–शाम्भवी बाशिष्ठ
कहिले उमङ्गका साथ रमाउँदै
कहिले दुःखी हुँदै
कहिले आफ्नैसँग रिसाउँदै
कहिले उनैलाई फकाउँदै
कहिले घुम्दै/डुल्दै
कहिले लखतरान परेर आराम गर्दै
लामो र घुमाउरो बाटो हुँदै
पार गर्नै पर्दोरहेछ
यो छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
कहिले आफैँसँग लहडिँदै
कहिले आफ्नासँग लड्दै
कहिले कुनै काम नबनेर निराश हुँदै
कहिले आशाका किरणहरू खोज्दै
पार गर्नै पर्दोरहेछ
यो छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
बिहानीको सूर्यको किरणले
धर्तीलाई स्पर्श गरे जस्तो
धर्तीले साना विरुवाहरूलाई माया गरे जस्तो
मिठास र मित्रता संगाल्दै
बित्दै बित्दै जाने न हो यो जीवन ।।
धर्ती मुस्कुराए जस्तै मुस्कुराउँदै
आकाशमा बादल झै मुलायम हुँदै
पार गर्नै पर्दोरहेछ
यो छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
कहिले साथीभाइसँग रमाउँदै
कहिले उनै साथीहरूसँग झगडा गर्दै
कहिले अरूलाई देखाउँनकै लागि
मुसुक्क मुस्कुराउँदै
कहिले प्रसन्नता छाएर पनि
खिसिक्क पर्दै
पार गर्नै पर्दोरहेछ
यो छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
आँसु लुकाउने ठाउँ खोज्दै
कहिले आँसु बगाउन मिल्ने साथ खोज्दै
कहिले पीडा लुकाउने बहानामा आफूलाई लुकाउँदै
पार गर्नै पर्नेरहेछ
यो छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
आफ्ना शब्द र भावनालाई प्रस्तुत गर्दै
नबुझ्नेलाई बुझाउन खोज्दै
कहिले बोल्दै बोल्दै
भावना बुझिदिने मान्छे खोज्दै
ती मान्छेसँग मनका भावनाहरू साँट्दै
पार गर्नै पर्दोरहेछ
छोटो जिन्दगीको लामो यात्रा ।।
काठमाडौं : नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानबाट पहिलोपटक विस्थापित प्रज्ञा साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार २०८० एक कार्यक्रमबीच वरिष्ठ साहित्यिक पत्रकारद्वय रोचक घिमिरे र रक्मिणी श्रेष्ठलाई प्रदान गरिएको छ ।
घिमिरे २०१८ सालदेखि रचना साहित्यिक द्वैमासिक पत्रिकाको सम्पादक र प्रकाशक रही साहित्यिक पत्रकारिता यात्रा आरम्भ गरेका थिए । प्रतिष्ठानले उनलाई ‘प्रज्ञा नेपाली भाषा साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार, २०८०’ बाट सम्मानित गरेको हो ।
यस्तै, नेपालभाषाको साहित्यक मासिक पत्रिका ‘थौंकन्हे’को सम्पादक तथा प्रकाशक वरिष्ठ साहित्यिक पत्रकार श्रेष्ठ २०४५ सालदेखि साहित्यिक पत्रकारितामा आबद्ध छिन् । प्रतिष्ठानले उनलाई नेपालभाषाको साहित्यिक पत्रकारितामा पुर्याउँदै आएको योगदानको सम्मान गर्दै ‘प्रज्ञा नेपाली मातृभाष साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार, २०८०’ बाट सम्मानित गरेको हो । पुरस्कृत दुवै जनालाई कदरपत्रसहित प्रतिव्यक्ति नगद रु ५० हजार सम्मानस्वरुप उपलब्ध गराइएको छ ।
