तपाईंलाई जरु नै नपरेको कुरालाई 
एकदम जरुरी हो झैं बनाउँछ 
तपाईंको भोक निद्रा खाइदिन्छ
र तपाईंलाई बजारमा डाक्छ 
एउटै मान्छेलाई, एउटै काम गर्ने कुरा 
सय पटक बेच्छ र माग्ने बनाएर छोड्छ ।
पूँजीवाद हामीलाई, दूध बेचेर कोक खान सिकाउँछ
स्याऊ बेचेर चाउचाउ खान सिकाउँछ 
किताब पढ्न छोडेर, नीला फिल्महरू हेर्न पल्काउँछ ।
पूँजीवाद, एक हातमा स्वतन्त्रताको झण्डा
र अर्को हातमा रक्तपातको तरबार बोक्छ
मुखमा मानव अधिकार 
र मन मनमा मानब बेचबिखन बोक्छ 
र हामी सबैलाई पालैपालो लुट्छ ।
पूँजीवाद इन्द्रजाल गर्छ
छोरालाई लुटिरहेको बेला, बाबु हाँसिरहने
छोरीलाई लुटिरहेको बेला, आमालाई थपडी बजाउने 
छिमेकीलाई लुटिरहेको बेला, छिमेकीलाई भोजभतेर गर्ने 
एउटा मजदूरलाई लुटिरहेको बेला
अर्को मजदुर मोबाइलमा हराइरहने बनाउँछ 
यसरी पूँजीवाद 
हामीभित्रको विवेक झिकेर लैजान्छ
र उपभोक्तावादी उत्तेजना हालिदिन्छ 
त्यसपछि हामी बजार धाउँने रोगको शिकार बन्छौं ।

सहयोगीको अर्को नाम ‘विनय प्रकाश मल्ल’

-दिपकराज भट्ट

डडेल्धुराबासीले समस्या पर्दा सम्झिने नाम हो विनय प्रकाश मल्ल । गरीब, बेसाहारको सहयोगीको रुपमा मल्ल परिचित छन् । जन्मभूमि डडेल्धुरा नेपाल भएका मल्लको कर्मभूमि जापान रहेको छ । 

मल्ललाई आफ्नो देशको माया, देशप्रतिको लगाव र नेपालप्रति निकै चिन्ता छ । विदेशमा बस्नेलाई मात्रै आफ्नो देश छाड्नु पर्दाको पीडा, चिन्ता र देशप्रतिको असीमित माया थाहा हुन्छ ।

आज सबैका सहयोगी बनेका मल्लको बाल्यकाल अभाव र संघर्षकै बीच गुज्य्रो । उनले विद्यालय पढ्दै गर्दा १५ वर्षको कलिलो उमेरमै बुवालाई गुमाए । हृदयाघातबाट बुवाको मृत्यु भएपश्चात परिवारको सम्पूर्ण जिम्मेवारी उनको काँधमा आयो । एकातिर पढाई अर्कोतिर पारिवारिक जिम्मेवारी उनको जीवन यसरी नै अघि बढ्दै गयो ।

उनले कक्षा १२ सम्मको पढाई नजिकै रहेको महेन्द्र माध्यमिक विद्यायबाट पूरा गरे । उनका अगाडि अनेकौं प्रकारका चुनौती आएपनि हरेक चुनौती र परिस्थितिलाई अवसरको रूपमा लिई अगाडि बढेका उनी हरेक उतारचढावलाई सहजरूपमा लिएर अघि बढे ।

मल्ल भन्छन्, “सानै उमेरमा काँधमाथि ठूलो जिम्मेवारी थपिएर होला जस्तोसुकै कार्य गर्न सक्छु भन्ने आत्मविश्वास बढ्दै गयो ।”

अहिले सफल व्यवसायीको रुपमा परिचित मल्ल कुनै समयमा प्रहरी सेवामा थिए । पारिवारिक आर्थिक समस्या र देशप्रतिको लगाबको कारण स्नातक पढ्दा पढ्दै उनी प्रहरीमा भर्ना भएका थिए । तथापी, मल्लले प्रहरी सेवाकै बीच त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट स्नातक पुरा गरे । 

मल्ललाई कानुनी विषय पढ्न निकै चाख थियो । जसका कारण उनले त्यसपछि नेपाल ल क्याम्पसमा एलएलबीसमेत अध्ययन गर्न भ्याए । तर, त्यहीबीच उनी प्रहरी सेवाबाट बाहिरिए । उनमा जीवनमा थप अन्य लक्ष्य भेटाउने हुटहुटी बढ्यो । 

६ वर्षे प्रहरी सेवाबाट २०६९ मा बाहिरिएका मल्ल इन्टरनेशनल जापनीज ल्याङ्ग्वेज एकेडेमी सेन्दाई जापानमा भर्ना भई १५ महिने जापानीज भाषा अध्ययन गरी तोहोकु कम्प्युटर कलेज सेन्दाई जापानमा दुई वर्षे इन्टरनेशनल बिजनेश कोर्ष अध्ययन गरे । यसपछि जापानीज कम्पनीमा ‘स्पेलिस्ट इन ह्यूम्यनिटी इन्टरनेशनल सर्भिसको’ भिसा प्राप्त गरी तीन वर्ष त्यहीँ कामसमेत गर ।

यतिबेलै उनको मनमा अरूको काम कहिलेसम्म गर्ने ? भन्ने प्रश्न उठ्न थाल्यो । “अब आफ्नै व्यवसाय गर्नुपर्छ भन्ने उद्देश्यले मैले व्यवसायको शुरुआत गरेँ । अहिले मैले आफ्नै मल्ल किंग्स कम्पनी लिमिटेड खोलेर जापान सरकारबाट बिजनेश भिसा प्राप्त गरी कम्पनी सञ्चालन गरिरहेको छु”, मल्ल भन्छन् । अहिले उनको कम्पनीमा जापानीज र नेपाली गरी थुप्रैले रोजगारी पाइरहेका छन् । 

आज मल्ल जापानका सफल व्यवसायी त हुन् नै सँगै उनले नेपालमा समाजसेवीको पहिचान पनि बनाएका छन् ।

उनको नाम पछिल्लो समयमा युवा पुस्ता माझ निकै लोकप्रिय बनेको छ । लोकप्रिय हुनुको कारण उनले दीन दुःखीलाई गरेको सहयोग हो । ‘मानिस ठूलो दिलले हुन्छ, जातले हुँदैन’ भने झैं विनय प्रकाश मल्लको मन पनि ठूलो छ ।

हिलो र माटोमा खेल्दै व्यवसायी बनेका मल्ललाई अहिले पनि विगतले झक्झकाई रहन्छ । विगतमा आफूले भोग्नु परेको दुःख र पीडा अरूले भोग्नु नपरोस् भन्ने उनी चाहन्छन् । त्यही कारण होला गरिबी तथा पीडामा परेकालाई उनले आर्थिक सहयोग गरिरहन्छन् ।

“मैले बिताएको जस्तो दुःखदायी जिन्दगी अरूले जिउनु नपरोस् भन्ने चाहन्छु । विपन्न, गरीब, अनाथ तथा दीन दुखी देख्दा मनले मान्दैन सहयोग गरन मन लागि हाल्छू”, उनी भन्छन् । 

विनय प्रकाश मल्लले सहयोग गर्छ होला भन्ने सुनेर होला अहिले धेरैको फोन आउने गरेको उनी बताउँछन् । उनले अहिलेसम्म लाखौं रुपैयाँ आर्थिक सहयोग गरिसकेका छन् ।

डडेल्धुराका धेरै स्कुलहरुमा अक्षयकोषको स्थापना, कसैलाई राशन, कसैलाई आर्थिक सहयोग त कसैलाई लत्ताकपडा दिनु उनको दैनिकी बनिसकेको छ । कोरोना महामारी उत्कर्षमा पुगेको समयमा पनि उनी पीडितको लागि सारथी बनेका थिए । डडेल्धुरामा रहेका मठ, मन्दिर, विद्यालय र कोरोनाको समयमा अक्सिजन गरिद गर्न सहयोग गरेको उनी बताउँछन् ।

कथा : रंग बदलिएपछि...

