काठमाडौं : मुलुकको पुरानो पार्टी हो नेपाली कांग्रेस । जहानियाँ राणाकालमै जन्मिएको कांग्रेसले यसबीचका अनेक तवरका राजनीतिक व्यवस्थामा आफूलाई हेलेको छ । र, सबैजसोमा आफूलाई सफल बनाएको छ ।
नेपाली जनतामाझ भिजेको पार्टी पनि हो कांग्रेस । लामो राजनीतिक सक्रियता, आमजनसम्म यसको पहुँच, पटकपटकको सत्ता नेतृत्वका कारण पनि कांग्रेस सबैले चिनेको पार्टी बनेको हो ।
बी. पी. कोइराला, सुवर्णशम्शेर, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गणेशमान सिंह, गिरिजाप्रसाद कोइरालाहरूको अभिभावकत्व पाएको कांग्रेसप्रति आमविश्वास पनि उत्तिकै छ, जुन स्वाभाविक हो ।
तर, आजको कांग्रेस गतिहीन, दिशाहीन र मतिहीन पनि बन्दै गएको स्वयं कांग्रेसजनले गुनासो गर्दै आएका छन् । पार्टीभित्र भइरहेका अन्तर्घात, गद्दारी, घोचपेच, धोकाधडीका कारण कांग्रेसप्रति धेरैको मोहभंग हुँदै गएको अवस्था छ ।
हिजोको कांग्रेस र आजको कांग्रेसबीचमा ठूलो अन्तर भएको प्रस्ट देख्न सकिने कांग्रेसजनहरू नै बताउँछन् । एक जना पुराना कांग्रेस नेता भन्छन्, ‘हिजोको कांग्रेसमा रहेको स्वाभिमान, अडान, आदर्श, इमान र नैतिकता आजको कांग्रेसमा भेट्टाउन गाह्रो छ । हिजोका कांग्रेसका नेताले गरेको त्याग, बलिदान र संघर्षको छेउसम्म आजका नेतामा पाउन गाह्रो छ ।’
हिजोका दिनमा जनता र देशका लागि राजनीति गर्ने नेताहरू आज आफ्नो, आफन्तको र सम्पत्तिका लागि राजनीति गर्ने गरेका उनको भनाइ छ । ‘राजनीति व्यापार वा व्यवसाय अथवा जागिर होइन, समाजसेवा हो, जनसेवा हो, राष्ट्रसेवा हो भनिन्थ्यो हिजो तर आज राजनीति गर्नेहरू प्रायःको एउटै ध्येय हुन्छ, आफू भलो त जगत् भलो’, उनले गुनासो गरे ।
२००७ सालदेखि नै पटकपटक लामो समय सत्तारोहण गरेको कांग्रेसले विशेषगरी २०४६ सालको परिवर्तनपछि भ्रष्टाचार र अनियमिततालाई संस्थागत गरिदियो । नेतृत्वमा इमान, आदर्श र नैतिकताको खडेरी पार्दै गयो र त्यसकै परिणाम आजको कांग्रेस यो दुर्दान्त नियतिमा पुगेको उनको बुझाइ छ ।
कांग्रेस अहिले १५औं महाधिवेशनको राप र तापमा छ । वडादेखि पालिका हुँदै जिल्ला र प्रदेशका भेला, प्रशिक्षण गर्न कांग्रेसलाई चटारो छ । कतै वरीयता विवाद त कतै ‘खेमा–खेमा’बीचका संघर्ष, मतभेद र लडाइँका बीच कांग्रेसका गतिविधि चलिरहेका छन् ।
भर्खरै कांग्रेसले पोखरामा अभिमुखीकरणका नाममा नेता, कार्यकर्ताको भेला गरेको छ । त्यसमा संस्थापनइतरका नेता डा. शेखर कोइराला सहभागी भएनन् । उनका अनुसार उक्त कार्यक्रममा उनलाई बोलाइएन र गएनन् । यसअघि पनि कोशी प्रदेशमा संस्थापनले आयोजना गरेको भेलामा उनी गएनन् बरु आफैंले संस्थापनको कार्यक्रमको केही दिनअघि आफ्ना पक्षका नेता, कार्यकर्ताको भेला राखे ।
यस्ता घटनाहरू कांग्रेसमा लगभग स्थापनाकालदेखि नै निरन्तर छन् । विगतमा पहिलो पुस्ताका नेताहरू गणेशमान, कृष्णप्रसाद र गिरिजाप्रसादबीच पनि यस्ता असन्तुष्टि र विवाद भइरहन्थे ।
