– अर्जुन बिष्ट
ग्रामीण जीवनको लोभलाग्दो रहनसहनमा हुर्किएको कमलदह प्रकृतिको एक देन हो । सुन्दर उपहार हो । जहाँ सानो गाउँ, सांस्कृतिक वैभव र सुन्दरताको खानी छ ।
नेपालको कान्छो जिल्लाको रूपमा चिनिने रुकुम पूर्व प्रकृतिप्रेमी पर्यटकका लागि रमणीय मानिन्छ । रुकुुम लुम्बिनी प्रदेशको यो एक मात्र हिमाली जिल्ला हो । १ हजार ६६३ वर्ग किलोमिटरमा फैलिएको यो जिल्ला २०७४ सालदेखि नेपाल सरकारको राज्य पुनः संरचनाको क्रममा प्रशासनिकरूपमा रुकुम पूर्व हुन पुग्यो । पूर्वमा बाग्लुङ र म्याग्दी र पश्चिममा रुकुम पश्चिमसँग सिमाना जोडिएको यो जिल्ला आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको लागि सुन्दर गन्तव्यका रूपमा चिनिन्छ । यस जिल्लामा विभिन्न जातजाति, भेषभूषा, भाषा, संस्कृति, चार्डपर्व र धार्मिक विविधता रहेको छ । जिल्लामा तीन स्थानीय तह (सिस्ने गाउँपालिका, भुमे गाउँपालिका र पुथाउत्तरगंगा गाउँपालिका) रहेका छन् । मौसमअनुसारको सुन्दरताको लाभ लिन सकिने रुकुम पूर्वमा मंसिर, पुस, माघ, फागुनसम्म हिउँले ढाकिएर थप सुन्दर देखिन्छ ।
चारैतिर हरियाली डाँडाकाँडा र मिलेको बस्तीले यहाँ आउने जोकोहीको मन लोभ्याउने गर्छ । पुथा हिमाल, सिस्ने हिमाल, कमल दह, तकसेरा गाउँ, लुकुम गाउँ, राङ्सी गाउँ, कोल गाउँ, हुकाम गाउँ, मैकोट गाउँ, रुकुमकोट र मगर बस्तीहरु यहाँका मुख्य आकर्षणका रूपमा रहेका छन् । रुकुमकोटमा रहेको कमल दहले जिल्लाको थप सुन्दरता थपेको छ । रुकुम पूर्वको सिस्ने गाउँपालिका वडा नम्बर–५ रुकुमकोटमा रहेको कमल दह करिब २ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । पछिल्लो समयमा कमल दहलाई पर्यटकीय स्थलको स्वरूपमा संरक्षण र प्रवद्र्धन गरेपछि कमल दह आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य बनेको छ । दह आसपासमा सरसफाइ र घेराबारले आकर्षक केन्द्रको रूपमा रुकुमकोटको कमल दहले काचुली फेरेको छ । बाउन्न पोखरी त्रिपन्न टाकुरीका नामले परिचित रुकुम जिल्लाका विभिन्न तालहरूमध्ये आफ्नै पहिचान र विशेषता बोकेको कमल दह एक हो । यसको आफ्नै विशेषता रहेको छ ।
दन्तेलहरमा मिलेको रुकुमकोटको शीरमा कमलदह र तलतिर कलकल बग्ने सानीभेरीले मनै प्रफुल्ल बनाउँछन् । कमल दह सुन्दर र मनमोहक त छ नै यो दहमा नेपालमा पाइने कमलमध्ये सबैभन्दा राम्रो कमल पाइन्छ । वर्षातको समयमा फुलेर सौन्दर्य बढाउँदै आफ्नो बास्ना विश्वसामु छर्न जति आतुर छ, कमलको फुल त्यति नै पर्यटकलाई स्वागत गर्न आतुर छ । यतिबेला कमल दह वरिपरि ढकमक्क फुलेको कमलको फूलले साँच्चै मनलाई एक किसिमको सन्तुष्टि दिन्छ । कतै कोपिला, कतै फक्रँदै गरेको फूल त, कतै ढकमक्क फुलेको फूलले कमलदहको सौन्दर्यलाई थप उचाइमा पु¥याएको छ । नेपालको नक्सा आकारमा बनेको यो दहको वरिपरि घुम्न करिब ३०–३५ मिनेट लाग्छ ।
दहको छेउमै रहेको सुन्दर घाँसे मैदानमा पुग्ने बित्तिकै पर्यटकको थकान मेटिन्छ । मन हल्का हुन्छ । घाँसे मैदानमा पल्टिएर थकान मार्दाको मज्जा बेग्लै ! प्राकृतिक, धार्मिक, सांस्कृतिक र जैविक विविधतापूर्ण कमलदहको सुन्दरताको बयान गरेर सकिन्न । यो दह जैविक विविधताका हिसाबले महत्वपूर्ण छ । यहाँ जंगलमा थरिथरिका चरा र जीवजन्तुको बसोबास छ । जेठदेखि कात्तिकसम्म कमल फुल्छ । चैत, वैशाख महिनामा दहबाट कमल निकाल्ने गरिन्छ । स्थानीयले कमलको जरा र फल जण्डिस रोगको उपचारमा प्रयोग गर्छन् । जराको अचार पनि खाने गरिन्छ । रुकुम पुुर्वका महत्वपूर्णं प्राकृतिक सम्पदाहरु मध्ये कमल दह पनि हो । यो दहमा नुहाएमा विभिन्न रोगहरू निको हुने जनविश्वास रहँदै आएको छ ।