–इन्द्रकुमार श्रेष्ठ ‘सरित्’ 

रुँदारुँदै निदाएको बालखा छोरो प्रत्युषको मुहार हेरेर प्रीतमको मन कुुँडियो । कठै ! नतः यसले आमाबाट यथेष्ठ माया पाउँछ नतः म बाबुले नै पर्याप्त समय दिन सक्छु । हामी आमाबाबुको व्यस्त दिनचर्याले यसलाई कत्ति कहाली लाग्दो होला ? विद्यालयबाट घर फर्केपछि आमाबाबु दुबैलाई नभेट्दा यसलाई कत्ति न्यास्रो लाग्दो होला ? तर यी कुरा हर्षिकाको सामु गर्नुको कुनै अर्थ नै छैन । उनलाई घर, परिवार र छोरोको कुनै ध्याउन्नै हुन्न जबकि घरबाहिर चाहिँ उनी घरलाई कसरी स्वर्ग बनाउन सकिन्छ भनेर भाषण गर्छिन् । प्रीतमलाई अचम्म लाग्छ, मानिसले मुखले एउटा कुरा र व्यवहारमा अर्को कुरा कसरी गर्न सक्छ ? प्रीतमले हर्षिकालाई धेरैचोटि नसम्झाएको होइन तर, सकारात्मक परिणाम कहिल्यै आएन । प्रीतमले घडी हेर्‍यो रातको एघार बजिसकेछ । माघको ठिहीमा चिसो होला भनेर उसले हर्षिकाका लागि हटकेशमा खाना राख्यो । अनि भान्छा सफा गरिसकेपछि कोठामा आएर छोरोसँगै बिछ्यौनामा ढल्कियो । ऊ झपक्क निदाएको मात्र रहेछ ढोका ढकढकाएको चर्को आवाजले प्रीतम ब्यूँझियो । 

“कुम्भकर्ण जसरी कसरी सुत्न सक्या होला ?”, प्रीतमले ढोका खोल्नेबित्तिक्कै नशाको सुरमा हल्लिँदै हर्षिका कोठामा पसिन् ।

‘हर्षु, पार्टीबाट यसरी पिएर नआऊ छोरोमाथि नराम्रो असर पर्छ भनेर मैले तिमीलाई कत्ति सम्झाइसकेँ । तैपनि किन तिमी नसुनेझैं गछ्र्यौ ?”, प्रीतमले दुःखी मनले भन्यो ।

“चुप लाग, पाखे ! सोसाइटीमा कसरी बाँच्नुपर्छ भन्ने कुरा तिमी पाखेलाई के था’ ?” आँखै नखोली हर्षिका बडबडाइन् ।

“हो हो, सोसाइटीमा बाँच्न त तिमीजस्ती रक्सीको दासलाई मात्र आउँछ नि”, निदाएको छोरोलाई उठाउँदै प्रीतमले पनि व्यंग्य गर्‍यो र बाबुछोरा गएर अर्को कोठामा सुते ।

छोरोलाई विद्यालय पठाएपछि प्रीतमले कोठामा आएर हेर्दा हर्षिका अझै सुतिरहेकी थिइन् । उसले घच्घच्याउँदै हर्षिकालाई उठायो ।

“हर्षिका दश बजिसक्यो, उठ्नु पर्दैन ?”, प्रत्युत्तरमा हर्षिका हलचल नगरी सुतिरहिन् । प्रीतमले हर्षिकालाई हेरिरह्यो । उफ ! यस्ती मान्छे त नेतृ अरे ! नेतृ नै यस्ती भएपछि कार्यकर्ता कस्ता होलान् ? प्रीतमको ओँठमा व्यंग्यात्मक मुस्कान देखापर्छ । जसले आफ्नै घर सम्हाल्न जान्दैन उसले अर्काको घर के सपार्छ ? टेबलमा रहेको आफ्नो र हर्षिकाको तस्वीरलाई हेर्‍यो उसले । विवाह हुँदानहुँदै हर्षिकामा यस्तरी रातारात परिवर्तन आउला भन्ने पूर्वानुमान उसलाई कहाँ थियो र ? बाबुआमाको चर्को बिरोध हुँदाहुँदै पनि उसले अन्तरजातीय विवाह गरेको थियो । आपैmले रोजेको आफ्नो जीवन साथीमा प्रीतमलाई पूर्ण विश्वास थियो । तर, विश्वासको पाइन् चढ्दा नचढ्दै यसरी झर्ला भन्ने पूर्वाभास त्यसबेला कहीँ कतै थिएनन् ।

कार्यक्रमका लागि जोडतोडका साथ चलिरहेको संगीत अभ्यासका लागि ऊ घरबाट निस्कियो । घर शब्द सम्झिँदा पनि उसको छाती चरक्क चिरिएर आउँछ । आमाबाबु जतिसुकै रिसाए तापनि आफ्ना छोराछोरीको दुःख देख्नै सक्दैनन् भन्ने कुराको पछिल्लो ज्वलन्त उदाहरण बनिन् प्रीतमकी आमा । डेराको बसाईंमा छोरोले निकै दुःख पाएको सुनेपछि आमाबाट पाएको आर्थिक सहयोगले नै राजधानीमा उसले यो दुई कोठाको फ्ल्याट जोर्न सफल भएको थियो । तर, सन्तानको पीरमा दुःखी हुने त्यस्ती ममतामयी आमाकोे आगमन पनि सह्य हुुँदैन हर्षिकालाई जबकि आमा आउँदा जहिले पनि बुवाको नजर छलेर आउनुपर्छ भन्ने कुरा हर्षिकालाई राम्रैसँग थाहा छ । दुःखी मनले गह्रौं पाइला चाल्दै प्रीतम घरबाट निस्कियो ।

गायन कार्यक्रम सकिएपछि होटलको गाडीबाट प्रीतम घर फर्किँदा बिहानको तीन बजिसकेको थियो । बेलैले हर्षिकालाई उठाएर ऊ घरभित्र पस्यो । हर्षिकाले प्रीतमसँग झगडा गर्न सानोतिनो भूमिका बनाइसकेकी थिइन् तर, प्रीतमले हर्षिकाको कुरा सुने पनि नसुनेझैं गरेर अर्को कोठामा गएर सुत्यो । ऊ उठ्दा छोरो विद्यालय गइसकेको रहेछ । हातमुख धोइसकेर उसले भान्छामा गएर हेर्दा भान्छा चिसै रहेछ ।

“हर्षिका खाना किन नबनाएको ?”, प्रीतमले भान्छाबाटै सोध्यो ।

“तिम्रो लागि सधैं खाना ठीक्क पारिदिने म तिम्री नोकर्नी हो र ?”, हर्षिकाले च्याँठ्ठिदै जवाफ दिइन्, “खाने मन भए पकाऊ, खाऊ । नखाने भए मलाई के मतलब ?”