मुलुककै ठूलो, पुरानो र लोकतान्त्रिक अभिभावक ठान्ने पार्टी कांग्रेसमा किन बिग्रह र विभाजित धारहरू देखापर्छन् ? किन कांग्रेस सधैंजसो विभिन्न खेमामा विभक्त भइरहन्छ ? किन एक ढिक्का हुन सक्दैन कांग्रेस ? यी प्रश्न कांग्रेसका लागि गम्भीर बनेका छन् ।
अहिले कांग्रेस नेकपा एमालेसँग सरकारमा छ । मुलुकको दैनिक कामकाज र प्रशासन संचालनको महत्त्वपूर्ण अभिभारा पनि कांग्रेसमाथि छ । तर, कांग्रेससँगको जनअपेक्षा, कांग्रेसले गर्नुपर्ने जिम्मेवारीबोध, यसले निर्वाह गर्नुपर्ने दायित्वप्रति भने कांग्रेस सजग र सचेत देखिँदैन ।
आज बेथितिका विरुद्ध, अनियमितताका विरुद्ध, अविकासका विरुद्ध, अराजकताका विरुद्ध सजग, जिम्मेवार र ‘प्रोएक्टिभ’ बन्नुपर्ने कांग्रेस झनै बेतालको बन्दै छ । एक ढिक्का भएर देश र जनताका पक्षमा काम गर्नुपर्ने बेला कांग्रेस आपसी वैमनस्य र झैझगडामा रुमल्लिएको राजनीतिक विश्लेषक हरिविनोद अधिकारी बताउँछन् । उनका अनुसार अरू पार्टीहरू ‘मिसन २०८४’मा लागिरहँदा कांग्रेस भने आपसी लडाइँ र खिचातानीमै अल्झिएको छ ।
पछिल्लो समय पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवालाई छैटौं पटक प्रधानमन्त्रीको लोभ रहेकाले पार्टी र संगठनलाई उनले बेवास्ता गरेको अधिकारी बताउँछन् । ‘यसका लागि देउवालाई अधिवेशन गर्नु पनि छैन, पार्टीको चिन्ता पनि छैन’, उनी भन्छन्, ‘अध्यादेशकै विषयमा पनि सरकारले पारित गराउन नसकेपछि कांग्रेस ब्याक हुन सक्नुपथ्र्यो, खै त ? यहाँ पनि स्वार्थकै खेल छ ।’
अधिकारी कांग्रेसको गति मात्र नभएर मति पनि बिग्रन थालेको बताउँछन् । ‘नेतृत्व जब गैरजिम्मेवार हुन्छ, तब पार्टी बिग्रन्छ, संगठन तहसनहस बन्छ, यो अवस्था कांग्रेसमा देखिँदै छ’, उनी भन्छन् ।
कांग्रेसका युवा नेता गुरुराज घिमिरे नेतृत्वले संस्थागत जिम्मेवारीभन्दा आफूलाई बढी महत्त्व दिनुको परिणाम आज कांग्रेस दिशाहीन बनिरहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘पार्टीको भूमिकालाई प्राथमिकता दिइएन, नेतृत्वले आफ्नो मात्र चिन्ता गर्न थाले, संस्थागत चरित्र देखिएन, जसका कारण आज पार्टी बाटो बिराएको अवस्थामा छ ।’
घिमिरेले पटकपटक पहिलो पार्टी बनेको कांग्रेस आज दोस्रो हैसियतको कम्युनिस्ट पार्टीको मुनि रहेर सत्तामा बसेको अवस्था विरक्तलाग्दो भएको बताए । यसको कारण दिशाहीन पार्टी र जिम्मेवारीमा चुक्दै गएका नेता भएको उनको भनाइ छ ।
संस्थापन र इतर पक्षले एकअर्कालाई निषेध गरिरहेका अवस्थालाई संकेत गर्दै घिमिरेले भने, ‘निषेध वर्जित छ लोकतन्त्रमा, बहुलवादी राजनीतिमा निषेध शोभनीय होइन ।’
पुरानो पार्टी, जनताले पटकपटक विश्वास गरेको पार्टी भएका कारण पनि अभिभावकीय स्वभाव कांग्रेसमा हुनुपर्ने एक राजनीतिक विश्लेषकको धारणा छ ।
‘देशको महत्त्वपूर्ण पार्टीका रूपमा रहेका पार्टीहरूले आगामी निर्वाचनको चिन्तामा काम गर्ने होइन, दीर्घकालीन स्थायित्व, विकास र समृद्धिका लागि सोच्ने हो । कांग्रेसले यतातिर पहिलो ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने हो । र, यसका लागि कांग्रेससँग अर्को विकल्प नै छैन– सहमति, सहकार्य, एकता र सहअस्तित्वको सम्मानबाहेक’, उनी भन्छन् ।
