दसैँको झझल्को, भवानीको उदय

-अच्युतप्रसाद पौडेल ‘चिन्तन’

चैत्र शुक्ल अष्टमी, चैते दसैँ, अर्थात् देवी भवानीको उदय भएको दिन । यसपालि ०७८ वैशाख ७ गते भौमाष्टमी व्रतसहित गोरखकालीको विशेष पूजा गर्ने अवसर परेको छ । नवरात्रिको उल्लासमय पर्व, पहिले मूल दसैँ यति बेलै पर्दथ्यो, सजिलोका लागि मानिसले आश्विनमा लगे । पुराना कथनहरुका अनुसार, पहिले–पहिले मुख्य दसैँ चैतमा पर्ने गर्दथ्यो । तर उक्त समयमा सुख्खा मौसम, मौसमअनुसारको गरिष्ठ भोजन अनि हिँडडुलले धेरैजना बिरामी परेपछि दसैँलाई वर्षको मध्यमा सारिएको मान्यता छ । जे होस्, चैते दसैँको रौनक पनि कम छैन् । चैते दसैँलाई कतिपय ठाउँमा सानो दसैँ भन्ने चलन पनि छ । भारत, बंगलादेश अनि म्यानमारमा चैते नवरात्रि भन्ने चलन पनि छ । यसै सन्दर्भमा काठमाडौँमा रहेका केही शक्ति पिठको चर्चा गर्ने यो लेखको उद्धेश्य रहेको छ ।

दक्षिणकाली

भूवनेश्वरीदेवीका अनेकौं स्वरूपहरू छन् । देवीभागवत, कालिकापुराण, सप्तशतीचण्डी आदि धार्मिक ग्रन्थहरूले देवीका विषयमा विशेष चर्चा गरेका छन् । सृष्टिको उषाकालमा भगवाग विष्णुका नाभिकमलबाट उत्पन्न ब्रह्माजीप्रति मधु र कैटभले कष्ट दिएपछि उनीहरूबाट त्राण पाउन ब्रह्माजीले कालिकादेवीको बन्दना गर्नुभयो । शंका, उपशंकारूपी शुम्भ र निशुम्भको वध गर्न र देव र दानवको रणक्षेत्रमा देवताहरूप्रति साहस दिलाउन भगवती कालिकादेवीका रूपमा प्रकट भइन् । कालिकादेवीको उपासना गर्नेहरू भयंकर संकटबाट समेत त्राण पाउन सक्छन्, सुख, ऐश्वर्य प्राप्त गर्न सक्छन् । 

काठमाडौँंबाट दक्षिणतर्फ रहेकीले यिनलाई दक्षिणकाली भनिएको हो । यो प्रसिद्ध शक्तिपीठ हो । पूर्णावती र उद्धारवती दुई खोलाका बीचमा यो मन्दिर रहेको छ । प्राकृतिक सुन्दरताको अनुपम नमूनाको रूपमा जंगलको डाँडोमा रहेको दक्षिणकाली मन्दिरमा सधँैं भीड लाग्ने गर्छ । आद्यशक्तिको रूपमा विशेष उपासना गरिने देवीप्रति धेरै मानिसहरूको अगाध आस्था रहेको छ । काली मन्दिरको छाना धातुबाट बनेको छ । आकर्षक नागपासले सजिएको चँदुवा रहेको छ, मन्दिरप्राङ्गण सफा छ । कालो शालिग्राम शिलाको कालिकाको मूर्ति छ । यिनको स्वरूप घोर रूपा, भयंकरी, चतुर्वाहु भएकी, खड्ग हातमा लिएकी, अभय र वरदमुद्रा भएकी, दिगम्बरा, मुण्डमालाधारी, शरीर रक्ताम्ये भएकी, कानमा शव लगाएकी, उछिट्टिएका दाँत भएकी, खुल्ला मुख, हंसमुखा, शिवका छातिमाथि बसेकी, स्यालहरूले घेरिएकी, सुखले प्रसन्न रहेकी, हँसिली, स्मशानबासी छ । युद्ध गर्न रणक्षेत्रमा जान लागेकाहरूले यिनलाई विशेष स्मरण गर्ने गर्छन् । 

अन्य मूर्तिहरू– गणेश, कुमार, भैरव, सप्तमातृका, चामुण्डा, कुमारी, वैष्णवी, वाराही, नारसिंही, इन्द्रायणी आदि छन् । अगाडिपट्टि सङ्लो पानी बग्ने नदी छ । सत्तल, पाटीहरू पनि छन् । वातावरणको दृष्टिले सफा रहेकाले वनभोज मनाउँन जानेहरू धेरै हुन्छन् । किशोरकिशोरीहरूका लागि दक्षिणकालीपरिसर सर्वाधिक आकर्षक स्थानको रूपमा परिचित छ । तान्त्रिक र वैदिक दुवै विधिबाट पूजा हुने यो मन्दिरमा नवरात्रि, मंगलवार, शनिवार विशेष भीड हुने गर्छ । प्राचीनकालदेखि नै यो क्षेत्रले प्रसिद्धि पाएको छ । चौधौं शताब्दीमा राजा प्रताप मल्ललाई भगवतीले स्वयं सपनामा दर्शन दिएर मूर्ति स्थापना गरी यो मन्दिर बनाउन लगाएको भन्ने जनश्रुति रहेको छ ।

दक्षिणकालीमन्दिरबाट पश्चिमतिर अलिक माथि डाँडोमा उनै देवीको आमाको रूपमा रहेकी देवीको सानो मन्दिर छ । यहाँ आमाको दर्शन गर्ने भक्तहरूको सदैव भीड लाग्ने गर्छ । 

सृष्टिकर्ता ब्रह्मा, पालनकर्ता विष्णु र सँंहारकारी रुद्र हुन् । तीन देवताले आफ्नो कार्य सुचारुरूपमा राख्न तीनदेवीको सहयोग लिन्छन् । सृष्टि, पालन र संहारको समष्टि ईश्वर हो । सृष्टि आरम्भमा ईश्वरले ब्रह्माको रूप लिने र ब्रह्मायणीदेवीबाट शक्ति प्राप्त गर्ने, पालन गर्दा ईश्वरले विष्णुको रूप लिने र वैष्णवीदेवीबाट शक्ति प्राप्त गर्ने अनि संहार गर्दा रुद्रको रूप लिने र रुद्रायणीदेवीबाट शक्ति प्राप्त गर्ने गर्छन् । तीनदेवीको मूल स्वरूप महासरस्वती, महालक्ष्मी र महाकाली हो । ईश्वरको स्वरूप कार्यभेदले फरक भए पनि एकै छ भने ईश्वरीको स्वरूप कार्यभेदले फरक भएपनि एकै हो, अलग होइन । अ, उ र म तीनअक्षर तीनदेवको संयुक्त स्वरूप चन्द्राकार त्रिदेवी शक्तिको समष्टि ॐ हो । जसमा सबै ब्रह्माण्ड अडेको छ । सृष्टिको उषाकालदेखि नै मातृशक्तिलाई सर्वाेच्च शक्तिको रूपमा लिइएकोले ॐ को पूर्णताको लागि पनि ॐ को माथि चन्द्राकार स्थित छ । 

मार्कण्डेयपुराण, दुर्गासप्तशती रात्रिसूक्तले जगत्जननीदेवीको वन्दना गर्दै त्वं स्वाहा त्वं स्वधा त्वं हि वषट्कारः स्वरात्मिका । सुधा त्वमक्षरे नित्ये त्रिधामात्रात्मिका स्थिता  भनेर पुकार गरेको छ । वैदिकवाङ्गमय, पूर्वीय साहित्य प्राचीनग्रन्थ – वेद, उपनिषत् र विभिन्न पुराण र उप–पुराणहरूले परम्बाभगवती, भूवनेश्वरीदेवीको वर्णन गरेकाछन् । दुर्गा, लक्ष्मी, भवानी, पार्वती, उमा आदि नामले मातृशक्तिको यत्रतत्र वन्दना भएको छ । देवीभागवतको मङ्गलाचरण यसरी आरम्भ भएको छ । 

सृष्टौ या सर्गरूपा जगदवनविधौ पालनीया च रौद्री
संहारे चापि यस्या जगदिदमखिलं क्रीडनं या पराख्या
पश्यन्ति मध्यमाऽथो तदनु भगवती वैखरी वर्णरूपा
साऽस्मद् वाचं प्रसन्ना विधि हरिगिरिशाऽराधिताऽलंकरोतु

संसारको सृष्टिदेखि संहारसम्म सक्रिय भूमिका निभाउने, सारा ब्रह्माण्डलाई एउटा खेलौनाको रूपमा लिने, साहित्यका विविध विधाकी स्रोत रहेकी, हर समय ब्रह्मा–विष्णु–रुद्रद्वारा पूजित, सेवित भूवनेश्वरीदेवीले हामी सबैको लेखनीलाई पूर्णता दिऊन्, वाणी पवित्र गराऊन् र शब्दहरूमा अलंकार दिऊन् । विष्णुस्वरूप रामले लंका विजय गर्दा उनै देवीको प्रार्थना, उपासना गरेका र शक्तिस्वरुपिणी सतीदेवीको अभावमा महादेव अति विह्वल हुनु भएको प्रसंगले मातृशक्ति सदैव वन्दनीय, पूजनीय र स्तुत्य रहेको पुष्टि हुन्छ । 

चामुण्डादेवी

ॐ एैं ह्रीँं क्लीं चामुण्डायै विच्चे 

यो वीजमन्त्र हो । सर्वसिद्धि शक्तिमन्त्र हो । सप्तशतीचण्डीमा वर्णित देवीचामुण्डा मुण्डमाला लगाएकी डरलाग्दी छिन् । मत्स्यपुराणमा देवी चामुण्डाको स्वरूप लामो जिब्रो, तीन आँखा, ख्याउटे पेट, मासु र रगतले पोतिएको कपडा लगाएकी, दाह्रा निस्केकी, गिद्धमा बसेकी, रातोवर्णकी, सर्पको गहना लगाएकी, प्रेतमा चढेकी, दशहात भएकी, गहिरा आँखा भएकी छिन् । दायाँ पाँचहाले खड्ग, पाश, धनु, दण्ड, कुठार समातेकी, अरु हातमा डोरी र चक्रसमेत लिएकी भनेर बताइएको छ । असुरहरूको संहार गर्ने, मानवमा ज्ञान र विवेक दिने, आवेश, क्रोध, तनावलाई मुक्त पार्ने देवीका रूपमा चिनिन्छ । अग्निपुराणले पनि चामुण्डादेवीकोस्वरूप वर्णन गरेको छ । गहिरा आँखा, कंकाल मूर्तिस्वरूपा, ठाडो कपाल, सानो पेट, बाघको छाला लगाउने, हातमा त्रिशूल र कपाल लिएकी, नरमुण्डमाला लगाएकी भनी बताइएको छ ।

चामुण्डादेवीको मन्दिर काठमाडौंँको जोरपाटीमा छ । उत्तरपट्टि ढिस्कोमा नेपालीशैलीमा निर्मित चामुण्डादेवीको मन्दिरमा एकमात्र ढोका छ, जुन पूर्व फर्किएको छ । कलात्मक र आकर्षक यो मन्दिरपरिसरमा गणेश, शिव आदिका मूर्तिहरू छन् । हिन्दु, बौद्ध दुबैको आस्थाकी केन्द्र रहेकी यी देवीको मन्दिरपरिसरमा दर्शनार्थीहरूको सदैव भीड लाग्छ । प्राचीन समयदेखि पूजिँदै आएको चामुण्डाको अर्को मन्दिर काठमाडौंँँ उपत्यकाको ललितपुरमा पनि रहेको छ ।

घुम्बाराही

संस्कृत बाङमयमा धर्तीलाई धरणी भनिने र धर्तीस्वरूप भएकोले देवीको अर्को नाम धरणी पनि हो । अघि पृथ्वीलाई दैत्य शासनबाट मुक्त गराउन श्रीहरिले वराहअवतार लिएर पृथ्वीलाई यथास्थानमा अवतरण गराएको प्रसङ्ग श्रीमद्भागवत, वाराहपुराण, अग्निपुराण, मत्स्यपुराण आदिमा चर्चा भएको छ । ईश्वरले अवतारी भएर आफ्नो लीला गर्दा परम्बादेवीको सहयोग लिने गरेको चर्चा देवीभागवत आदि शास्त्रमा जताततै पाइन्छ । 

काठमाडौंं चाबहिल चक्रपथबाट पश्चिम–उत्तरभागमा रहेको धुम्बाराहीको स्थापना भने लिच्छविकालमा भएको उल्लेख छ । भूमिगुप्तले स्थापना गरेकाले यहाँको मूर्तिलाई भूमिवराह भनिएको जनविश्वास छ । देवीको नामको कारण त्यो क्षेत्रको नाम नै धुम्बाराहीक्षेत्रले परिचित छ । सृष्टिको क्रममा ईश्वरले सुरुमा माछो अवतार लिएको, त्यसपछि कछुवाको रूप अनि वराहअवतार लिंँदै नृसिंँहअवतार लिएको प्रसङ्ग शास्त्रहरूमा वर्णित छ । भगवान्को मुख्य दशअवतारलाई विश्लेषण गर्दा पहिले माछो, अनि कछुवा, बँदेल (वराह) र पछि आधा मानवको आकृतियुक्त नृसिँंह, त्यसपछि सानो आकारको वामन, अलिक रिसाहा परशुराम र पछि विकसित मानवको रुपमा राम एवं पूर्ण र कुटनीतिक समेतका ज्ञाता कृष्णअवतार भएको देखिन्छ । 

नृसिंँह अर्थात् आधाअङ्ग पशु र आधाअङ्ग मानिस ! वीर रसलेयुक्त यहाँको रूप पनि यस्तै छ । आधा पशु र आधा मानव ! शरीरको टाउकोभाग बँदेलको छ । मूर्तिले जनैधारण गरेकाले मनुष्यको रूप देखिन्छ । मूर्तिको बायाँ पाउ पाँचमुखे नागमाथि रहेको छ भने दाहिने पाउचाहिंँ कछुवामाथि रहेको छ । दाहिनेहात कम्मरभागमा राखिएको अवस्थामा छ भने वायाँ हातमा चक्र छ र यो हातले नारीरूपा पृथ्वीको सङ्केत गर्दै कमलको पूmल लिएको छ । मुखचाहिँ देब्रेतिर फर्किएको छ भने च्यापुभाग थोरै माथितिर उठेको छ । बलियो शरीर देखिने वराहका मुखमा दाह्रा देखिन्छन् भने मांशपेशी अङ्गहरू हलुका तन्किएका देखिन्छन् ।