“तिमीलाई केसँग मतलब छ त ?” हर्षिकासामु आएर प्रीतमले सोध्यो, “तिमीलाई छोरोको चासो छैन, घरको वास्ता छैन, लोग्नेको मतलब छैन भने तिमीलाई मतलब चाहिँ के को छ, भन त हर्षिका ? तिमीले भन्न खोजेको के हो ?” हर्षिका योविधि श्वार्थी र रुखो भएको देख्दा त्यसैत्यसै जङ चलेर आयो प्रीतमलाई । हर्षिकाको कुराले साहै्र चित्त दुख्यो उसको ।

“मेरो अगाडि धेरै कराउने हैन है, चुप लागेर बस, बाउन बाजे । धेरै करायौ भने पुलिसमा गएर रिपोर्ट गर्दिन्छु यो बाउनले मलाई सधैँ कुट्छ , पिट्छ, दाइजो ल्याएन भनेर हेला गर्छ भनेर महिला आयोगमा गएर रिपोर्ट गरेर देखाई दिन्छु बाउनचरीलाई दिउँसै सपना । अनि था पाइएला बाउनबाजे, आटादालको भाउ”, आँखा नचाएर हर्षिकाले भनिन्, “ठूलो–ठूलो स्वर गरेर मलाई जित्न खोज्नु पर्दैन । अपमानको मुद्धा हालिदिऊ आयोगमा ? कि जाऊ अहिले नै प्रहरी चौकी र थुनाई दिऊ मलाई ठूलो स्वर गर्नेलाई ? बाउनबाजेले महिला नेतृको पावरलाई चिन्याजस्तो लागेन । होस् गर है, बाउनबाजे, होस् गर ।”

“आफ्नो लोग्नेसँग कसरी बोल्नुपर्छ भन्ने सोमत पनि छैन हगि तिमीलाई ?”, हर्षिकाको व्यवहारले साह्रै बिझायो प्रीतमलाई ।

“तिमी चुप लाग है मैले भन्द्या छु । मलाई धेरै रिस उठायौ भने अहिले आफ्नो केश आफैंले भुत्ल्याउँछु, आफ्नो अनुहार आपैmले चिथोर्छु र दोषजत्ति तिमीलाई लगाएर बाउनचरीलाई मैले थानामा थुनाउन नपरोस् । म आफ्ना्े अमूल्य समय तिमीलाई दालभात खुवाएर, नानी स्याहारेर र तिम्रो गनगन सुनेर बर्बाद पार्न चाहन्न । कहाँ त म सभासद हुन लागेकी मान्छे, मलाई नै हकार्छ यो बाउनचरी । ए गाँठे !” 

ओंठ लेप्र्याउँदै हर्षिका बाथरुमतिर लागेपछि प्रीतम पनि रिसले घरबाट निस्केर बिना उद्देश्य उद्यानमा गएर धुमधुम्ती बसिरह्यो । रिस मत्थर भएपछि ऊ घर पुग्यो र हर्षिकालाई सम्झाउन थाल्यो, “हर्षु, हाम्रो बिहे अघि त तिमी यस्ती थिइनौ । किन दिन दिनै तिमी यस्तो रुखो बोली र नसुहाउँदो व्यवहार गरेर मलाई दुःखी बनाउँछौ ? किन हाम्रो मायाको सानो संसारलाई भताभुुुुङ्ग पाछ्र्याै ?”, हातै जोडेर उभियो प्रीतम, “प्लिज हर्षु, यत्तिविधि कठोर नबन । आँखाको पर्दा खोल र बचाऊ आफ्नो गृहस्थी । गृहस्थीको धागो एक पटक चुँडियो भने फेरि जोडिन धेरै गारो पर्छ, हर्षु ।”

“भो भो, बाउनबाजे । नाटक गर्नु पर्दैन । घरको चार दिवारीमा मलाई थुनेर दासी बनाउने सपना नदेख । म चरीझैं भूरुरु उड्न चाहन्छु । स्वतन्त्र भएर बाँच्न चाहन्छु । नकज्याउ उड्ने मेरा रहरहरु नत्र त्यसको परिणाम राम्रो हुने छैन ।” विषालु हाँसो ओँठमा नचाएर बोल्दा पनि हर्षिकाको मुहार कठोर देखिन्थ्यो । त्यसपछि प्रीतम केही बोल्न सकेन । ढुुंगाको सालिक बनेर ऊ जहाँको त्यहिँ उभिरह्यो ।

हिजोसम्म त ऊ यस्ती थिइन । सोझी, मितभाषी र स्नेहालु थिई । तर, आज बातैपिँच्छे उसलाई होच्याउँछे, थानामा थुनाउने धम्की दिन्छे । के मैले उसँग विवाह गरेर कुनै अपराध गरेँ त ? समाजले दलित भनेर हेप्ने परिवारकी उसलाई मैले जीवन संगिनी बनाएँ । तर, किन उनी कहिल्यै मेरी जीवन संगिनी बन्न सकिनन् त ? आफ्नो गायन प्रस्तुतिमा पनि उसले आपूmलाई एकाग्र राख्न सकेन । उसलाई घरको कलहले पछ्याउन छाडेन । यही घर बसाउन मैले आफ्नो घर छाडेँ, परिवार छाडेँ, समाज छाडेँ र सम्पूर्ण इष्टमित्र छाडेँ । तर जसका लागि मैले यत्तिका त्याग गरेँ, हजारौं विरोध सहेँ, आज ऊ नै मसँग पौंठेजोरी खेल्न खोज्छे । आमाबाबुको कुरा नमानेर मैले कतै ठूलै भूल त गरिन ? अचानक छातीभित्रबाट आगोको ज्वाला उठेर पोलेको अनुभूति हुन्छ प्रीतमलाई र माघको ठिहीमा पनि उसको शरीर पसिनाले लफक्कै भिज्छ ।

छोरालाई विद्यालय जान ढिलो होला भनेर प्रीतमले हतार–हतार खाना पकाएर खुवायो । छोरोलाई विद्यालय पुर्‍याएर प्रीतम घर फर्कियो । तर त्यत्तिविध्न काम भ्याइसक्दा पनि हर्षिका सुतिरहेकै थिइन् । सुतिरहेकी हर्षिकालाई अघाउञ्जेल नियाल्यो प्रीतमले । अचेल होटलमा गाएर पनि उसले राम्रै आम्दानी गरेको छ । पैसाको अभाव हुन दिएको छैन उसले हर्षिकालाई । हो, आफ्नो आम्दानीको सानो अंश उसले आफू जोडिएको पेशागत संगठनलाई लेबीका रुपमा बुझाउने गरेको छ । कहिलेकाहीँ पेशागत हक र अधिकारका लागि रातो झण्डा बोकेर ऊ पनि सडकमा ओर्लिन्छ । प्रीतमका यी कृयाकलापले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरुपमा हर्षिकालाई हानीनोक्सानी केही गरेको छैन । तैपनि प्रीतमले हसिँया र हथौडा भएको रातो झण्डा बोकेको हर्षिकालाई पटक्कै मन पर्दैन जबकि प्रीतमका ती कृयाकलाप मन नपराइनुका उपयुक्त कारण र जवाफ पनि उसँग छैनन् । तर यही विषयको हाँगा समाएर उनी त्यसै त्यसै रडाको मच्याइरहन्छिन् र घरलाई रणसंग्राम बनाएर प्रीतमको मन मस्तिष्कलाई घाइते बनाइरहन्छिन् ।

“उठ हर्षु !” सस्नेह हर्षिकाको केशराशी मुसार्दै प्रीतमले भन्यो, “धेरै भयो हामीले सँगै बसेर खाना नखाएको । उठ, नत्र जाडोले खाना छिट्टै सेलाउछ ।”

“थुक्क खाते, पाखे, बाहुन”, उठेर अचानक जंगिन थालिन् हर्षिका, “मलाई एकछिन आनन्दले सुत्न नदिने बाहुन । आज तँलाई नमारी छाड्दिन ।” हर्षिकाले उग्र रुप लिएर प्रीतमको गालामा एक थप्पड लगाइन् । किंकर्तव्यविमूढ जड भएर ठाउँको ठाउँ उभिरह्यो प्रतीक । उसलाई विश्वास नै लागेन हर्षिकाले उमाथि हात उठाई भनेर । ऊ स्तब्ध भयो, वाक्य फुटेन उसको । तन्द्रामाझैं उसले ट्वाल्ल परेर हर्षिकालाई हेरिरह्यो ।

