– खगेन्द्र पौडेल
नेपालमा खेल क्षेत्रको विकासका लागि ठोस र दीर्घकालीन योजना आवश्यक छ । नेपालले क्रिकेट, फुटबल, भलिबल जस्ता केही खेलमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा उपलब्धि हासिल गर्न थालेको देखिन्छ तर, समग्र खेल क्षेत्र अझै पनि विविध समस्याबाट गुज्रिरहेको छ । पूर्वाधार, प्रशिक्षक, खेल नीति, बजेट, खेलाडीको सुरक्षा र करियर विकासजस्ता विषयमा सुधार नगरेसम्म नेपालमा खेलको दिगो विकास सम्भव छैन ।
सबैभन्दा पहिला राज्यले खेल क्षेत्रलाई राष्ट्रिय प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । शिक्षामा खेललाई अनिवार्य बनाउने नीति अवलम्बन गर्नुपर्छ । विद्यालय तहमै खेलकुद कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरी बालबालिकाको रुचि र क्षमता पहिचान गर्न सकिन्छ । खेलले शारीरिक तथा मानसिक विकासमा मात्र होइन, आत्मअनुशासन, सहकार्य र नेतृत्व विकासमा समेत योगदान दिन्छ । यसकारण खेल शिक्षालाई पाठ्यक्रमको अनिवार्य अङ्ग बनाउनुपर्छ ।
खेल संरचनाको सुधार गर्नुपर्छ । आज पनि धेरै विद्यालय र कलेजहरूमा खेल मैदान छैनन् । भएका संरचनाहरू पनि जीर्ण छन् वा प्रयोगविहीन छन् । सरकारी र निजी साझेदारीमा जिल्ला, प्रदेश र केन्द्र स्तरमा अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड अनुसारका रंगशाला निर्माण गर्न आवश्यक छ । क्रिकेट, फुटबल, एथलेटिक्स, टेबल टेनिस, बास्केटबल, कराते, जुडोलगायतका खेलहरूका लागि छुट्टाछुट्टै प्रशिक्षण केन्द्र स्थापना गरिनुपर्छ ।
दक्ष प्रशिक्षक र प्राविधिकको व्यवस्था गरिनुपर्छ । अहिले धेरै खेलाडीहरू आफैं अभ्यासमा सीमित छन् । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका प्रशिक्षक ल्याउने, उनीहरूबाट स्थानीय प्रशिक्षक उत्पादन गर्ने र देशभर प्राविधिक जनशक्ति विस्तार गर्ने व्यवस्था हुनु आवश्यक छ । यसले दीर्घकालमा गुणस्तरीय प्रशिक्षण र प्रतिस्पर्धी खेलाडी उत्पादनमा सहयोग पु¥याउँछ ।
खेलसँग सम्बन्धित नीति, नियम र संस्थाहरूलाई व्यावसायिक र पारदर्शी बनाइनुपर्छ । नेपालमा खेल संघ–संस्थाहरूमा राजनीतिक हस्तक्षेप, आन्तरिक विवाद र भ्रष्टाचारको आरोप लाग्ने गरेको छ । यस्ता संस्थाहरूमा दक्ष, इमानदार र निष्पक्ष व्यक्तिहरूको सहभागिता सुनिश्चित गरिनुपर्छ । खेल नीति बनाउँदा सरोकारवाला सबै पक्षको राय समेट्नुपर्छ र लागू गर्न सकेका कार्यक्रमहरूको नियमित मूल्यांकन गर्नुपर्छ ।
खेल क्षेत्रका लागि पर्याप्त बजेटको व्यवस्था गर्नुपर्छ । राज्यले प्रत्येक वर्ष खेल क्षेत्रका लागि छुट्ट्याउने रकम आवश्यकताअनुसार वृद्धि गर्नुपर्छ । यसबाहेक निजी क्षेत्रलाई पनि खेलमा लगानी गर्न प्रोत्साहित गर्नुपर्ने हुन्छ । विज्ञापन, प्रायोजन, टिकट बिक्री, प्रसारण अधिकारजस्ता माध्यमबाट खेललाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बनाउने प्रयास गरिनुपर्छ ।
खेलाडीको भविष्यको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नुपर्छ । धेरै नेपाली खेलाडीहरूले उमेर भरि राष्ट्रिय प्रतिनिधित्व गरे पनि सेवा निवृत्तिपछि समस्यामा पर्ने गरेका छन् । खेलाडीहरूको बीमा, पेन्सन योजना, छात्रवृत्ति, रोजगारी र पुनःप्रशिक्षणको व्यवस्था गर्नु जरुरी छ । खेल क्षेत्रमा करियरको स्थायित्व नभएसम्म युवा पुस्ता आकर्षित हुँदैन ।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धामा भाग लिन सजिलो र प्रभावकारी व्यवस्था बनाइनुपर्छ । भिसा, टिकट, तालिम, समन्वय आदिमा हुने ढिलाइले खेलाडीको मनोबल घटाउँछ । सरकार र खेल संस्थाहरूले समन्वयकारी संयन्त्रमार्फत यस्ता समस्या समाधान गर्नुपर्छ । साथै, अन्तर्राष्ट्रिय खेलकुद संस्थाहरूसँग सहकार्य गरी नेपाली खेल क्षेत्रको स्तर वृद्धिका लागि अवसरहरू खोजिनुपर्छ ।
निष्कर्षमा, जनस्तरमा खेलप्रतिको चेतना र सहभागिता वृद्धि गरिनुपर्छ । अभिभावक, शिक्षक, समाजका अगुवाहरूले खेललाई पढाइ वा जागिरको बाधक नभइ, सहायकको रूपमा बुझ्नुपर्छ । सञ्चारमाध्यमहरूले खेल र खेलाडीको संघर्ष, सफलता र योगदानलाई उजागर गर्दै सकारात्मक माहोल सिर्जना गर्नुपर्छ । नेपालको खेल क्षेत्रको समुन्नति केवल खेलाडी वा प्रशिक्षकमात्रको जिम्मेवारी होइन । यो राज्य, समाज, परिवार र निजी क्षेत्र सबैको संयुक्त प्रयासबाट मात्रै सम्भव छ । दीर्घकालीन सोच, ईमानदार कार्यान्वयन र सबल पूर्वाधारमार्फत नेपाल पनि खेलकुदमा विश्वमञ्चमा दरिलो उपस्थिति जनाउन सक्छ ।
