इतिहास रच्ने नेपाली महिला : डा. विष्णुमाया परियार

काठमाडौंः भनिन्छ, ‘अभावले मानिसलाई सङ्घर्ष गर्न सिकाउँछ, अनि सङ्घर्षले सफलता मिल्छ ।’ त्यही भनाइलाई पछाउँदै विभिन्न समस्या र अभावका बीचबाट निरन्तर सङ्घर्ष गरी सामाजिक अभियन्ता डा. विष्णुमाया परियारले विश्वमा इतिहास रचेकी थिइन् । सन् १९७३ डिसेम्बर १९ मा गोरखाको दुर्गम ताक्लुङ गाविस कोट गाउँको दलित परिवारमा जन्मिएकी विष्णुमायाबारे अमेरिकाका चर्चित नागरिक अधिकारकर्मी रोजा पार्कसमेत समावेश भएको पाठ्यपुस्तकमा समावेश गरिएको छ ।

विश्वको इतिहास र भूगोल विषयको १२ नम्बर च्याप्टरमा वृत्तचित्र ‘अनटचेबल’ शीर्षकमा समावेश गरिएको विभिन्न ‘भिडियो स्लाइड सो’का माध्यमबाट पढाई हुन्छ । असमानता र जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतबारे रोजालाई उद्धृत गरेर बुझाएपछि उदाहरणका रुपमा विष्णुमाया परियारलाई राखिएको छ । उनी भन्छिन्, ‘अनटचेबल शिर्षकमा नेपालमा स्थापना गरेको दलित महिला उत्थान सङ्घ (एड्वान) मार्फत भएका कामबारे छलफल गराइन्छ, २० मिनेट मेरो बारेमा पढाइ हुन्छ, अछूत र जातीय प्रणालीलाई संयुक्त राष्ट्र सङ्घको दिगो विकाससँग जोडेर पढाइ हुन्छ ।’ सो पाठमा विभेदबारे जानकारी गराउने आठ वटा स्लाइड राखिएको छ । पाठ मासाचुसेट्सका सबै सरकारी विद्यालयमा लागू गरिएको विष्णुमायाले जानकारी दिइन् ।

त्यसैगरी ‘दि राइटर्स माइन्डसेट’ पुस्तकमा ५२ जनाको जीवनी उल्लेख भएकोमा विष्णुमायाको कहानी पनि समावेश गरिएको छ । पुस्तकको ६९२ पृष्ठमध्ये ५९१–५९४ बीचको चार पृष्ठमा विष्णुमायाका बारेमा उल्लेख छ । डा. लिसा हफ्नरद्वारा लिखित ‘दि राइटर्स माइन्डसेट’ अमेरिकाको टेक्सास म्यक्लेनन कम्युनिटी कलेजमा १९८९ देखि अध्ययन हुँदै आएको छ । यसभन्दा पहिले पनि नेपाली अछूत भनिएका महिलाका कहानी ११ सयभन्दा बढी विद्यालय, क्याम्पस र विश्वविद्यालयमा पढाइ भएको थियो । एड्वानकी संस्थापक तथा सिटी सहरकी महिला आयोग सदस्य विष्णुमायाले प्यासिफिक आइल्यान्डरकी कमिसनर भएर काम गरिरहेकी छिन् । विष्णुमायाले न्युजर्सी सिटीमा मेयरको सल्लाहकार समितिमा रहेर काम गरेकी थिइन् ।

सङ्घर्षपूर्ण बाल्यकाल

बाबु रुपबहादुर परियार र आमा फनमाया परियारकी ठाहिंली छोरी डा. विष्णुमायाको परिवारमा १० दिदीबहिनी र एक छोरा छन् । गरिबी, अभावसँगै समाजमा व्याप्त अछुत हुनुको पीडा । सदियौँदेखि दलित समुदायले भोग्दै आएको छुवाछूतको पीडाले उनको बालमस्तिष्कलाई नराम्ररी प्रभावित बनाउथ्यो ।

जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतमात्रै हैन, छोरीलाई पढाउनुपर्छ भन्ने चेतना पनि त्यतिबेला खुलेकै थिएन । बुबा रुपबहादुरको काम भनेको विष्ट (उपल्लो जात भनिएका व्यक्ति)कोमा लुगा सिलाउने थियो भने आमा फनमाया तिनै विष्टका घरमा बाली उठाउन हिड्ने गर्थे । विष्णुमाया भन्छिन्, ‘मेरो बाबाले हजारौँ कपडालाई नयाँ स्वरूप दिनुभयो, कति कलका सिगोहरु भाँचिए, आमाले बाली बोक्ने कति डोकाहरु फाटे, तर आफ्नो परिवारमा कहिल्यै काँचुली फेरिएन, शरीरले कहिल्यै चम्किलो कपडा देखेन । बुबा नभएको भए म यो ठाउँमा हुने कल्पनासम्म पनि गर्न सक्थिनँ  ।’ 

अहिले अमेरिकाको पाइन म्यानर कलेजले मानार्थ डा. को उपाधि दिए पनि विष्णुमायाको जीवनको शुरुवाती दिनहरू अहिलेकोे जस्ता थिएनन् । स्कूल पढ्दा विष्णुमायाले तिर्खाएका बेला धारामा गएर पानी खान पाउथिन् । सरस्वती पूजाको दिन पूजा गर्न मनाही थियो । यो सम्झदा विष्णुमायाका आँखाका डिल रसाउँछन् । विष्टको घरमा खाना खाएपछि आफैँले भाडा माझ्नुपथ्र्यो, खाएको ठाउँमा गोवरले पोत्नुपर्ने र सुनपानीले छर्किनुपर्ने । आफू सानै छँदासोधिएको जिज्ञासामा बाबु रुपबहादुरको जवाफ ‘यो जातीय विभेद हो छोरी, तिमीहरु यसको विरुद्धमा लड्नुपर्छ’ भन्ने भनाइ नै विष्णुमायालाई जीवनको मूल मन्त्र बन्यो । त्यसैले होला विष्णुमायाको कलिलो दिमागमा विद्रोहको भाव आयो– ‘बरु म यतिकै तिर्खाले मर्छु तर अन्जुलीमा पानी थापेर खान्न ।’