ठूलो पीपलवृक्षमा बेरिएर रहेको वाराहीको मूर्ति रहेको धुम्बाराहीमन्दिर १ तले सानो रूपमा छ । गजुर नदेखिने सो मन्दिरमा नित्य पूजा हुने गर्छ । दायाँवायाँ दुई सिँंहका मूर्तिहरू मन्दिरको ढोकाअगाडि रहेका छन् । विभिन्न अवतारमध्ये भगवान्को यो अवतार आवेस अवतारमा गणना हुन्छ । प्रस्तुत मूर्तिलाई अर्धपशु र अर्धमानव आकारको एउटा उत्कृष्ट कलाकृति मान्न सकिन्छ । मृगस्थलीमा रहेको दुईहाते वाराह, बूढानीलकण्ठका उत्तरतर्फ रहेको चारहाते श्वेतवाराह आदि । हाल हामी श्वेतवाराहकल्प भनी संकल्प गर्छौं । 

बूढानीलकण्ठ परिसरमा रहेका वाराह श्वेतवाराह हुन् । कुहिनामा पृथ्वी धारण गरेका ती वाराहका माथिल्लो देब्रेहातमा शंख छ, तल्लोहातमा गधा छ, दायाँहातमा पद्य र चक्र रहेको छ । चक्र लिएको हात कम्मरभागमा राखिएको छ । जेहोस् धुम्बाराहीको वराह र बूढानीलकण्ठका वराहका विषयमा पुराणहरूले विशेष वर्णन गरेका छन् । समष्टिमा भन्नुपर्दा हाम्रो आदिवासीका कूलदेवता बराह नै हुन् । जगतको लय र प्रलयमा सर्वेश्वर भगवानले आफ्ना लीलाहरूबाट धर्तीलाई रक्षा गर्ने क्रममा पृथ्वीको उद्धार गर्नेक्रममा विभिन्न रूप, अवतार लिएर संसारको रक्षा गरेका प्रसङ्ग उपर्युक्त चिन्तनहरू मेल खान्छन् । हामीहरू धुम्बाराहीलाई शक्तिपीठका रूपमा लिन्छौं, त्यहाँ दर्शनार्थीहरूको सधैं भीड लागिरहन्छ ।

संसदीय व्यवस्था कि वैज्ञानिक समाजवादी व्यवस्था ?

-नारायण शर्मा

संसदीय व्यवस्था

संसदीय बहुदलीय शासन व्यवस्था र निरंकुश निर्दलीय जहानिया हुकुमी शासन व्यवस्थाका तुलनामा प्रगतिशील, अग्रगामी, क्रान्तिकारी मात्र होइन जनमुखी, लोकतान्त्रिक, युगान्तकारी र राष्ट्रवादी व्यवस्था पनि सहि हो । समयक्रमसँगै यसमा अन्तर्निहित केही विशेष दुर्गुणहरुका कारण र पुँजीवादको साम्राज्यवादमा विकास÷पतन भएसँगै संसदीय व्यवस्था प्रतिगामी, प्रतिक्रान्तिकारी र प्रतिक्रियावादी मात्र होइन जनविरोधी, अधिनायकवादी, फासिवादी, भ्रष्ट र राष्ट्रघाती समेत भएको तीतो यथार्थ जगजाहेर छ । तथापि आधुनिक पुँजीवादी शासनव्यवस्थाका रुपमा स्थापित यो व्यवस्थाका केही राम्रा पक्षहरु पनि छन् । ती हुन् – आवधिक निर्वाचन र निर्वाचितहरुद्वारा विधि÷विधानमा आधारित शासनप्रणाली, संवैधानिक सर्वोच्चता, संसदीय सार्वभौमिकता, वैयक्तिक, राजनैतिक एवं वाक स्वतन्त्रता,  मानव अधिकारको सम्मान, राज्यसत्ता संचालनका समावेशिता, समानुपातिक प्रतिनिधित्वद्वारा नीति निर्माणमा सहभागिता, कानूनका आँखामा सबै बराबरको व्यवस्था आदि । तर विडम्बना पुँजीवादको साम्राज्यवादमा विकास÷पतन भएपछी उत्पीडित राष्ट्रहरुमा सामन्तवादसँग साम्राज्यवादको गठजोडद्वारा वा दलाल तथा नोकरशाही पुँजीपती वर्गसँको साँठगाँठद्वारा जसरी संसदीय व्यवस्था लादियो, त्यसपछि यो पनि सामन्तवाद, साम्राज्यवाद र दलाल तथा नोकरशाही पुँजीवादको सेवा गर्ने हतियारमा परिणत भयो ।

एकातिर नेपालजस्ता अर्धसामन्ती र अर्धऔपनिवेशिक देशहरुमा औद्योगिक पुँजीको यथेष्ट विकास नभैसकेको, उत्पादक शक्ति कमजोर नै रहेको, सामन्ती उत्पादन प्रणाली पनि पूरै नबदलिएको र उत्पादन सम्बन्ध समेत पुरानै रहेकोले संसदीय व्यवस्थाको लागि उपयुक्त आर्थिक आधार रुपी जग राम्रोसँग बसिसकेको हुँदैन । यो अवस्थामा आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रुपले अविकसित सामन्ती उत्पादन प्रणालीको कमजोर जगमा उपरिसंरचनाको रुपमा जबर्जस्ति ठडाइएको पुँजीवादी व्यवस्था अर्थात बहुदलीय संसदीय व्यवस्था स्वयंमा टिक्न मुस्किल पर्छ । सामन्ती पुँजीवादी वर्ग र व्यक्तीका सोच, संस्कार र संस्कृतिमा रहेका विविध कमीकमजोरीका कारण आज सजिलै विश्वसाम्राज्यवादले सिधै वा त्यसका विस्तारवादी, हैकमवादी र प्रभुत्ववादी क्षेत्रीय दलाल शक्तिहरु मार्फत साना, कमजोर, अविकसित र गरीब मुलुकहरुमा शोषण, दमन र हस्तक्षेप मच्चाउँछ र मच्चाइनै रहेको छ । यसले गर्दा राजनैतिक शक्ति, संघसंस्था र व्यक्तित्व–नेतृत्वहरु समेत साम्राज्यवाद र विस्तारवादसँग बिक्ने, झुक्ने र चुक्ने गर्दछन् ! कथंकदा उनीहरु चुकेनन् र झुकेनन् भने पनि त्यहाँ प्रत्यक्ष राजनीतिक, आर्थिक र फौजी हस्तक्षेप वा जालझेल, षड्यन्त्र र हत्याका विभिन्न सीन–अनसीन÷प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष वारदातहरु हुन्छन् । फलस्वरूप अस्थीरता, अराजकता, अस्तव्यस्तता, अशान्ती र अन्यौलको भूमरीमा पारिदिने षडयन्त्र हुन्छ । त्यसैले त्यहाँ संसदीय व्यवस्थाका कतिपय राम्रा कुराहरु हुँदाहुँदै पनि यो व्यवस्था असफल र अफाप हुने गर्दछ । नेपालमा पनि यही भैरहेको छ ।

पुँजीप्रधान, व्यक्ति–परिवारकेन्द्रित प्रजातन्त्र (चुनाव र निर्वाचन प्रणाली) हो । अर्थात् मुठ्ठीभर हुने खानी, धनीमानी र टाठाबाठा शोषक शासकहरुको लागि स्वतन्त्रता, न्याय, विकास, समृद्धी र सुख शान्ती प्रदान गर्ने स्वर्गीय व्यवस्था हो भने बहुसंख्यक जनताको लागि नर्क नै हो । आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक असमानता, अनेकता, अशान्ती, अन्याय, अत्याचार, शोषण, उत्पीडन, पक्षपात, भ्रष्टाचार, कालाबजारी, दलाली, कमिसनखोरी र घुसखोरीजस्ता विकृती–विसङ्गतीहरुको प्रचुरता हुने व्यवस्था नै हो । संसदीय व्यवस्था भएको सबैभन्दा पुरानो देश बेलायत, सबैभन्दा शक्तिशाली देश अमेरिका र सबैभन्दा धेरै जनताले संसदीय व्यवस्थाको अभ्यास गरेको भनेर फूर्ति लगाउने देश भारतलाई हेरे मात्र पुग्छ । त्यसमाथी साविक शास्त्रीय संसदीय व्यवस्था र त्यसमा परिमार्जन गरी बढी लोकतान्त्रिक, समावेशी र अधिकार विकेन्दृत गरिएको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संसदीय व्यवस्था भएको हाम्रै देश नेपाललाई हेरे वा भोगेबाट यो कस्तो व्यवस्था हो भन्ने प्रत्यक्ष अनुभूत हुन्छ । 

यसरी एकातिर अतिरिक्त मूल्यको शोषणको जगमा निर्मित शोषणमूलक पुँजीवादलाई संरक्षण र सम्बद्र्धन गर्ने गरि विकसित गरिएको संसदीय व्यवस्थाका आफ्नै चारित्रिक कमजोरीहरुका कारण र अर्कातिर साम्राज्यवादको प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष वैदेशिक हस्तक्षेपको सिकार हुनुपर्दा । नेपालजस्ता अर्धसामन्ती र अर्धऔपनिवेशिक अर्थात अविकसित र वैदेशिक शोषण–उत्पीडनमा परेका देसमा संसदीय व्यवस्थाको रुप र चरित्र पुँजीवादी प्रजातान्त्रिक, राष्ट्रवादी, जनकल्याणकारी र प्रगतिशील होइन कि दलाल पुँजीवादी, राष्ट्रघाती र जनविरोधी मात्र नभएर प्रतिगामी र तानाशाही समेत हुन्छ । फलस्वरुप संसदीय व्यवस्था भएका यस्ता देशहरुमा भ्रष्टाचार, अनियमितता, घुसखोरी, कमिसनखोरी, दलाली, चोरी डकैती, गुण्डागर्दी, साम्प्रदायिकता जस्ता कुराहरुले प्रश्रय पाउँदा दलाल तथा नोकरशाही पुँजीवादजस्ता भ्रष्ट पुँजीवाद र आसेपासे पुँजीवादजन्य विकृती–विसङ्गतीहरु बढ्न जान्छ । साथै विचौलिया र वाहुवलीहरुको बिगबिगी र वोलवाला वढ्छ । देश दिनप्रतिदिन विकास तिरभन्दा विनासको खाडलतिर धकेलिंदै जान्छ । यसरी यो संसदीय प्रजातन्त्र रुपमा सबैको भनिएपनि सारमा ५ प्रतिशत धनीमानी र टाठाबाठाहरुको मात्र प्रजातन्त्र हो । त्यसैले यसको विकल्पमा समाजवादी व्यवस्था आएको हो !

समाजवाद/वैज्ञानिक समाजवाद

श्रम प्रधान, समाजप्रधान र न्याय समानताप्रधान ९५ प्रतिशत जनताको वास्तविक प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रता भएको, समग्रमा हुने विकास र समृद्धिमार्फत सुख शान्तीयुक्त स्वच्छ, समृद्ध, स्वाभिमानी र आत्मनिर्भर व्यवस्था हो समाजवाद । पुँजीवादी आर्थिक आधारको निर्माण, उत्पादक शक्ति र उत्पादन–सम्बन्धको विकास, सामूहिक उत्पादन प्रणालीको अवलम्बन, राज्य नियन्त्रित आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको निर्माण र पर्याप्त उत्पादन भएमा मात्र समाजवाद हुन्छ र टिक्न सक्छ । राष्ट्रिय, जनवादी र औद्योगिक क्रान्तीसमेत भएर जनताले यथेष्ट प्रजातान्त्रिक हक–अधिकार प्राप्त एउटा स्वाधीन र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न मुलुकको रुपमा विकसित भएको देशमा औद्योगिक पुँजीको आवश्यक विकास भएपछी त्यसैको जगमा निर्माण हुने उपरी संरचना हो समाजवादी शासनव्यवस्था ।
तर समाजवादी व्यवस्थाका कतिपय राम्रा पक्षहरु जस्तो कि आर्थिक समानता, सामाजिक न्याय, राष्ट्रिय स्वाधीनतालगायतका कुराहरु देखाएर र कतिपयलाई सापेक्षित रुपमा लागू पनि गरेर आफूलाई समाजवादी बताउने पुँजीवादी र फासिवादीलगायतका धेरै थरीका नामका, ढोंगी, पाखण्डी र छद्म समाजवादीहरु पनि छन् । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा हिटलरको राष्ट्रिय समाजवाददेखि राष्ट्रिय स्तरमा नेपाली कांग्रेस, जनता समाजवादी पार्टीजस्ता घोर जनविरोधी, राष्ट्रविरोधी र क्रान्तिविरोधी अर्थात् साम्राज्यवाद र विस्तारवादका दलालहरुसम्मले आफ्ना पार्टीका दस्तावेज, चुनावी घोषणापत्र र देशकै संविधानमा समेत समाजवाद भन्ने, लेख्ने र त्यसैलाई देखाएर आफ्नो रोटी सेक्ने गरेको विचित्र विडम्बनापूर्ण स्थीति समेत छ ।

तथापी विगतमा सोभियत संघ र पूर्वी युरोप अनि वर्तमानमा चीन, उत्तर कोरिया र क्युवा आदि देशहरु जो साम्यवाद उन्मुख थिए र छन् अनि भविष्यमा ढिलोचाँडो र थोरैधेरै रुपमा साम्यवादतिरै जाँदै थिए र जाँदैछन् । ती आ–आफ्नै मौलिकता र विशिष्टतामा आधारित समाजवादी व्यवस्थाहरु नै भनिएका छन् र मान्नु पनि परेको छ !

समाजवादलाई वैज्ञानिक भन्नुको अर्थ ?