“लाटाले पापा हेरेझैं के हेर्‍या नि मलाई, तेरिमा साले, बाहुन ।” प्रीतमलाई अभैm झम्टिउँ लाझैं गरिन् हर्षिकाले ।

“हर्षिका !” प्रीतमको हुँकारले पुरै घर गुञ्जियो, “अब पुग्यो हर्षिका । दिस इज टु मच । गेट आउट, गेट आउट फ्रम माइ हाउस । अब म अरु सहन सक्दिन । आजदेखि तिम्रो र मेरो बाटो अलग । जहाँ जान मन लाग्छ जाऊ, जहाँ रिपोर्ट गर्न मन लाग्छ गर । बट लिब माई हाउस, राइट नाउ ।”
“प्री..त...म !” प्रीतम उग्र रुपले रिसाएको देखेर अलि हच्किएकी हो कि झैं देखिइ हर्षिका ।

“अब अरु म केही सुन्न चाहन्न । आफ्नो सामान उठाऊ र गैहाल यहाँबाट । छोरोको त तिमीलाई वास्तै छैन त्यसैले पीर नगर, छोरोलाई म पाल्छु । अब तिम्रो र मेरो एउटै साइनो छ —पारपाचुके । तर तिमीजस्तो निर्दयी र विवेकहीन छैन म । त्यसैले अदालतले निर्णय गरे पनि नगरे पनि यो घर र यहाँ भएको श्री सम्पत्ति जम्मै म तिमीलाई नै दिन्छु । तर, अब तिमी र म एउटै छतमुनि बस्न सक्दैनौ । त्यसैले अहिलेलाई यहाँबाट गैहाल र जीवनमा मलाई तिम्रो अनुहार कहिल्यै नदेखाउनु ।” हर्षिकाको पाखुरामा समाएर घर बाहिर निकाल्यो प्रीतमले । हर्षिकाको मुखैमा ढोका लगाएपछि छोराको तस्बीर सस्नेह सुम्सुम्यायो प्रीतमले र तस्वीरसँग बात मार्दै भन्यो, “प्रत्युष । मेरो छोरा । जीवनमा तिमी अर्को प्रीतम कहिल्यै नबन्नुु बरु देशको एक असल नागरिक बन्नु । अँध्यारोमा हराउनेहरुका लागि तिमी उज्यालो बन्नु ।”, त्यहीबेला कुनै विशिष्ट व्यक्तिलाई दिइएको सलामीमा हुनुपर्छ, तोप पड्केको आवाज आइरहेको थियो । धडाम्म...धुम्म...धडाम्म...।

गहना खोज्ने जात्राका लागि बूढानीलकण्ठ–शङ्खमूलवासीलाई निमन्त्रणा

काठमाडौंः हाँडीगाउँस्थित गहना पोखरीमा गहना खोज्न गरिने जात्राका लागि बूढानीलकण्ठबाट शङ्खमूलसम्मका स्थानीयलाई निमन्त्रणा गरिएको छ । 

काठमाडौं उपत्यकाका अन्य स्थानमा पाहाँचह्रेका साथै घोडेजात्रा पर्व मनाए पनि हाँडीगाउँ क्षेत्रमा भने यो पर्व मनाइँदैन । हाँडीगाउँमा भने लुकुमाद्य : कारुपमा लुकाएर राखिएको देवतालाई निकालेर मंगलबार पूजा आराधना गरिने परम्परा रहेको काठमाडौं महानगरपालिका–५ का अध्यक्ष बीरेन्द्र प्रजापतीले जानकारी दिए । 

आजको एक हप्तामा हाँडीगाउँमा लिङ्गो उठाइन्छ । लिङ्गो उठाएको एक हप्तापछि गहनापोखरीमा गहना खोज्ने जात्रा गर्ने गरी सबै तयारी गरिएको जानकारी पनि उनले बताए । जात्राका लागि पुजारी समूह, बाजा बजाउने समूहलगायतले भूमिका निर्वाह गर्नेछन् । डङ्गोल, प्रजापतिलगायत जातिको पनि जात्रामा फरक–फरक भूमिका हुने गरेको छ । जात्राका लागि बाजा, बत्तीलगायत व्यवस्थित गरिने वडा सदस्य विजयप्रकाश कर्माचार्यले जानकारी दिए । 

जात्राका नाममा रहेको गुठी जग्गा बेचिएपछि जात्राका लागि महानगरपालिकाले पनि सहयोग गर्ने गरेको छ । गुठी संस्थानबाट पूजा सामग्री र बलि सामग्रीको व्यवस्था हुने गरेको वडा कार्यालयले जनाएको छ । हाँडीगाउँ काठमाडौं उपत्यकाकै पुरानो सहर भएकाले पर्यटकीयरुपमा यसको विकास गरिने भएको छ । 

महानगरपालिकाको ११औँ नगर परिषद् बैठकले हाँडीगाउँलाई पूर्वलिच्छविकालीन सहरकै स्वरुपमा विकास गर्न विभिन्न गतिविधि गर्ने निर्णय गरेको पनि वडाध्यक्ष प्रजापतीले बताए । महानगरपालिकाले हाँडीगाउँका विषयमा छुट्टै कार्यविधि बनाउन लागेको जनाइएको छ ।
 

दशबुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै नेपाल–भारत साहित्य महोत्सव सम्पन्न

विराटनगरः दशबुँदे विराटनगर घोषणापत्र जारी गर्दै तीनदिने नेपाल–भारत साहित्य महोत्सव सम्पन्न भएको छ । 

विराटनगर महानगरपालिका र भारतको मेरठस्थित क्रान्तिधरा साहित्य अकादमीको संयुक्त आयोजनामा विराटनगरमा जारी महोत्सव आइतबार औपचारिकरुपमा सम्पन्न भएको हो । नेपाली साहित्य पुस्तक हिन्दीमा र हिन्दी साहित्यका पुस्तकलाई नेपालीमा अनुवाद गरी दुवै देशको साहित्यलाई एक–अर्को देशमा प्रवर्द्धन गर्नेसहित १० बुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै महोत्सव सम्पन्न भएको छ । 

त्यस्तै महाभारतकालीन राजा विराटको दरबारलाई महाभारत सर्किटसित जोड्ने विषयमा पुरातात्विक विभाग र इतिहासकारसित समन्वय गरेर थप अध्ययन अनुसन्धान गर्ने जारी घोषणापत्रमा उल्लेख छ ।

आगामी महोत्सवमा दुवै देशका विश्वविद्यालय, कलेज र विद्यालयमा अध्ययन गर्ने युवा स्रष्टालाई बढीभन्दा बढी सहभागी गराइने, वार्षिक साहित्य महोत्सवबाहेक अन्य वर्षौंभरि दुवै देशमा विभित्र साहित्यिक कार्यक्रम आयोजना गर्ने र एक–अर्का देशमा आमन्त्रण गर्ने, युवा साहित्यकारलाई प्रोत्साहित गर्नेलगायत घोषणपत्रमा उल्लेख छ । 

विराटनगर महानगरपालिकाका मेयर नागेश कोइरालाले साहित्य महोत्सवको समापन गर्दै भाषा, साहित्य, कला र संस्कृतिका माध्यमबाट दुई देशबीचको सम्बन्ध बलियो बनाउन भूमिका खेल्ने बताए । उनले आफू महानगरको नेतृत्वमा आएदेखि नै साहित्य महोत्सव गर्ने योजना बनाएको सुनाए । 

आगामी दिनमा थप व्यवस्थित र वृहत कार्यक्रम गर्ने उनको भनाइ थियो । ‘भौतिक विकासलाई मात्रै हामीले विकासका रुपमा लिने गरेका छौँ, भौतिकसँगै भाषा, साहित्य, कला र संस्कृतिको पनि विकास हुनुपर्छ । त्यसो भयो भने मात्रै समृद्धि र संस्कारयुक्त समाज निर्माण हुन्छ’, प्रमुख कोइरालाले भने ।