बुबाले पढ्न पठाउने मन गरेपनि पढ्नका लागि चाहिने वातावरण घरमा थिएन । तरपनि विष्णुमायाले हिम्मत हारिनन् । उनले कक्षा ७ सम्म स्थानीय श्री सिंजाली माविमा अध्ययन गरिन् । घरमा चरम आर्थिक अभाव थियो । त्यसपछि घरको आर्थिक अवस्था कमजोर भएपनि साढे दुई घन्टाको दूरी हिडेर अर्को गाउँको विद्यालयमा पढ्न जान्थिन् विष्णुमाया । उनले भनिन्, ‘ठूलो परिवार थियो, त्यसैमाथि गरिबी, गरिबीका कारण घरमा चामलको भात देख्न पाइँदैनथियो ।’

अर्को गाउँको विद्यालय मनकामनाबाट विष्णुमायाले कक्षा १० पास गरिन् । ‘एसएलसीमा राम्रो गर्नको लागि म घ्याल्चोक भन्ने ठाउँमा पढ्न गएँ, त्यतिबेला एकजना क्षेत्रीको गोठमा बसेको थिएँ, मेरा साथीहरु नेवार थरको थिए, सबैले खाइसकेपछि मात्रै मैले खाना खानुपथ्र्यो । खाना खाएपछि भाँडा माझेर आफू बसेको ठाउँमा गोबरले लिप्नुपथ्यो, सुकेपछि आगो र सुनपानी छर्किएर उनीहरू ‘पवित्र’ पार्थे’ उनले भनिन् ।

आर्थिक अभावकाबीच विष्णुमायाले २०४८ सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरिन् । एसएलसी दिँदै गर्दा अमेरिकी स्वयंसेवी संस्था पिसकोरका स्वयंसेवक जोन रुकम्यानसँग भेट भयो । विष्णुमायाको प्रतिभा देखेर उच्च शिक्षा आर्जनका लागि जोनबाट सघाउने आश्वासन पाएको दिन विष्णुमायालाई संसार जितेजस्तो भयो । दलित परिवारबाट एसएलसी गर्ने पहिलो छात्रा बनेकी विष्णुमायालाई आफ्ना बाबुसँग ६० रुपैयाँ लिएर काठमाडौं झरिन् । काठमाडौंमा पनि छुवाछूत उस्तै थियो । दलित भनेपछि कोठा भाडामा पाउनै समस्या । काठमाडौंमा उनले अभावसँगै छुवाछुतलाई पनि सामना गर्नुपर्‍यो ।

काठमाडौंमा पद्मकन्या क्याम्पसमा अध्ययन गरिन् । पढाइसँगै उनले उपेक्षित समुदायका लागि लघुवित्त परियोजनामा तराईका केही जिल्लामा काम शुरु गरिन् । सन् १९९९ मा विष्णुमाया अमेरिका पुगिन् । त्यहाँ उनले पाइन म्यानर कलेज बोस्टनबाट ‘सोसियल एण्ड पोलिटिकल सिस्टम’ विषययमा ग्रयाजुयसन गरिन् । सानैदेखि पढाईमा अब्बल विष्णुमाया संसारमै ३० जनाको मात्र कोटा भएको क्लार्क युनिर्भसिटीमा ‘अन्तर्राष्ट्रिय विकास तथा सामाजिक परिवर्तनमा’ छात्रवृत्ति पाउने नेपालको पहिलो महिला हुन् ।

त्यसैबेला विष्णुमायाले पस्मिनाका सलहरु अमेरिकामा बेचेर नेपालका विपन्न परिवारलाई आर्थिक सहयोग समेत गरिन् । त्यसबाट उनले वर्षमा २८ लाखसम्मको व्यापार गरेर नेपालको शिक्षा, महिला सशक्तीकरण र सामाजिक काममा सहयोग गरिन् । अमेरिका गएपछि सबैभन्दा पहिले सामाजिक कामसँगै विष्णुमायाको काम अङ्ग्रेजी सिक्ने भयो । त्यसका लागि उहाँ यिनी नर्थ इस्र्टन युनिभर्सिटीमा भर्ना भइन् ।  

सम्मान तथा पुरस्कार

डा. विष्णुमायालाई सन् २००६ मा हाडवर्ड विश्वविद्यालयले ब्रिज विल्डर अवार्डबाट सम्मान गरेको थियो । जुन सम्मान विश्वका छ व्यक्तिलाई मात्रै प्रदान गरिएको थियो । सन् २००६ मा संयुक्त राष्ट्र सङ्घले पाँच हजार डलरसहित मानव अधिकार पुरस्कार दिएको थियो । त्यो पुरस्कार विश्वका छ जनाले मात्र पाएका थिए । सन् २००७ मा विश्व बैङ्कले विश्वका ११ जना व्यक्तिलाई प्रदान गरेको ११ हजार डलरसहितको पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन् । अमेरिकाको क्लार्क विश्वविद्यालयबाट सामाजिक परिवर्तन र अन्तर्राष्ट्रिय विकासमा स्नातकोत्तर विष्णुमायालाई पाइन म्यानर कलेजले सन २०१३ मा ‘अनररी डक्टरेड’ (वियोन्ड द पिएचडी)ले सम्मान गर्‍यो । ‘ग्लोबल युथ लिडरसिप अवार्ड २०१९, ब्रिज बिल्डर अवार्ड र प्रेसिडेन्ट कप अवार्डबाट उनलाई सम्मान गरिएको थियो ।

