नेपालका ग्रामीण भेगका कृषिजन्य वस्तुलाई सहरसम्म पुर्याउने र आफूले उत्पादन गरेको वस्तुको ब्राण्डिङ गरेर अन्तर्राष्ट्रिय बजारसम्म पुर्याउने काम पैचो पसलले गरेको छ । ‘बसे पनि सहर, गाउँकै खाने रहर’ भन्ने नारालाई आत्मसाथ गर्दै अगाडि बढेको पैचो पसलले नेपालका प्रमुख सहरमा मात्र होइन अमेरिका, जापान लगायतका मुलुकसम्म आफनो व्यापार विस्तार गरेको छ । प्रस्तुत छ, नेपालको पहाडी र उच्च हिमाली भू–भागमा उत्पादन हुने कृषिजन्य उत्पादनलाई राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै छुट्टै पहिचान बनाउन सफल पैचो पसल प्रालिका प्रबन्ध निर्देशक ध्रुव न्यौपानेसँग मध्यान्हका छबि सापकोटाले गरेको कुराकानी ।
ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई स्थापित गरिरहेको पैचोले पसलले कृषकसँग पछिल्लो समय कसरी काम गरिरहेको छ ?
पैचो पसलको सुरुवात लुम्बिनी प्रदेशको गुल्मीबाट भएको हो । पैचो पसल अहिले गुल्मी, पाल्पा, अर्घाखाँची, बागलुङदेखि रोल्पा, रुकुम, सल्यान, जुम्ला, कालिकोट लगायतका जिल्लाका किसानसँग विगत ९ वर्ष देखि सहकार्य गरेर अगाडि बढेको छ । हामीले नेपालको ग्रामीण कृषि अर्थतन्त्रलाई कसरी बचाउने र ग्रामीण मौलिक स्वादलाई सहर बजारसम्म पुर्याउने ध्येयका साथ काम गरिरहेका छौं । पैचो पसल अहिले २० हजार घरधुरी र एक लाख जनसंख्यामा प्रत्यक्ष रुपमा जोडिएको छ । जसले ग्रामीण अर्थतन्त्रको आर्थिक अवस्थामामा सुधार महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ । हामीले कृषि उत्पादनहरुको उपयोगितालाई प्रमुखता दिएका छौं । ग्रामीण क्षेत्रबाट निस्केका हाम्रा कृषि उपजहरु नेपालका अधिकांश सहरसम्म पुर्याउने काम निरन्तर छ । यस्तै दुई वर्ष अघि नेपाल बाहिर अमेरिका र अहिले जापानसम्म पैचोले उत्पादन गर्ने उपभोग्य वस्तु बजारीकरण भएको छ । नेपाल आएको बेला नेपालीले आफ्नो देशको चिनोको रुपमा पैचोका उत्पादन विश्वभरी नै पुर्याउनु भएको छ ।
पहाडी भू–भागमा काम गर्ने मानिस नभएर उत्पादनयोग्य जमिन बाँझो भइरहेको अवस्था छ । यस्तो बेलामा पैचोको लागि कृषिजन्य उत्पादन कसरी जुटाइरहेको छ ?
हाम्रोमा परम्परागत खेती गरेकै कारण जीवन धान्न कठिन भएपछि पहाडी जमिनबाट राम्रो प्रतिफल लिन सकिएको छैन । तर, अहिले पैचोले सामूहिक उत्पादनदेखि कृषकले उत्पादन गरेका कृषि उपज सिधै किनेर उपभोक्तामा पुर्याउने काम गरेको छ । जसले लगनशील भएर काम गर्नुभएको छ राम्रो आम्दानी गर्न सक्ने अवस्था छ । काम गर्ने कृषकलाई हामीले समेत सहयोग गरेका छौं । अहिले पहाडमा धान रोपर खान पनि नपुग्ने भएपछि मानिसहरु खेती गर्न छोडेर बसाइँसराइ गरेको देखिन्छ । तर, त्यहाँ खाद्यान्न भन्दा फलफूल र तरकारी उत्पादन गर्नेका लागि त्यो जमिनले राम्रो आम्दानी दिने गरेको छ । पैचो पसलले कृषि उपज प्रत्यक्ष खरिद गर्ने गरेकोले हाम्रो कारणले ग्रामीण अर्थतन्त्रमा केही भएपनि आशा जगाउने काम भएको छ । काम गरे नेपालमै हुन्छ भन्ने कृषकले भन्न थालेका छन् । पैचोले आफनो कारोबार गरेको स्थानमा आर्थिक सजह भएको हुँदा गाउँ मै मुहार फेर्ने काम भएको छ ।
कृषिबाट नेपाली ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई सहरसँग जोड्न कति सहज देख्नुहुन्छ ?