सो अवसरमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईले साहित्यिक पत्रकारिताको महत्वलाई सरकारले बिर्सन नहुने भन्दै पुरस्कारलाई निरन्तरता दिने बताए । ‘साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार साहित्य क्षेत्रमा कमल चलाउने पत्रकारको सम्मानस्वरुप शुरु गरेका छौँ, यसले निरन्तरता पाउनुपर्छ’, कुलपति राईले भने ।
प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति विमलकृष्ण श्रेष्ठले सम्मानित पत्रकारहरुलाई बधाई दिँदै साहित्यिक पत्रकारितामा उनीहरुको निरन्तरताका लागि शुभकामना व्यक्त गरे ।
भाषा आयोगका अध्यक्ष मातृका पोखरेलले साहित्यिक पत्रकारितालाई सम्मान पुरस्कारलाई दीर्घकालीन रुपमा व्यवस्थापन गर्न सुझाव दिए । उनले साहित्य क्षेत्रप्रति नै राज्यले हेर्ने नजर सकारात्मक बनाउन जरुरी भएको बताए ।
सो अवसरमा साहित्यक पत्रकार संघका केन्द्रीय अध्यक्ष मोहन दुवाल, मधेश आयोगका सदस्य आभाकुमारी सिंहलगायत साहित्यकाहरुको उपस्थिति थियो ।
कृष्णानन्द भट्ट/मध्यान्ह
काठमाडौं : साहित्य अनुरागी एवम् कृतिकार नम्रता उप्रेतीको पहिलो मुक्तक संग्रह ‘शस्यमञ्जरी’ लोकार्पण गरिएको छ । हामी र हाम्रो कृति समूहको पहलमा ‘शस्यमञ्जरी’ लोकार्पण गरिएको हो । वरिष्ठ साहित्यकार एवम् पत्रकार तथा नेपाल मुक्तक प्रतिष्ठानका उपाध्यक्ष वियोगी बुढाथोकीको प्रमुख आथित्यमा कृतिको सामूहिक लोकार्पण गरिएको हो ।
प्रा.डा. गोविन्द मानसिंह कार्की, वरिष्ठ नियात्राकार तथा मदन पुरस्कार विजेता युवराज नयाँघरे, दियालो साहित्य सरगमकी अध्यक्ष शान्ति शर्मा र साहित्य तथा संस्कृति मञ्चकी अध्यक्ष तारा केसीलगायतले ‘शस्यमञ्जरी’ मुक्तक संग्रहको समीक्षा गरेका थिए ।
यसैगरी कार्यक्रममा समूहका तर्फबाट मदन नेपाल, बद्री उप्रेती, हरि अधिकारीलगायतले कृतिबारे आ–आफ्नो धारणा राखेका थिए । कृति लोकार्पण समारोहमा विभिन्न संघ संस्थाका प्रतिनिधि, समाजसेवी, साहित्य अनुरागी तथा सञ्चारकर्मीहरुको सहभागिता रहेको थियो ।
लोकार्पण समारोहको सञ्चालन गजलकार तथा हातेमालो साहित्य संगमकी महासचिव बिमला दाहालले गरेकी थिइन् । कार्यक्रममा वियोगी बुढाथोकी, युवराज नयाँघरे, शान्ति शर्मा, तारा केसी, सुनिल अधिकारी, रूद्र अधिकारी, लब खड्का, विष्णु थापा, सुभद्रा अधिकारी, नवराज पोखरेल, पूर्ण बहादुर श्रेष्ठ, सरिता थापामगर, दुर्गा किरण तिवारी, मिना चौलागाईं, टेकराज भट्ट, जिज्ञासु तिलक पौडेल, उत्तम बिचार, रूद्र अधिकारी, गणेश बाबु अधिकारी, उषा केसी, शान्ति शर्मा, निलाञ्जला भारद्वाज, बिनोद खत्री, पुष्पा धमला, भुवन सिवाकोटी चौघरे, मानन्धर अभागी तथा कृतिकार नम्रता उप्रेतीले लोकार्पित कृतिमा समवेश गरिएका मुक्तकहरु वाचन गरेका थिए ।