अमेरिकाको केन्टोकी राज्यमा २७ सेप्टेम्बर, २०१५ मा ‘विष्णुमाया परियार डे’ घोषणा गरेर सेलिब्रेट गरियो । अन्तर्राष्ट्रिय कलाकार समाज (इनास) अमेरिकाले हालै उनसहित ११ नेपाली व्यक्तित्वलाई सम्मानीत गरेको छ । विष्णुमायाले नेपालको इन्द्रावती गाउँपालिका र जर्सी सिटीबीच भगेनी सम्बन्ध स्थापित गरेकी छिन् । उनले अमेरिकाको न्युजर्सी सिटीमा नेपाली झन्डा फहराएकी थिइन् ।

समाज सेवामा समर्पित

आफू दलित भएकै कारण भोग्नु परेका पीडा अरुले भोग्न नपरोस् भनने उद्देश्यले दलित समुदायका महिलाहरुलाई सङ्गठित बनाउँदै उनीहरुको आर्थिक र शैक्षिक विकास गर्न विष्णुमायाले सन् १९९८ मा दलित महिला सङ्घ (एड्वान) स्थापना गरिन् । हाल उनी सो संस्थाको संरक्षक रहेकी छिन् ।

एड्वानले अहिले नौ जिल्लामा एक सय ११ वटा महिलाको समूह निर्माण गरिसकेको अध्यक्ष विन्दु परियारले जानकारी दिइन् । उनले भन्नि, ‘अहिले करिब ६० हजारभन्दा बढी महिला संलग्न भएर एड्वानका गतिविधिमार्फत सहयोग लिइरहेका छन्, त्यसबाट उद्यमी बन्नुका साथै नेतृत्व क्षमता विकास गरिरहेका छन् ।’ एड्वानले २५ सयभन्दा बढी बालबालिकालाई स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालय पढ्न छात्रवृत्ति प्रदान गरेको छ । पछिल्लो समयमा एड्वानले दलित समुदायका महिलालाई ऐन÷कानून र संविधानबारे क्षमता विकासका कार्यक्रम पनि सञ्चालन गर्दै आएको छ ।

विष्णुमायाले २०७२ सालको भूकम्पको समयमा चार सय भूकम्प पीडितको घर निर्माणमा सहयोग जुटाउने काम गरिन् । विष्णुमायालाई देश र समुदायको लागि यति धेरै गरेर पुगेको छैन । हाल अमेरिकामै रहेकी उनी केही समयअघि नेपाल आउँदा भएको भेटवार्ताको क्रममा उनले नेपाललाई अझै चिनाउन बाँकी रहेको बताएकी थिइन् । उनले भनिन्, ‘मँ एउटा सपना बोकेर हिड्ने मान्छे हो, म एउटा खुड्किलोमा चड्छु, फेरि अर्को खड्किलो चड्न मन लाग्छ, जे गर्नु छ त्यसमा मात्रै केन्द्रित हुने मेरो स्वभावले नै मलाई सफलता हासिल भएको छ । अरुले के भन्ला भन्नेमा चासो लाग्दैन ।’

संसारका विश्वविद्यालयमा अध्ययन हुने विष्णुमायाबारे भने नेपाल सरकार बेखबर छ । यसमा भने विष्णुमायालाई दुख लाग्छ । ‘मैले जे गरेको छु त्यो नेपाल र नेपालीका लागि गरेको छु, मेरो बारेमा विश्वका अरु मानिसले चासो राखेका हुन्छन् र नेपाल सरकारले अहिलेसम्म सम्झेको छैन, खोजेको छैन ।’ रासस

कीर्तिपुरको पाँगामा सात गाउँले जात्रा (फोटोफिचर)

तस्बिरः अस्मिता बम

एकै समारोहमा २६ जोडीको विवाह

जनकपुरधाम : जनकपुरधाममा एकै समारोहमा २६ जोडीको विवाह सुसम्पन्न भएको छ ।

जनकपुरधामलाई वैवाहिक गन्तव्यका रुपमा विकास र प्रचारप्रसार गर्न विवाह पञ्चमीको अवसरमा विश्व हिन्दू परिषद् नेपालले प्रत्येक वर्ष आयोजना गर्ने सामूहिक विवाह समारोहमा यस वर्ष पनि २६ युवायुवतीको जोडीको विवाह एउटै समारोह र मण्डपमा भएका छन् ।

विवाह पञ्चमीमा भगवान श्री सीतारामको विवाह भएकै मण्डपमा उनीहरुको विवाह हुने गरेको छ । विगत चार वर्षदेखि भइरहेको सामूहिक विवाहको उद्देश्य जनकपुरधामलाई विश्वकै उत्कृष्ट वैवाहिक गन्तव्यको रुपमा पर्यटनको विकास गर्नु र दहेज(दाइजो) उन्मूलनको सन्देश प्रवाह गर्नु रहेको आयोजकको भनाइ छ ।

जनकपुरधामको हुनेखाने स्थानीयसँग सहयोग सङ्कलन गरी मिथिलाको विवाहमा बेहुलीलाई उपहारस्वरुप दिइने मङ्गलसुत्र, बिछाओन, लत्ताकपडासहितको व्यवस्थापन आयोजकले गर्दै आएको छ ।

