गाउँको आँगनमा फेरि पनि सयपत्री र मखमलीका फूलहरू फुल्न थालेका छन् । देउसी–भैलोका गीतहरू गुञ्जिन थालेका छन् । गाउँका गल्लीहरू बत्तीले झिलिमिली भइरहेका छन् । घरघरमा उत्सवको तयारी छ ।
तर यही उत्सवको बीचमा हजारौँ नेपालीहरू भने देशदेखि हजारौँ माइल टाढा, परदेशी भूमिमा आफ्ना प्रियजनलाई सम्झँदै भावुक छन् । कोही पसिना बगाउँदै काममा छन्, कोही नजिकैको जेलभित्र निर्दोष भएर पनि कारावास भोगिरहेका छन् ।
रुकुमपूर्वका एक युवा मदन शेर्पाली (नाम परिवर्तन) ले पनि यस्तै नियतिको सामना गरिरहेका छन् । दशकअघि भाइटीका लगाएर विदेशिएका उनी अझै पनि फर्किन सकेका छैनन् । हरेक तिहारमा दिदीले आँगन सजाउँछिन्, तर निधार भने दस वर्षदेखि रित्तै छ ।
रुकुमपूर्वका एक सामान्य किसान परिवारका सन्तान थिए मदन । घरमा बाबुको उपचारका लागि लिएको ऋण थियो । सानो खेतीबारीले पेट त पालिन्थ्यो तर ऋण तिर्न सकिने अवस्था थिएन । ब्याजले ब्याज जन्माउँदै जाँदा परिवार झन् संकटमा फस्यो । त्यो समय गाउँका धेरै युवाजस्तै मदनले पनि गल्फ मुलुकको रोजगारीलाई आशाको सहारा माने । उनले गाउँबाट साउदी अरबतर्फको टिकट काटे । बिदाइको दिन तिहारकै बेला परेको थियो ।
दिदी लक्ष्मीले निधारमा भाइटीका लगाएर बिदाइ दिएकी थिइन् । आँसु, माया, चन्दनको गन्ध र सयपत्री–मखमलीको सुवास मिसिएको त्यो क्षण उनको जीवनकै निर्णायक अध्याय बन्यो । त्यही दिनदेखि उनले परदेशी जीवनको यात्राको सुरुवात गरे ।
साउदी अरब पुगेपछि मदनले एक निर्माण साइटमा काम सुरु गरे । बिहानदेखि बेलुकीसम्म तातो घाममा पसिना बगाएर परिवारको ऋण तिर्ने सपना बोकेर उनले काम गरे । सुरुका महिना सहजै बिते । उनी सोच्थे—एक–दुई वर्षमा ऋण तिरेर गाउँ फर्किन्छु, दिदीको हातबाट फेरि भाइटीका लगाउँछु । तर नियतिले अर्कै मोड तयार पारेको थियो ।
एक दिन उनी काम गरिरहेका बेला एकजना बङ्गाली सहकर्मी दुई तला माथिबाट खसे । मदनले उसलाई बचाउन दौडे, तर दुर्भाग्यवश सहकर्मीको मृत्यु भयो । घटनाको छानबिन सुरु भयो । भाषा नबुझ्ने, कानुनी प्रणाली फरक हुने र स्थानीय सहकर्मीहरूको बयानका कारण उनीमाथि “हत्या” को आरोप लाग्यो । निर्दोष हुँ भन्ने कुरा प्रमाणित गर्न सजिलो थिएन । वकिल राख्ने पैसा थिएन, परिवारसँग कानुनी सहयोग पुग्ने अवस्था थिएन । परिणामतः उनी जेल परे । त्यो दिनदेखि आजसम्म दस वर्ष बितिसके, तर उनी अझै पनि निर्दोष साबित हुन सकेका छैनन् ।
“दिदी लक्ष्मी, नरोऊ है । म निर्दोष छु । एकदिन सत्य बाहिर आउनेछ । त्यो दिन म तपाईंको हातबाट भाइटीका लगाउनेछु ।”
सयपत्री र मखमलीका फूल, देउसी–भैलोको स्वर, आँगनमा झिलिमिली बत्ती—यी सबै विवरणले पाठकलाई गाउँ फर्काएको अनुभूति दिन्छ ।