समाजवाद समाजको ऐतिहासिक विकासक्रममा अनिवार्य रुपले आवश्यक र अवश्यम्भावी व्यवस्था हो । साथै क्रान्तिकारी र सही हुनाले यसलाई वैज्ञानिक भनिएको हो । प्लेटोदेखि सेण्ट साइमन, रोबर्ट ओवेन र चाल्र्स फुरिएसम्मले परिकल्पना गरेको समाजवाद अवस्तुवादी, अव्यावहारिक र काल्पनिक हो । किनकी, काल्पनिक समाजवाद वर्ग, वर्गसंघर्ष, बलप्रयोग, सर्वहारा अधिनायकत्व र निरन्तर क्रान्तिजस्ता क्रान्तिकारी सिद्धान्तहरुलाई उपेक्षा गरेर कल्पना गरिएको हुन्छ । यसैगरी उत्पादन प्रणाली, उत्पादक शक्ति, उत्पादन सम्बन्ध र पुँजीको यथेष्ट विकासजस्ता आधारभूत सैद्धान्तिक मान्यताहरुलाई नजर अन्दाज गरी एकप्रकारले समाजवादको रहर–रहरमै परिकल्पना गरिएकोले यो अवैज्ञानिक, अवस्तुवादी, अव्यावहारिक, अवास्तविक र असम्भव हुन्छ । त्यसैले यसलाई काल्पनिक भनिएको हो ।  तर, वैज्ञानिक समाजवाद समाज विकासका आधारभूत र बैज्ञानिक नियमहरुमा आधारित भएर इतिहासको भौतिकवादी दृष्टिले गहन अध्ययन–अनुसन्धान र व्याख्या–विश्लेषणबाट पुँजीवादको विकासपछी त्यसकै चिहानमा समाजवाद अनिवार्य र अपरिहार्य रुपले आउने ठोस र परिपक्व संश्लेषण भएकोले यो नितान्त वस्तुवादी हुने हुँदा यसलाई बैज्ञानिक समाजवाद भनिएको हो । समाज विकासका क्रममा यो सम्भव, आवश्यक र अनिवार्य भै साम्यवाद उन्मुख राज्यव्यवस्थाका रुपमा साम्यवादको आधार–पूर्वाधार तयार पार्ने गरी विकसित र संचालित हुने साम्यवादको अघिल्लो चरणको व्यवस्था भएकोले पनि यसलाई बैज्ञानिक समाजवाद भनिएको हो ।

वैज्ञानिक समाजवादका आधारहरु

१. देशमा आर्थिक, राजनीतिक, सामाजिक, सांस्कृतिकलगायत समग्र पक्षमा यथेष्ट विकास भै जनता मजदुरवर्गमा अग्रगामी चेतना, वर्ग र वर्गसंघर्ष लुप्त प्रायः, उत्पादनमा प्रचूरता, राज्य र समाजनियंत्रित अर्थतन्त्र र आर्थिक विकास, समाजमा न्याय–समानता र स्वतन्त्रता अनि समग्रमा समृद्धि भै सुखशान्ती बहाल भएको ।

२. अतिरिक्त मूल्यको सिद्धान्त अनुसार र अन्य कुनै पनि प्रकारले मजदुरहरुमा शोषण–उत्पीडन नभएको ।

३. वस्तुको उत्पादन र वितरण सामूहिक, सर्वहारावर्गीय, शोषितपक्षीय र उत्पीडितउन्मुख भएको ।

४. विचार, बल, विधि, बुद्धि र विवेकसम्मत रुपमा वर्गसंघर्षको माध्यमद्वारा प्राप्ती, संरक्षण र सम्बर्द्धन गरिएको र गरिने ।

५. समाज विकासको अवस्था र राज्यसत्ताको आवश्यकता अनुसार जनताको जनवादी वा सर्वहारा समाजवादी अधिनायकत्वको प्रयोग जनता, जनप्रतिनिधि र संस्था, राज्य र कम्युनिस्ट पार्टीमार्फत प्रयोग गरिने गरिएको ।

६. राज्य र समाजको साध्य साम्यवाद निश्चित गरिएको ।

७. नयाँ जनवाद वा समाजवादमा पुग्ने बाटो–विधि वा साधन क्रान्ती, हिंसा वा बलप्रयोगलाई सैद्धान्तिक रुपमा अवलम्बन र आवश्यता अनुसार कार्यान्वयन गरिएको ।

८. सर्वहारा अन्तर्राष्ट्रियतावादअनुसार अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध भएको र क्रान्ति नभएका र समाजवाद नभएका देशहरुको लागि क्रान्तिमा सहयोग–समर्थन र क्रान्ती भएका समाजवादी राष्ट्रहरुसँग आपसी सहयोग, समर्थन र सहकार्य गर्दै पुँजीवादी–साम्राज्यवादीजस्ता प्रतिक्रियावादी राष्ट्रहरुसँग आवश्यक परे सम्बन्ध विच्छेद, विरोध र बलप्रयोग गर्न तयार रहेको ।

९. विश्वक्रान्ती र विश्वमुक्ती गरी विश्वस्तरमा साम्यवादको प्राप्ती गर्न प्रतिबद्ध र कटिबद्ध भएको ।

यस्तो व्यवस्था नै वैज्ञानिक समाजवादी शासन व्यवस्था हो । माथिको संक्षिप्त परिचयात्मक तुलनाबाट संकेत मिल्छ कि संसदीय व्यवस्था र बैज्ञानिक समाजवादी व्यवस्था के कस्ता व्यवस्था हुन् ? यीनमा के कति फरक छ ? यी कसरी जन्मन्छन् र विकसित हुन्छन् ? अनि यीमध्ये कुन व्यवस्था देश र समाजमा उचित र आवश्यक हुन्छ ? यी प्रश्नहरुको उत्तरसँगै आ–आफ्नो देसमा कुन व्यवस्था रोज्ने भन्ने कुरा जनताको स्वचेतना र स्वविवेकमा भर पर्ने भएकाले हामीले जनचेतना बढाउन र आवश्यकतानुसार संघर्ष गर्न जरुरी छ ।

‘स्रोताको चाहनाले मात्र बजार निर्धारण हुन्न’

तिम्रो मनमा के छ...,  राम साईली.., म बाँचेको के अर्थ..., गाउँ घरमा साईली माईली..., स्वप्निल छायाँ..., पुर्वमा जय होस् किराती... जस्ता दर्जनौं सफल गीतका गायक रुपकुमार राईले हालै ‘सुनैको शिर फुल...’ बोलको गीत सार्वजनिक गरेका छन् । पुर्वी जिल्ला खोटाङमा जन्मिएका गायक राई लामो समयदेखि नेपाली गीत, संगीतको क्षेत्रमा सक्रियरुपले लागिपर्दै आइरहेका छन् । फुटकर गीत दर्जनौ गाएको भएपनि उनले गीति एल्बम मनको देउराली, साक्षी, सामिप्य, राम साईली, रुप आम स्रोतामाझ ल्याइसकेका छन् । गायनमा मात्र नभएर संगीत सिर्जनामा समेत राम्रो परिचय बनाउन सफल राई खोटाङ कलाकार समाजका अध्यक्ष पनि हुन् । गीत, संगीतसँगै समाज सेवामा समेत सक्रिय राई यही वैशाख १८ गते प्रज्ञा भवन कमलादीमा हुने बृहत खोटाङ्गे ‘नव प्रतिभालाई विशेष प्राथमिकता दिइने’ कलाकारहरुको साँगीतिक कार्यक्रम ‘खोटाङ सांगीतिक साँझ २०७८’लाई सभ्य र भब्य बनाउन लागि परेका छन् । नेपाली संगीतको दुनियाँमा आफ्नो पृथक परिचय बनाउन सफल गायक तथा संगीतकार रुप कुमार राईले मध्यान्ह दैनिकका लागि सानु श्रेष्ठसँग गरेको कुराकानीः

पछिल्लो पुस्ताले सांगीतिक क्षेत्रमा नयाँपन दिइरहेको जस्तो लाग्छ तपाईंलाई ?

पछिल्लो समयको नेपाली संगीत नयाँपन भन्दा पनि सिर्जनशील कम, नेपाली मौलिकताको प्रभावबाट प्रभावित गीतसंगीत बढी आइरहेको छ ।

हातहातमा उपलब्ध स्मार्ट फोन र इन्टरनेटले रेकर्डिङ देखि वितरणसम्म विकसित प्रविधिले नेपाली सांगीतिक क्षेत्रको स्वरूप बदलिएको हो ?

पछिल्लो समयको प्रविधिको विकासले समाज संगीतमय छ, राम्रो कुरा हो । तर, वितरण र बजार व्यवस्था शुन्य छ । रेकर्डिङ्गको बारेमा गीतको प्रकृति र सृजनाको स्तर र लगानिको लेबल अनुसारको रेकर्डिङ्ग गर्न सक्ने स्थिति छ भने प्रबिधिको सहजताले कलाकारको मिहेनत र सिर्जनामा ध्यान कम प्राविधि बढी प्रयोग गरेर सस्तो लोकप्रियतामा केन्द्रित छ ।

सुन्ने गीतको भन्दा पनि हेर्ने गीतको चर्चा बढी हुनुको कारण ?

सुन्ने गीतले भाब बोल्छ । उत्सुक्ता र कल्पनामा स्रोतालाई बाँधिराख्छ । हेर्ने गीतले भाब उत्सुक्तालाई दृश्यमा देखाइदिन्छ र उक्त दृश्यले अझ आकर्षित गर्दिन्छ । त्यसैले हेर्ने गीत बढी चर्चामा हुन्छ ।

आत्याधिक चर्चा बटुलेका गीत, संगीत पनि केही समय पछि श्रोताले बिर्सन्छन्, के अब कालजही गीत, संगीतको समय सकिएको हो ?

पछिल्लो समय सिर्जना भन्दा पनि सस्तो लोकप्रियता बढ्दै जानुले स्रोताहरुले चाडै बिर्सन्छन । यो हुनुमा बजार व्यवस्थाको मुख्य कारण हो । बजार व्यवस्था व्यवस्थित र सिर्जनाको लेबललाईज गर्ने हो भने कालजयी गीतहरुले स्थान पाउनेछ अनि सिर्जनामा ध्यान पनि बढ्छ ।

गीत, संंगीतले नाम र दाम दुवै दिन थाले पनि यस क्षेत्रमा लागेकाहरुको आर्थिक श्रोतको अर्को बिकल्प नभए दैनिकी चलाउन कठिन हुन्छ भन्छन् तपाईलाई के लाग्छ ?

केही २/४ जना बाहेकले व्यावसायिक रुपमा सफल नहुनुमा बजार अव्यवस्थित र राज्यले सृर्जनाको सम्मान नगर्नाले यो गीतसङ्गीत क्षेत्र अनाथ बच्चा जस्तै छ ।

नेपालमा रियालिटी सोबाट छनोट भई आउने गायन, नृत्य, अभिनयका नवप्रतिभाहरुलाई कस्तो खालको अबसर दिनु पर्छ जस्तो लाग्छ ?

रियालिटी सोबाट आएको प्रतिभालाई पुरस्कार राम्रो र सम्पुर्ण कार्यक्रमबाट आएको फाइदाको पनि केही प्रतिसत दिनुपर्छ, रियालिटी सो प्रतिभा उन्मुख भन्दा ब्यापारको लागि गरिएको देखिन्छ ।

सामाजिक सञ्जालमा फलोअर्स गन्ने, युट्युबमा भ्युअर्स बढाउने होडबाजीले गर्दा नयाँ पुस्ताका गीत, संंगीत क्षणिक हिट हुने र सेलाउने अवस्थाको अन्त्यको लागि के गर्नुपर्ला ?

सिर्जनाको पारदर्शी, सेन्सरबोर्ड र सृर्जनाको लेबलाइज अनि बजार ब्याबस्थालाई सुदृढ गर्दा उक्त अबस्थाको अन्त्य हुन्छ ।

अघिल्लो पुस्ताले गीत, संगीतमा दिएको योगदानलाई पछिको पुस्ताले कसरी लिइरहेका छन् ?

बजार तीव्ररुपमा चर्चा र व्यावसायिकताको प्रतिस्पर्धा छ । यस्तो अबस्थामा अघिल्लो पुस्ता र भोलिलाई सोच्ने फुर्सद छैन अहिलेको पुस्तालाई ।

सदाबहार भनिने सिर्जनाको मुहान सुकेको हो, के लाग्छ ?

मुहान कहिलै सकिन्न, बजार कता उन्मुख छ त्यस्ले निर्धारण गर्छ कतिबेला के मुख्य भन्ने कुरा ।

डिजिटल प्रविधिको युगमा हरेक कुराको स्वाद परिवर्तन भइरहेको जस्तै श्रोताहरुकोे रुचिमा पनि परिवर्तन आएको हो ?

स्रोताको चाहनाले मात्र बजार निर्धारण हुन्न । बजारमा के के पाईन्छ, के के बिक्री गर्ने भन्नेले निर्धारण हुन्छ । त्यहाँ सस्तो र बिकृती निषेध गर्ने हो भने महङ्गै भएपनी ओर्जिनल नै बिक्री हुन्छ ।

अहिले गीत,संगीतको क्षेत्र संख्यासँगै गुणात्मक सुधार पनि भएको देखिन्छ, यो संख्यात्मक विस्तार र सहजतासँगै साधना, समर्पण र सिर्जनशीलताको खाँचो छ जस्तो लाग्दैन ?

सिर्जनशील र मिहेनती चिन्तनशील कलाकारहरु पनि छन् । तर, चर्चा र हाबी अर्कैको भएकोले अर्कै मात्र देखिन्छ ।

तपाईंलाई त पुर्वेली गायक भन्छन्, कस्तो खालको गीत बढी गाउन मनपर्छ ?

म गायक हुँ त्यसैमा खुसी हुन्छु, सबैखाले गीत सुन्न र गाउन मनपर्छ ।

अन्त्यमा एउटा प्रश्न गरिहालुँ, यो खोटाङ कलाकार समाजको जन्म कसरी भयो ?

खोटाङ जिल्लाका पुराना कलाकार बच्चु कैलाश, ठुले राई, शान्तिराम राई, राजेश पायल राई, महेश खडका हुँदै पार्वती राई लगायत ठुलो संख्यामा भएकोले पहिले देखि नै संस्थागत रुपमा संगठित हुनु पर्छ भन्ने विषयमा कुरा उठिरहन्थ्यो । नेतृत्व कसरी ममा आयो भन्दा टिमका साथीहरुले मेरो नाम लिनु भो मैले पनि नकार्न सकिन । खोटाङ कलाकार समाजले समग्र गीतसंगीत र कला क्षेत्रको चिन्त गर्ने र सिर्जनाको बजार ब्यवस्थापनको विषयमा चासो दिने, अध्यायन अनुसन्धान र प्रयत्नहरु गर्ने गर्छ । खोटाङ कलाकार समाज खोटाङमामात्र केन्द्रित रहने, खोटाङ्गेहरु बीचमात्र सिमित हुने बाहिर ननिस्कने भन्ने चाहिँ होइन । नेपाली गीतसंगीत तीव्ररुपमा जनजनको हातहातमा र कानसम्म पुगिरहँदा गीतसंगीतको बजार भने सून्य रहेकोले चिन्ताको विषय बनेको छ, यसलाई गतिशिल दिनका लागि हाम्रो समुह लागिरहेको अवस्था छ । यो वर्षको मेरो पहिलो अन्तर्वार्ता भएकोले सम्पूर्ण संगीत प्रेमि, शुभचिन्तक र लोकप्रिय राष्ट्रिय दैनिक मध्यान्ह परिवारलाई २०७८ को शुभकामना ।

'डिजिटल सेवा स्थानीय तहबाट शुरु गर्न सकिन्छ'

स्याङ्जाको वालिङ नगरपालिका देशकै उत्कृष्ट नगरपालिकामा घोषणा भएको छ । देशकै उत्कृष्ट नगरपालिकामा घोषणा भएको यस नगरपालिकाले व्यवहारमा के–कस्ता नमूना काम गरेका छन् भन्ने चाँसो सबैतिर छ । स्मार्ट शहरको रुपमा अगाडि बढेको भनिएको यस नगरपालिकाले गरेका उत्कृष्ट कामका बारेमा मध्यान्ह दैनिकका संवाददाता नारायणप्रसाद अर्यालले नगरपालिकाका मेयर दिलिप प्रताप खाँडसँग केहि जिज्ञासा राखेका छन् । स्मार्ट नगरको रुपमा अगाडि बढेको नगरपालिकाले पूर्वाधारको क्षेत्रमा गरेका र आगामी योजनामा राखेका कार्यक्रमबारे गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश :

चर्चा र उपाधीको हिसाबले वालिङ उत्कृष्ट नगरपालिकामा घोषणा भएको छ । उत्कृष्ट नगरको रुपमा घोषणा हुँदै गर्दा के स्मार्ट वालिङ राज्यले तय गरेको भू–उपयोग ऐनमा उभिएको छ ?