काठमाडौं : नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, साहित्य (मातृभाषा) विभागले आयोजना गरेको एक कार्यक्रमबीच जीवन प्रवेश रोकामगरले ’मगर खाम (भाषा) को साहित्यिक अवस्था’ विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गरेका छन् । यसै क्रममा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईले प्रतिष्ठानकै देवकोटा सभाकक्षमा ब्यानर वाचन गरेर कार्यक्रमको उद्घाटन गरेका थिए ।
यस अवसरमा कुलपति राईले प्रतिष्ठानबाट प्रकाशित मगरभाषाको साहित्यिक पत्रिका ‘मिक’ को विमोचन गर्दै समावेशी ढंगबाट सम्पूर्ण भाषाभाषीको स्वामित्वबोध हुने गरी प्रज्ञा प्रतिष्ठानले काम गरिरहेको बताए ।
साथै मगरभाषाको साहित्यिक पत्रिका मिक जस्तै तामाङ,राई र गुरुङलगायतका ओझेलमा परेका विभिन्न मातृभाषाका साहित्यिक पत्रिकाहरू प्रकाशित गर्दै जाने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका थिए ।
यसैगरी स्वागत मनतव्यका क्रममा प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा दर्शनशास्त्र विभाग प्रमुख डा. कुष्णराज अधिकारीले कार्यक्रमको ओैचित्यमाथि प्रकाश पार्दै मगरभाषा–साहित्य हामी सबैको सम्पदा भएकाले यसको संरक्षण, प्रवद्र्धन र विकासमा सबै मिलेर अघि बढ्नुपर्ने बताएका थिए ।
कार्यक्रमका सभाध्यक्ष, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (मातृभाषा) विभाग प्रमुख राजन मुकारुङले मातृभाषा साहित्यको उत्थान गर्नमा प्रतिष्ठान लागि परेको बताए ।
क्रमशः सम्पूर्ण मातृभाषीको साहित्य सिर्जनालाई उच्च प्राथमिकता दिने बताउँदै धन्यवाद ज्ञापनसहित कार्यक्रमको समापन गरेका थिए । यस कार्यक्रममा मिक पत्रिकाको परिचय प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञसभा सदस्य डा.विष्णुकुमार सिञ्जाली मगरले गरेका थिए ।
यस कार्यक्रममा जीवनप्रवेश रोका मगरद्वारा प्रस्तुत ‘मगर खाम (भाषा) को साहित्यिक अवस्था’ विषयक कार्यपत्रमाथि पूरक सुझाव डा.टीपी धमला, कर्णबहादुर बुढामगर,नन्दबहादुर घर्तीमगर, सुमित्रा बुढामगर, गौबहादुर आलेमगर, गोपाल पुनमगर र गुप्तबहादुर रानामगरले राखेका थिए । यस कार्यक्रममा वाम्बुले राई भाषाका कवि एलिना वाम्बुले राई ,गुरुङ भाषाका कवि छम गुरुङ र रानाथारू भाषाका कवि रोहित रानाथारूले आ–आफ्नो मातृभाषामा कविता वाचन गरेका थिए ।
यसैगरी ‘मिक’ का प्रधान सम्पादकमा प्राज्ञ परिषद् सदस्य डा.कृष्णराज अधिकारी, कार्यकारी सम्पादकमा प्रज्ञासभा सदस्य डा.विष्णुकुमार सिञ्जालीमगर ,सम्पादक मण्डलमा जीवनप्रवेश रोकामगर,जगबहादुर बुढामगर ,मनकुमारी ठाडामगर (मनु),हिरामती रानामगर र हेमा आलेमगर ’बोगी’ तथा सल्लाहकारमा प्रा.डा. केशरजङ बरालमगर, लोकबहादुर थापामगर र कर्णबहादुर बुढामगर रहेका मिकको पहिलो अंकको विमोचन प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति राईले गरेका थिए । कार्यक्रमको उद्घोषण तथा सहजीकरण प्राज्ञसभा सदस्य चेतनाथ धमलाले गरेका थिए ।
– गणेश लोहनी
१.
