–सन्दीप पनेरू
नेपालमा लोकतान्त्रिक अभ्यासले ७ दशकभन्दा लामो यात्रा पार गरिसकेको छ । यो यात्रामा जनताका अपेक्षाहरूले विभिन्न रूप र रङ ग्रहण गरेका छन् । यद्यपि, ती अपेक्षाहरू प्रायः अपूरा नै रहिरहे ।
नेपालका राजनीतिक दलहरू जनताका आकांक्षा र आवश्यकता पूरा गर्न सक्षम नभएका आरोप बारम्बार लाग्दै आएको छ । यस लेखमा हामी दलहरूको भूमिकालाई जनताका अपेक्षासँग तुलना गर्दै केही महत्त्वपूर्ण पक्षको विवेचना गर्ने छौं ।
दलहरूको इतिहास र जनताका अपेक्षा
नेपालमा २००७ सालको प्रजातन्त्र स्थापनापछि जनताले दलहरूप्रति ठूलो भरोसा राखेका थिए । २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना र २०६२÷०६३ को जनआन्दोलनले दलहरूप्रति आशाको नयाँ पाटो थप्यो । तर, यो आशा धेरै समय टिकेन ।
राजनीतिक दलहरूप्रति जनताको प्रमुख अपेक्षा भनेको स्थायित्व र समृद्धिको स्थापना हो । उनीहरूले लोकतन्त्रलाई सुदृढ गर्दै जनताको आधारभूत आवश्यकता– शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी र पूर्वाधारको विकासमा ध्यान दिनुपर्छ भन्ने सोच राखेका छन् ।
अस्थिरताका कारण र प्रभाव
नेपाली राजनीतिमा बारम्बार देखिएको अस्थिरताले जनताको अपेक्षामाथि प्रहार गरिरहेको छ । छोटो अवधिमा सरकार परिवर्तन, सत्ता साझेदारीमा स्वार्थी व्यवहार र पार्टीभित्रको गुटबन्दीले विकासका कामलाई पछाडि पारेको छ ।
२०५२ सालमा सुरु भएको माओवादी विद्रोहले पनि जनताको जीवनमा ठूलो प्रभाव पारेको थियो । त्यसपछिको शान्ति प्रक्रिया र संविधानसभाको गठनले केही समयका लागि आशा जगायो । तर, दलहरूले जनतासँग गरेका बाचा पूरा गर्न सकेनन् ।
जनताका मुख्य अपेक्षाहरू
जनताका अपेक्षा मुख्यतः जीवनस्तर सुधारसँग जोडिएका छन्, जसलाई उल्लेखित विषयवस्तुबाट प्रस्ट्याउन सकिन्छ ।
रोजगारी : नेपालमा बेरोजगारी एउटा ठूलो समस्या हो । विशेषगरी बेरोजगारीकै कारण युवाहरू बिदेसिने क्रम बढ्दो छ । जनताले दलहरूसँग देशभित्रै रोजगारी सिर्जना गर्ने अपेक्षा राखेका छन् ।
शिक्षा र स्वास्थ्य : गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच अझै पनि चुनौतीपूर्ण छ । सरकारी स्तरमा सुधार अपेक्षित छ ।
पूर्वाधार विकास : सडक, ऊर्जा र संचार क्षेत्रको विकास जनताको दीर्घकालीन अपेक्षाभित्र पर्छ ।
सुशासन र पारदर्शिता : भ्रष्टाचारले जरा गाडेको अवस्थामा जनताले सुशासन र पारदर्शिताको माग गरेका छन् ।
दलहरूको असफलता र सम्भावना
राजनीतिक दलहरूको असफलताका प्रमुख कारणहरूमा स्वार्थी नेतृत्व, अपरिपक्व रणनीति र जनताको भावनाप्रति उदासीनता पर्छन् । यद्यपि, केही सकारात्मक पक्ष पनि छन् । स्थानीय तहमा जनताले केही सुधार अनुभव गरेका छन् । संघीयता लागू भएदेखि केही क्षेत्रमा विकासका संकेतहरू देखिएका छन् । यस्ता प्रयासहरूलाई सबल बनाउन राजनीतिक दलहरूले दीर्घकालीन योजनाबद्ध नीति अवलम्बन गर्नुपर्छ ।
आगामी मार्गदर्शन
नेपालका दलहरूले अब जनताको विश्वास पुनः प्राप्त गर्न ठोस कदम चाल्नुपर्ने देखिन्छ । हालकै अवस्थामा जनताले नेतृत्वबाट अपेक्षित नतिजा पाउन सक्दैनन्, जसका निम्ति उल्लेखित कुराहरू हुन आवश्यक छ ।
नीतिमा स्पष्टता : दलहरूले दीर्घकालीन नीति बनाएर त्यसलाई कार्यान्वयन गर्नुपर्छ ।
जनताको सहभागिता : नीति निर्माणमा जनताको सक्रिय सहभागिता सुनिश्चित गर्नुपर्छ ।
समानता र समावेशिता : सबै क्षेत्र र समुदायका जनतालाई समान अवसर उपलब्ध गराउनुपर्छ ।
शिक्षित नेतृत्वको विकास : नेतृत्वमा जिम्मेवार र शिक्षित व्यक्तिहरू ल्याउनुपर्छ ।
निष्कर्ष
नेपालका दलहरूले जनताको अपेक्षालाई पूरा गर्न अहिलेसम्म उल्लेख्य सफलता हासिल गरेका छैनन् । तर, आशा मार्ने अवस्था पनि छैन । जनताको दबाब र समयानुकूल रणनीतिले दलहरूलाई जिम्मेवार बनाउन सक्छ । यसका लागि जनताले आफ्नो अधिकारको प्रभावकारी उपयोग गर्नुपर्ने छ ।
नेपालका दल र जनता दुवै परिवर्तनका संवाहक हुन् । उनीहरूबीचको समन्वयले मात्र देशको भविष्य उज्यालो बन्न सक्छ । अबको यात्रा यस्तै सामूहिक प्रयासबाट अघि बढ्नुपर्छ ।
