जुम्ला : नेपालको संविधानले स्वास्थ्यलाई मौलिक हक अन्तर्गत राखेको छ । तर, यसको कार्यान्वयन हुन सकिरहेको छैन । ग्रामिण भेगका नागरिक आधारभुत स्वास्थ्य सेवाबाट समेत बन्चित छन् । जुम्लाका नागरिकको अवस्था अझ दयनीय छ । जुम्लाको कनकासुन्दरी गाउँपालिका–४ लेखपुरगाउँकी पानसा बुढा घरमै सुत्केरी भइन् । गाउँमा बर्थिङ सेन्टर छैन, यसकारण उनीसामू घरमा सुत्केरी हुनुको बिकल्प थिएन् । पानसाका अनुसार तीन घण्टाको पैदल दुरीमा योगाउँबाट मुन्जाउ भन्ने ठाउँमा बर्थिङ सेन्टर छ । सडक सुविधा नभएकाले डोकोमा बोकेर लैजानुपर्ने थियो ।
उनी भन्छिन्, ‘स्वास्थ्य संस्थासम्म पुग्न डोकोमा बोकेर लैजादा बाटोमै सुत्केरी हुन सक्ने अवस्था भएकाले घरमै सुत्केरी भएकी हुँ ।’
सोही गाउँका देवु बुढा पनी घरमै सुत्केरी भइन । उनको पनी सालनाल नखसेपछि भोलिपल्ट डोकोमा बोकेर मन्जाउ भन्ने ठाउँका रहको बर्थिङ सेन्टर लगिएको थियो । देवु र पानसा बुढा त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् ।
जिल्लाका अधिकांश दुर्गम क्षेत्रका महिला घरमै सुत्केरी हुन बाध्य छन् । पायक पर्ने ठाउँमा प्रसूति सेवा सहितका स्वास्थ्य संस्था छैनन् । डोकोमा बोकेर प्रसूति सेवा भएका स्वास्थ्य संस्थामा लैजादा कतिपय सुत्केरी बाटोमै समस्यामा पर्ने गरेका छन् ।
स्थानीय लेखपुर गाउँकी रमि बुढा भन्छिन्, ‘गाउँमा स्थानीय सरकार छ बजेट ल्याउँदा स्वास्थ्य संस्थामा सुरक्षित सुत्केरीको नारा ल्याउँछ । तर, समस्या समाधान छैन ।’ उनका अनुुसार ग्रामिण क्षेत्रका महिला स्वास्थ्य संस्थामा पुग्न नसकेर समेत ज्यान गुमाउन बाध्य छन् । ‘न सुत्केरी बोक्ने एम्बुलेन्स, न राम्रो स्टेचर’ उनी थप्छिन्, ‘हिउँदेको चिसो समय भएको बेला सबै पुरुष दाजुभाई व्यपार व्यवसाय गर्न भारतमा जान्छन । महिला नै सुत्केरीलाई डोकोमा बोकेर अस्पताल लैजान्छन् ।’
सरकारले उचित रुपमा ख्याल नगरिएको उनको गुनासो छ । अगाडि थप्छिन्,‘भाषणमा सरकारी सेवा गाउँगाउँमा पुग्छ्, ब्यवहारमा समयमै सेवा नपाउँदा हामीलाई गाह्रो छ ।’
स्थानीय टोल सुधार समितिका सदस्य पार्वती बुढा पनि गर्भवती महिलाहरु मृत्युसँग जुध्न बाध्य छन् । उनका अनुसार गाउँमा आमा र बच्चाको सुरक्षा असहज छ । भन्छिन्, ‘गाउँमा गर्भवती जाँच गर्नका लागि गाह्रो छ ।’
सरकारले घरमा हुने सुत्केरी दर शुन्यमा झर्नका लागी गर्भवती महिलाले स्वास्थ्य संस्थामा नियतिम चार पटक गर्भजाँच गरेको खण्डमा ८ सय रुपैया दिने गरेको छ ।स्वास्थ्य संस्थामा सुरक्षित सुत्केरी भएको खण्डमा यातायात खर्च स्वरुप ३ हजार रुपैया पाउँछन् । तर, जुम्लाका महिला अस्पताल नै पुग्न नसक्ने अवस्थामा रहेका छन् ।
जुम्लामा सानै उमेरमा बिवाह गर्ने चलन पनि छ । अपरिपक्क नहुँर्दै बिवाह गर्ने र बच्चा जन्माउँदा समस्या आउने गर्छ । कनका सुन्दरी गाउँपालिका स्वास्थ्य शाखा सहसंयोजक छाया घर्ती बर्थिङ सेन्टरका लागि गाउँपालिकामा पहल भईरहेको बताउँछिन् । ‘बर्थिङ सेन्टरको आवश्यकता छ । पटक–पटक स्थानीय सरकारको ध्यानाकर्षण गरिएको छ’ उनले भनिन् । कनका सुन्दरी गाउँपालिकाका अध्यक्ष दामोदर प्रसाद आचार्य महिलाको समस्याप्रति स्थानीय सरकार गम्भीर रहेको बताउँछन् । लेखपुर गाउँका गर्भवती महिलाको समस्यालाई मध्यनजर गर्दै बर्थिङ सेन्टर संञ्चालन गर्ने उनको प्रतिवद्धता छ । उनी भन्छन्, ‘हामी सरकार जम्मेवार र जवाफदेही हुनैपर्छ ।’ बर्थिङ सेन्टरको लागी भवन बनाएको उल्लेख गर्दै उनले केही समय पछि सुत्केरी सेवा दिन सुरु गर्ने बताए । उनी थप्छन्, ‘सुत्केरी सेवा र पोषणका बारेमा जनचेतना जोगाउदै स्वास्थ्य संस्था सम्म नियमित सुत्केरी हुने र गर्भ जाँच गराउने ब्यवस्था मिलाउछौँ ।’