दस वर्षसम्म उनले दिदीको निधार छोएनन्, न त भाइटीका लगाए । हरेक वर्ष दिदीले आशा गरेर आँगन सजाउँछिन्, माला बनाउँछिन्, तर भाइ फर्किँदैन । माला भित्तामा सुक्छ, निधार रित्तै रहन्छ । मदनको कथा कुनै एक व्यक्तिको मात्र होइन, परदेशी भूमिमा हजारौँ नेपालीहरू यस्तै अवस्थाबाट गुज्रिरहेका छन् । नेपाल सरकारका अनुसार हाल ४० भन्दा बढी मुलुकका जेलहरूमा हजारौँ नेपाली नागरिक छन् । तिनीहरू मध्ये धेरैजसो कानुनी प्रक्रियाको अभाव, वकिलको कमी, भाषा नबुझ्ने कारणले लामो समयसम्म जेलमा बस्न बाध्य छन् ।
मानव अधिकारकर्मीहरूका अनुसार नेपाली कामदारहरू विदेशमा सबैभन्दा जोखिमपूर्ण काम गर्छन्, तर कानुनी सुरक्षा पाउँदैनन् । धेरै निर्दोष नेपाली जेलमा अलपत्र परेका छन् । गल्फ मुलुकहरूमा विशेषगरी निर्माण साइटमा हुने दुर्घटनामा दोषारोपण गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ । दुर्घटना हुँदा कम्पनीहरूले सजिलै जिम्मेवारी कामदारमाथि थोपर्छन् । त्यसको सिकार हुन्छन्—मदनजस्ता नेपाली कामदार ।
गाउँमा अहिले तिहारको चहलपहल सुरु भइसकेको छ । घर–आँगन झल्किन्छ, देउसी–भैलोका गीतहरू गुञ्जिन्छन् । मदनकी दिदी लक्ष्मीले यस वर्ष पनि आँगनमा फूल सजाएकी छिन् । उनलाई विश्वास छ—कहिल्यै न कहिल्यै भाइ फर्किन्छ । तर उनी हरेक वर्षजस्तै यो वर्ष पनि भाइलाई नपाएर भावुक हुन्छिन् । गाउँका दिदी–भाइहरू भाइटीका लगाउँदा उनको निधारमा आँसु टल्किन्छ ।
नेपालमा रहेका परिवारहरूका लागि यो केवल एउटा कथा होइन, हजारौँ घरका साझा पीडाको प्रतीक बनेको छ । यस्ता घटनामा राज्यको कानुनी सहयोग प्रणाली बलियो नहुँदा निर्दोषहरू वर्षौँ जेल पर्छन् । दूतावासहरूले सक्रिय कानुनी सहयोग दिन सके धेरै युवाहरू समयमै छुट्ने थिए ।
नेपाल सरकारले वैदेशिक रोजगारमा रहेका कामदारहरूका लागि कानुनी सहयोग कोष बनाएको छ । तर विशेषज्ञका अनुसार कार्यान्वयन कमजोर छ । धेरैलाई थाहा नै हुँदैन कि कानुनी सहयोग उपलब्ध छ ।
दस वर्षपछि पनि मदनको आशा मरेको छैन—“म निर्दोष छु । म फर्किन्छु । त्यो दिन दिदी, तपाईंको हातबाट भाइटीका लगाउनेछु ।”
गाउँमा दिदीले यो तिहार पनि भाइको प्रतीक्षामा बिताइरहेकी छिन् । जेलभित्र भाइले आशा बोकेका छन् । तिहार, जसलाई “माया र भेटघाटको पर्व” भनिन्छ, कतिपयका लागि सम्झना, पीडा र प्रतीक्षाको पर्व बन्छ ।
मदनको कथा एउटा परिवारको मात्र होइन, यो हजारौँ परदेशी नेपालीहरूको सामूहिक कथा हो—उनीहरूले घर छोड्दा बोकेका सपनाहरू, तिहारको सम्झना, अनि निर्दोष भएर पनि पाएको सजाय । यी सबैले वैदेशिक रोजगारका उज्याला र अँध्याराे पाटा दुवै उजागर गर्छ ।
तिहारको चमक र मखमली फूलको सुवासबीच कतै टाढा जेलभित्र एउटा भाइ अझै दिदीको प्रतीक्षामा छ ।
(लेखक नेपाल पत्रकार महासंघ रुकुमपूर्वकाे उपाध्यक्ष हुन् ।)