यसले गरिब र विपन्नको पनि विवाह धार्मिक, सामाजिक र प्रतिष्ठितरुपमा हुने आयोजकको भनाइ छ । विवाहका लागि योग्य उमेर पुगेकालाई विवाह गराइने यस कार्यक्रमले सामाजिक भाइचारा विकास हुने बताइएको छ ।

नवलपरासीमा खुकुरी प्रहार गरी एक जनाको हत्या

सहबान अन्सारी/मध्यान्ह

नवलपरासी : नवलपरासीको बर्दघाटमा खुकुरी प्रहारबाट एक जनाको मृत्यु भएको भएको छ भने एक जना महिला गम्भिर घाइते भएकी छिन् ।

मंगलबार राति बर्दघाट नगरपालिका वडा नं.४ स्थित हाटबजार नजिकै एक घरमा अपरिचित ब्यक्तिको खुकुरी प्रहारबाट ४६ वर्षीय पुरुषको मृत्यु भएको छ भने अन्दाजी ४७ वर्षीया महिला घाइते भएकी छिन् ।्

घाइते महिलालाई उपचारको लागी युनिभर्सल मेडिकल कलेज भैरहवा पठाइएको छ । घटनास्थलबाट हत्याका लागि प्रयोग गरिएको १ थान खुकुरी र एक पर्स बरामद भएको छ।

मृतकको पर्समा भेटिएको नागरिकतामा  दिलिप कुमार पुन र ठेगाना बाग्लुङको जलजला  नाम उल्लेख भएको प्रहरीले जनाएको छ । हत्या किन र कसले गरेको हो भन्ने बारे प्रहरीले थप अनुसन्धान गरिरहेको छ । साथै कुकुर सहितको टोली हत्यामा संलग्नको खोजी कार्यमा लागेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय नवलपरासीले जनाएको छ ।

नवलपुर-मलंगवा सडक खण्डबाट २ सय किलाे गाँजा बरामद

एस.पी.गाैरब/मध्यान्ह

सर्लाही : सर्लाहीकाे मलंगवा नगरपालिका १० गंगा पेट्रोल पम्प अगाडिबाट प्रहरीले लागुऔषध गाँजा बरामद गरेकाे छ ।

मलंगवा नगरपालिका १० स्थित गंगा पेट्रोल पम्प अगाडि नवलपुर-मलंगवा सडक खण्डमा नेपाल प्रहरी र शस्त्र प्रहरी सीमा सुरक्षा बल (बिओपी) मलंगवाबाट खटिएको संयुक्त गस्ती टोलीले करिब २ सय किलो गाँजा बरामद गरेको हो ।

मलंगवाबाट नवलपुरतर्फ आँउदै गरेको बागमती प्रदेश- ३-०१-००६ ख १७०४ नम्बरको पानी बोक्ने गाडीलाई शंका लागि चेकजाँच गर्ने क्रममा उक्त गाडीमा रहेको अन्दाजी ८० कार्टुन पानीभित्र प्लाष्टिकको बाेरामा लुकाई छिपाई राखेकाे अवस्थामा करिब २ सय किलो गाँजा बरामद गरिएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय सर्लाहीका प्रहरी प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक प्रविण पाेख्रेलले जानकारी दिए । 

उनका अनुसार ७ वटा बोरामा १४ पोका गरी अन्दाजी २ सय किलाे गाँजा बरामद भएको हाे ।

प्रहरीको चाेकजाँच टाेलीलाई देखेपछि उक्त गाडीका चालक फरार भएको र उनकाे खाेजी कार्य जारी रहेकाे प्रहरीले जनाएको छ । बरामद गरिएको गाँजा जिल्ला प्रहरी कार्यालय सर्लाहीको नियन्त्रणमा राखी आवश्यक अनुसन्धान शुरु गरिएको प्रहरीले जनाएको छ ।

काज किरिया गरेको १९ वर्षपछि घर फर्किए जितबहादुर

मानबहादुर विश्वकर्मा/मध्यान्ह

बाजुरा, २९ कात्तिक । झट्ट सुन्दा अनौठो लाग्न सक्छ, तर यो सत्य हो । प्रायः काज किरिया अब मान्छे यो संसारमा छैन् अथवा मृत्यु भइसक्यो भनेर गरिन्छ । काज किरिया गरिसकेपछि अब त्यो मान्छे आउने आश हुँदैन । तर बाजुरामा काजकिरिया गरेका एक पुरुष १९ वर्षपछि आफ्नै घरमा फर्किएका छन् । 

बाजुराको खप्तड छेडदह गाउँपालिका—७ लमगाउँ बस्ने ४६ वर्षीया जितबहादुर रावत बेपत्ता भएको १९ वर्षपछि घर फर्किएका छन् । १९ वर्ष पहिला घरबाट हराएका जितलाई परिवार तथा गाउँलेले धेरै ठाउँमा खोजे । नेपाल मात्र नभई भारतका विभिन्न शहरमा समेत खोजे प्रहरीलाई खबर समेत गरे । तर उनलाई कतै नभेटाएपछि गाउँमा उनको काजक्रिया गरिसकेका थिए ।

‘केही समयसम्म त पाउने आशमा खोज खबर गर्‍यौं, लामो समयसम्म सम्पर्कमा नआएपछि हिन्दु परम्परा अनुसार काजक्रिया गर्‍यौं’ स्थानीय ताल बहादुर रावतले बताए । जितको काजक्रिया गरेपछि उनकी श्रीमती सुर्जा रावतले सरकारबाट पाउने  सामाजिक सुरक्षा भत्ता तथा एकल भत्ता समेत बुझ्दै आएकी छन् । सुर्जाले भनिन्, ‘श्रीमानको धेरै खोज खबर गर्‍यौं, कतै नभेटिएपछि क्रियाकाज गरेर मृत्युदर्ता गरेका थियौं ।’ मृत्यु दर्तापछि एकल भत्ता खादै आएको उनले बताइन् । 

१९ वर्षपछि श्रीमान आउँदा निकै खुशी भएका छौं, ‘हामीले अब फेला पर्ने आश मारिसकेका थियौं । एकाएक घर पुग्दा वास्तविक हो की ? सपना जस्तै ?’  सुर्जाले बताइन् । जितका गोबिन्द रावत र कमला रावत गरी दुई छोराछोरी छन् । दुबैको विवाह समेत भइसकेको छ । धेरै समयसम्म बेपत्ता भएका जित गाउँमा आउँदा गाउँलेले खुशीयाली समेत गरेका छन्् । जितले भने आफु नेपालबाट गएर भारतको हिमाञ्चल प्रदेशमा बसेको बताए । 

‘घरफिर्ता नहुने गरी गएको थिए, तर घरपरिवार समाजको याद आएपछि १९ वर्षपछि गाउँ फिर्ता भए’ जितले भने । यसरी काजक्रिया गरिसकेको ब्यक्ति फेरि फेला परेपछि हिन्दु परम्पराअनुसार विवाहदेखि अन्य ब्रतबन्ध, पूजापाठ पुनः गर्ने गरिन्छ ।

कृषिलाई प्रविधिसँग जोड्दै गजेन्द्र

दीपक बहादुर खड्का/मध्यान्ह

विराटनगर, २६ कात्तिक । एउटा ठूलो आधुनिक टहरा छ । टहरामा ठूलठूला जेनेरेटरको घनीभूत आवाज । जेनेरेटरको मदत्तबाट जडित ठूलाठूला पंखा राखिएको छ । गर्मीमा हावा दिनका लागि वरिपरी पंखा एक नासले घुमिरहेका छन् । नुहाउनका लागि सावर । कोही सुतिरहेका छन् त कोही उठेर एकअर्कामा भलाकुसारी गर्दै गरेको जस्तै देखिन्छन् । परतिर औषधिको दराज पनि छ ।

कोही खादै पनि छन् । यसो झट्ट हेर्दा यो जो कोहीलाई अनौठो लाग्छ । होइन् गाईको फार्म पनि यत्तिको सुविधा सम्पन्न हुन्छ ? तर  विराटनगर १२ निवासी उमेरले ५ दशक टेक्दै गरेका व्यवसायी गजेन्द्र शर्मा बञ्जरा भने विदेशिएर पनि जन्म थलोमा आएर त्यही आधुनिक टहरोमा कृषिलाई प्रविधिसँग जोडेर काम गर्ने अठोटका साथ गाई फार्म र ग्रिन हाउसमार्फत कृषिमा क्रान्ति गर्न आतुर छन् ।

विराटनगर १६ को दरैयास्थित बञ्जरा एग्रो सञ्चालन गर्दै आएका उनी कृषिलाई प्रविधिसँग जोडेर काम गर्दै आएका छन् । उनले भारतको हरियाणा र पञ्जावका होलेष्टन जातको जर्सी गाई ल्याइ गत अप्रिलबाट शुरु गरेको गाई फार्ममा हाल ११२ वटा  गाई रहेका छन् । तीमध्ये आधा लैनो छन् । एक बेतमा ६ हजार लिटरसम्म दुध दिने उनको फार्ममा दैनिक ८ लिटर देखि ३८  लिटर सम्म दुध दिने गाई रहेका छन् । करिब ३२ करोड लगानी भैसकेको उनको फार्ममा २०० वटा गाई राख्न सकिने आधुनिक फार्म हाउस रहेको छ । झण्डै ५ विघामा गाई फार्मसहित आधुनिक कृषि फार्म पनि छेउमा  रहेको छ । गाई फार्मबाट उत्पादित जैविक मलको वरिपरी धान बालीमा लगाएको धान समेत लहलहाउँदो छ ।

स्वीजरल्याण्डबाट होटल व्यवस्थापनमा मास्टर  गरेका उनी पढाइसकिएपछि चीन सरकार मातहतको विश्वको दोस्रो ठूलो होटल हिल्टन व्राण्डमा जेनरल म्यानेजरका रुपमा  जागिर खाएर त्यही कम्पनीमार्फत इजरायल मध्य पूर्व युरोप र चीन लगायतका विभिन्न देशमा गई काम गरेको अनुभव छ ।

तर त्यहाँ उनको मन धेरै अडिन सकेन । पैसा मात्र सबै थोक होइन् भन्ने लागेर अन्ततः आफ्नै देशमा कृषि क्षेत्रमा केही गर्नुपर्छ भन्ने सोचका साथ नेपाल फर्कि गाई फार्म शुरु गरेको उनी बताउँछन् । चीनमा ७ वर्ष बसेर सिकेको सीपलाई नेपालमा प्रयोग गरिरहेका छन् ।  ५ जना दाजुभाई मध्येका उनी साइलो भाई हुन् । माइलो राजेन्द्र र काइलो धर्मेन्द्रसँगै फर्ममा  जोडिएका छन् । 

