–खगेन्द्र पौडेल
नेपाल एक युवा जनसंख्या भएको देश हो, जहाँ जनसंख्याको ठूलो हिस्सा १६ देखि ४० वर्ष उमेर समूहमा पर्छ । तर, यिनै युवाहरूको आवाज, आवश्यकता र आकांक्षालाई राष्ट्रले स्पष्ट रूपमा बुझ्न सकेको छैन ।
नेपालमा युवाका एजेन्डाहरू अनेक तहमा रहेका छन्– शिक्षा, रोजगारी, प्रविधि, राजनीतिक सहभागिता, मानसिक स्वास्थ्य, सामाजिक स्वतन्त्रता र वातावरणीय सचेतनालगायतका क्षेत्रहरूमा । यी सबै एजेन्डाहरू आपसमा जोडिएका छन् र यिनको समुचित सम्बोधनले मात्र समृद्ध नेपालको मार्ग प्रशस्त गर्न सकिन्छ ।
नेपालका अधिकांश युवाको प्राथमिक चिन्ता रोजगारी हो । पढाइ सकिएपछि पनि आफ्नै क्षेत्रमा रोजगारी नपाउने अवस्था र चाहिने सीप तथा बजारबीचको असन्तुलनले युवालाई निराश बनाइरहेको छ । वैदेशिक रोजगारी त एक विकल्प हो तर त्यहाँ पुग्नका लागि युवाले ठूलो मूल्य तिर्नुपर्छ– पारिवारिक बिछोड, शोषण, असुरक्षा र आफ्नो सपना गुमाउनु ।
आजका युवा चाहन्छन् कि उनीहरूले आफ्नै देशमा केही गर्न सकून्, सीपको भरमा आत्मनिर्भर हुन सकून् र सिर्जना गरेर अगाडि बढ्न सकून् । तर, यसका लागि राज्यको नीति, लगानी र सहजीकरण आवश्यक छ ।
शिक्षा प्रणालीले पनि युवालाई निराश तुल्याइरहेको छ । ज्ञान र रोजगारबीचको दुरी बढ्दो छ । शिक्षा अझै पनि किताबी, परीक्षा केन्द्रित र व्यावहारिकताको अभावयुक्त छ । युवा चाहन्छन्– शिक्षाले जीवनसँग साक्षात्कार गराओस्, रोजगारको बाटो खोलोस् र उद्यमशील बन्न प्रेरित गराओस् ।
विश्वविद्यालयहरू सैद्धान्तिक ज्ञान दिनमा मात्र केन्द्रित छन्, जुन जटिल आर्थिक संरचना र प्रतिस्पर्धात्मक बजारमा उपयोगी बन्न सक्दैन । शिक्षालाई व्यावहारिक, प्रविधिमैत्री र उद्यमशीलता उन्मुख बनाउने आवश्यकता युवाहरूले बारम्बार उठाएका छन् ।
राजनीतिप्रति युवाको आकर्षण विगतमा भन्दा फरक स्वरूपमा देखिएको छ । जहाँ पहिले राजनीति पुरानो पुस्ताको एकाधिकार थियो, अहिले स्वतन्त्र उम्मेदवार, सामाजिक अभियन्ता र विद्यार्थी नेताहरूका रूपमा युवाहरू अगाडि आउन थालेका छन् । उनीहरू पुरानो संरचनालाई प्रश्न गर्छन्, पारदर्शिता र जबाफदेहिता माग्छन् अनि स्वच्छ र दूरदर्शी नेतृत्वको चाहना राख्छन् ।
उनीहरू केवल मतदाता होइनन्, नेतृत्व गर्न सक्षम पात्र हुन् । तर, दलहरूले अझै पनि युवालाई पृष्ठपोषकको भूमिकामा सीमित राख्ने प्रवृत्ति छ, जसले युवा शक्तिको उपयोग हुन दिँदैन ।
आजको युग प्रविधिको युग हो र नेपाली युवा पनि प्रविधिमा निकै अभ्यस्त हुँदै गएका छन् । तर, प्रविधिको पहुँच शहरसम्म सीमित छ, ग्रामीण युवा अझै पनि डिजिटल पहुँच र अवसरबाट टाढा छन् ।