नेपालका ७ वटै प्रदेशसहित भारतका सबै राज्यबाट प्रतिनिधिमूलक तीन सय ५० भन्दा बढी साहित्यकारको सहभागिता रहेको थियो ।  महोत्सवमा कृति विमोचन, विभिन्न विषयमा बहस, अनुवाद साहित्यमाथि विमर्श, बहुभाषी गजल, मुक्तक, चारु, लघुकथा र कविगोष्ठीसमेत भएको थियो ।

महोत्सवमा दुई सय ५० भन्दा बढीले सिर्जना वाचन गरेका थिए । अग्रज साहित्यकार विवश पोखरेलको अध्यक्षतामा भएको समापन कार्यक्रममा वरिष्ठ साहित्यकार दधिराज सुवेदी, मेरठ अकादमीका अध्यक्ष डा. विजय पण्डित, चेतना संरक्षण प्रतिष्ठानकी अध्यक्ष गङ्गा सुवेदी, वरिष्ठ साहित्यकार डा. घनश्याम न्यौपाने परिश्रमी, पोखराका साहित्यकार बलराम उपाध्याय रेग्मी, भानु कला केन्द्रकी अध्यक्ष माया पौडेल, कार्यक्रम संयोजक देवी पन्थी, चन्द्रागिरि साहित्य प्रतिष्ठान काठमाडौं अध्यक्ष जनार्दन अधिकारी धड्कन, साहित्यकारसमेत रहेका महानगर प्रमुखका प्रेस सल्लाहकार मीनकुमार नवोदित, सार्क कल्चरल सोसाइटी नेपालका अध्यक्ष राजेन्द्र गुरागाईँ, कवि गोकुल अधिकारीलगायतले भौगोलिक सीमाले नेपाल र भारतलाई विभाजित गरे पनि कला, साहित्य र संस्कृतिले जोडेको बताएका थिए । उनीहरुले विराटनगर महानगरले भाषा, साहित्य, कला र संस्कृतिलाई महत्व दिएको भन्दै प्रशंसासमेत गरेका थिए । रासस

कविता : मृत्यु दिवस मनाउने छु

–त्रिपुरा खरेल

आज ! तिमी जन्मेको दिन
यसपालि मैले तिम्रो जन्मदिन मनाइन
समयले तिमीलाई यो धर्तीमा फाल्दा
थोरै समयको लागि कतैबाट 
पैँचो मागेर ल्याएका तिम्रा दिनहरूले
तिमीलाई ब्याजसँगै लिएर गएपछि
मलाई तिम्रो जन्मदिनको रहर भएन
मेरा दृष्टिले तिमीलाई खोज्दै लाँदा
दृश्यमा तिमी ओझेल परिछौ
तिमीले हिँडेको बाटो घरिघरि नियाल्छु
अन्त्यहीन बाटोलाई चोट लागेर
थिलथिलो अवस्थामा पनि बौरिएको देख्छु
तिमीले सास फेर्ने गरेको हावालाई
प्रदुषणमा पनि बाँचेको पाउँछु
तिमीलाई न्यानो दिने घामलाई
आकाशमा उस्तै देदीप्यमान देख्छु
चन्द्र ताराहरूलाई आँखाले भ्याएसम्म हेर्छु
तिनीहरूले प्राणीलाई गिज्याएझैँ लाग्छ 
मर्ने दायरामा श्वासप्रश्वास लिने पर्दारहेछन्
त्यसैले होला रुखहरू दिनहुँजसो मारिन्छन्
शिकारी काल दिनौँ विचरण गर्न छोड्दैन
काल किन मर्दैन ? लाग्छ त्यो पनि मर्नु नि
अर्कालाई मार्नेहरूको ठूलो छाती देख्छु
आमा ! तिमीलाई समयले खाएको दिनदेखि 
जन्मिएर बास बसेका तिम्रा दिनहरू
अब मलाई मनपर्न छोडे 
तिमी बिदा भएको त्यो दिन 
तिमीले सांसारिकता त्यागेको दिन
तिम्रो उन्मुक्ति दिवस पनि हो
त्यसैले आमा ! मैले तिम्रो जन्मदिन मनाइन
बरु तिमीले धर्ती त्यागेको अविस्मरणीय दिनमा
अब म तिम्रो मृत्यु दिवस मनाउने छु ।

लघुकथा : जेठी बुहारी

–मधुसूदन अधिकारी

मुक्तिनाथ आफ्नी श्रीमतीसँग खुसीसाथ आफ्नो सेवा निवृत्त जीवन बिताइरहेका थिए । उनका तीन भाई छोराहरू आ–आफ्ना श्रीमती लिएर विभिन्न सहरमा बसेका थिए । चाडपर्व आदिमा तिनै भाई छोरा बुहारीहरु आमा–बाउसँग भेटघाट गर्न आउँथे । चाडपर्वमा परिवारका सबै सदस्यहरु एकैसाथ भेला भएर फुर्ती आनन्दले आमा–बाउसँग बस्थे ।

एकदिन मुक्तिनाथकी श्रीमतीको हृदयघात रोगले मृत्यु भयो । दुःखको खबर पाएर तीनै भाई छोराहरु र तिनै बुहारीहरु दौडि आए ।

आमाको कामक्रिया नहुन्जेलसम्म सबैजना एकैसाथ थिए । अन्त्येष्टी क्रियाक्रम सकियो सबै आ–आफ्नो कर्म स्थानमा जानुपर्ने भयो ।

जेठी बुहारीले कुरा उठाई, “बाबा, अब यहाँ एक्लै कसरी बस्ने ? हजुर हामीसँगै जाउ ।” मुक्तिनाथ बुहारीलाई भन्छन्, “हैन बुहारी मलाई यही छोडिदेऊ, तिमीहरूको आमाले कति कष्ट गरी यो घर जोडेकी थी । मलाई भन्थी घरको ख्याल राख्नु । आमाको केही समानहरू छ तिमीहरू आपसमा सेयर गर । अहिले यो सबै ख्याल गर्न सक्नेछैनौं ।” 

यति भन्दै अल्मिरीबाट केही ल्याई दिए । मखमलको झोलामा एउटा निकै सुन्दर सुनको गहनाहरु थियो । त्यहाँ धेरै सुन्दर सुनको चेन भएको पुरानो नाडी घडी थियो । सबैजना यस्ता सुन्दर चीजहरूको मायामा परे । कान्छो छोराले उत्साहपूर्वक भन्यो, “आमाले सरितालाई यो घडी दिन चाहन्थिन् ।”

मुक्तिनाथ नरम स्वरमा भन्छन्, “अनि मैले तिमीहरूलाई सबै कुरा बराबर दिएको छु । यी दुई चीजहरूसँग उनको धेरै लगाव थियो । उनी कहिलेकाहीँ धेरै चासोका साथ बाहिर निकाल्थिन् । अब म यी तीनै बुहारीलाई समान भाग गरिदिन्छु ।” 

सबैले एकअर्काको अनुहार हेर्न थाले र माइलो छोराले ठूलो आक्रोशका साथ भन्यो, “यो सजावट मीरालाई दिने कुरा आमाले गर्नुहुन्थ्यो ।”

मुक्तिनाथ मनमनै सोचिरहेका थिए कि, “जेठी बुहारीलाई के दिऊँ ?” सायद उसको विचार जानेर होला, “बाबा, तपाईं सायद मेरोबारेमा सोचिरहनुभएको छ, हजुरले गहना मीरालाई दिनुहोस् र सरितालाई नाडी घडी आमाले पनि त्यस्तै चाहन्थिन्” जेठी बुहारीले भनिन् । 

“तर नन्दिनी, तिमीलाई के दिऊँ...मैले बुझिनँ ?”