प्रविधिमैत्री गाई फार्म

उनले गाईलाई मानिससँग नभई प्रविधिसँग नजिक्याउने प्रयास गरेका छन् । उनका अनुसार गाईलाई सेन्सरमार्फत सञ्चालन गरिन्छ । इजरायलमा बनेको सफ्टवेयरको प्रयोग गरी यो प्रविधि अनुसार गाईको खुट्टामा पेडोमिटर लगाइन्छ । सो पेडोमिटरमा सेन्सर हुन्छ । सेन्सरले गाईको  एण्टेनासँग कुरा गर्छ । गाईको पुरै अवस्थाको बारेमा अध्ययन गर्दछ । गाईलाई के भयो ? के हुने वाला छ ?, वा गाई ब्याउने भएको छ वा छैन ?,  बिरामी हुन लागेको छ की सो को बारेमा जानकारी दिन्छ ।

सो अनुसार यदि समस्या भएमा तत्काल डाक्टरले उपचार गर्दछन् । गाई बिरामी हुन लागेको वा तापक्रम बढीरहेको बारेमा जानकारी दिन्छ ।

‘गाई ब्याएपछि ७५ दिनभित्र गाईले बाच्छो खोज्छ । गाईको ७५ दिनभित्र एआइ गर्नुपर्छ । यदि भएन भने किन भएन ? सो प्रविधिले जानकारी दिन्छ । गाईलाई मिल्कीङ पार्लरमा लगेर मिल्किङ गरिसकेपछि भित्र जाने र बाहिर निस्कने ढोका हुन्छ । त्यहाँ गेटमा सेन्सर राखिएको हुन्छ । सेन्सरबाटै गाई ब्याउने भए नभएको सो को जानकारी दिन्छ । यसबाट कम जनशक्तिमा पनि गाइको राम्रो हेरचाह हुने गर्दछ ।  समय र श्रमको बचत हुन्छ’ उनले भने ।

‘माग अनुसार दुुध दिन सकिएको छैन’

दैनिक १ हजार लिटर उत्पादन गर्दै आएको सो फार्मले मार्च महिनासम्ममा १५ सय लिटर पु¥याउने लक्ष्य राखिएको बञ्जराले बताए । उत्पादित दुध स्थानीय बजारमै खपत हुने हुँदा माग अनुसार बजारमा दुध पु¥याउन सकिरहेका छैनन् । आजका दिनसम्म प्रतिमहिना १२ लाख नोक्सान व्यहोर्दै आएका बञ्जाराले अबका केही महिनादेखि नाफा हुनेमा विश्वास लिएका छन् । उनले शुरुको २ वर्ष नाफा नहुने अनुमान पहिले नै लगाएका थिए । २ वर्षपछि भने क्रमिक रुपमा फर्म नाफा बढ्दै जाने बताउँछन् ।

दानाको रुपमा साइलेज/रेड नेपियर र सुपर नेपिएर

मकै रोपेको ८० देखि ८५ दिन भित्र पाक्नु अगाडी नै हरियोमा मकैको भागमा काटेर टुक्रा  पारेर बंकरमा गुन्द्रक कुवाएझै कुवाइन्छ । जसलाई साइलेज भनिन्छ । साइलेज खानाको रुपमा दिइन्छ । घाँसको रुपमा अष्टिेलियाबाट विकसित भएको घाँस सुपर नेपियर र रेड नेपियर प्रयोग गरिन्छ । जसका लागि उनले सितागञ्जमा ३० विघा जग्गा भाडामा लिइ प्रतिवर्ष ५० हजारका दरले भाँडा तिर्दै आएका छन् । यो घाँस महंगो नभएतापनि हेरविचारमा भने ध्यान दिनुपर्ने उनी बताउँछन् । समयमा रोप्ने समयमा काट्ने गर्नुपर्छ । साधारण घासमा प्रोटिन ६ देखि ८ प्रतिशत हुने तर सुपर नेपियर र रेड नेपियरमा १६ देखि १८ प्रतिशत प्रोटिन हुन्छ । जसले दुधको मात्र बढाउन सहज हुन्छ । त्यही भएर हेरविचारमा ख्याल गर्नुपर्ने हुन्छ ।

कृषि कर्जामा अनुदान स्वरुप भूमि व्यवस्था तथा सहकारी मन्त्रालय प्रदेश १ ले  रु.५ करोड  रकम बाहेक अन्य सहयोग प्रदेश सरकारबाट नपाएको बताए । ८.५ प्रतिशतबाट १५ प्रतिशत व्याज पुगिसकेपनि दुधको भाउ जहाँको त्यहि रहेको उनको गुनासो छ ।

क्रिम ननिकालिएको दुध हाल प्रति लिटर ८० का दरले बिक्री हु“दै आएको छ । त्यही दुध प्याकेजिङ गर्ने मेसिन ल्याइ पास्चाराइजेसन गरी सकेपछि बजारमा ९० देखि १०० प्रतिलिटरसम्म  बिक्री गर्न सकिने उनको दावी छ । दुध प्रतिदिन १५ सय लिटर बिक्री भएमा लागत उठ्ने र नाफा हुनेछ । विराटनगरको चाँदनी चौकमा उनले उत्पादन गरेका तरकारी र दुधको खुदा पसल समेत सञ्चालनमा ल्याएका छन् । 

यो वर्षदेखि भारतबाट ल्याएका गाइको नश्ल सुधार विकास गर्न लागेकोले सफल भएमा प्रति गाई २ लाख ५० हजार पर्नेमा लागत घटेर आधा हुन जाने सञ्चालक बञ्जराले बताए । विश्वको महङ्गो होटलको जेनरल मेनेजर जस्तो सम्मानित पेशामा काम गरेको अनुभव बटुलेका बञ्जराले हाल फार्ममा ३२ जनालाई अस्थायी रुपमा रोजगारी समेत दिएका छन् ।

