–आवाज श्रेष्ठ

म काउली, एउटा साधारण तरकारी, जसलाई भान्छामा सधैं आदरका साथ स्थान दिइन्छ । मेरो सेतो र आकर्षक रूपले भान्छाको शोभा बढाउँछ र मेरो स्वादले धेरैका मन जित्छ । न मेरो स्वर छ, न त शब्द ।

तर, आज मनको एउटा गहिरो चोटले मलाई बोल्न बाध्य बनाएको छ । सधैं मानिसका भान्छामा मुस्कुराइरहने म आज आफैंभित्रै डुबेकी छु । मेरो मन बोल्न खोजिरहेको छ, मेरो पीडा व्यक्त गर्न चाहन्छ ।

म जन्मिन्छु किसानको हातमा । उनीहरूको स्नेह, मिहिनेत र आशाले मेरो अस्तित्व बनाउँछ । मलजल, पानी र परिश्रमले म हुर्किन्छु । मेरो सेतो फूल फुल्दा किसानको अनुहारमा देखिने मुस्कानले मेरो मूल्य थाहा दिन्छ । त्यो मुस्कान, त्यो चमक, त्यो आशा मभित्र जीवनको ऊर्जा बोकेर आउँछ । ‘यो वर्ष राम्रो आम्दानी हुन्छ’, उनीहरू भन्छन् अनि म गर्वले फुल्छु ।

तर, आज ? आज त्यो मुस्कान मेटिएको छ । त्यो चमक हराएको छ । किसानको आँखामा निराशा मात्र देख्छु । म एक मौन दर्शक बनेर हेरिरहेकी छु । बजारमा मेरा थुप्रै साथीहरू मभन्दा कम मूल्यमा बेचिएका छन् । म केवल ५ रुपैयाँ किलोको मात्र रहेछु ।

त्यो मूल्य सुन्दा म चसक्क भएँ । म त केही समयअघि १५० रुपैयाँ किलोको गर्विलो मूल्यमा बिक्दै थिएँ । के म अब महत्त्वहीन भएँ ? के मेरा किसानको मिहिनेत खेर गयो ? यो प्रश्नले मेरो मनमा गहिरो पीडा दिएको छ ।

जब किसानले मलजल गर्दा मेरा जरा गहिरो बनाइरहेका थिए, उनीहरूको हरेक आशा मभित्र पोसिएको थियो । ‘यो काउली राम्रो बिक्छ’, उनी भन्थे । तर, अहिले बजारको भीडमा उनीहरू मलिन देखिन्छन् । उनीहरूको आँखाको चमक हराएको छ किनभने उनीहरूले मलाई हुर्काउन लगानी गरेको समय, श्रम र स्रोत आज घाटामा परिणत भएको छ ।

मलाई याद छ, जब म सानो थिएँ, किसानले मलाई हातले समाएर माया गर्थे । त्यो स्नेह र माया मभित्र गाढा छाप बनेर बसेको छ । मैले कहिल्यै सोचेकी थिइनँ, उनीहरूका आशा यसरी मेटिने छन् ।

बजारको त्यो भीडभाडमा मानिसहरू मलाई हेर्छन् । कोही भन्छन्, ‘यसको मूल्य त निकै घटेछ ।’ कोही भन्छन्, ‘१५ रुपैयाँ तिरेर त एउटै काउली पाइन्छ ।’ तर, उनीहरूलाई थाहा छैन, मेरो मूल्य घट्दा मेरो मन मात्र होइन, किसानको जीवन पनि प्रभावित भएको छ ।

किसानका लागि म केवल एउटा तरकारी होइन, म उनीहरूको सपना हुँ, उनीहरूको भविष्य हुँ । उनीहरूले आफ्नो जमिन, आफ्नो पसिना, आफ्नो समय मलाई दिएका छन् । तर, आजको यो अवस्था देख्दा मेरो मन भारी छ । मलाई लाग्छ, म मौन भएर धेरै सहेर बसेँ तर अब म बोल्न चाहन्छु । मलाई किसानको पीडा व्यक्त गर्न मन छ । मलाई लाग्छ, मेरो मौनता तोड्नुपर्छ ।