हो, हामीले यसमा नै रहेर काम गरेका छौं । भू–उपयोग ऐनअनुसार जि आइएस प्रविधिअन्र्तगत रहेर यसमा कन्सल्टेन्टहरुले काम गरिरहेका छन् । यसमा हामीले करिब ८० प्रतिशत काम गरेका छौं । यो जटिल विषय हो, तर हामी अन्तिम चरणमा पुगेका छौं ।

उत्कृष्ट सेवा प्रवाह, शहरी योजना, शुसासन र फोहोरमैला व्यवस्थापनको कोणबाट यस पालिकाले नेपाल नगरपालिका संघको तर्फबाट उत्कृष्ट नगरपालिकाको उपाधि हासिल गर्‍यो । तपाईं आँफैले भन्नुपर्दा यि विषयमा वालिङ नगरपालिकाले के–कस्ता र के–कस्तो प्रकारले अन्यको तुलनामा नविनतम काम गरेको छ ?

उत्कृष्ट नगरपालिकाको छनौटको लागि उहाँहरुले विज्ञहरुको टिम बनाउनुभएको थियो । ५४ वटा इण्डिकेटर बनाउनु भएको थियो । त्यसअन्र्तगत हामीले नम्बर प्राप्त गरेर छनौट भएका हौं । उत्कृष्ट सेवा प्रवाहको कुरालाई हेर्दा नगरपालिकाले अधिकांश कामको लागि एप्लीकेशनको प्रयोग गर्छ । मैले मेयरको रुपमा नै आफ्नो हाते हस्ताक्षर गर्दिन । २४ सै घण्टा मैले ल्यापटपबाट सेवा दिन्छु । हामीले म्यानुअल र डिजिटल दुवै सेवा सञ्चालन गरेका छौं ।

जस्तै हामीले नागरिकता, नाताप्रमाणित आदि लगायतका विषयहरु वडा कार्यालयबाट ७१ वटा उपलब्ध गराउँछौं । जस्तै यदि कोहि काठमाडौंमा भएको मानिसलाई नागरिकताको सिफारिस चाहिएमा वालिङ आउन जरुरी हुँदैन् । काठमाडौंमा नै बसेर एप्लीकेशनबाट आफ्नो सिफारिस प्राप्त गर्न सकिन्छ । पालिकालाई बुझाउने शुल्क पनि विभिन्न गेटवे बाट भुक्तानी गर्न सकिन्छ । संसारको जुनसुकै कुनामा बसेर पनि पालिकाको सेवा लिन सकिन्छ । यसलाई हामीले डिजिटल सर्भिस भनिन्छ । हामीसँग पालिकाको पुरै डाटा छ । वालिङ नगरपालिका नेपालको पहिलो डिजिटल सिग्नेचर लिने नगरपालिका हो । अनि त्यस्तै पालिकाको डाटा गर्भमेन्ट क्लाउडमा राख्ने पनि पहिलो नगरपालिका हो ।

त्यस्तै सुशासन भनेको ऐन हो, कानुन हो । यसका ५ वटा आयाम छन् । हामीले सबै पुरा गरेका छौं । शहरी योजनाको हिसाबले हेर्दा हामीले टाढा टाढाको बस्तिहरुलाई एकिकृत बस्ति वसाल्छौं । त्यो एकिकृत बस्तिलाई हामीले स्मार्ट बस्ति भनेका छौं । जुन अहिले हामीले सुर्कौदीमा बनाइराखेका छौं । हामीले हरेक वार्डमा स्मार्ट सिटी बनाउँछौं । त्यसमा सबै घरहरुको छाना सोलारको हुन्छ । १०÷१० घरको एउटै सेफ्टी ट्याङ्की बनाउँछौं र त्यसबाट बायोग्याँस निकालेर हरेक घरमा जोड्दीन्छौं । फोहोर मैलाको सन्दर्भमा हामीले एकिकृत योजनामा अगाडि बढेका छौं । यो वर्षबाट हामीले नेपालमा नै पहिलोपटक दिशाजन्य लेदोलाई मल बनाउने र त्यहाँको पानीलाई फिल्टर गरेर पिउन योग्य बनाउँदैछौं । 

उत्कृष्टताको पगरी लिँदै गर्दा धेरै सबालहरु पनि खडा भएका छन् । खासगरि स्थानीय स्तरमा उत्पादन केन्द्रहरुको निर्माण, उद्योगहरुको विकास, रोजगार विकास आदि क्षेत्रहरुमा केहि नविनतम कामका पहलहरु भए त ?

हामीले सरकारले नै नगरेका कामहरु गरेका छौं । ईन्कुभेसन सेन्टर सञ्चालन गरेका छौं । जहाँबाट मानिसहरु सँग सिप छ ज्ञान छ तर रोजगार इन्टरपेनरसिप छैन् । त्यस्तो अवस्थामा रहनुभएकालाई काउन्सिलिङ गर्ने, एउटा कोरा मान्छेलाई उद्यमीमा परिवर्तन गर्ने काम गरिन्छ । अर्को हामीसँग इविक सेन्टर भन्ने छ । यसले नयाँ मान्छेहरु, विदेशबाट फर्केर आएका मान्छेहरुलाई लक्षित गरेर सञ्चालन गरेका छौं । यसमा हामीले उहाँहरुलाई बोलाउँछौं, काउन्सिलिङ गर्छौं । त्यहाँ तालिम प्राप्त कर्मचारीहरु छन् । त्यहाँ उहाँहरुको इच्छा र आर्थिक क्षमताको आधारमा के गर्ने, बैंकबाट ऋण कति लिने ? कुन ब्याजमा लिने ? उहाँहरुलाई चाहिने सामाग्री कहाँ पाइने ? उहाँहरुले उत्पादन गरेको उपज कहाँ बेच्ने ? लगायतको विषयमा परामर्श र सहयोग गरिन्छ ।

त्यस्तै हामीले मेन्टर सिस्टम सञ्चालन गरेका छौं । जसले यदि कसैले चामलको व्यापार गर्न चाहन्छ भने त्यस मार्फत पुराना चामलका व्यापारीलाई भेट गराइदिन्छ । पशु पाल्ने योजना छ भने पशुका पुराना डाक्टर भेटेनरीलाई भेट गराइदिन्छ । उद्योग खोल्न चाहनेहरुलाई ठुला ठुला उद्योगपतिहरुलाई भेट गराइदिन्छ । मेन्टर सिस्टममा अहिले हामीसँग ५२ जना जोडिएर काम गर्नुभएको छ । जुन जुन साथिहरुले जे काम गर्नुभएको छ । हामीले सेवाग्राहीहरुलाई उहाँहरु सँग जोडिदिएर कुनैपनि समस्याहरु उहाँहरुले सुल्झ्याइदिनुहुन्छ ।

बैंकहरुसँग हामीले सम्झौता गरेका छौं । नगरपालिकाले सिफारिस गरेकालाई महिनाको हकमा १ दशमलब ५ प्रतिशत र वार्षिकको हकमा चाहिँ ३ देखि ५ प्रतिशत सम्म सहुलियत ऋण उपलब्ध गराउनुहुन्छ । उहाँहरुले तिर्नुभएन भने नगरपालिकाले तिर्छ । उहाँहरुबाट नगरपालिकाले कानुनी प्रकृयाबाट असुलउपर गर्छ । त्यसपश्चात उद्यमीहरुले उत्पादन गरेका उपजहरुलाई उद्यमी स्वयंले विक्री गर्न सके गर्नुहुन्छ । यदि नसकेमा वालिङ प्रोडक्ट को अपरेटिभ होल्डिङले खरिद गरेर विक्रिको प्रवन्ध गर्छ । यसमा नगरपालिका र कृषकहरुको लगानी रहेको छ ।

नविनतम कामहरुमा धेरै कामहरुको शुरुवात गरेका छौं, अर्को ईनोभेसन ल्याब छ । जसमा स्र्माट बिल्डिङहरु निर्माण गर्न सेन्सर, जिपिएस, बाँदर धपाउने मेशिन, ड्रोन लगाएतका विषयमहरुको निर्माण गरिन्छ । यस ल्याबमा हामीले ४ कक्षा देखि १० कक्षा सम्मका विद्यार्थीलाई सिक्ने र निर्माण गर्ने अवसर प्रदान गरेका छौं । जसले गर्दा भोली हामीसँग दक्ष मानव स्रोतको विकास गर्न सकियोस । यसमा इच्छुकहरु शनिवार आएर ल्याबमा बसेर अनुसन्धान गरेर सिक्न सक्छन् । यसमा कसैले केहि पत्ता लगाएमा उहाँहरुको नाममा प्याटेन्ट दर्ता गर्ने काम चाहिँ नगरपालिकाले गर्छ ।

जसरी काम गरिरहनु भएको यसलाई हेर्दा, राज्यले लिएको लक्ष्यअनुसार काम गर्न नीतिगत तथा कार्यक्रमिक क्षेत्रमा के–के सुधार आवश्यक रहेको महशुस गर्नुभएको छ ?

अहिलेको सरकारको नीति तथा कार्यक्रम जुन आएको छ । यसबाट राज्यले भनेको समाजवाद ल्याउन सक्दैनौ । किनभने समाजवाद भनेको सामाजिक न्याय हो । सामाजिक न्याय उन्मुख कार्यक्रम छैन् । राजनीतिक दलको पहुँचको आधारमा छ । खाली लोकप्रियताको आधारमा बजेट ल्याइएको छ । उदाहरणको लागि सामाजिक सुरक्षा त्यस्ता व्यक्तिलाई जसलाई सामाजिक सुरक्षाको खाँचो छ । जसले लाउन खान सक्दैन उसलाई भत्ता दिने हो । जसले १० तोलाको सुनका बाला लाएर महिनामा जेष्ठ नागरिक भत्ता थाप्न जानुभाको छ । अति गरिब र उहाँहरुले बराबर भत्ता थाप्नुहुन्छ । यो कहाँको सामाजिक न्याय हो ? सामाजिक न्याय भनेको राज्यले जसलाई सुरक्षा गर्नपर्छ उहाँहरुलाई पुर्णता दिनेहो । सरकार भनेको त के हो भन्दा असक्षमलाई सरकारले सरकारले सहयोग गर्ने हो । सक्षम सित ट्याक्स लिने हो । यो अहिलेको जुन परिपाटी छ प्रणाली छ यसबाट समाजवाद आउँदैन् । धनी र गरिबको बीचमा खाडल पुरिदैन । समाजवाद भनेको त धनी र गरिबबीचको खाडललाई घटाउँदै घटाउँदै लगेर समानता नजिक पुर्याउनु समाजवाद हो । अहिलेको नीति कार्यक्रम गलत छ ।

शिक्षा र स्वास्थ्यलाई स्थानीय तहले नै जिम्मेवारी लिन सकिन्छ । हामीले ऐन बनाएका छौं । शिक्षालाई एकैपटक परिवर्तन गर्न सकिँदैन । संघीयताको अभ्यास गरेको धेरै भएको छैन् । बल्ल ४ वर्ष भएको छ । यसमा धेरै कुराहरु हामीले सुधार गर्नुपर्ने हुन्छ । केहि साथिहरु आत्तिइसक्नुभाछ । कसैले दिएन भन्ने, कसैले पाइएन भन्ने र कसैले किन दिने भन्ने जस्ता विषय सुनिन्छन् । अधिकार भनेको कर्तव्यसँग जोडिने विषय हो । हामीले जति राम्रो कर्तव्य गर्छ उसले बढि अधिकार प्राप्त गर्ने हो ।

शिक्षा र स्वास्थ्य भनेको मौलिक अधिकार हो । भोलि नागरिकले मुद्दा हाल्यो भने पनि राज्यले हार्छ । हामीले त भोकमरी बाट पनि मान्छे मर्नुहुदैन भनेर कार्यक्रम अगाडि बढाएका छौं । संबिधानमा उल्लेख भएका विषयहरुलाई क्रमशः व्यवहारमा लागु गर्दै जानुपर्छ ।

स्वास्थ्यको क्षेत्रमा पनि हामीले जसले उपचार गर्न सक्दैन् । १/१ लाख बराबरको नगरपालिका आँफैले बिमा गर्दिने र उहाँहरुलाई उपचार गर्दिने, औषधीको पनि व्यवस्था गर्ने र उपचार गर्ने । उपचार गर्न बाहिर जान पर्‍यो भने बिमा गर्दिने र यहिँ नगरपालिकाभित्र उपचार गर्दा लागेको औषधी खर्च नगरपालिकाले तिर्दिने तरिकाबाट अगाडि बढिराखेका छौं । 

एउटा राजनीतिक पार्टीको तर्फबाट उम्मेदवार बन्ने र चुनाव जित्ने बाहेक उम्मेदबार बन्दै गर्दा पालिकाको विषयमा तपाईंको आफ्नै सपना÷कल्पना केहि थिए त ? ४ वर्ष कार्यकालको अवधिमा के ति सपना पुरा गरेको अनुभव गर्नुभएको छ ?