शुरुका दिनमा साथीभाई लगायत शुभचिन्तकहरुले विदेशी डिग्री लिएर यस्तो कृषि पेशा के अगालेको ? भन्नेहरु नै अहिले हौसला दिन आउने बताउँछन् । पूर्णरुपमा सञ्चालनमा आउँदा फर्मको लागत ५० करोड पुग्ने उनी बताउँछन् । निकट भविष्यमा बञ्जरा एग्रोलाई ब्राण्डको रुपमा विकसित गर्ने योजनामा उनी रहेका छन् । खाद्यान्नमा परनिर्भरता रहेको नेपालमा उनी जस्तै अन्य युवाले पनि आफ्नो सीपको यसरी सिको गरी लागि पर्ने हो भने दुध र तरकारी आयातमा कमी आइ राज्यलाई नै कृषि क्षेत्रको अर्थतन्त्रमा ठूलो टेवा पुग्नेछ ।

ईश्वरपुर ९ मा माेटरसाइकल दुर्घटना हुँदा चालककाे मृत्यु

एस.पी. गाैरब/मध्यान्ह

सर्लाही : सर्लाहीकाे ईश्वरपुर नगरपालिका ९ खाेरियाे टाेलमा माेटरसाइकल दुर्घटना हुँदा एक जनाकाे ज्यान गएकाे छ ।

ईश्वरपुर नगरपालिका ९ खोरिया टोलस्थित बयलवासबाट नाढिमनतर्फ जाँदै गरेको माेटरसाइकल आफैं अनियन्त्रित भई दुर्घटना हुँदा माेटरसाइकलका चालककाे ज्यान गएकाे जिल्ला प्रहरी कार्यालय सर्लाहीले जनाएको छ ।

माेटरसाइकल दुर्घटना हुँदा चन्द्रनगर गाउँपालिका ६ का अन्दाजी ३५ वर्षीय विजय मुखियाको ज्यान गएकाे जिल्ला प्रहरी कार्यालय सर्लाहीका प्रहरी प्रवक्ता प्रहरी नायव उपरिक्षक विजय यादवले मध्यान्हलाई बताए ।

उनका अनुसार माेटरसाइकल चालक मुखियाकाे अनुहार, टाउको र शरीरमा चोट लागेकाे र उनकाे घटनास्थलमै ज्यान गएकाे हाे ।

दुर्घटना भएको माेटरसाइकल प्रहरीकाे नियन्त्रणमा रहेकाे भए पनि प्रहरीले माेटरसाइकलकाे नम्बर नखुलाउँदा शंका उत्पन्न भएको स्थानीयले बताएका छन् । साे माेटरसाइकल भारतीय नम्बर प्लेटकाे रहेकाे हुन सक्ने स्थानीयको अनुमान छ ।

दाजुभाइको दीर्घायुको कामना गर्दै सामा चकेवा

राजेन्द्र महतो/मध्यान्ह 

सिरहा, २१ कात्तिक । सामा चकेवा दिदी–बहिनीद्वारा दाजुभाइको दीर्घायु, आरोग्य र ऐश्वर्य प्राप्तिको कामनाका लागि मनाइन पर्व हो । यो पर्व द्वितीया तिथिदेखि पूणिर्मा तिथिसम्म मनाइन्छ । द्वितीया तिथिका दिन दिदी­बहिनीले सामा चकेवा पर्वका लागि माटोको आकृति बनाउने कार्यको थालनी गरी छठ पर्वको खरना वा पारणदेखि पात्रहरुको आकृति बनाउने कार्यलाई तीव्रता दिने चलन छ ।

मिथिलाञ्चलको प्राचीन सामाजिक, पारिवारिक संस्कार र परम्परालाई इंगित गर्ने यो पर्व लोकनाट्यको एउटा रूप हो, जसमा महिला सूत्रधार र पात्रमा माटोका मानव, पशु र चराको आकृति हुन्छन् । तराई मधेशका जिल्लाहरुमा सामा चकेवा पर्व मनाउने प्रचलन देखिन्छ । मुख्यतया चेलीबेटीहरुले आफ्ना दाजु भाइको दीर्घायुको कामना गर्दै रात्रीको समयमा महिला दिदीबहिनीहरुद्वारा सामूहिक रूपमा गीत गाएर रमाइलो तरिकाले खेलिने र गाइने यस प्रकारका गीतमा ढाकीमा सामा चकेवाको प्रतिमा राखेर दियो बाली चुग्लालाई गाली गर्दै नौदेखि एघार दिनसम्म खेलिने लोक संस्कृति हो । खास गरी नेपालको पूर्वी तथा मध्य तराईमा छठ पर्वको एकदिन अगाडि र कतैकतै छठको भोलिपल्टदेखि मनाइन्छ ‘सामा–चकेवा’ लोक पर्वको शुभारम्भ द्वापर युगमा भगवान कृष्णको समयदेखि नै भएको भन्ने विश्वास छ ।

यो पर्व भगवान श्रीकृष्णकी छोरी साम्बा र छोरा साम्बको कथामा आधारित छ । १० दिनसम्म चल्ने यो पर्व ११ औँ दिन पूर्णिमामा विसर्जन गरिन्छ । ११औँ दिन माटोको प्रतीकहरूलाई भाइको हातबाट फुटाई खेत वा वनमा विसर्जन गरिन्छ । भाइको उमेर लामो होस् र उसलाई कुनै रोगव्याधि नलागोस् कामनाका साथ सामा मनाईन्छ । बहिनीहरूले सामा, चकेवा, चुगला आदिको माटोको प्रतिमा बनाई बाँसको डालोमा राखी साँझको वेला गीत गाउने गर्छन् । सामा चकेवा पर्वको विशेष पात्र चुगलाको मुखमा १० दिनसम्म कालो पोत्ने गरिन्छ । चुगला अर्थात् कुरा लगाउने पात्र हो । आजभोलि आधुनिक गीत संगीतले यसलाई प्रभावित पारेको कारण ठाउँनुशार यसको खेल्ने तरिका भने अलग अलग बन्दै गइरहेको छ ।