आज बजारमा उभिएर म मानिसहरूलाई हेर्छु । उनीहरू मूल्य घटेकामा खुसी छन् । ‘काउली सस्तो छ’, उनीहरू भन्छन् । तर, उनीहरूले देख्दैनन्, त्यो सस्तो मूल्यले किसानको पीडा कसरी बढाएको छ ? त्यो मूल्यले उनीहरूको श्रमलाई कसरी सस्तो बनाएको छ ?

मसँग शब्द छैन तर मेरो मन बोलिरहेको छ । मेरो मन चिच्याइरहेको छ । किसानको पीडा र निराशा मेरो पीडा बनेको छ । मैले देखेको छु, किसान बिहानै उठेर खेतमा काम गर्न जान्छन् । उनीहरू दिनभर घामपानी सहेर मिहिनेत गर्छन् । म तिनीहरूको पसिना हुँ, तिनीहरूको सपना हुँ तर आज म तिनीहरूको दुःखको कारण बनेकी छु ।

कसरी यो अवस्था आयो ? बजारमा मेरो मूल्य किन यति घट्यो ? के यो मौसमको कारण हो ? के यो माग र आपूर्तिको असन्तुलन हो ? कि यो व्यापारीहरूको चलखेल हो ? मेरो मनमा यी प्रश्नहरू उम्लिरहेका छन् ।

म चाहन्छु, मानिसहरूले मेरो मूल्यको मर्म बुझून् । केवल पैसामा होइन, मेरो मूल्य किसानको जीवनसँग जोडिएको छ । मेरो मूल्यले तिनीहरूको श्रमको कदर गर्छ । तर, अहिले म सस्तो छु । म यसरी सस्तो बनेकी छु, जसरी किसानका सपनाहरू सस्तो बनाइएका छन् । मेरो मन भारी छ । 

आज म बजारमा केवल ५ रुपैयाँ प्रति किलोको दरमा विक्री भइरहेकी छु, त्यो पनि मुस्किलले । केही समयअघिसम्म म १५० रुपैयाँ किलोमा बिक्दै गर्दा किसानले उत्साहका साथ मलाई बजारमा पठाउँथे । तर, अब स्थिति उल्टिएको छ । मलाई थाहा छ, यो अवस्था सधैं रहने छैन । म फेरि कहिल्यै १५० रुपैयाँ किलोमा बिक्ने दिन आउने छ कि ? त्यो म जान्दिनँ तर मलाई थाहा छ, किसानको आशा कहिल्यै मर्दैन । उनीहरूले फेरि मिहिनेत गर्ने छन्, फेरि मलाई हुर्काउने छन् । यो मेरो कथा हो, एउटा काउलीको कथा । यो केवल मेरो कथा होइन, यो मेरो किसानको कथा हो । यो हरेक त्यो किसानको कथा हो, जसले आफ्नो श्रम, पसिना र सपना मभित्र जोडेको छ ।

तरकारी मात्र हुँ, बोल्न सक्दिनँ । तर, किसानको पसिनाको मूल्य नपाउँदा मेरो मौनतामा एक चित्कार छ । म चाहन्छु, किसानहरूको पीडा सुन्ने कोही होस् । म चाहन्छु, मेरो मूल्यले किसानको श्रमको सम्मान होस् ।

सधैं मानिसका भान्छामा मुस्कुराउने म काउली अहिले किसानका आँखामा दुःखको आँसु बनेर बाँचेकी छु । आज म बोल्न सक्दिनँ तर मेरो मौनता पनि एउटा कथा हो । त्यो कथा सुन्ने कोही छ ? यही मेरो कथा हो, एक काउलीको कथा ।