हरेक नागरिकको आ–आफ्ना मौलिक विचार र सपना हुन्छन् । त्यस्तै एउटा साधारण व्यक्तिको रुपमा मेरा पनि केहि सपनाहरु थिए । वास्तवमा राजनीति भनेको एउटा अवसर पनि रहेछ । वालिङ नगर भित्र करिब हजार भन्दा धेरै व्यक्तिहरु सिनियर हुनुहुन्छ, विद्धान पनि हुुनुहुन्छ । उहाँहरुसँग मसँग भन्दा पनि राम्रा सपना छ होला । सौभाग्यले यो मेयर पदमा म निर्वाचित हुने अवसर पाएँ । यसमा पनि फेरि उहाँहरुकै योगदान छ । फेरिपनि यो मेरो लागि ठुलो अवसर हो । यो अवसरलाई कसरी सदुपयोग गर्ने ? धेरै साथिहरुका विचारहरुलाई मन्थन गर्ने निर्णय गर्दा परिपक्कता आउने, जसले गर्दा हाम्रा सिमित साधन र स्रोतहरु मार्फत असिमित आवश्यकताहरुलाई कसरी सम्बोधन गर्न सकिन्छ ? यो विषयमा धेरै साथिहरुको राय लिएर गर्दा खेरि सजिलो हुन्छ । तर सपनाहरुलाई हामीले पुरा गर्न सकेका छैनौ । किनकी हामी पहिलो मानव स्रोतमा नै कमजोर रहेका छौं । दास्रो आम नागरिक सँग भएको पैसालाई पुँजीमा परिणत गर्ने माहोल निर्माण गर्न खोजेका छौं तर हामी सफल भएका छैनौ । त्यसो हुन सकेमा हामीलाई पुँजीको समस्या हुँदैन । अहिले हामी तिव्र गतिमा यसको दिशातर्फ अगाडि बढेका छौं भन्ने लाग्छ । भलै यसको लागि समय लाग्छ ।

मेरो पनि वालिङलाई स्मार्ट सिटी नै बनाउने लक्ष्य थियो । स्मार्ट सिटी भनेको एकैपटक बन्ने पनि होइन । यसका धेरै विषयहरु छन् । यसका १२ वटा पिलरहरु छन् । ३० वटा कम्पोनेन्ट छन् । १ सय ६ वटा इन्डिकेटरहरु छन् । यसलाई कार्यान्वयन गर्न ३ चरणमा नगरपालिका मार्फत व्यवस्थित रुपमा अगाडि बढेका छौं । त्यो ३ चरण भनेको बेसिक सिटी, पहिला हामी ८ वर्षमा बेसिक सिटी निर्माण गर्छौं । दोस्रो, अबको १० वर्षमा हामीले सस्टेनेबल सिटी बनाउँछौं र सस्टेनेबल सिटी बनिसकेपछिको बल्ल हामी हरेक कुरा स्मार्ट बनाउने समयमा प्रवेश गर्छौं र त्यसको ८ वर्षमा स्मार्ट सिटी बनाउन सक्छौं । यो अवधारणालाई कार्यान्वयन गर्नको लागि हामीले योजनावद्ध रुपमा काम गरेका छौं ।

फरक प्रसङ्गमा, अहिले देशमा केहि पक्षले संघीय व्यवस्थाको असफलताको प्रश्न पनि उठाउन थालेका छन् । स्थानीय तहको ४ वर्षे कार्यकाल अनुभवलाई जोडेर हेर्दा के संघीय व्यवस्था अनावश्यक व्यवस्था हो वा संघीयताको व्यवहारिक अभ्यास नै भएको छैन ?

मेरो अध्ययनमा संसारमा दुई प्रकारका संघीय व्यवस्था छन् । एउटा भिन्न भिन्न राज्यहरु मिलेर संघीय व्यवस्थाको अभ्यास गरेका छन् । त्यो ठाउँमा संघीय व्यवस्था अत्यन्तै राम्रो भएको छ । विकासले गति लिएको छ । उनिहरु मजबुत भएका छन् । नेपालको जस्तै भारतको छ । तर भारतमा स्थानीय सरकारहरु राज्यको मातहतमा रहेका छन् । भारतमा राज्य छ । नेपालमा प्रदेश छ । हाम्रो यहाँको के छ भने माथिका मन्त्रीहरुले उहाँहरुकै मातहतमा भएको जस्तो बुझ्नुभएको छ । कहिलेकाहीँ अभिव्यक्ति सुनिन्छ, सरकारै झैं गर्छन । उहाँहरुले मर्म नै बुझ्नुभएको छैन् । त्यसो हुनाले अब सरकार नै हुने हो प्रदेश होइन राज्यको रुप दिन सक्नुपर्छ । अहिले प्रदेश भनेर कतिपय कुराहरु केन्द्रमा जानुपर्ने अवस्था भएको छ । कतिपय अवस्थामा केन्द्रले कानुन परिवर्तन गर्यो भने स्वतः रुपमा प्रदेशले पनि कानुन परिवर्तन गर्नपर्ने । यो त वाध्यात्मक भयो नि । त्यसो हुनाले संविधान सँग बाझिएको हदसम्म अमान्य हुनेछ भन्ने सम्मको नभइकन प्रदेश सरकारहरु स्वतन्त्र हुन सक्दैनन् । अहिले संघीयताको खास अभ्यास भएको छैन् । अहिले हामीसँग धेरै आम्दानी छैन् । भिआइपी सुविधा लिने, मनपरी कर्मचारी राख्ने, सबैले झण्डा हल्लाउँदै हिँड्ने, फजुल खर्च गर्ने, महँगो गाडि चाहिने आदि यो तरिकाबाट गएमा सफल हुन सक्दैन् । व्यवस्था आँफैमा नराम्रो होइन तर त्यसको सफलता असफलता हाम्रो व्यवहारमा भर पर्छ ।

प्रदेश सरकार र संघीय सरकारबाट वितरण गरिने साधन र स्रोत संघीयताको मर्म, आवश्यकता, विधि र मागका आधारमा भएका छन कि राजनैतिक पहुँचको आधारमा भएको छ ? तपाईंले के महशुस गर्नुभएको छ ?

पहुँचकै आधारमा छ । यो प्रश्न उहाँहरुलाई नै सोध्दा राम्रो हुन्छ । हामी पब्लिक भन्दा राजनीति गर्ने मान्छेहरु हामी टाठा छौं भनेका छौं । तर हामीले भन्दा उहाँहरुले पहिल्यै कुरा बुझिसक्नुभएको छ । त्यसो हुनाले यस्ता कुराहरु पब्लिकले बुझ्छ । मैले यो भन्नु उ भन्नुसँग खास सरोकार नै छैन् ।

क्यान्सरको जोखिम बढाउने खानेकुरा के-के हुन् ?

-डा. हेमराज कोइराला

क्यान्सर भन्ने वित्तिकै हाम्रो मुटु ढक्क फुल्छ । आफूलाई क्यान्सर लागेके थाह हुने वित्तिकै जो कोही पनि व्याक्ति छाङ्गाबाट खसे जस्तो हुन्छ । डर र त्रासले उसलाई सताउछ । संसारमा प्रत्येक वर्ष क्यान्सरका कारण ९६ लाख मानिसहरू मारिने गरेका छन् । जसमध्ये ७०% मान्छेहरू निम्न र मध्यम आम्दानी भएका देशहरूका बासिन्दाहरू छन् । यसरी हेर्दा आज हरेक छैठौ व्यक्तिको मृत्यु क्यान्सरको कारणले हुने गरेको छ । 

संसारमा यति धेरै मानिसहरू मार्ने प्रमूख हत्याराको ५०% कारणको भने हाम्रो आनिबानी र खानपानसँग छ । हामीले जानी–जानी वा नजानी कन खाइरहेको खानेकुराहरूले त कतै क्यान्सर लागिरहेको त छैन ? आउनुहोस हामी पनि जानै यी क्यान्सर कारक केही खानेकुराहरूलाई ।

सेकुवा/रातो मासु

जनावरको फलमासुलाई आगोमा सेकाए वा घाममा सुकाएर पछिसम्म खान मिल्ने गरि संरक्षण गरेर राखिएको खानेकुरालाई सेकुवा भनिन्छ । सेकुवा मुख्य रूपमा रातो मासुबाट बनाइन्छ । रातो मासुलाई सेकुवा बनाउने क्रममा पोल्दा, तेलमा तारदा, घाममा सुकाउदा वा प्रशोधन गर्दा धेरै प्रकारका क्यान्सर कारक तत्वहरू (कार्सिनोजीन) उत्पादन हुनेहुँदा सेकुवा स्वास्थ्यको लागि राम्रो खानेकुरा हैन । यसै गरि धुवाँमा सेकाएको सुकुटी, तेलमा तारेको तास, सेकुवा र मासु प्रशोधन गरेर रसायन मिसाइ बनाइएका परिकारहरू क्यान्सर रोगका प्रमूख कारणहरूमा पर्दछन । यसै गरि सेकुवा बनाउने क्रममा मासुलाई ग्यास वा दाउरामा पोल्दा हाइड्रोकार्बन उत्पन्न हुने हुँदा हाइड्रोकार्बनले पेट, आन्द्रा र छालामा क्यान्सर हुनसक्छ । मासुलाई आगोको ज्वाला र धुवाको मुस्लोमा सिधै सेकाउदा यसभित्रको गुलियो पदार्थ र प्रोटिन उच्चतापक्रले गर्दा परिवर्तित भई एक्रिल्यामाइड्स उत्पन्न गर्छ जुन क्यान्सर रोग गराउन सहयोगी हुन्छ । एक्रिल्यामाइड्स क्यान्सर कारक यौगीक हो ।

जङ्कफूड

हामीले मिठो मानि–मानि खाने गरेको जङ्कफूड एवं प्रशोधित खानेकुराहरूको सेवनलाई पनि क्यान्सर कारक खानेकुरा मानिएको छ । जङ्कफूड एवं प्रशोधित खानेकुराहरूमा उच्च मात्रामा नुन, चिनी र तेल हालिएको हुँदा उच्च मात्रामा प्रशोधित खानेकुराको सेवनले क्यान्सर हुन सक्छ । यसैगरि अन्तराष्ट्रिय क्यान्सर अनुशन्धान संघका अनुसार मासुलाई प्रशोधन गरेर बनाईएको जङ्कफूडमा हालिएको प्रशोधित मासुलाई क्यान्सर कारक मानेको छ भने अलु, चामल वा प्रशोधित गहूँको पिठो (मैदा)लाई तेल वा ध्यूमा तारेर बनाइएको खानेकुराहरू पनि उच्च क्यान्सर कारक खानेकुरा हुन। यी खानेकुराहरूमा उच्च् मात्रामा चिनी, सोडा, सुगन्घकारक तत्वहरू कृतिम रंग, तेल अदि चिजहरू हाल्ने गरिन्छ ।  उच्च तापमा पकाइएको हुनाले खानेकुरामा धरै ईन्फ्लामेटरी योगीक हरू छन । यसमा अलावा जङ्कफूडके पौष्टिक मुल्य पनि अत्यन्त न्यून हुन्छ । रेशा र चोकरको मात्रा त हुदै हुदैन । यसर्थ जङ्कफूड खादाँ क्यान्सरको उच्च जोखिम रहन्छ । 

अन्तराष्ट्रिय क्यान्सर अनुशन्धान एजेन्सीले रक्सीलाई समूह १ को क्यान्सर कारक तत्वमा वर्गीकृत गरेको छ । यसको मतलब के हो भने रक्सीले मानिसमा क्यान्सर गराउदछ भनेर यथेष्ट प्रमाणहरू जुटिसकेको छ । रक्सीको सेवनले विशेष गरि मुख, घाँटी, अन्न नली स्तन, कलेजो, पेट र ठूलोआन्द्राको क्यान्सर हुने गर्दछ ।

केल्डड्रिङ्कस एवं चिनी हालिएका खानेकुरा

उच्च मात्रामा चिनीको सेवन क्यान्सरको कारण हो । उच्च मात्रामा चिनी हालिएको, रेशा र चोकर निकालिएको कम पौष्टिक मुल्यको प्रशोधित खानेकुराहरू को क्यान्सर संग गहन सम्बन्ध छ । अनुशन्धानहरूले प्रकाशित पारे अनुरुप रक्त ग्लूकोजलाई ह्वात्तै बढाउने खालका खानेकुराहरूले पेट, ठूलो आन्द्रा र स्तन लगाएत अन्य धरै प्रकारका क्यान्सरहरूको जोखिम बढाउदछ । चिनी हालिएको खानेकुरा खाइरहदा रगतमा ग्लूकोज र ईन्सुलिन दुबै बढ्दछ । उच्च रक्त ईन्सुलिनले कोषहरूको अनियन्त्रित बृद्धिलाई सहायता गर्नुको साथै ईन्फ्लामेसनलाई समेत बढाउदछ।

तेलमा तारेका खानेकुरा

खानेकुराहरूमा पोषक तत्वहरू मौजुद हुन्छन् । यी पोषक तत्वहरू सूक्ष्म पोषकतत्व र स्थुल पोषक तत्व गरेर दुई प्रकारका छन । खानेकुरालाई तेलमा तारदा तेलको उच्च तापले खानामा विद्यमान धेरै पौष्टिक तत्वहरू नष्ट गरिदिन्छ । हामीले खाने वनस्पती तेलहरूको क्वाथनाङ्क (उम्लिने) २५० डिग्री सेल्सियस देखि ३०० डिग्री सेल्सियस बिचको छ भने अझ धेरै बेर सम्म तेलमा तारदा यो ताप अझै बढ्दछ फलतः उच्च तापक्रमका कारण खानेकुराहरूका धेरै पौष्टिक तत्वहरू नष्ट भएर जन्छन । यसो हुदाँ खानेकुरा कम पौष्टिक मुल्यका वा मुल्य विहिन हुन पुग्दछन् । यसका अलावा उच्च तापको कारणले हेटेरो साईक्लिन अमाईन र एडभान्स ग्लाईकेसन ईण्ड प्रोडक्ट जस्ता रसायनहरू निस्कने गर्दछन । यी यौगिकहरूको उत्पादन धेरैमात्रामा भयो भने शरीरमा ईफ्लामेसन र क्यान्सरको जोखिम उच्च हुन्छ ।