यसको सौन्दर्य कमल दहमा मात्र सीमित छैन । यहाँबाट काञ्जिरोवा हिमश्रृंखलाको सिस्ने हिमाल देख्न सकिन्छ हिउँदमा पानीमा तैरिरहेका जलपंक्षी र अग्ल्ला पहाडको दृश्यले पर्यटकलाई थप आकर्षित गर्छ । पहाडको काखमा सुस्ताईरहेको निलो सफा स्वच्छ दह देख्दा जो कोहीलाई पनि स्वर्गको आभाष दिलाउँछ । पूर्वी मगर बस्तीको भेषभुषा, भाषा र धर्म संस्कृति पनि यहाँका चिनारी हुन् । गाउँ, पाखा र वन चहार्दै गाउँको रहनसहनमा डुबुल्कि मार्दै मौलिकतामा भिज्दा यहाँ आउने पर्यटकलाई सजिलै लोभ्याउँछ । यहाँबाट देखिने सुन्दर दृश्य कैद गर्न आगन्तुक लालयित हुन्छन् ।
कमलदहमा एकपटक घुमेर धित मर्दैन । कमल दहमा रमाउँदै सिस्ने हिमाल हेर्नुको मज्जा बेग्लै, ग्रामीण जिवनको लोभलाग्दो रहनसहनमा हुर्किएको कमलदह प्रकृतिको एक देन हो । सुन्दर उपहार हो । जहाँ सानो गाउँ, सांस्कृतिक वैभव र सुन्दरताको खानी छ ।
तत्कालीन नेकपा (माओवादी)ले सशस्त्र युद्ध सुरु गरेको रुकुममा प्राकृतिक सौन्दर्य अनगिन्ती छन । पुस–माघमा फुल्ने हिउँ, चैतमा फुल्ने लाँलीगुराँस, वर्खामा फुल्ने कमल र विभिन्न प्रजातीका चरचुरुङ्गीको समधुर आवाजले मोहनी लगाउँछ । प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिएको कमलदहको कुनामा बराह मन्दिर छ । भने यसको किनारमा बाहुनठाना र टाकुरा गाउँ छन् । बाहुन, ठकुरी, क्षेत्री र दलित समुदायको बसोबास रहेको यो क्षेत्र सुन्दर मात्रै होइन ऐतिहासिक पनि छ । बाह्रै महिना पानी हुने तर, मुहान पनि नदेखिने, पानी पनि नबग्ने यो दहको एउटा फरक किसिमको विशेषता छ । कमल दहको पानी सफा छ तर, यो कतै बग्दैन । यो दहमा डुुंगा सयर गर्न पाइँदैन । जेठ महिनाको पहिलो सातादेखि पलाउन सुरु गरेको कमल साउनबाट फुल्न सुरु गर्छ । यो समयमा कमलको बोट फुलेकाले यहाँको दृश्य थप मनमोहक बनेको छ । बर्खायाम चारैतिर हरियो डाँडाकाँडाको बिचमा सौन्दर्य दृश्य आहा कमल दह ! मध्यपहाडी लोकमार्गको छेउमै मुस्कुराई रहेको यो दहमा विशेषगरी असारदेखि कार्तिकसम्म बाह्य तथा आन्तरिक पर्यटको भिड बढ्छ ।
परम्परागतरूपमा दह छेउमा हरेक वर्ष शिवरात्रि, चैते दशैँ, हरितालिका तिज र दशैँमा पुजापाठ र सांस्कृतिक कार्यक्रमसहित मेला लाग्ने गर्छ । बाह्रै महिना कमलको फुल र जलले भरिएको दह “कमल दह” लुम्बिनी प्रदेशको एक पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल हो । कमल दहमा रहेको पानीमुनीको कमल यहाँको मुख्य आकर्षण मानिन्छ । कमलको खानी नै यही दहमा छ । पुरानो रुकुमको सदरमुकाम मुसिकोटदेखि पूर्वमा अवस्थित कमल दह प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण भएको ठाउँको रूपमा लिइन्छ । संरक्षणको पर्खाइमा रहेको कमलदहको स्थानीय तहले पछिल्लो समयमा संरक्षणका लागी दहको वरीपरी पर्खालहरु निर्माण र प्रतिक्षालयको व्यवस्था गरेको छ । पहाडको काखमा अवस्थित सुन्दर कमल दहलाई अझै थप व्यस्थित र प्रचारप्रसार गरी पर्यटक तान्न सके कमल दह क्षेत्रको मात्र नभएर यो प्रदेशकै लागि बलियो आम्दानीको स्रोतको बन्न सक्छ ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies