-मुकुन्द लामिछाने
नेपाल एक कृषिप्रधान देश हो, जहाँ २१औं शताब्दीको सूचना प्रविधि र ग्लोबलाइजेसनले नयाँ सम्भावनाहरू खोलेको छ । तर, नेपाली युवा विदेश पलायनको दर दिनप्रतिदिन बढिरहेको छ । हरेक वर्ष लाखौं नेपाली युवा रोजगारी, अध्ययन र भविष्यको खोजीमा विदेश जाने क्रम जारी छ ।
यो समस्या देशको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक अवस्थासँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित छ । यो लेखमा विदेश पलायनका प्रमुख कारण, यसको प्रभाव र समाधानका उपायहरूबारे छलफल गरिने छ ।
विदेश पलायनका कारणहरू
१. रोजगारीको अभाव
नेपालमा शिक्षित युवाहरूको संख्या बढ्दै गएको भए पनि, रोजगारीका अवसर भने न्यून छन् । शिक्षाको गुणस्तर र रोजगारदाताले खोज्ने सीपबीच मेल नखाने हुँदा युवा विदेश पलायन हुन बाध्य हुन्छन् । खासगरी नेपालमा स्थायी र व्यवस्थित रोजगारी पाउन कठिन छ, जसले गर्दा युवा खाडी देशहरू, मलेसिया, कोरिया र अन्य देशतर्फ आकर्षित भइरहेका छन् ।
२. आर्थिक असमानता
नेपालमा गरिबीको स्तर अझै उच्च छ । ग्रामीण क्षेत्रका युवाहरूले शहरमा राम्रो काम पाउन संघर्ष गर्नुपर्छ । परिवारलाई आर्थिक सहयोग पुर्याउन, उनीहरू विदेश जान बाध्य हुन्छन् । विशेषगरी, खाडी मुलुकहरूमा काम गरेर कमाएको पैसा परिवारको जीविकोपार्जन र छोरा–छोरीको शिक्षामा खर्च गर्न सकिन्छ ।
३. शैक्षिक अवसरको खोजी
नेपालमा उच्च शिक्षाको सीमितता र गुणस्तरप्रति असन्तुष्टि छ । विज्ञान, प्रविधि र व्यवस्थापन जस्ता विषयमा उच्चस्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्न चाहने विद्यार्थी विदेशमा अवसर खोज्छन् । साथै, धेरैले विदेशमा अध्ययन गर्न गएकै आधारमा रोजगारी पाउन सजिलो हुने अपेक्षा राख्छन् ।
४. राजनीतिक अस्थिरता
राजनीतिक अस्थिरता र कमजोर प्रशासनले देशको विकासमा अवरोध पुर्याएको छ । प्रभावकारी नीति र योजना नभएकाले युवाहरूको भविष्यप्रति निराशा बढेको छ । देशभित्र न रोजगारी छ, न त उद्यमशीलता विकासका लागि प्रोत्साहन ।
५. ग्लोबलाइजेसन र सामाजिक प्रभाव
ग्लोबलाइजेसनके कारण युवाहरू पश्चिमी जीवनशैलीतर्फ आकर्षित भइरहेका छन् । उनीहरू आधुनिक जीवन जिउने र राम्रो अवसर पाउने आशामा विकसित देशहरूतर्फ जान चाहन्छन् । साथै, विदेश गएका साथीहरू र आफन्तको प्रभाव पनि यो निर्णयमा ठूलो भूमिका खेल्छ ।
विदेश पलायनका प्रभावहरू
१. आर्थिक पक्ष
विदेशमा काम गर्ने नेपालीहरूले पठाउने रेमिट्यान्स नेपालको अर्थतन्त्रको प्रमुख आधार हो । यसले देशको गरिबी घटाउन सहयोग गरे पनि दीर्घकालीन रूपमा उत्पादनशीलता र सृजनात्मकतामा नकारात्मक असर पर्छ । देशमा युवाशक्ति घट्दै जानु देशको विकासका लागि ठूलो चुनौती हो ।
२. सामाजिक पक्ष
विदेश पलायनले समाजमा पारिवारिक विखण्डनको समस्या ल्याएको छ । लामो समय विदेशमा बसेका कारण पारिवारिक सम्बन्धमा टाढापन बढेको छ । विशेषगरी, बुबा–आमाको स्याहार गर्ने र छोरा–छोरीको भविष्य सुनिश्चित गर्ने जिम्मेवारी चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको छ ।
३. सांस्कृतिक पक्ष
विदेशमा लामो समय बिताएका युवा आफ्नो पहिचान र संस्कृति बिर्सने जोखिममा हुन्छन् । उनीहरूमा नेपाली भाषाप्रति कम झुकाव र पश्चिमी संस्कृतिप्रति बढी आकर्षण हुने सम्भावना रहन्छ ।
४. देशको विकासमा प्रभाव
देशभित्र दक्ष जनशक्तिको अभावले विकासका कार्य प्रभावित हुन्छन् । विशेषगरी, शिक्षित र दक्ष युवा विदेश जानु देशको प्रगतिमा ठूलो बाधक बनेको छ ।
समाधानका उपायहरू
१. रोजगारी सिर्जना
सरकारले युवालाई रोजगारी दिन सक्ने परियोजनाहरू ल्याउनुपर्छ । कृषि, पर्यटन र साना उद्यमहरूलाई प्रवद्र्धन गरेर देशभित्रै रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ ।
२. शिक्षा प्रणालीमा सुधार
शिक्षा प्रणालीलाई व्यावसायिक बनाउनु आवश्यक छ । व्यावसायिक तालिम र प्राविधिक शिक्षाको प्रवद्र्धनले युवा स्वरोजगार बन्ने सम्भावना बढाउँछ ।
३. उद्यमशीलताको प्रोत्साहन
युवाहरूलाई उद्यमशीलता र व्यवसायमा लाग्न सहुलियत ऋण र प्रोत्साहन दिनुपर्छ । सरकारी र निजी क्षेत्रले संयुक्त रूपमा युवा उद्यमीहरूलाई प्रोत्साहन गर्न योजना ल्याउनुपर्छ ।
४. राजनीतिक स्थिरता र सुशासन
राजनीतिक स्थिरता र प्रभावकारी प्रशासनले युवाहरूको विश्वास जित्न सक्छ । युवाहरूलाई देशमै बस्ने वातावरण बनाउन सरकार जिम्मेवार हुनुपर्छ ।
५. परामर्श र सचेतना कार्यक्रम
विदेश जानुअघि, युवाहरूलाई सही परामर्श दिने र विकल्पहरूको बारेमा जानकारी गराउने कार्यक्रम आवश्यक छ । देशमै रहँदा हासिल गर्न सकिने सम्भावनाहरूबारे उनीहरूलाई सचेत पार्नुपर्छ ।
निष्कर्ष
नेपालबाट युवाहरूको विदेश पलायन गम्भीर चुनौती हो तर यो समस्या समाधान गर्न सकिन्छ । यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाज सबैले मिलेर काम गर्नुपर्छ । देशभित्रै रोजगारीका अवसर सिर्जना गरी युवाहरूलाई आफ्नो दक्षता र प्रतिभा प्रयोग गर्न प्रेरित गराउनुपर्छ । विदेश पलायनलाई दीर्घकालीन समाधान दिन सकियो भने मात्र देशको समृद्धि सम्भव हुने छ ।
नेपालका युवाहरू आफ्नो माटोमै खुसी र सफल बन्न सकून् भन्ने लक्ष्यमा सबै लाग्नुपर्छ । तिनै युवाशक्ति देशको भविष्यको जग हो ।