अहिले हामीले नेपालमा कृषि उत्पादन भएन भनेर बाहिरबाट किनेर ल्याइरहेका छौं । नेपालमा केही पनि छैन भन्ने आमधारणा बन्दै गएको छ । तर, राम्रा उत्पादनलाई हामीले सही सदुपयोग गर्न नजान्दा समस्या भएको हो । ग्रामीण क्षेत्रमा उत्पादन बढाउने र सही सदुपयोग गर्ने हो भने नेपालमा बाहिरबाट कृषिजन्य उत्पादन ल्याउनै पर्दैन ।
उत्पादन भयो तर, बजारसम्म पुग्न नसक्दा समस्या भएको हो । ग्रामीण क्षेत्रको उत्पादन उपभोक्ताले किन्न पाएनन् बेच्नेले बेच्न पाएनन् । यो अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै पैचोको अवधारणा बनेको हो । हाम्रो क्षेत्रमा अब जसले जति उत्पादन गरेपनि बजारको समस्याको समाधान पैचोले गर्छ भनेर हामीले कृषकलाई ढुक्क बनाएका छौं । त्यसैले पनि हाम्रो ग्रामीण क्षेत्रको उत्पादन अहिले सहरबजारमा मात्र होइन विदेशतर्फको निर्यात समेत अगाडि बढेको छ ।
यहाँ अझै ठूलो क्षेत्रमा गएर काम गर्ने र देशभर पैचोको मोडललाई लैजान सक्ने हो भने दुई वर्षमै कृषिमा मुहार फेर्न सकिन्छ । नेपालमा कृषि कर्म गर्ने जो केही आत्मनिर्भर हुनसक्छन् भन्ने मेरो विश्वास छ । हामीले कृषिको सप्लाई चेन म्यानेजमेन्ट, उत्पादक र उपाभोक्ताबीचमा लिंक गर्ने काम अहिले पैचोले गरिरहेको छ । हामीले प्रत्यक्ष तरकारी किनेर र प्रशोधन उद्योगबाट उत्पादन गरिरहेको छौं । हामीले उत्पादन गर्ने गुदु्रक, चुक, मस्यौरा, विभिन्न स्वादका अचार, कोदो, मकै, फापर लगायतको पिठोको माग पुर्याउन समेत गाह्रो छ । ग्रामिण अर्थतन्त्रको लागि आइडल भएर काम गरिरहेको छौं । अबको अर्थतन्त्रमा सहर र ग्रामीण क्षेत्रलाई जोड्ने हो भने कृषि उपजलाई नै प्राथामिकता दिनुपर्छ ।
पैचोको उत्पादन उपभोक्ताले किन रोज्ने ?
पैचो खाद्य उद्योग हो । खाद्यान्न भनेको सबै भन्दा पहिले खाइसकेपछि शरिरलाई शक्ति दिनुपर्यो । जिब्रोलाई स्वाद हुनुपर्ने र स्वास्थ्यलाई कुनै हानी गर्न भएन । हामीले यी कुरामा विशेष ध्यान दिएर उत्पादन गरेका छौं । हाम्रा उत्पादन नेपालका ग्रामीण भेगका किसानहरुको उत्पादनबाट आएको हो । उपभोक्ताले सहर बसेपनि गाउँकै खानेकुरा खान सक्ने भएका छन् । पैचोका उत्पादनमा पाइने भनेको टिपिकल ग्रामीण स्वाद नै हो ।
के नेपाली उत्पादनले विदेशी आयात हुने वस्तुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छन् ?
