–खगेन्द्र पौडेल
नेपालको अर्थतन्त्र मुख्यतयाः कृषिमा आधारित छ, जसमा देशको करिब ६० प्रतिशत जनसंख्या संलग्न छन् । तर, जनसंख्याको आबद्धता अनुपातमा यसले अर्थतन्त्रमा भने टेवा दिन सकेको छैन । अर्थतन्त्रलाई कृषिको योगदान कम छ । जसले हाम्रो अवस्थालाई प्रष्ट्याउँछ । अर्थतन्त्रमा सेवा क्षेत्र र उद्योग क्षेत्रको पनि योगदान छ, तर यी क्षेत्रहरू पनि पूर्ण रूपमा विकसित भएका छैनन् ।
अहिलेको सन्दर्भमा वैदेशिक रोजगारी नेपालको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण आय स्रोत हो । हजारौं नेपाली युवा विदेशमा काम गर्न जान्छन्, जसले गर्दा देशमा रेमिटेन्स आउँछ । रेमिटेन्सले नेपालको अर्थतन्त्रलाई ठूलो सहयोग पुर्याउँछ र यो देशको जीडीपीको एक ठूलो हिस्सा हो । तर, वैदेशिक रोजगारीले नेपालमा मानव शक्तिको कमी जस्ता समस्याहरू पनि सिर्जना गरेको छ । नेपालको अर्थतन्त्रलाई मजबूत बनाउन, सरकारले कृषि, उद्योग र सेवा क्षेत्रलाई प्रवद्र्धन गर्नुपर्छ । साथै, विदेशमा काम गर्न जाने युवाहरूलाई देशभित्रै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ । यसले गर्दा नेपालको आर्थिक विकासमा गति आउन सक्छ ।
कृषि क्षेत्र
नेपालको अर्थतन्त्रको मुख्य आधार कृषि हो । धान, मकै, गहुँ, चिया, कफी जस्ता बालीहरू नेपालको कृषि उत्पादनका मुख्य आधारहरू हुन् । तर, आधुनिक प्रविधिको अभाव, सिँचाइको समस्या र उत्पादन क्षमताको कमीले यस क्षेत्रलाई चुनौतीपूर्ण बनाएको छ । यसले गर्दा कृषि क्षेत्रले देशको आर्थिक वृद्धिमा ठूलो योगदान दिन सकेको छैन ।
उद्योग क्षेत्र
नेपालको उद्योग क्षेत्र पनि विकासको प्रारम्भिक चरणमा नै छ । यहाँ साना तथा मझौला उद्योगहरू मात्र विकसित भएका छन् । ठूला उद्योगहरूको अभाव, बिजुलीको कमी, यातायात सुविधाको अभाव र नीतिगत समस्याहरूले उद्योग क्षेत्रलाई पनि पछि पारेको छ । यसले गर्दा नेपालले आफ्नो आवश्यकता पूर्ति गर्न विदेशबाट धेरै सामान आयात गर्न बाध्य छ ।
सेवा क्षेत्र
सेवा क्षेत्र नेपालको अर्थतन्त्रको अर्को महत्वपूर्ण आधार हो । पर्यटन, बैंकिङ, शिक्षा, र स्वास्थ्य जस्ता सेवाहरूले यस क्षेत्रलाई मजबूत बनाएको छ । तर, पर्यटन क्षेत्रमा पनि आवश्यक पूर्वाधारको अभावले यसको पूर्ण क्षमता उपयोग हुन सकेको छैन ।
वैदेशिक रोजगारी
नेपालको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण आय स्रोत वैदेशिक रोजगारी हो । हजारौं नेपाली युवा विदेशमा काम गर्न जान्छन्, जसले गर्दा देशमा रेमिटेन्स आउँछ । रेमिटेन्सले नेपालको अर्थतन्त्रलाई ठूलो सहयोग पुर्याउँछ र यो देशको जीडीपीको एक ठूलो हिस्सा हो । तर, वैदेशिक रोजगारीले नेपालमा मानव शक्तिको कमी जस्ता समस्याहरू पनि सिर्जना गरेको छ ।
रेमिटेन्सको भूमिका
रेमिटेन्सले नेपालको अर्थतन्त्रलाई मजबूत बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । यसले गर्दा देशमा विदेशी मुद्रा आर्जन हुन्छ, र यो मुद्रा देशको आर्थिक विकासमा ठूलो योगदान दिन्छ । तर, रेमिटेन्समा निर्भरता बढ्दै गएकोले यसले देशको आर्थिक स्वावलम्बनमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ ।
चुनौतीहरू
नेपालको अर्थतन्त्रले विभिन्न चुनौतीहरू सामना गर्दै छ । कृषि क्षेत्रमा आधुनिकीकरणको अभाव, उद्योग क्षेत्रमा पूर्वाधारको कमी र सेवा क्षेत्रमा गुणस्तरीय सेवाको अभावले देशको आर्थिक विकासलाई बाधा पुर्याएको छ । साथै, वैदेशिक रोजगारीले देशभित्र मानव शक्तिको कमी जस्ता समस्याहरू पनि सिर्जना गरेको छ ।
समाधानका उपायहरू
नेपालको अर्थतन्त्रलाई मजबूत बनाउन सरकारले कृषि, उद्योग र सेवा क्षेत्रलाई प्रवद्र्धन गर्नुपर्छ । कृषि क्षेत्रमा आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, सिँचाइ सुविधाको विस्तार र उत्पादन क्षमता वृद्धि गर्नुपर्छ । उद्योग क्षेत्रमा पूर्वाधार विकास, नीतिगत सुधार र निजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ । सेवा क्षेत्रमा गुणस्तरीय सेवा प्रदान गर्ने उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ । साथै, विदेशमा काम गर्न जाने युवाहरूलाई देशभित्रै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ । यसले गर्दा नेपालको आर्थिक विकासमा गति आउन सक्छ ।
निष्कर्षमा,
नेपालको अर्थतन्त्रले विभिन्न चुनौतीहरू सामना गर्दै छ, तर यसमा सुधार गर्ने सम्भावना पनि छ । कृषि, उद्योग र सेवा क्षेत्रलाई प्रवद्र्धन गरेर र वैदेशिक रोजगारीमा निर्भरता कम गरेर नेपालले आफ्नो अर्थतन्त्रलाई मजबूत बनाउन सक्छ । यसले गर्दा देशको आर्थिक विकासमा गति आउन सक्छ र नेपाल एक समृद्ध राष्ट्रको रूपमा उभिन सक्छ ।