राजनीतिक अस्थिरता र संसदीय व्यवस्था

-विष्णु पन्त

राजनीतिको केन्द्रमा मुठ्ठीभर नेताहरु

२०४६/०४७ पछि नेपाली राजनीतिको केन्द्रमा गिरिजाप्रसाद कोइराला थिए । आज आएर नेपालको संसदीय राजनीतिको केन्द्र भागमा केपी शर्मा ओली छन् । यसो भन्नु सही हुन्छ, ‘आजको संसदीय राजनीति केपी ओलीको पक्ष र विपक्षमा केन्द्रीत छ ।’ केपी ओलीलाई जसरी पनि प्रधानमन्त्रीबाट सत्ताच्यूत गर्ने गरि अन्य दलहरुको घेराबन्दी र मोर्चाबन्दी भएको छ । हटाउने राजनीतिक नारा बनाइएको छ – असंवैधानिक संसद विघटन वा प्रतिगमनलाई परास्त गरौं । जनताको बुझाई स्पष्ट छ, यो कुनै अग्रगमन र प्रतिगमनको लडाईँ हैन बरु कुर्ची, सत्ता र व्यक्तिगत स्वार्थको लडाईँ हो । एकछिनलाई मानौं संसद विघटनको अध्याय समाप्त भएर संसद पुनः स्थापना भएको छ । के यो अग्रगमन हो त ? के अग्रगमन वा प्रतिगमनको लडाईँको केन्द्र केवल केपी ओली हुन त ? जब लडाईँको केन्द्र व्यक्ति हुन्छ तब त्यो केवल सामन्तवादी दृष्टिकोण बन्छ । हिजो पनि हामीले त्यस्तै गल्ती ग¥यौं । व्यवस्था बदलियो भन्यौं अनि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको घोषणा गर्‍यौं तर, जनताको जीवनमा के परिवर्तन दियौं त ? राजाको ठाउँमा उनीभन्दा महंगा राष्ट्रपति बनायौं । फरक यत्ति छ, एउटा राजाको ठाउँमा धेरै वा केहि सय राजा बनायौं । त्यसकारण आजको गणतन्त्र षडयन्त्रपूर्वक र आत्मसमर्पणको जगतमा लादिएको पुरानै संसदीय व्यवस्थाको हुबहु पुनरावृत्ति हो भन्ने तथ्य आज आएर प्रष्ट भइसकेको छ । 

जनतामा गणतन्त्रको भ्रम त पारिएको छ तर, त्यो उदाङ्ग भईसकेको छ । आजको संसदीय व्यवस्थाको मुख्य बादशाहहरु हुन्, केपी ओली, शेरबहादुर देउवा र पुष्पकमल दाहाल हुन् । यी तीन वटा बहादुरहरु बीच घमासान युद्ध वा लडाईँ भएमा माधव नेपाल, रामचन्द्र पौडेल, डा. बाबुराम भट्टराई, उपेन्द्र यादव र महन्त ठाकुरको पनि सक्रियता बढ्छ । सत्तारुढ दलमा केपी ओलीका विरुद्व पुष्पकमल दाहाल र माधव नेपालको शत्रुतापूर्णं र निषेधपूर्णं मोर्चाबन्दी भएपछि त्यो पार्टी विभाजित बनेको छ । सबैलाई थाहा छ, प्रायः प्रतिशोधहरु व्यक्तिगत हुन्छन् र त्यसलाई राजनीतिकरण गरिन्छ । पदीय बाँडफाँड वा भागवण्डाका आधारमा गरिएका मोर्चाबन्दीहरुलाई राजनीतिक भन्न सकिँदैन । त्यसकारण आजको संसदीय सत्ता संघर्ष केवल व्यक्तिगत स्वार्थमा केन्द्रीत बनेको छ । 

अझै पहिलो पटक राष्ट्रिय जनमोर्चाको पनि सत्ता समिकरणमा सहभागीता र सक्रियता देखिएको छ । प्रश्न यो हो कि व्यक्तिगत सत्ता हत्याउने लडाईँमा हामी सामेल हुने या नहुने ? हिजो यी मुठ्ठीभर नेताहरु मिलेर नै षडयन्त्रपूर्वक ढंगले संसदीय व्यवस्थालाई लादेका हुन् । त्यसकारण यहाँ निष्कर्षमा भन्न खोजिएको तथ्य के हो भने संसदीय सत्ता संघर्ष वा व्यक्ति केन्द्रीत लडाईँमा कुनै अग्रगमन वा प्रतिगमनको लडाईँ छैन् । दुवैको यथास्थितिवादी चिन्तन अनि प्रतिस्पर्धा छ । यो लडाईँमा कुनै वैचारिक राजनीतिक मुद्दाहरु छैनन् । त्यसकारण लडाईँ व्यक्तिगत, गुटगत र दलगत छ । यो लडाईँ कम्युनिष्टहरुको बदनाम गर्न अिन उनीहरुलाई टुक्रा–टुक्रा बनाउने योजनामा केन्द्रीत छ । यो लडाईँ नेपाललाई अस्थिर बनाउने रणनीतिमा केन्द्रीत छ ।

अस्थिरताको कारक संसदीय व्यवस्था

संसदीय व्यवस्थामा स्थिरता वा स्थायीत्वको मुख्य आधारको रुपमा बहुमत वा दुई तिहाई बहुमतलाई मानिन्छ । तर बहुमत ल्याए पनि दल नै फुट्ने आधारलाई संसदीय खेलले मलजल गरि राख्छ । हामीले देख्यौं ओली र दाहालको गठबन्धन वा एकतालाई गत चुनावमा दुई तिहाई बहुमत प्राप्त भयो । तर त्यो संसदीय अंकगणितको खेलमा वा सांसदहरुको गणितीय खेलमा असफल भयो र पार्टी नै विभाजित बन्यो । हिजो किन पार्टी एकता भयो, त्यसको पनि कुनै राजनीतिक आधार वा उद्देश्य थिएन र आज किन विभाजित बन्यो भन्ने कुराको पनि कुनै वैचारिक सम्बन्ध छैन् । व्यक्तिगत रुपमा ओली र दाहाल मिल्दा एकता भयो र नमिल्दा विभाजन भयो । मेरो प्रश्न यहाँ छ कि यदि संसदमा बहुमत र अल्पमतद्धारा सरकार फेरबदल गर्ने प्रावधान नभएको भए के सरकारी नेकपामा विभाजन सम्भव हुन्थ्यो र ? बहुमतको प्रावधानले पार्टीलाई पनि र सरकारलाई पनि कमजोर बनायो । यहाँसम्म कि सर्वोच्च अदालतको निर्णय पछि एमाले र माओवादी केन्द्रको जन्म भयो । त्यसकारण नेपाललाई सधैं अस्थिर बनाईराख्ने हो भने संसदीय व्यवस्थालाई जोगाईराखे पुग्छ । 

देशलाई तहसनहस बनाई राख्ने र सधैंभरि विदेशीहरुको हस्तक्षेप वा क्रिडास्थल बनाई राख्ने हो भने संसदीय व्यवस्थाको निरन्तरता काफी हुन्छ । त्यति मात्र हैन नेपाललाई सधैँभरि भ्रष्टाचार, दलाली तस्करी र कालोबजारीको अखडा बनाई राख्ने हो भने यहि व्यवस्थाको जरुरी हुन्छ । नेता, दल, गुटलाई बिगार्ने, भ्रष्ट बनाउने र पतन गराउने हो भने संसदीय व्यवस्थाको विकल्प खोज्नु व्यर्थ छ । त्यसकारण यहाँ भन्न खोजिएको कुरा यो हो कि अस्थिरता, विनाश र पतन चाहिएको छ भने संसदीय व्यवस्थाकै निरन्तरता खोजौं । संसदीय व्यवस्थाका निरन्तरताको मुख्य आधार हो, संसदीय अंकगणित प्रतिको मोह । सांसद बनिराख्ने वा ५ वर्षसम्म बनिराख्नु पर्ने व्यक्तिगत मोह । संसद विघटन, नयाँ निर्वाचन, अविश्वासको प्रस्ताव, विश्वासको मत यी सबै संसदीय निरन्तरता वा यथास्थितिवादी खेल हुन । मुलुक र जनताको स्वार्थलाई केन्द्रमा राख्ने हो भने छिटोभन्दा छिटो संसदीय व्यवस्थाको अन्त्य चाहिएको छ । 

संघीयताको समिक्षा जरुरी

पंक्तिकारको आग्रह छ, संसदीय नेताहरुले कम्तीमा आफैंले बनाएका तीन तहका सरकारहरुको प्रवृत्तिहरुको समिक्षा गरुन । केन्द्रीय वा संघीय सरकार आफैंमा अस्थिर छ र त संसद विघटन गर्नुपरेको थियो । प्रधानमन्त्री केपी ओलीलाई हटाउने वा सत्ताच्यूत गर्ने भन्दै अविश्वासको प्रस्ताव ल्याउने तयारी धेरै पहिलादेखि भएका हुन् । 

सायद भागवण्डा मिलि नसकेको हुनाले अविश्वासको प्रस्ताव अलपत्र परेको हो । भागवण्डा मिल्ना साथ त्यो आउने सम्भावना प्रबल छ । अहिले प्रदेश सरकारमा पनि सबै तिर अविश्वासको प्रस्तावका तयारीहरु भएका छन् । यसको अर्थ हो, नेपालमा केन्द्रीय र प्रदेश सरकारहरु अस्थिर छन् किनकी त्यहाँ संसद छ र संसदीय अंकगणितको व्यवस्था छ । तर तुलनात्मक रुपले स्थानीय सरकारहरु स्थीर छन् किनकी त्यहाँ संसद छैन् । मेरो प्रश्न यति मात्र हो किन संसदीय नेताहरुले स्थानीय सरकारलाई संसद विहिन बनाएका होलान् ? मेरो अन्तिम प्रश्न यो हो कि संसदवादी नेताहरुले नेपाललाई स्थिरता वा अस्थिरता के दिन खोजेका हुन् ?

मधुमेह के हो र उपचार कसरी गर्ने ?

-मिलन आफन्त

रगतमा चिनीको मात्रा बढी हुने रोगलाई मधुमेह भनिन्छ । जब शरीरभित्र सुगरको मात्रा आवश्यकताभन्दा धेरै हुन्छ, त्यसलाई शरीरले काममा ल्याउन सक्दैन तब मानिसमा मधुमेह रोग लाग्दछ । शरीरमा हुने प्यान्क्रियाज ग्रन्थिमा गडबडी भएमा इन्सुलिन हार्मोनको मात्रामा कमि हुने वाउ त्पादन रोकिएर पनि चिनिरोग हुन्छ । जुन मानिसको शरीरमा इन्सुलिनको मात्रा सहि रुपमा हुँदैन, तिनीहरुमा इन्सुलिनद्वारा ग्लुकोज बोसोको रुपमा जम्मा हुन्छ । हाम्रो खानामा धेरै मात्रामा कार्वोहाइड्रेट हुन्छ, जुन आन्द्रामा पचेर सुगर बन्छ । यो सुगर ग्लुकोज हुन्छ । ग्लुकोज पेटमा पुगेर रगतमा घोलिन्छ र रक्त बहिनीद्वारा सम्पुर्ण शरीरमा पुग्दछ । मधुमेह प्राथमिक मधुमेह र द्धितिय मधुमेह गरी दुई प्रकारको हुन्छ । 

यस्ता हुन्छन् महुमेहका लक्षण

हामी कहाँ जति पनि रोग छन्, तिनका आ–आफ्नै लक्षणहरु हुन्छन । त्यस्तै मधुमेहको पनि आफ्नै लक्षणहरु छन् । ति लक्षणहरुलाई यहाँ प्रष्ट पार्ने जमर्को गरिएको छ । 

–    यस रोग लागेका व्यक्तिलाई बारम्बार र धेरै मात्रामा पिसाब आउँछ र उसले तुरुन्त पिसाब फेर्न जानुपर्छ । उसले धेरै जसो राति पनि पिसाब फेर्नको लागि उठ्नुपर्छ । किड्नीद्धारा धेरै मात्रामा सुगर घोल्ने र पेटबाट धेरै मात्रामा पानी ग्रहण गरिन्छ, जुन पिसाबको रुपमा बाहिर निस्कन्छ, त्यसले मधुमेहका रोगीलाई धेरै पिसाब आउँछ । 

–    मधुमेह हुदाँ पिसाब धेरै लाग्दछ, जसबाट शरीरमा पानीको कमि हुनाले तिर्खा धेरै लाग्दछ । रोगीले धेरै मात्रामा पानी पिउँछ, तर पनि उसको मुख सुख्खा रहन्छ । बृद्धलाई भन्दायुवालाई धेरै तिर्खा लाग्दछ ।

–    मधुमेहका रोगीलाई हर समय शरीरमा थकाई र कमजोरी अनुभव हुन्छ । वजन कम हुनाले शरीरमा मानसिक र शारीरिक थकाई कमजोरी अनुभव हुन्छ । वजन कम हुनाले शरीरमा मानसिक र शारीरिक थकाई हुन्छ । यस्तो मानिसद्धारा  जुन पहिला सजिलै गरिन्थ्यो, त्यो गर्न अब धेरै थकाई अनुभव हुन्छ । परिणाम स्वरुप मांसपेशी दुख्ने हुन्छ ।

–    मधुमेहबाट पीडित मानिसले धेरै मात्रामा खानेकुरा खान्छ, तर पनि उसको वजन घट्दै जान्छ, वजन किन घट्छ भने खानासँगै खाएको कार्वोहाइड्रेटको उपयोग सहीप्रकारले हुन सक्दैन । यस्तो स्थितिमा शारीरिक कार्य सञ्चालनको लागि शरीरलाई शक्तिको लागि आफ्नो संचित बोसो उपयोग गर्नुपर्छ । उसको बोसो प्रयोग हुनाको कारण शरीरको वजन घट्छ र मोटोपना कम हुन्छ । 

–    रोगीलाई भोक धेरै लाग्दछ र धेरै खाँदापनि तृप्तहँुदैन । धेरै खाएको खाना शरीरमा लाग्दैन र रोगी दिनप्रतिदिन कमजोर हुदै जान्छ । 

मधुमेहको विश्व अवस्था

विश्वका ३० भन्दा बढी राष्ट्रमा मान्छे मर्ने प्रमुख कारणहरु मध्ये चिनी रोग पनि पर्दछ । चिनि रोगले सीमा नाघ्न थाल्यो भने मानिसको मुटु, मृगौला, आँखामा असर गर्दछ । तसर्थ मधुमेहलाई मानिसको ज्यानै लिन सक्ने रोगको रुपमा लिइन्छ । अमेरिकामा मधुमेहले मात्र पर्ने कारण चौथो प्रमुख रोग मानिन्छ । विकशित राष्ट्र बेलायतमा पनि प्रति सय व्यक्तिमा झण्डै दुई जना व्यक्तिलाई मधुमेह हुन्छ । 

केही तथ्याङ्कअनुसार प्रति लाखमा ७५ वर्ष माथिका मृत्युका बेल्जीयममा ३ सय ४३, ग्रीसमा २ सय ९९, अमेरिकामा १ सय ४९, फ्रान्समा १ सय २८, ग्रेट ब्रिटेनमा झण्डै ८०, श्रीलंकामा १ सय ६२ र जापानमा ८४ जनाको मृत्यु मधुमेहले गर्दा हुन्छ । विश्वमा झण्डै ३ करोड चिनी रोगी छन् र युवा पिँढिमा ५ प्रतिशत सम्ममा मधुमेहले समात्न सक्दछ । वर्तमान विश्वमा मधुमेहको अवस्था बिकराल भए पनि यसको उपचार सम्भव छ । 

मधुमेहको उपचार कसरी गर्ने ?