आफै बुझाउँदै भन्छन् हाक्काहाकी दाम चोर्यो
लोकाचार त्यागि गुफा पस्छन् भन्छन् घाम चोर्यो
सत्कर्मले अरूको मन जित्न दिँदैन यो आडम्बर
मित्थ्यारोपमा उत्रन्छन् रहिम चोर्यो, राम चोर्यो ।।
२.
न निहुँ न न्याय खोज्छन् झुकि झुकि जिउनेहरू
विन्दास जिन्दगीका थाङ्ना फुकी फुकी सिउनेहरू
जुन गोरुको सिङ छैन हो उसैको नाम तिखे कठै
आदर्शका गुड्डि हाँक्छन् लुकि लुकि पिउनेहरू ।।
३.
उठ साथी भालेको त्यो डाँकोसँगै उठ
अरनीको मीठो अन्तिम फाँकोसँगै उठ
देश लुट्नेहरूलाई कालापानी कटाउन
हात हातमा मशालको राँकोसँगै उठ ।।
– मेघनाथ भट्टराई
हथियारको व्यापार हुन्छ अर्बौंको कारोबार
अबोध बाल बालिकाको हातमा बेखबर ।।
बनाउने कोही सजाय सधैं निर्दोष बारम्बार
हथियारको व्यापार कसले गर्छ कारोबार ।।
अफ्रिका, अरब, एशिया अशान्त सधैँ निरन्तर
प्राकृतिक खानी लुटेर मूल्य तोक्ने कारोबार ।।
सुडानको सुनखानी जनताको बेहाल बराबर
अफगानी यूरेनियम अमेरिकाको लुटको भन्डार ।।
यूरोपले सदियौं लुट्यो अमेरिका भयो तयार
धर्मको नाममा लडायो जातीको भयो नरसंहार ।।
टुटफुटको जालो भत्काउन उठ मानव भइ तयार
मानवीय रगत मूल्यको गर्न दिनु हुँदैन कारोबार ।।
काठमाडौं : अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज (अनेसास) बेलायत च्याप्टरको आयोजनामा गत शनिबार डायस्पोरामा सक्रिय साहित्यकार प्रतिमा केसी ‘प्रवासी’को हालै प्रकासित मुक्तक संग्रह “प्रवासी मन”एक कार्यक्रमका बीच विमोचन गरिएको छ ।
उक्त कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि रोयल बरो अफ ग्रीनवीचका नेपाली मूलका उपमेयर जीत रानाभाट, कवि भूपी शेरचनका समकालीन डा. वीरेन्द्र अमात्य, अनेसासका सल्लाहकारद्वय डा. रुपक श्रेष्ठ र सुमल कुमार गुरुङले संयुक्तरुपमा उक्त कृतिको विमोचन गरेका हुन् ।
कृति नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान काठमाडौं र शहीद नारायण पोख्रेल रामापुर क्याम्पस रुपन्देहीमा पनि गत मंसिरमा उक्त कृति विमोचन गरिएको थियो । प्रवासी मन मुक्तक संग्रहमा १ हजार १ सय १२ वटा मुक्तकहरु समावेश छन् । जुन अहिलेसम्मको सबैभन्दा ठूलो संख्याको कृति मानिएको छ ।
रुपन्देहीको सैनामैना घर भइ हाल बेलायतमा बसोबास गर्दै आएकी प्रतिमा केसी विभिन्न साहित्यक तथा सामाजिक संघसंस्थामा सक्रिय नाम हो । उनी हाल अनेसास बेलायतको कोषाध्यक्ष तथा बेलायत मुक्तक प्रतिष्ठानको उपाध्यक्ष रहेकी छन् । प्रतिमा केसीको कविता संग्रह “पानीको विद्रोह” २०७५ सालमा प्रकाशित भएको थियो भने विभिन्न प्रकाशनहरुमा उनका फुटकर रचनाहरु प्रकाशित रहेका छन् ।