माझी बस्ती : जहाँ भोट माग्न मात्रै पुग्छन् उम्मेदवार

बागलुङः जब निर्वाचन आउँछ, तब उम्मेदवार माझी बस्ती पुग्ने गर्छन् । अहिले पनि प्रदेशसभा तथा प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचन नजिकिँदै गर्दा बागलुङ नगरपालिका–१ को माझी बस्तीमा उम्मेदवार तथा नेता अनेक आश्वासन बोकेर मत माग्न पुगेका छन् । बिहान–बेलुकाको छाक टार्न मुस्किल परिरहेको माझी समुदायलाई उम्मेदवारले रोजगार दिलाउने आश देखाइरहेका छन् ।

विसं २०४८ मा बागलुङ–पोखरा राजमार्ग निर्माण गर्दा विस्थापित भएका माझी परिवार एक दशक बढी बाङ्गेचौर वरपर छाप्रो बनाएर बसे । त्यही नै गुजारा चलाए । चार वर्ष अगाडि सरकारले नियरघाट नजिकै बस्ती निर्माण गरी उनीहरूलाई हस्तान्तरण गर्‍यो । धेरैले घरसहित लालपुर्जा पाए । तर अझै केही परिवारले पाउन सकेका छैनन् ।

माझी समुदायलाई सडक, खानेपानी, रोजगारलगायतका आश्वासन चुनावैपिच्छे आउँछन्, तर काम गर्दैनन् । स्थानीय सोमबहादुर माझी भन्छन्, ‘चुनावका बेला यो गर्दिन्छौँ, त्यो गर्दिन्छौँ भन्दै दिनदिनै नेताहरू आउछन्, चुनाव जितेपछि एकपटक पनि हाम्रो बस्तीमा आउनु हुन्न, काम पनि खासै केही गर्न सक्नु भएन, हाम्रो बस्तीमा धेरै समस्या छन् ।’

उम्मेदवारले चुनावका बेला सडक, खानेपानी र रोजगारको कुरा गरे पनि अहिलेसम्म कुनै पनि बाचा पूरा गर्न नसकेको माझीको गुनासो छ । उनी वर्षौँ बितिसक्दा पनि खानेपानीको व्यवस्थापन पूर्णरूपमा हुन नसकेको भन्दै सडकको अवस्था पनि उस्तै रहेको बताउछन् ।

‘चुनावका बेला भोट माग्न आउने सबैले सडक, खानेपानीको कुरा गर्नुहुन्छ, यहाँ पानी ल्याउने भनेको धेरै भयो अहिलेसम्म स्वच्छ खानेपानीको व्यवस्था हुनसकेको छैन’, उनले भने । विस्थापित माझी परिवारलाई सरकारले १३ घर निर्माण गरी चार वर्ष अगाडि हस्तान्तरण गरेको थियो । उनीहरूले घर पाए पनि स्वास्थ्य, शिक्षा, रोजगार र खानेपानीको राम्रो व्यवस्था हुन नसकेको स्थानीय उमा माझीले बताए । उनले पटक–पटक आफूहरूले भोट दिए पनि माझी समुदायमा उम्मेदवार जितेपछि कमै आउने गुनासो गरे ।

‘हाम्रा लागि काम गर्लान् भनेर भोट दिएर जिताइयो तर फर्कि हेरेनन्, समस्या जस्ताकोतस्तै छन्, उनले भने, ‘भोट माग्न आउने बेलामा गर्छौँ भनेर भन्छन्, विश्वास लाग्छ तर काम गर्दैनन्, अहिले आएर हामीहरूलाई झुक्याउन खोजेको जस्तो लाग्न थाल्यो ।’

माझी समुदायको उम्मेदवारसँग ठूलो अपेक्षा छैन । रोजगार सिर्जना गरिदिए पुग्ने उनीहरु बताउँछन् । स्थानीय चन्द्रकला माझी भन्छन्, ‘भएको घर सम्पत्ति सडकले खाइदियो, सरकारले यति घरमात्रै बनाइदिएको हो, घरमात्रै भएर नहुने, गरीखाने ठाउँ छैन, सरकारले कि गरिखाने ठाउँ, कि काम गर्ने ठाउँको व्यवस्था गरिदिए हुन्थ्यो ।’

उम्मेदवारको ध्यान माझी बस्तीमा पुग्न नसक्दा आफूहरूको समस्या ज्यूँका त्यूँ रहेको उनीहरु बताउँछन् । ‘अहिले आउने उम्मेदवार अर्को चुनावमा मात्र फर्किन्छन्’, उनले भने, ‘भ्रममात्रै छर्दा रैछन्, काम गर्दा रहेनछन् ।’

सडक निर्माण गर्दा विस्थापित बनेकामध्ये १३ परिवारको सरकारले घर निर्माण गरेर हस्तान्तरण गरे पनि तीन परिवारले अझै लालपुर्जा पाउन सकेका छैनन् । अहिलेसम्म गमसिंह माझी, रामबहादुर माझी र यमबहादुर माझीले लालपुर्जा पाएका छैनन् । विभिन्न प्रक्रिया नपुग्दा आफूहरूले अहिलेसम्म लालपुर्जा पाउन नसकेको यमबहादुर माझीको भनाइ छ । रासस