इन्टरनेटको गुणस्तर, प्रविधिमा आधारित शैक्षिक सामग्रीको अभाव र स्टार्टअपमैत्री वातावरणको कमीकमजोरीले युवाहरूलाई प्रविधिमार्फत नयाँ काम गर्नबाट रोकिरहेको छ । डिजिटल साक्षरताको अभावले उनीहरूलाई विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्नसमेत कठिनाइ भएको छ ।
यदि सरकार र निजी क्षेत्रले सहकार्य गरेर प्रविधिमा पहुँच विस्तार गर्न सके तिनै युवाहरूले देशको सूचना प्रविधि क्षेत्रमा क्रान्ति ल्याउन सक्छन् ।
नेपालमा मानसिक स्वास्थ्य एक गम्भीर तर नजरअन्दाज गरिएको मुद्दा हो । युवा पुस्तामा आत्महत्या, डिप्रेसन, तनाव, सामाजिक दबाब र भविष्यप्रतिको अन्योल तीव्र हुँदै गएको छ । विद्यालय, क्याम्पस र कार्यस्थलहरूमा मनोसामाजिक परामर्श सेवाको व्यवस्था छैन वा भए पनि प्रभावकारी छैन ।
समाजले अझै मानसिक समस्यालाई लाज वा कमजोरी ठान्ने संस्कार बोकेको छ । यसलाई परिवर्तन गरेर खुल्ला वातावरण सिर्जना गर्नु अहिलेको अत्यावश्यक एजेन्डा हो । युवाहरूले स्वास्थ्य मात्र होइन, मनोस्वास्थ्यलाई पनि समान रूपमा महत्त्वपूर्ण ठान्न थालिसकेका छन् ।
आजका युवाहरू सामाजिक स्वतन्त्रताको विषयमा पनि स्पष्ट र साहसी बनेका छन् । उनीहरू आफ्नो पहिचान, विचार, प्रेम, जीवनशैली र अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रतामा विश्वास गर्छन् । तर, समाजले अझै पनि उनीहरूलाई पुरानो चस्माबाट हेर्ने गर्छ ।
पहिरन, यौनिकता, अन्तरजातीय सम्बन्ध र धार्मिक स्वतन्त्रता जस्ता विषयमा युवाको स्वतन्त्रताको अभ्यास गर्न समाजले अवरोध सिर्जना गरिरहेको छ । राज्यले कानुनी सुरक्षा दिनुपर्छ र समाजले सोच बदल्नुपर्छ– यही युवा पुस्ताको आवाज हो ।
युवाको अर्को ठूलो चिन्ता वातावरणीय संकट हो । जलवायु परिवर्तन, प्लास्टिक प्रदूषण, वन विनाश र प्राकृतिक स्रोतको अत्यधिक दोहनले नेपाल जस्ता मुलुकहरू झनै जोखिममा छन् । आजको युवा पुस्ता वातावरणप्रति सचेत छ । उनीहरू रूख रोप्न, फोहोर व्यवस्थापन गर्न, प्लास्टिक बहिष्कार गर्न, साइकल चढ्न वा जलवायुका विषयमा जनचेतना फैलाउन अग्रसर छन् ।
तर, नीतिगत तहमा उनीहरूको सक्रिय सहभागिता अझै अपूरो छ । उनीहरू सरकारसँग जलवायु न्याय, स्वच्छ ऊर्जा र वातावरणमैत्री विकासको माग गर्छन् ।
अन्ततः, युवाका एजेन्डाहरू केवल उनीहरूको व्यक्तिगत हित होइन, राष्ट्रको समग्र उन्नतिका मेरुदण्ड हुन् । जबसम्म ती एजेन्डाहरूले नीति निर्माणमा स्थान पाउँदैनन्, तबसम्म राष्ट्रको समृद्धि नारामा सीमित रहन्छ ।
नेपाललाई समृद्ध बनाउने हो भने, युवाको शक्ति, सोच र श्रमलाई दिशा दिनु जरुरी छ । उनीहरूलाई मात्र अवसर होइन, विश्वास पनि दिनुपर्छ । निर्णय गर्ने टेबलमा युवालाई ल्याउनुपर्छ किनभने अबको नेपाल कस्तो हुने छ भन्ने कुरा आजका युवाको आवाज सुनेर मात्र निर्धारण हुन्छ ।