“तपाईंसँग एउटा अर्को बहुमूल्य चीज छ र आमाले मलाई मात्र दिन चाहन्थिन् ।”

अचम्मले सबैको मुख खुला रह्यो... । दुबै बुहारीहरु निकै रिसाए । अब कुन बाकस खोल्ने सबैको अचम्म र अप्ठ्यारो महसुस गर्दै जेठी बुहारीले मुस्कुराउदै भनिन्, “बाबा तपाईं आफैं सबैभन्दा अनमोल हुनुहुन्छ । पोहरको साल म दशैंमा आउँदा आमाले मलाई भन्नुभएको थियो, “म मरेपछि बाबाको हेरचाह गर्ने जिम्मेवारी तँलाई सुम्पिन्दैछु, राम्रो ख्याल राखेस, बाबाले दुःख पाउँनु भयो भने मेरो आत्मा रुन्छ र पछि तैँले दुःख पाउलिस्” भन्नु भएको छ । मलाई गर गहना केही चाहिँदैन हजुरको सेवा गर्न पाउँ । बाबा हजुर आमाको इच्छा पालन गर्नुहोस् र हामीसँग हिँड्नुहोस् ।”

कथा : प्रेमको हर्जना

–सत्या अधिकारी

चक्रपथको बस चढेँ । ‘जेष्ठ नागरिक’ लेखिएको सीटमा झ्यालपट्टी एउटी महिला थिइन् । आफ्नो पनि कपाल तील चामले भएकोले उनैको छेउमा बसेँ । उनी परिचित झैं लाग्यो मलाई । उनले बाहिर हेर्दा लुकेर उनको मुहार चिह्याएँ । सोधपुछ गरेँ । कुराकानीबाट थाहा पाएँ, उनी त मेरै माइती गाउँकी माइली दिदी पो रहिछन् । 

कम्ता राम्रा सिलाउँथे र उनका बा–अमाले हाम्रा लुगा ? उनी पनि स्वर्गकी अप्सरा जस्ती पो थिइन् उतिबेला । 

छक्क परेँ । समयको शक्ति देखेर । मान्छेलाई कस्तो बनाउन सक्नेरहेछ । कहाँ गयो होला उनको त्यो सौन्दर्य ? केले खायो होला त्यो मोटो शरीरको मासु ? ऐले त मात्र थियो अस्थिपञ्जर !

आफैँलाई धन्य लाग्यो । आफ्नो गाढा स्मरण शक्ति देखेर । प्रश्नका वर्षा गरेँ मैले उनीमाथि । अचम्म लाग्यो मलाई उनको यो अवस्था देखेर । मेरा हरेक जिज्ञासा मेटाउने क्रममा उनी उनकै विगतमा पुगिन् र भन्दै गइन् । म सुन्दै गएँ । 

“नानी ! बिर्सी सकेकी थिएँ उसलाई । अचानक “एक दिन जम्काभेट भयो । उसले चिनेन मलाई । तर, मैले चिने । उसको नाम मेरो हृदयमा खोपिएको थियो । बिर्सन नसक्ने गरी । “किरण बाबू !” भन्दै उसको नामै तोकेर बोलाएँ । झस्कियो ऊ । चिनोस् पनि कसरी ? मलाई नमस्कार ग¥यो । मेरा गालाका मुजा तन्किए उसलाई देखेर । उ हाँसेन । सिरियस भयो । एक मन रिस पनि उठ्यो उसँग र त्यो पापी समाजसँग जसले हाम्रो चोखो प्रेमको हर्जना नराम्रोसँग तिराएको थियो । अनि मलाई यो हालतमा पुर्याएको थियो ।”

हर्जना ? किरण ? समाज ? मेरो थुर्मी जत्रो दिमागले उनका कुराको भेउ पाएन । 

फेरि दिदीका सबै कुरा जान्ने रहर भयो । र भने, “अनि के के भयो त दिदी ?”

मेरा सबै खुल्दुली मेटाउन फेरि उनको रमाइलो अतीततिर पुगिन् उनी । 

“कति रमाइला थिए ती दिन् । नानी ! सम्झदा यो मन भरभर भएर आउँछ । बिष्टकाँ लुगा सिलाउँथे मेरा बा आमा । उनका एक्ला छोरा थिए किरण । सबैले हिरो भन्थे उनलाई । उनको रूपलाई हेरेर नाम जुरेको होला किरण जस्तो लाग्थ्यो मलाई पनि ।”

आफ्नो रूपको पनि वर्णन गर्न भ्याइन् उनले । “म पनि त कहाँ कम थिएँ र ? बाहुन काठाहरु सबै घुम्थे मेरा पछि, कात्तीके कुकुर झैँ । केटादेखि धोती पाटा फेर्ने बुढाहरुसम्म मेरो जवानीलाई हेर्दै ¥याल काढ्थे । अरुका गिद्दे नजरलाई कहिल्यै वास्ता गरिन मैले । मेरो नजर भने किरणतिर गाढेकी थिएँ । मलाई स्कुल पढाउने हैसियत थिएन मेरा बा आमाको । सपनाको कुरा । कहिल्यै रहर पनि गरिन मैले । तर, मेरै घरको बाटो गर्दै बाहुन गाउँका केटाकेटी स्कुल जान्थे । पहिला त मलाई उति चासो थिएन को गयो ? आयो ? भन्नेमा । तर, पछि चाहिँ त्यै मोरो किरण कति बेला आउला भन्दै आँखा गाड्न थालेको थिएँ ।”

उनले आफ्ना कहानी भन्दै गइन्, “मेरै बाले सिलाएको सेतो सर्ट अनि निलो पाइन्ट र बबी चप्पल पड्काउँदै हातमा किताब च्यापेर आउँथ्यो ऊ । म दौडेर कान्लाबाट हेरिरहन्थेँ उसलाई । ऊ बाटो नकटेसम्म हेर्थें । बेलुका ऊ फर्कंदा पनि त्यसै गर्थें म । सातो दस दिनसम्म त्यै क्रम चलिरह्यो मेरो । तर, उसले मलाई पटक्कै वास्ता गरेन । उ पढेलेखेको बाहुनको छोरो । म अनपढ दमिनी भनेर होला जस्तो लाग्यो । उसलाई सधैँ हेरेँ मात्र बोल्ने आँट गरिन । एकदिनको कुरा हो । मैले धेरै दिन बाटोमा कुरेको देखेर होला उसले सोध्यो, “किन तिमी सधैँ मलाई भेट्न यहाँ आउछ्यौ ?” म रातो पिरो भएँ । कतै गाली गर्ने पो हो कि भनेर । तर, उसले गाली गरेन । उल्टो “कति राम्री छौ है दिदी तिमी पो भन्यो । उमेरमा उ, मभन्दा कान्छो हो भन्थे मेरा बा । मलाई स्वर्गका राजा इन्द्र बोलेको जस्तो भयो उसको कुरा सुनेर । दुबैले दुबैको तारिफ गर्दै बिदा भयौं त्यो दिन । रात उसकै कल्पनामा बिताएँ । त्यसपछि हाम्रो भेट्ने क्रम पहिला भन्दा बाक्लियो । स्कुलबाट आउँदा मलाई मिठाई र बिस्कुट ल्याइदिन्थ्यो । तिमी पनि पढ्न हिँड भन्थ्यो बिचरा मलाई । म पनि बनमा दाउरा घाँस गर्न जाँदा काफल, ऐसेलु, तिंदु र गोलकाँक्री ल्याइदिन्थेँ । मीठो मानेर खान्थ्यो किरण । कामै नपरे पनि बिष्टकोमा केही निहुँ पार्दै जान्थें म । उ पनि आउँथ्यो मेरो घरमा । वर्षेनी इलिम बजार लाग्ने गथ्र्यो, हाम्रो गाउँ भन्दा पर । यो वर्ष हामी दुबैले जात्रा हेर्न जाने निधो ग¥यौं । उ घरको एक्लो छोरो । जे भन्यो त्यै पु¥याउँथे उसका बा आमाले । मसँग पैसा नभए पनि उस्कै पछि लागेँ म । दिनभर जात्रा हे¥यौं, नाचगान भयो । गीत गाउन सिपालु थिएंँ म । नाच्न सिपालु रहेछ उ । नाच गीतको तालमा दिन ढलेको थाहै भएन हामीलाई । बाहुन गाउँका प्रधानपञ्च पनि उसँगै थिए । हाम्रो जोडीका ताल हेर्दै मक्ख थिए उनी । उमेरले पाको भए पनि खै किन हो ? त्यतिबेला हाम्रो जोडीलाई बाधक बनेनन् उनी । हामी दुबैलाई मनप¥यो ती पञ्चे बा । रात छिप्पिँदै गयो । उतै बस्नु पर्ने भयो । हाम्रो प्रेम पनि रातसँगै गाढा हुँदै थियो । गाउँका सबैभन्दा ठूूला पञ्चे बाले साथ दिएपछि हामीलाई केही कुराको डर लागेन । एउटा पालमुनि सुत्ने ठाउँ मिल्यो । बिस्तारै हामी दुईबाट एक भयौं । बिहान भयो । घर फर्कने तयारीमा थियौं हामी । हिजो अस्तिभन्दा आज मलाई किरणको माया झन् बढी लाग्यो । उसले पनि त्यसै भन्यो ।”