हामीले पहाडी र उच्च पहाडी भू–गागमा उत्पादन हुने कृषि उपजलाई बजारीकरण गर्ने हो भने नेपाल अर्गानिक उत्पादनको हब बन्ने सक्छ । अर्गानिक उत्पादन हाम्रो देशमा मात्र पाइने भनेपछि विश्वभर ब्राण्डिङ आफैँ हुन्छ । अब यसलाई कसरी मार्केटिङ र ब्राण्डिङ गर्ने मात्र बाँकी छ । हाम्रो उत्पादनलाई सुरक्षित रुपमा लामो समय टिकाउने हो भने नेपाली उत्पादन मूल्यवान वस्तु बन्न सक्छ । हामीकहाँ प्राकृतिक रुपमा अर्गानिक उत्पादन हुन्छ । पैचोको उत्पादन बोटलिङ र प्याकेजिङ गर्ने विधी विदेशी कम्पनी भन्दा कम छैन । पैचोका उत्पादनले अन्तर्राष्ट्रिय गुणस्तर मान्यता प्रमाणपत्र, डब्लुएचओ–जीएमपी र एचएसीसीपी प्राप्त गरेको छ । त्यसैले राम्रो गर्ने हो भने नेपालबाट निर्यात गरेरै राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ ।
अर्काे नेपाली स्थानीय स्वादले सजिलै विदेशी उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा र गुणस्तर समेत दिन सक्छन भनेर पैचोले प्रमाणित गरेको छ । पैचोले अमेरिका र जापानमा समेत त्यहाँका कम्पनीसँग सहकार्य गरेर विदेशसम्म पुर्याउने काम गरिरहेको छ । हामीले नेपालको कृषि भूमिलाई व्यावसायिक रुपमा व्यवस्थित गर्ने हो भने विदेशमा हाम्रो उत्पादनको माग धान्न नसक्ने अवस्था आउन सक्छ । हामी पनि विदेशी कम्पनीका उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम बनेको पनि छौं ।
नेपाली उत्पादन विदेश निर्यात गर्न कति सहज छ ?
अहिले ठूलो मात्रामा नेपालबाट निर्यात गर्ने प्रणाली नै छैन । निर्यात गर्न महँगो छ । विश्वबजारसँग जोडिएका विश्वभर सामग्री पुर्याउने स्टेक होल्डर छन् उनीहरुसँग नेपाली उद्योगहरुको कनेक्सन राम्रोसँग हुन सकिरहेको छैन । हामी आफैँलाई सानो देश सम्झन्छौं, भुपरिवेष्ठित देश भन्छौ । दुई ठुूला छिमेकीको बीचमा नेपाल हुँदासमेत उद्योग सञ्चालन गर्ने डर हामीमा छ तर, हामीले आँट गर्ने हो भने नसक्ने भन्ने छैन । कुल जनसंख्याको ३३ प्रतिशत मानिस नेपालको वरिपरी नै छन । युरोपको सामग्री यहाँ आउन सक्छ भने नेपालको सामग्री पुर्याउन सकिँदैन भन्ने हुँदैन । तर, काम त गर्नुपर्ने हुन्छ । हामीले दुई वर्ष अघि अमेरिकामा समेत निर्यात शुरु गरेका छौं, अहिले जापानसम्म पैचोको उत्पादन पुर्याएका छौं । माग बढ्दो छ । विदेशमा बस्ने नेपाली व्यवसायी साझेदारको सहकार्यमा सामग्री निर्यात भइरहेको छ ।
पैचोले उत्पादन गर्ने मध्ये कस्ता वस्तुका माग बढी छ ?
स्वदेशको सहरमा र विदेशमा बस्ने नेपालीहरुमा अहिले पनि ग्रामीण क्षेत्रको उत्पादनमा मोह देखिन्छ । गुन्द्रुक, चुक, टिम्मुर, आँप, लप्सी लगायतको अचार, फापर, मकै, कोदोको पिठो लगायत ग्रामीण क्षेत्रमा उत्पादन हुने कृषि उपचको माग छ । नेपाल आउने विदेशीले नेपाली परिकार के भन्दा खुवाउने परिकार छैन । विदेशको मकै हामीले पपकर्नको रुपमा खाएको छौं । नेपालको अर्गानिक मकै वस्तुभाउलाई खुवाइरहेका छौं । यस्तो अवस्थाको बीचमा पैचोले गाउँ चिनाइरहेको छ । गाँउलाई सहर र सहरलाई गाँउ चिनाउने काम पैचोले गरेको छ ।