मधुमेहको उपचार विभिन्न किसिमबाट गर्न सकिन्छ । तर मधुमेह नियन्त्रण गर्न हामीले खानपानमा विशेष ध्यानदिनु पर्दछ । हामीले कार्बोहाइड्रेटको मात्रालाई अनिवार्य रुपमा घटाउनु पर्दछ । खानाको अलावा हामीले मधुमेहको उपचार मुखबाट खाने गोलीद्धारा  वाइन्जेक्सनबाट गर्दछौं । यसको लागि हामीले मधुमेहको लक्षण देखिना साथ रगत जचाउनु पर्दछ । अनि डाक्टरको सल्लाहअनुरुप औषधी वाइन्जेक्सन लिनु पर्दछ । 

कस्तो बेलामा गोली औषधी वाइन्जेक्सन प्रयोग गर्ने भन्ने कुरा चिकित्सकमा नै भर पर्दछ । तर पनि जुन मधुमेह बिरामी मानसिक या अन्य कारणले इन्सुलिनको इन्जेक्सन लगाउन असमर्थ हुन्छन् । उनीहरुलाई  मुखबाट गोली दिइन्छ । हामीले बुझ्नु पर्दछ  कि इन्सुलिन केबल इन्जेक्सनबाट मात्र लगाउन सकिन्छ । तसर्थ मधुमेहको रोगीलाई अवस्था हेरी इन्जेक्सन पनि दिनुपर्ने हुन्छ । 

यदी हामीलाई मधुमेह भएको शंका हुन्छ । तत्काल अस्पताल गएर रगत जचाऔँ । खानामा ध्यान दिऔँ । चिकित्सकको निर्देशनअनुरुप औषधी प्रयोग गरौँ र मधुमेहबाट हुने विभिन्न हानीबाट बाचाँै र आफ्नो जीवन बचाऔं । यो नै हाम्रो बुद्धिमता हुनेछ । 

संकटको निकास : जनमत संग्रह

-झपेन्द्रराज वैद्य

प्रारम्भ :

जनता सर्वोपरि हुन् । २० वर्षसम्म संसदीय व्यवस्थाको अभ्यास र यसैमा जोडिएका नेताहरुको चरित्र जनताले प्रत्यक्ष देखिसकेका छन् । जनताको जीवन स्तर झन् पछि झन् खस्केको मात्र होइन, नेपाल विदेशीको नवउपनिवेश जस्तो बन्ने अवस्थामा पुगेको छ । जनताको राय बुझ्न जनमत संग्रह गर्नु राम्रो कुरा हो । जनता सर्वोच्च भएको हुनाले जनताको फैसलाअनुसार काम गर्नुपर्छ । अहिले जनता संसदवादी नेताहरुसँग आक्रान्त छन् । कमिशन भ्रष्टाचार, माफिया र तस्करको थलो सरकार भएको छ । यसको नेतृत्वकर्ताको रुपमा रहेका प्रधानमन्त्री यी सबै प्रक्रियामा सबैभन्दा बढि जिम्मेवार छन् । प्रधानमन्त्रीबाट संसद विघटन हुन्छ । सर्वोच्च अदालतले संसद पुनः स्थापना गर्छ । अहिलेको परिपाटीलाई हेर्दा भन्न सकिन्छ प्रधानमन्त्रीभन्दा अदालत शक्तिशाली छ । प्रश्न उठेको छ, के यो व्यवस्था हालका दलहरुले चाहेका हुन् ?

अहिले संसद् पुनः स्थापना भएको पनि महिनौ बितिसकेको छ । संसद पुनः स्थापना भए पनि गतिलो कार्यसूचीमा भने बैठक बस्न सकेको छैन् । अदालतको फैसलाअनुसार पूर्ववत अवस्थामा फर्किएका नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र)भित्र पनि किचलोहरु देखिएका छन् । मुख्यतः सत्ता समालिरहेको एमालेभित्रको किचलो गम्भिर खालको छ । अहिले एमालेभित्र एउटा समूहले अर्कोलाई कारबाही गर्ने, निष्कासन गर्ने, निषेध गर्ने गतिविधि भईरहेका छन् । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आफुँ शक्तिसम्पन्न अध्यक्ष भएको दाबी गरेका छन् भने वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालले आफुँसँग महाधिवेशनबाट निर्वाचित पदाधिकारीको बहुमत समूह रहेको दाबी गरिरहेका छन् । 

अहिले एमालेभित्र पार्टी विभाजनको तहसम्म विवाद देखिएका छन् । दुबै थरिले आफु आधिकारिक भएको दाबी गरिरहेका छन् । प्रमले एकलौटी रुपमा सत्ता चलाएको भनी नेपाल समूहले बिरोध गरिरहेको छ । अदालतको आदेशसँगै पूर्ववत अवस्थामा फर्किएको पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको माओवादी केन्द्रले पनि ओलीलाई सत्ता छाड्न दबाब दिइरहेको अवस्था छ । सत्ता स्वार्थमा तत्कालिन नेकपाका यी तीन समूह अहिले आ–आफ्नै डम्फु बजाईरहेका छन् । जनता सत्ताको नेतृत्व गरिरहेका यी समूहका रवैयाले दिक्क छन् । 

संकटको निकास : जनमत संग्रह 

राष्ट्रिय रुपमा बदलिँदो छ । जनताले देखिएको अराजक राजनीतिक अवस्थाको निकास खोजेका छन् । अहिलेको परिस्थितिअनुसार व्यवस्थामाथि देखिएको प्रश्नका आधारमा नयाँ विकल्पको रुपमा जनमत संग्रहको विषय उठान भएको छ । वैज्ञानिक समाजवाद कि संसदवाद भन्ने बिषयमा जनमत गर्नुपर्छ भन्ने माग अगाडि आएको छ । विभिन्न विषयमा जनमत संग्रह हुनसक्छ । अहिले असफल भएको संसदीय व्यवस्थाको विकल्पमा जनमत संग्रह हुनुपर्छ । तर, जनमत संग्रह गर्दैमा जनताको राय आइहाल्छ भन्न सकिँदैन । विदेशीले दलालमार्फत् नेपालको सत्तामा प्रभाव जमाईरहेका छन् । एमसीसी सम्झौता लागू गर्ने उद्देश्यका साथ अमेरिकाले निरन्तर सत्तामाथि दबाब बढाईरहेको छ । यसमा अमेरिकाले ठूलो धनराशी खर्च गर्ने योजना पनि बनाएको छ । 

यदि हालको व्यवस्था परिवर्तन भएमा, जनताको चाहनाअनुसारको सत्ता आएमा पैसा र दलालको आधारमा नेपालको सत्ता सञ्चालन गर्ने योजना असफल हुन्छ । त्यस्तो नेपालका दलालहरुको पनि घाँटी सुक्छ । एउटा त उनीहरुको कमाइ रोकिन्छ । दोस्रो दलालहरुको सदाको लागि सत्ता गुम्ने हुन्छ । उनीहरुमा रुवाबासी हुन्छ । अर्को महत्वपूर्ण कुरा अमेरिकाले नेपालको छातीमा टेकेर चीनलाई हिर्काउन सक्दैन । भारतको आफ्नो स्वार्थमा भूकम्प जान्छ । उसले नेपालमा अड्डा जमाउन पाउँदैन । न त नै सीमा मिच्न पाउँछ । सीमा मिच्न नपाउने मात्र होइन मिचिएका नेपालको भू–भाग पनि फिर्ता गर्नुपर्छ । असमान व्यापार हुन पाउँदैन । भारतले नेपाललाई पञ्चशीलको सिद्धान्तले हेर्नुपर्छ । सहअस्तित्व स्वीकार्नुपर्छ । भूगोलमा भारत ठूलो भए पनि नेपाल भारतको छोटेभाइ होइन । न त भारत नेपालको बडे भाइ हो । दुबै समान हुन् ।

यस प्रकार जनमत संग्रहमा जान चुनौती छ । त्यसो त नेपालको हरेक निर्वाचनमा अमेरिका र भारतले विशेष रुपले हेरिरहेका हुन्छन् । उम्मेदवार उठाउने र जिताउने पनि उनै हुन्छन् । अब के नेपाल विदेशी हस्तक्षेप सहेर बसिरहन्छ त ? अहँ त्यसो होइन । सारा नेपालीको बलले विदेशी हस्तक्षेप बिफल पार्नुपर्छ । यो नेपाली जनताको हातमा छ । साबिक निर्वाचन आयोगले होइन । प्रगतिशील नेपालीको आयोगले निर्वाचन गराउनुपर्छ । साम्राज्यवाद र प्रतिगमन विरोधी नागरिक प्रगतिशील हुन । कमिशन र भ्रष्टाचारमा प्रमाणित भएका व्यक्ति आयोगमा बस्न सक्दैनन् । वैज्ञानिक समावाद लागू भएमा नेपाल विश्वमा चम्कने छ । यहाँ एउटा कुरा आउँछ कि बल प्रयोग नगरिकन पनि वैज्ञानिक समाजवाद आउन सक्छ ? बल प्रगोग बिना संसारमा कहीँ पनि समाजवाद आएको इतिहास छैन । यो कुरा सत्य हो । बल प्रयोग नै गर्नुपर्छ । तर, चीनमा पनि त माओले जापानी साम्राज्यवादलाई जित्न च्यांकाइसेकको सहायता लिएको इतिहास छ । बल प्रयोग निरपेक्ष सत्य होइन । ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषण गर्नुपर्छ । अहिले संसदीय व्यवस्था असफल भएको अवस्थामा जनता निकै आक्रान्त भएका छन् । संसदीय व्यवस्था निर्बस्त्र भएको छ । यस अवस्थामा जनताले अग्रगमनकारी एजेण्डा वैज्ञानिक समाजवादलाई नै जिताउने छन् । जिताउन नसकेमा फेरि पनि राजनैतिक अस्थिरता कायमै रहनेछ । विद्रोह हुनेछ । 

हामीले म्यानमारको इतिहासबाट सिक्नुपर्छ । गत फेब्रुअरी १ मा सेनाले गरेको सत्ता कब्जाविरुद्व म्यानमारमा भएको प्रदर्शनमा ७ सय जनाभन्दा बढि प्रदर्शनकारीको ज्यान गईसकेको छ । गत मार्च २७ मा मात्रै एकैदिन ११ बालबालिकासहित ११४ प्रदर्शनकारी मारिएका थिए । यी दुःखद समाचारलाई केलाउँदा, कति ठूलो सौर्य उत्साह र विरता बोकेको म्यानमारका जनताको इतिहासमाथि एक शासकले कसरी बर्बरता मच्चाईरहेको छ भन्ने देखिन्छ । अहिले पनि म्यानमारमा प्रदर्शन जारी छ । जनता सैन्य कुविरुद्व सडकमा ओर्लीरहेका छन् । दुःखका साथ भन्नुपर्छ अझै पनि त्यहाँ ठूलो क्षतिको सम्भावना छ ।  

अन्त्यमा, जनमत संग्रहको निर्वाचन अग्रगामी शक्ति र प्रतिगमनबीचमा हुने भएकोले अग्रगमनकारीहरुले पैसा खर्च गर्न र बाकस साट्न दिने छैनन् । जुनसुकै राम्रो चीज प्राप्त गर्न चुनौती र विकल्प हुन्छन् । अहिले एकथरिले जनमतलाई संकीर्ण नजरले हेरे पनि आखिरीमा स्पष्ट हुँदै जाने छ । यो पूवाग्रहको खेती हो । अब पनि वीरवलको खिचडी पाक्दै जाने हो भने जनताको विश्वासबाट उनीहरु टाढिदै जाने छन् । जनमत संग्रहको प्रस्ताव एकीकृत क्रान्तिको यात्रामा हिँडिरहेको विप्लव नेकपाको हो । अहिले नै धेरै क्षति व्यहोर्नुभन्दा यो समयसापेक्ष छ । अब सबै देशभक्त र जनतान्त्रिक शक्ति एकै ठाउँमा भएर वैज्ञानिक समाजवादमा जानुको विकल्प छैन । 

वैज्ञानिक समाजवाद नै साझा विषय हो । अहिले वैज्ञानिक समाजवादको नारामा चार पार्टीको रणनीतिक मोर्चा हुनु समयको माग हो । अब मोर्चा मात्र होइन् पार्टी एकीकरण गर्दै जानुपर्छ । अब पनि सानो चुल्हो चौका बनाइराख्नु माक्र्सवादलाई विकास गर्न नदिने सारसंक्षेपवादी अवधारणा हो । विचार र सिद्धान्त मिलेको अवस्थामा पद र प्रतिष्ठाको लागि आफ्नै गोरुको बाह्रै टक्का भन्नु गोल चक्करवादी प्रवृत्ति हो । पार्टीभन्दा ठूलो जनता र विचार तथा सिद्धान्त हो । अहिले वैज्ञानिक समाजवादको नयाँ परिस्थिति बनेकोले अब ढिला नगरी यसैमा एकजुट हुन जरुरी छ ।

आयातित धर्म र नेपाली समाज

-भिम उपाध्याय

जब कुनै मुलुक वा समाज धर्म तथा संस्कृतिको मामलामा पतन हुन्छ तब त्यो मुलुकको उत्थान असम्भव प्रायः रहन्छ । मानिस यथार्थमा सांस्कृतिक, आध्यात्मिक सामाजिक प्राणी हो । आफूलाई गुमाएर उत्थान हुन्छ भन्ने कुतर्कीहरू जत्तिको विभिण्डिएका अरू कोही हुँदैनन् ।

भारतमा करिब २०० वर्ष इसाई अंग्रेजले र ६०० वर्ष ईस्लाम शासकले अतिक्रमण गरेता पनि सनातन हिन्दू धर्मलाई विस्थापन गर्न सकेनन् । वर्षौसम्म सनातनीक धर्म संस्कृतिविरुद्व उनीहरुका गतिविधिले धेरै असर गरेन । त्यहाँ अझै पनि ८० प्रतिशतभन्दा बढि नागरिक हिन्दू नै छन् । विश्वभरि हिन्दू सनातनी संस्कृति तथा शिक्षाको प्रचार प्रसार पनि भारतबाट नै भईरहेको छ ।

