– युवराज न्यौपाने
यतिबेला नेपालको राजनीतिमा केही उथलपुथलकारी घटनाहरू देखिएका छन् । केही अहिलेको व्यवस्था भत्काउँदै भन्दै सडकमा उत्रिएका छन् भने केही जोगाउने भन्दै उत्रिएका छन् । यसले आमरूपमा ठूलो अन्योलको अवस्था बनाएको छ ।मुलुक कता जाँदै छ ? अबको राजनीतिक परिस्थिति के होला ? के अहिले सतहमा देखिएका घटनाहरू सामसुम होलान् ?
वस्तुतः अहिलेको परिस्थितिलाई केलाउँदा नागरिकको मनोविज्ञानलाई ध्यान दिनुपर्छ । अहिले नागरिकहरू निराश अवस्थामा छन् । यो निराशाबाट मुक्ति चाहिरहेका छन् । यसको निकास के हो भन्ने प्रश्न नै अहिलेको समग्र विषय हो । यद्यपि, आजको अवस्थाप्रति न सरकार नेतृत्वकर्ता संवेदनशील छ, न त ठूला दल । आज एकले अर्कोलाई सिध्याउने र आफू कसरी थप बलियो भन्ने ध्याउन्नमा पनि राजनीतिक नेतृत्व लागेको छ, जसको प्रभाव निराशालाई प्रयोग गरी एउटा तह लाभ लिने ध्याउन्नमा देखिन्छ । यदि अहिलेको नेतृत्वले यसको निकास नखोजेमा मुलुकमा ठूलो सकस निम्तिन सक्छ ।
किन निराश छन् जनता ?
नागरिकहरूमा निराशा विभिन्न कारणहरूबाट उत्पन्न भएको छ । विशेषगरी आर्थिक, राजनीतिक र प्रशासकीय समस्या मुख्य देखिन्छन् । हरेक समाजमा नागरिकहरूको अपेक्षा हुन्छ कि सरकार उत्तरदायी, पारदर्शी र जनहितमुखी हुनेछ । तर, जब यी अपेक्षाहरू पूरा हुँदैनन्, तब निराशा जन्मिन्छ ।
आज नेपालमा आर्थिक संकट गहिरिँदै छ । महँगी बढ्नु, रोजगारीको अवसर सीमित हुनु र आय–व्ययको असन्तुलनले नागरिकहरूको जीवन कठिन बनाइरहेको छ ।
विशेषगरी युवाहरूलाई स्थायी रोजगारीको अवसर नहुनु, कृषि क्षेत्रमा लगानी नहुनु र व्यावसायिक वातावरण प्रतिस्पर्धात्मक नहुनुले आर्थिक निराशा बढाएको छ । आज युवाहरूलाई वैदेशिक रोजगारीमा जानुपर्ने अवस्था बाध्यकारी बनेको छ ।
राजनीतिक अस्थिरताले पनि नागरिकहरूलाई निराश बनाएको छ । बारम्बार सरकार परिवर्तन हुनु, नेताहरूको आश्वासन पूरा नहुनु, भ्रष्टाचार बढ्नु र प्रशासनिक सेवा प्रभावकारी नहुनुले आमजनतामा राज्यप्रति विश्वास कम गरेको छ ।
विगतका निर्वाचनहरूमा आशा बोकेर मतदान गर्ने नागरिकहरू अहिले राजनीतिक नेतृत्वबाट निराश छन् किनभने उनीहरूले देशको विकासभन्दा व्यक्तिगत स्वार्थलाई प्राथमिकता दिएका अनुभव गरिरहेका छन् ।
सामाजिक न्यायको अभाव पनि नागरिक निराशाको कारण बनेको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य र न्याय प्रणालीमा समान पहुँच नहुँदा नागरिकहरू असन्तुष्ट छन् । गुणस्तरीय शिक्षामा पहुँच सीमित छ, राम्रो उपचारका लागि महँगो शुल्क तिर्नुपर्छ र कानुनी प्रक्रियामा ढिलाइ हुँदा गरिब तथा मध्यम वर्गीय नागरिकहरू समस्यामा पर्छन् । सामाजिक असमानताले गर्दा कतिपय समुदायहरू अवसरबाट बञ्चित भइरहेका छन्, जसले निराशा थपेको छ ।