उनको रोमान्चित कुराले मलाई पनि काउकुती नलागेको कहाँ हो र ? फेरि सोधेँ, “अनि के–के भयो दिदी ?”

अघि भर्खरको त्यो हँसिलो मुहार एक्कैचोटि कुचुक्क भयो र लामो सुस्केरा निस्क्यो उनको घाँटी हुँदै मुखबाट । 

“मेरो त्यो खुशी धेरै बेर टिक्न पाएन । नतिजाको होसै नगरी गरेको कामले के राम्रो होस् ! त्यै महिनाबाट मेरो महिनाबारी बन्द भयो । उसलाई सुनाएँ । केही थाहा नभएको उ डरायो । आत्तियो । गाउँभरी हल्ला फैलियो । हाम्रो समस्या सबै थाहा पाएका पञ्चे बा, बेला–बेला आएर मलाई भन्ने गर्थे “उति बेला त हामीले पाल बिन्ती लाउँदा एक पटक छुन दिइनस् । अब हेर्दै जा के–के हुन्छ ?” उनको कुराले मेरो घाउमा नुन चुक छर्ने कामभन्दा अरु केही गरेन । आफ्नै आँखाले आफ्नो शरीर नदेख्ने गरी बढ्दै थियो मेरो पेट । आतिएँ म । मेरो जिवनमा १० रेक्टरको भुइँचालो गयो ।”

उनका कुरा सुन्ने मेरो मनमा भने त्योभन्दा ठूूलो भूूँईचालो गयो । म झसङ्ग भएँ । ला अब के हुन्छ ? भन्दै छिट्टै भन्न आग्रह गरेँ दिदीलाई उनका थप कुरा । बिचरी माईली दिदी भन्दै गइन्, “के भन्नू नानी ! मेरो सबै कहानी थाहा पाएको त्यो अपराधी पञ्चेले किरणको घरमा पानी बाराबार गरेछ । ऐलेजस्तो गर्भपतनका औषधि पनि पाइन्नथ्यो उतीबेला । पेटमा बच्चा छ । आमाको पिटाइ । अनि त्योभन्दा बढी दुख्ने बाउका बचन र टिमुरका काँढाभन्दा तिखा समाजका गिद्दे नजर । नौ महिना कसरी कटाएँ होला ?” भन्दै गइन् उनी । 

“महिना पुगेर घरमै छोरा जन्म्यो । कोहि खुशी थिएनन् । तर म चाहिँ किरणको छोरा जन्माएकोमा खुशी थिएंँ । काटीकुटी उ जस्तै थियो मेरो छोरा । मेरो छोरा जन्मेपछी त्यो गाउँको पञ्चेले कचहरी बोलाएर उनको बाउलाई हर्जना तिराएछन् र चोखिएछन् किरणका परिवार । आफ्नो अन्जानमा गरेको गल्तीले बाउको गैरी खेत बेचिएको र आफ्नो घरलाई समाजले अछुतो बनाएको पीडा सहन नसकेरै होला, किरण गाउँ छोडेर बेपत्ता भएको पनि सुनें । उखर्माउलो छुटेर आयो । बच्चाको न्वारनको दिन गाउँको पञ्चायतले पल्लो गाउँबाट सन्तेलाई बच्चाको बाउ बनाएर ल्याए । मलाई पनि उसैको जिम्मा लगाएर डांँडा कटाए । कहिल्यै नफर्कने प्रण गर्दै सन्तेसँग बाटो लागेँ म । आमा रुँदै आइथिन् । खै किन हो ? त्यतिबेला भने उनको माया बेस्सरी लाग्यो । तरै पनि सन्तेकै पछि लागेँ । किरणको छोरो अब सन्तेलाई बाउ भन्न थालिसकेको थियो ।”

“अनि सन्तेले तिमीलाई माया ग¥यो त दिदी ?” भन्ने मेरो प्रश्नको उत्तरमा बनावटी उत्तर थियो । “खासै दुःख दिएन । त्यो पापी समाजले झैँ । यतिका वर्षपछि उसको त्यो फुङ्ग उडेको अनुहार, फुलेको दारी, कपाल देख्दा मस्र्याङ्दी नदीझैँ उस्को माया उर्लेर आयो । रिस उठेन पट्क्कै उसँग । दुःख मलाई त्यो समाजले दिएको हो । किरणले त होइन झैँ लाग्यो । अनि मैले उसलाई चिनाउदै भने “म के त तिम्रो..... माइली ।” मेरो कुरा सुनेर उ झसङ्ग झस्क्यो । मानौ मैले झम्टन्छे झैं । एक छिन केही बोलेन । दुबै निःशब्द भयौँ । अनि उस्ले पनि आफ्ना पीडा पोख्न थाल्यो । धेरै इच्छुक थिएंँ म उसका कुरा सुन्न । बेला बेला दुई हात जोडेर माफ माग्दै भन्थ्यो । “हेर माइली ! मैले तिमीसँगै मेरो पढाइ पनि छोडेँ । सबथोक छोडेँ । मैले गरेको गल्तीले आज मलाई पोलिरहेछ भत्भती । केही गर्न सकिन जिन्दगीमा । पछाडी मात्र धकेलीरह्यो मलाई मेरो जिन्दगीले । कहिल्यै अगाडि बढने आँट आएन । जहिले तिमी र त्यो बच्चा हेर्ने आशामा तड्पी रहेँ । जहाँ जान्थेँ, त्यहाँ तिरस्कार मात्र पाउथेँ । बा–आमा र परिवारको माया अनि समाजमा मुख देखाउन लाज भएर सहरमा ज्याला मजदुरी गरेँ । बाको पैसाले हाम्रो घर चोखिएपछि घर गएँ । विवाह गरेँ । छोराछोरी पनि छैनन् । पश्चतापको तातो भुमरीमा पुु¥यायो हामीलाई हाम्रो अन्जानमा गरेको प्रेमले ।” धेरैबेरको कुराकानी पछि मेरो पनि एक्लो छोरो भनौ कि हाम्रो प्रेमको हर्जना भनौँ । टुप्लुक्क “आमा !” भन्दै आइपुग्यो । मेरो गालामा झरेका आँशुका धारा देखेर होला नरमाइलो मान्दै सोध्यो । “के भयो आमा ? किन रोएकी यसरी ? को हुनुहुन्छ उहाँ ? प्रश्नमाथि प्रश्न तेस्र्यायो छोराले ममाथि । धोतीको सप्कोले आँसु पुछ्दै भनेँ “बाबू ! तिम्रो मामाघरका बाहुन बा हुन् । ढोग ।” धेरै वर्षपछि खोजेको कुरा भेटेर होला किरणले हामी दुबैलाई अङ्गालोमा कस्यो । कहिल्यै नफुस्कने गरी ।”

