छवि सापकोटा
नेपालको आर्थिक विकासका लागि राष्ट्रिय गौरवका आयोजना बनाएर काम सुरु गरिएको हो । तर। राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा भएको कामको गति हेर्दा विकास भन्दा पनि बाधक जस्तै बन्ने गरेका छन् ।
२०३६ सालमा लुम्बिनी प्रदेशका तराईका जिल्लामा सिँचाइ सहजताका लागि बाँकेको अगैयामा राप्ती नदीमा बाँध निर्माण गरी सिक्टा सिँचाइ आयोजना निर्माण गर्न सकिने अध्ययन भएको थियो । अध्ययनको २६ वर्षपछि मात्र आथिैक वर्ष २०६२/०६३ मा सुरु गरेर १५ वर्षमा सक्ने भने पनि १९ वर्षमा आधा काम मात्र सकिएको छ ।
यसले देखाउँछ गौरवका आयोजनामा कसरी काम भइरहेको छ भनेर । काम त समयमा सकिएको छैन नै, लागतसमेत दोब्बरले बढ्ने गरेको छ । २४ वटा राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामध्ये अधिकांश आयोजनाको कामको गति सुस्त छ ।
निर्माण सुरु भएको १ दशक हुँदासमेत निर्माणको भौतिक प्रगति उदेक लाग्ने देखिन्छ । २४ वटा आयोजना निर्माणका लागि सुरुमा १० खर्ब ४५ अर्ब ९७ करोड रुपैयाँ लागत थियो भने अहिले हरेक आयोगजाको लागत दोब्बर हुँदा राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको लागत २६ खर्बभन्दा बढी पुगेको छ ।
बबई सिँचाइ आयोजना २०४५/०४६ देखि २०६९/०७० सम्म मा सम्पन्न गर्ने भनियो तर ३६ वर्ष पुग्दा ७० प्रतिशत मात्र काम भएको छ । यस्तै, बूढीगण्डकी जलविद्युत् आयोजना सुरु भएको ११ वर्ष बितिसक्दासमेत भौतिक प्रगति शून्य जस्तै छ । यसले राष्ट्रिय गैरवका आयोजना भनेर घोषणा गरे पनि काम भने हुने गरेको छैन भन्ने पुष्टि गर्छ ।
हाम्रोमा राष्ट्रिय गौरवको आयोजना घोषणा गरेसँगै जग्गा अधिग्रहण र मूल्यांकन, स्थानीयको अवरोध, आयोजनामा बनाउनेमा राजनीतीकरण हुँदा आयोजनाको काम नै अगाडि बढ्न सकिरहेको छैन ।
अर्काे कुरा, आयोजना घोषणा गने हतार गर्ने गरिन्छ । सरकारले काम गर्न थाल्यो भन्ने देखाउनका लागि लगानीको स्रोतबिनै आयोजना घोषणा गर्न अझै समस्या आइरहेको छ । सरकार परिर्वतन हुनेबित्तिकै नयाँ बन्ने सरकारले राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा चासो देखाउने गरे पनि काम गर्ने वातावरण बन(ाउन सकिरहेका छैनन् ।
सरकारले आयोजना समयमै सक्न भनेर पटकपटक निर्देशन र अनुगमन गरे पनि काम गर्ने शौली उही कछुवाकै गतिमा छ । राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाले मुलुकको आर्थिक विकास र समृद्धिमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिनुपर्ने भए पनि कामको गति बढ्न नसक्दा उल्टै घाटामा गइरहेका छन् ।
राष्ट्रिय गौरवका आयोजना देशकोे पहिचानसँग जोडिएका विषय हुन् । देशको समृद्धि र विकासको गति राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाबाटै देखिन्छ । राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमा सकिँदा देशको आर्थिक गतिविधि बढ्नुका साथै रोजगारीको समेत सृजना हुन्छ ।
राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाका काम समयमै हुने हो भने देशको भौतिक पूर्वाधार विकासले नागरिकमा सहजता थपिन्छ । यातायात, ऊर्जा, कृषि, पर्यटन, जलस्रोतलगायतको विकासले सम्पूर्ण देशको समग्र विकास सुनिश्चित गर्छ ।
तर, आयोजनाको निर्माण सुस्त हुनुमा नेपालमा पहिलो कारण नै आर्थिक स्रोतको अभाव देखिन्छ । ठूलो लगानी आवश्यक पर्ने आयोजनामा वित्तीय स्रोत नहुँदा नहुँदै पनि चर्चाकै लागि घोषणा गर्ने परम्पराले कुनै पनि आयोजना समयमा सकिने गरेका छैनन् ।
अर्कातर्फ, सरकार परिवर्तन हुँदा आफ्नो क्षेत्रअनुसार बजेट र विकास निर्माणको बजेट विनियोजन गर्दा आयोजना बन्नै सकेका छैनन् ।
आयोजनामा राजनीति प्रवेश हुँदा राजनीतिक प्रभावकै कारण आयोजनालाई हेर्ने दृष्टिकोण सरकारपिच्छे फरक पर्ने गरेको छ । राष्ट्रिय गौरवका आयोजनालाई समयमै सम्पन्न गर्नका लागि अबका दिनमा प्रभावकारी योजना र वित्तीय स्रोत व्यवस्थापन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
अहिले जसरी आयोजनाको घोषणा गरिन्छ त्यसरी काम गर्ने पूर्वतयारी केही छैन । त्यसैले राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको प्रगति निकै नै कम भएको छ । देशको आर्थिक विकासका निम्ति राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको महत्त्वपूर्ण भूमिका भए पनि कामको गति पट्यारलाग्दो छ ।