सँगै, आज प्रशासनिक अक्षमताले पनि नागरिकहरूलाई चरम निराश बनाएको छ । सरकारी सेवा प्रवाह ढिलो हुनु, अनियमितता बढ्नु र जनताको गुनासो सम्बोधन नहुनुले राज्यप्रति विश्वास घटाइरहेको छ । स्थानीय तहहरू सशक्त भए पनि कतिपय ठाउँमा सेवा प्रभावकारी छैन ।
सार्वजनिक कार्यालयहरूमा हुने ढिलासुस्ती र घुसखोरीका कारण नागरिकहरू आफ्नो अधिकार पाउन कठिनाइ भोगिरहेका छन् ।
युवाहरू विशेषगरी बढी निराश देखिन्छन् । उनीहरू राम्रो शिक्षा लिएर पनि उपयुक्त रोजगारी पाउन संघर्ष गरिरहेका छन् । अवसरहरूको अभावमा बिदेसिने प्रवृत्ति बढेको छ, तर विदेशमा पनि शोषण, असुरक्षा र न्यून पारिश्रमिकका कारण धेरै युवा निराश छन् । स्वदेशमै उद्यम गर्न चाहनेहरूलाई आवश्यक नीति, लगानी र अनुकूल वातावरण उपलब्ध नभएको गुनासो छ ।
अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको नागरिक अपेक्षाहरू उच्च हुनु हो । सामाजिक संजाल र विश्वव्यापीकरणका कारण नागरिकहरू अन्य देशहरूसँग आफ्ना देशको अवस्था तुलना गर्छन् । विकसित मुलुकहरूसँग तुलना गर्दा नेपालको अवस्थाले धेरै नागरिकलाई निराश बनाउँछ । नागरिकहरूले सुधारको अपेक्षा राखे पनि परिवर्तनको गति सुस्त हुँदा उनीहरू असन्तुष्ट भइरहेका छन् ।
निकास के ?
नागरिक निराशाको एउटा कारण प्रणालीगत कमजोरी पनि हो । राजनीतिक दल, प्रशासन, न्यायालय तथा सुरक्षाका निकायहरू पारदर्शी र जबाफदेही नहुनुले विश्वास घटाएको छ । नीतिहरू राम्रा भए पनि कार्यान्वयन कमजोर हुँदा नागरिकहरूमा निराशा जन्मिन्छ । तर, निराशा मात्र हुनु समस्याको समाधान होइन ।
नागरिकहरू सचेत, सक्रिय र जिम्मेवार भएर आफ्ना अधिकार र कर्तव्यबारे जागरुक हुनुपर्छ । परिवर्तनका लागि निरन्तर आवाज उठाउनुपर्छ, सही नेतृत्व चयन गर्नुपर्छ र आफूले गर्न सक्ने सुधारका कामहरू गर्नुपर्छ । राज्यका समस्या गम्भीर छन् तर समाधान खोज्ने प्रयास निरन्तर रहनुपर्छ ।
नागरिक निराशा हटाउनका लागि सरकार, राजनीतिक दल, नीति निर्माताहरू तथा नागरिक समाज सबैले आ–आफ्नो ठाउँबाट भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ । पारदर्शिता, जबाफदेहिता र जनताको सहभागितालाई प्राथमिकता दिँदा मात्र नागरिकहरूको विश्वास पुनस्र्थापित हुन सक्छ ।
जब सरकार प्रभावकारी, नेतृत्व उत्तरदायी र नीति व्यावहारिक बन्छ, तब नागरिकहरूको निराशा घट्दै जान्छ । त्यसैले, निराशालाई विकल्पको रूपमा नलिई समाधानको खोजी गर्नु नै बुद्धिमानी हुने छ ।