उनका कुरा सुनीरहेकी मेरा आँखा पनि ओभाना कहाँ थिए र ? चेलीबेटीलाई माइतको कुकुर त प्यारो लाग्छ । उनी त हाम्रै माईती गाउँकी दुखको भवसागरमा डुबेकी बिचरी माइली दिदी । सारै माया लागेर आयो । सन्तेले राम्रैसँग पालेको कुरा उनको शरीर हेर्दै थाहा हुन्थ्यो । माइली दिदीका सबै कहानी सुनिसक्दा बसको खलाँसी भाईको ढयाक ढ्याक आवाजले हामी दुबैको ध्यान मोडियो । बस खाली भैसकेछ । दिदीको भाडा पनि मैले दिएँ र फेरि फेरि भेट्ने बाचा गर्दै हामी आ–आफ्नो बाटो लाग्यौं । 

कविता : मृत्यु दिवस मनाउने छु

–त्रिपुरा खरेल

आज ! तिमी जन्मेको दिन
यसपालि मैले तिम्रो जन्मदिन मनाइन
समयले तिमीलाई यो धर्तीमा फाल्दा
थोरै समयको लागि कतैबाट 
पैँचो मागेर ल्याएका तिम्रा दिनहरूले
तिमीलाई ब्याजसँगै लिएर गएपछि
मलाई तिम्रो जन्मदिनको रहर भएन
मेरा दृष्टिले तिमीलाई खोज्दै लाँदा
दृश्यमा तिमी ओझेल परिछौ
तिमीले हिँडेको बाटो घरिघरि नियाल्छु
अन्त्यहीन बाटोलाई चोट लागेर
थिलथिलो अवस्थामा पनि बौरिएको देख्छु
तिमीले सास फेर्ने गरेको हावालाई
प्रदुषणमा पनि बाँचेको पाउँछु
तिमीलाई न्यानो दिने घामलाई
आकाशमा उस्तै देदीप्यमान देख्छु
चन्द्र ताराहरूलाई आँखाले भ्याएसम्म हेर्छु
तिनीहरूले प्राणीलाई गिज्याएझैँ लाग्छ 
मर्ने दायरामा श्वासप्रश्वास लिने पर्दारहेछन्
त्यसैले होला रुखहरू दिनहुँजसो मारिन्छन्
शिकारी काल दिनौँ विचरण गर्न छोड्दैन
काल किन मर्दैन ? लाग्छ त्यो पनि मर्नु नि
अर्कालाई मार्नेहरूको ठूलो छाती देख्छु
आमा ! तिमीलाई समयले खाएको दिनदेखि 
जन्मिएर बास बसेका तिम्रा दिनहरू
अब मलाई मनपर्न छोडे 
तिमी बिदा भएको त्यो दिन 
तिमीले सांसारिकता त्यागेको दिन
तिम्रो उन्मुक्ति दिवस पनि हो
त्यसैले आमा ! मैले तिम्रो जन्मदिन मनाइन
बरु तिमीले धर्ती त्यागेको अविस्मरणीय दिनमा
अब म तिम्रो मृत्यु दिवस मनाउने छु ।

लघुकथा : जेठी बुहारी

–मधुसूदन अधिकारी

मुक्तिनाथ आफ्नी श्रीमतीसँग खुसीसाथ आफ्नो सेवा निवृत्त जीवन बिताइरहेका थिए । उनका तीन भाई छोराहरू आ–आफ्ना श्रीमती लिएर विभिन्न सहरमा बसेका थिए । चाडपर्व आदिमा तिनै भाई छोरा बुहारीहरु आमा–बाउसँग भेटघाट गर्न आउँथे । चाडपर्वमा परिवारका सबै सदस्यहरु एकैसाथ भेला भएर फुर्ती आनन्दले आमा–बाउसँग बस्थे ।

एकदिन मुक्तिनाथकी श्रीमतीको हृदयघात रोगले मृत्यु भयो । दुःखको खबर पाएर तीनै भाई छोराहरु र तिनै बुहारीहरु दौडि आए ।

आमाको कामक्रिया नहुन्जेलसम्म सबैजना एकैसाथ थिए । अन्त्येष्टी क्रियाक्रम सकियो सबै आ–आफ्नो कर्म स्थानमा जानुपर्ने भयो ।

जेठी बुहारीले कुरा उठाई, “बाबा, अब यहाँ एक्लै कसरी बस्ने ? हजुर हामीसँगै जाउ ।” मुक्तिनाथ बुहारीलाई भन्छन्, “हैन बुहारी मलाई यही छोडिदेऊ, तिमीहरूको आमाले कति कष्ट गरी यो घर जोडेकी थी । मलाई भन्थी घरको ख्याल राख्नु । आमाको केही समानहरू छ तिमीहरू आपसमा सेयर गर । अहिले यो सबै ख्याल गर्न सक्नेछैनौं ।” 

यति भन्दै अल्मिरीबाट केही ल्याई दिए । मखमलको झोलामा एउटा निकै सुन्दर सुनको गहनाहरु थियो । त्यहाँ धेरै सुन्दर सुनको चेन भएको पुरानो नाडी घडी थियो । सबैजना यस्ता सुन्दर चीजहरूको मायामा परे । कान्छो छोराले उत्साहपूर्वक भन्यो, “आमाले सरितालाई यो घडी दिन चाहन्थिन् ।”

मुक्तिनाथ नरम स्वरमा भन्छन्, “अनि मैले तिमीहरूलाई सबै कुरा बराबर दिएको छु । यी दुई चीजहरूसँग उनको धेरै लगाव थियो । उनी कहिलेकाहीँ धेरै चासोका साथ बाहिर निकाल्थिन् । अब म यी तीनै बुहारीलाई समान भाग गरिदिन्छु ।” 

सबैले एकअर्काको अनुहार हेर्न थाले र माइलो छोराले ठूलो आक्रोशका साथ भन्यो, “यो सजावट मीरालाई दिने कुरा आमाले गर्नुहुन्थ्यो ।”

मुक्तिनाथ मनमनै सोचिरहेका थिए कि, “जेठी बुहारीलाई के दिऊँ ?” सायद उसको विचार जानेर होला, “बाबा, तपाईं सायद मेरोबारेमा सोचिरहनुभएको छ, हजुरले गहना मीरालाई दिनुहोस् र सरितालाई नाडी घडी आमाले पनि त्यस्तै चाहन्थिन्” जेठी बुहारीले भनिन् । 

“तर नन्दिनी, तिमीलाई के दिऊँ...मैले बुझिनँ ?”

“तपाईंसँग एउटा अर्को बहुमूल्य चीज छ र आमाले मलाई मात्र दिन चाहन्थिन् ।”

अचम्मले सबैको मुख खुला रह्यो... । दुबै बुहारीहरु निकै रिसाए । अब कुन बाकस खोल्ने सबैको अचम्म र अप्ठ्यारो महसुस गर्दै जेठी बुहारीले मुस्कुराउदै भनिन्, “बाबा तपाईं आफैं सबैभन्दा अनमोल हुनुहुन्छ । पोहरको साल म दशैंमा आउँदा आमाले मलाई भन्नुभएको थियो, “म मरेपछि बाबाको हेरचाह गर्ने जिम्मेवारी तँलाई सुम्पिन्दैछु, राम्रो ख्याल राखेस, बाबाले दुःख पाउँनु भयो भने मेरो आत्मा रुन्छ र पछि तैँले दुःख पाउलिस्” भन्नु भएको छ । मलाई गर गहना केही चाहिँदैन हजुरको सेवा गर्न पाउँ । बाबा हजुर आमाको इच्छा पालन गर्नुहोस् र हामीसँग हिँड्नुहोस् ।”