नेपालमा त कहिल्यै अरू धर्मको खासै अतिक्रमण भएको थिएन । तर गणतन्त्रपछि भने नेपालमाथि लादिएको राजनीतिक व्यवस्थाको मूल लक्ष्य पश्चिमा डिजाईनमा नास्तिक मानिएका नेता र दलकै नेतृत्वमा हिन्दू सनातनीक समुदायलाई नै मास्न लागि परेको जनताले महसुस गर्दैछन् । यस्ता रवैया र षडयन्त्रमा नेताहरू फस्दै गएका र नेपालको चट्टानी जग सनातनीक संस्कृतिका बर्खिलाप जान खोजेको त होइन् भन्ने संशय देखिएको छ । यदि त्यस्तो भएमा नेपाललाई कहिल्यै समृद्ध र शान्तिमय बन्न पनि दिईने छैन् । षडयन्त्रकारीहरु आफूहरू यो जुनिमा पूर्ण असल सिद्ध हँुदै जीवनलाई धिक्कार्न पर्ने अवस्थामा पुग्दै गरेको देखिँदै छ ।

यस्ता विकृतिका कारण विदेशमा रहेका लाखौँ नेपालीहरु आफ्नो मुलुक र संस्कृति पहिचान बिहीन हुँदै जाने भएकोले अन्ततः जनजागरण आएर चट्टानी हिन्दू सनातनीक समाजको बर्खिलाप टाउको बजार्नेहरू आफै सोत्तर भने हुनेछन् । धर्म रक्षति रक्षतः भनेजस्तै स्वधर्म त्याग्नेहरु अनिवार्य मासिनेछन् । 

२०७५ को मंसिर दोस्रो साता नेपालमा भएको ‘होलीवाईन सम्मेलन’ संचालन गर्न प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली आफै बालुवाटार छाडेर ३ दिन ३ रात सोल्टी होटेलमा बास बसेका थिए । जिल्ला, गाउँपालिका, नगरपालिकाका पदाधिकारीहरू र सांसदहरूलाई सम्मेलनमा उपस्थित भएर होलीवाईन आचमन गर्न उर्दी जारी गरेका थिए । सम्मेलन सम्पन्न गर्न राज्यको १६ करोड पैसा खर्च गरिएको थियो । होलिवाईन क्रिश्चियन संस्थाले प्रम ओलीलाई मानार्थ पीएचडी उपाधी पनि दिएको थियो । शान्तिका लागि काम गरेको भन्दै केही रकम पुरस्कार पनि दिइएको थियो । त्यो होलिवाईन सम्मेलनको एमाले नेता ओली र माधव नेपाल प्रमूख संयोजक थिए । एसिया प्यासिफिक सम्मेलनका नाममा आयोजना गरिएको उक्त कार्यक्रम सिधा–सिधा मुलुकको सनातनीक धर्म संस्कृतिविरुद्वको कार्यक्रम थियो । 

नेपालका धर्म निरपेक्ष वा नास्तिक बामपन्थ भने नयाँ जड धर्म विकास हुँदै गएको छ । सधैं व्यक्तिगत उन्नतिको दृष्टि राख्ने सनातन हिन्दू संस्कतिको धुवाँधार खोईरो खन्ने र होलीवाईन धर्मलाई रेड कार्पेट ओछ्याएर होलीवाईन आचमन गर्नुलाई तिनले क्रान्तिकारी धर्म भनेर मान्ने र प्रचार गर्ने गरेका छन् । देशीभूमिमा विदेशी रक्सीको प्रचार गरेर राजनीति गर्ने, अब त्यस्तो कुधर्म नेपालीले मान्दैनन् ।

हिन्दूधर्म सहअस्तित्वलाई स्वीकार गर्ने सहिष्णु छ । यो अब्राहमिक धर्महरूजस्तो प्रतिकारात्मक, निषेधात्मक र युद्ध उन्मादी धर्म होईन । हिन्दू सनातनी पद्दति आध्यात्मिक जिवन र जिवनशैलीलाई सधैं सुव्यवस्थित कसरी राख्ने भन्ने चिन्तनबाट प्रेरित छ । आफ्नो कर्मबाट आफूँलाई कसरी मुक्ति दिँदै आनन्दमय जिवन जिउने भन्ने कुरा सनातनीक हिन्दु संस्कृतिमा छ । यसले कसैलाई यो गर, त्यो गर भनेर जोर जबरजस्ति गर्दैन । हिन्दु धर्ममा न कुनै खास भगवान छ, न कुनै बाईबल कुरान जस्तो जड धर्मग्रन्थ छ ।

आफै मनन गर । आफँै साधना गर । त्यसको अन्तर्मनको आवाजले जे भन्छ त्यो गर । अरूको कुरा नपत्याउ । आफै अनुभव वा अनुभूति गरेर चित्त बुझेमात्र अपनाउ भन्ने कुरा हिन्दु धर्मको हो ।
सनातनीक धर्म संस्कृतिले अरू धर्मले जस्तो कसैको मुलुकमा अतिक्रमण गरेको छैन । यसले आजसम्म अरु समुदायको संस्कृतिमाथि आक्रमण गर्ने काम पनि गरेको छैन् । प्रतिकार नगर्ने, व्यक्ति र जिवन उन्नयनमा मात्र केन्द्रित हुने यस धर्मको नियम हो । दशौं हजार वर्षदेखि वैदिक परम्परा, ध्यान, ज्ञान, बोध, योग अध्यात्म यसका मुल विषय हुन् ।

विश्वभरि हिन्दु सनातनी प्रणालीको महिमा अहिले तिब्र गतिले बढ्दैछ । अर्को अर्थमा भन्दा हिन्दु सनातनीक ज्ञानको पुनर्जागरण पनि हुँदैछ । मुश्लिम मुलुक इण्डोनेशियाले केहि वर्ष अघि मात्र बाली सहरमा हिन्दु विश्वविद्यालय स्थापना गरेको छ ।

नेपाल जेमा पनि तन्नम् हँुदै जानुको खास कारण आफ्नो हजारौं वर्षदेखि प्रमाणित र दिगो रहेको भाषा, धर्म, संस्कृत, संस्कृति, परम्परा, चाडपर्व अध्यात्मप्रति बैरभाव राख्ने राजनीतिको अचानो बन्दै गएर हो । अब त्यस्ता कुराजनीति चल्ने छैन र जनताले सहँदैनन् ।

त्यसकारण जनताले हैन् नेताहरूले सही मार्ग पछ्याउन । यसमा नै नेता, जनता र मुलुकको कल्याण हुनेछ । ध्रुबसत्य कुरा, नेपालको विद्यमान धार्मिक अध्यात्मिक फेब्रिक र जग तोडमोड गर्दै भत्काएर मुलुकको उन्नति कुनै हालतमा संभव हुनेछैन । बिरानो धर्मलाई यहाँको माटोले स्विकार्दैन । सत्तामा बस्नेले माटोको वास्तविकतालाई ध्यानमा राखुन् । 

(उपाध्याय नेपाल सरकारका पूर्वसचिव हुन्)

क्यान्सरबाट जोगिन कस्ता फलफूल तथा तरकारी खाने ?

-डा. हेमराज कोइराला

रोग लाग्न दिनुभन्दा रोग नै लाग्न नदिनु सबैभन्दा ठूलो उपचार हो । रोग नै लाग्न नदिनको लागि भने हाम्रा दैनिक आहार र व्यवहारमा परिवर्तन आउन आवश्यक रहन्छ । हाम्रा दैनिक आहार र व्यवहार स्वस्थ हुने तर्फ उन्मुख हुनुपर्दछ । स्वस्थ र सन्तुलीत भोजन दैनिक रुपमा आहारमा समेट्न सकेमा पनि व्यक्ति निरोगी रहन सक्दछ । 

निकै नै डरलाग्दो मानिएको क्यान्सरलाई पनि आहार र व्यवहार परिवर्तन गरेर पराजित गर्न सकिन्छ । क्यान्सर लागिसकेपछि उपचार गर्नुभन्दा लाग्न नै नदिनको लागि हाम्रा दैनिक आहार र व्यवहारहरु स्वस्थ हुन आवश्यक छ । यहाँ के–कस्ता खानेकुरा दैनिक भोजनमा समेट्न सकेमा व्यक्ति क्यान्सरको जोखिमभन्दा टाढा हुन्छ भनि उल्लेख गरिएको छ । जान्नुहोस् क्यान्सरको जोखिमबाट टाढा राख्न महत्वपूर्णं भूमिका खेल्ने केहि खानेकुरा :

१. ओखर
पेन्सल्भिनियाको स्क्रेन्टन विश्वविद्यालयले गरेको एक अनुसन्धानले ओखरमा प्रशस्त पालीफेनोल्स भन्ने एण्टीअक्सिडेन्ट हुने कुरा पत्ता लगाएका छन् । एण्टीअक्सिडेन्टले शरीरमा हुने आक्सीडेटिवे स्ट्रेस कम गरी डी. एन. ए. डैमेज हुन दिँदैन फलतः क्यान्सर रोग लाग्नबाट बचाउँछ । अमेरिकन इंस्टिट्यूट आफुँ क्यान्सर रिसर्चका अनुसार ओखरमा कापर मगैनेस, मैग्नीशियम जस्ता सुक्ष्म पोषक तत्वहरु पनि पाईन्छ जुन क्यान्सर प्रतिकारी छन् । क्यान्सर रोग लगेकाले दैनिक ३० ग्राम ओखर खानुपर्छ ।

२. गोलभेँड़ा
गोलभेँड़ामा लाइकोपेन भन्ने तत्व पाइन्छ । जनावरहरुमा गरिएको अध्ययनले गोलभेँड़ाको सेवनले प्रोस्टेट क्यान्सरबाट बचाउने तथ्य सार्वजनिक भएको छ । विभिन्न प्रयोगशालाहरुमा भएका अनुशंधानले गोलभेँडामा पाइने लाइकोपेन र रेड फैमेली वर्गमा पर्ने तत्वहरूले कैंसर रोकथाम गर्न कैंसरसेलहरूलाई बढ्न र फैलीन नदिने गर्ने गरेको पाइएको छ ।

३. ग्रीन टी

ग्रीन टी मा प्रसस्त पालीफेनोल्स एंड फ्लेवोनायड्स जस्ता एंटीआक्सीडेंट पाइन्छ । ग्रीन टी माँ पाइने कटेचिन्स भनिने फ्लेवोनायड्स लाइ कैंसर प्रतिकारी तत्व मानिएको छ। ग्रीन टी ले कोलन लिवर, ब्रैस्ट र प्रोस्टेट माँ कैंसर उत्पन्न हुन नदिएको तथ्य सार्वजनिक भएको छ । ग्रीन टी को नियमित सेवनले मूत्रथैली ठूलो आन्द्र, पेट, पैंक्रियाज र एसोफैगसको कैंसर को जोखिमलाई कम गरेको वैज्ञानिक दाबी छ । तर धेरै मात्रामा ग्रीन टी लीदा एसले दबाईहरुसँग प्रतिक्रिया गरी नोक्सान पुर्‍याउन सक्छ । 

४. लसुन

लसुन र एलियम वर्गका तरकारीहरुलाई शक्तिशाली कैंसर प्रतिरोधी तरकारी मानिएको छ । यी वर्गका तरकारीहरूले खास गरेर पेट तथा ठुलो आन्द्राको क्यान्सरमा विशेष प्रतिकारी भूमिका खेलेको अनुसन्धानहरुले जनाएको छ । यी तरकारीमा पाईने तत्वहरूले प्रोस्टेट मुत्रासय ठूलो आन्द्राको र पेटका ट्युमरको वृद्धिलाई मन्द गरेको र रोकेको प्रमाणहरू पनि जुटिसकेको छन् । लसुनमा पाईने डाई–एलाइल डाईसल्फेटले भनिने तत्वले छाला, ठुलो आन्द्रा र छालाको क्यान्सर हुन नदीन प्रभावकारी भूमीका निभाएको पाइएको छ भने यो तत्वले प्रयोगसलामा ल्युकेमियाका (रगतको क्यान्सर) कोषहरुलाई समेत नष्ट पार्ने क्षमता पुष्टी गरेको छ ।

५. ब्रोकाउली

ब्रोकाउली र अन्य क्रुसिफेरस तरकारीहरूमा फोलीक एसिड, भिटामिन सी, भीटामिन के , पोतासीएम, फाईबर र मयाग्नीज जस्ता तत्वहरू प्रशस्त पाइन्छन् । यसका अलावा बीटा क्याराटीन, पोलीफिनोल्स, एन्थोसैनीन, केम्फेरोल जस्ता तत्वहरू पनि पाइन्छ । यी तत्वहरू विभिन्न तन्तुहरूका क्यान्सरले भएका ट्यूमर बढ्न नदिने र क्यान्सर मेटास्त्यासिस रोक्न प्रभावकारी छन् ।

६. स्याउ

स्याउमा प्रशस्त मात्रामा भिटामीन सी र फाइबर पाइन्छ । यसमा कुरसेटिन, एपीक्याटेसिन र, भन्ने एन्थोसाइनिन जस्ता क्यान्सर प्रतीकारी फ्लेभेनोएड़हरू पनि पाइन्छ ।

७. आलस

आलसको दानामा प्रासस्त मात्रामा मग्नेसियम मैंगनीज थायमिन, फाइबर, तामा र सेलेनियम जस्ता तत्वहरु पाइन्छ । यसका अलावा भिटामिन ई, अल्फा–लिनोलेनिक एसिड ओमेगा –घ फ्याट जस्ता तत्वहरू पनि पाइन्छ ।

८. चेरी

दैनिक चेरी खानाले क्यान्सर प्रतिरोधमा ठूलो ठेवा पु¥याउँछ । चेरीमा एन्थोसाइनिन, हाइड्रोअक्सीसिन्नामिक एसिड पेरिल्लील अल्कोहल भिटामिन ए, भिटामिन सी र प्रशस्तै फाइबर पाइन्छ ।

९. गहुँको जमरा

गहुँको जमरामा धेरै क्यान्सर प्रतिरोधी तत्वहरु पाइएका छन । गहुँको जमराको रसलाई मानव जातिको रगतसँग ४० प्रतिशत मेलखाने जोमा विषाक्तता एवं मूल्यवान वस्तुको रूपमा तुलना पनि गरिन्छ । जुन तत्वले क्यान्सर प्रतिरोधीको रुपमा पनि भूमिका खेलेको छ ।

१०. हरियो सागपात

लुंडे, लट्टे, बेथे, चंसुर पालुंगो, मेथी फर्सीको मुन्टा जस्ता हरियो सागपातमा फोलिक एसिड, करोटेनाइड, र फाइबर पाइन्छ । यी तत्वहरू क्यान्सर प्रतिरोधी तत्वहरु हुन ।