अनेसास बेलायत च्याप्टरले अंग्रेजी नयाँ वर्ष २०२४ को उपलक्ष्यमा शुभकामना आदान प्रदान, नेपाली साहित्यकामूर्धन्य साहित्यकारहरुको सम्झना, अनेसास बेलायतका सदस्यहरुको हालै प्रकाशित कृतिहरुको विमोचन तथा कृतिकारहरुको सम्मानमा सो कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो । सोही कार्यक्रममा अनेसासका सदस्य जीत बहादुर बुढाथोकी छन्त्यालको मुक्तक संग्रह “यानीमाया” र डा. रुपक श्रेष्ठ सम्पादित “सरुभक्तका मुक्तकहरु”को पनि विमोचन गरिएको थियो ।
स्थानीय विभिन्न संघसंस्थाको प्रतिनिधि तथा साहित्यकारहरुको उपस्थिति रहेको कार्यक्रममा सर्जकहरु प्रतिमा केसी र जीत बहादुर छन्त्यालले आफ्ना कृतिबारे संक्षिप्त चर्चा गर्दै केही मुक्तकहरु वाचन गरेका थिए भने डा. रुपक श्रेष्ठले सरुभक्तको मुक्तकको इतिहास र संरचनागत पक्षबारे चर्चा गर्दै उनका केही मुक्तकहरु वाचन गरेका थिए । त्यसै गरी कार्यक्रममा सहभागी साहित्यकारहरुले आफ्नो रचनासमेत वाचन गरेका थिए ।
कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि रोयल बरो अफ ग्रीनविचका डेपुटी मेयर जीत रानाभाटले सम्मानित श्रष्टाहरुलाई बधाई ज्ञापन गर्दै यस्तो कार्यक्रमले सबैलाई नेपाल र नेपाली साहित्यसँग निरन्तर जोड्ने र नेपालीत्व बचाउन सहयोग पुग्ने बताए ।
काठमाडौं : भारतको डुवर्सस्थित लाटागुड़ीमा आयोजित ‘थिंकर्स एण्ड राइटर्स पीस मीट’ कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ। दुई दिनसम्म चलेको कार्यक्रम शनिबार शुरु भएर आइतबार समापन भएको हो ।
एसोसिएसन फर कन्जेर्वेसन एण्ड टुरिजमको सहयोगमा ‘त्रिस्रोता साहित्य ओ संस्कृति प्रवाह’ र ‘इन्टरनेसनल सोसाइटी फर इन्टर कल्चरल स्टडीज एण्ड रिसर्च’को संयुक्त आयोजनामा भएको कार्यक्रममा नेपाल, भारत, बंगलादेश र भुटानका स्रष्टाहरु सहभागी भएका थिए ।
‘इकोलजी एण्ड इकोपोइट्री’ थिममा आयोजना भएको कार्यक्रमको उदघाट्न प्रख्यात लेखक पद्मजा अयंगर पेड्डी (हैदराबाद) र राधेश्याम लेकाली (साहित्य पत्रकार संघ काठमाडौं नेपालका अध्यक्ष) लगायतले संयुक्त रुपमा गरेका थिए । उनीहरुलाई ‘लिटरेचरी अवार्ड’बाट सम्मानित पनि गरिएको थियो ।
पश्चिम बंगाल सरकारका सिएमओ सुभाशिष घोषको अध्यक्षता प्रारम्भ भएको उक्त दुई दिवसीय कार्यक्रमको मूल विषय प्रकृति, साहित्य अनि समाज रहेको थियो । कार्यक्रममा यी विषयहरू कसरी एक अर्कामाथि निर्भर छन् भन्ने विषयमाथि विभिन्न वौद्धिक एवं कविहरूले विचार व्यक्त गरेका थिए । कार्यक्रममा बहुभाषिक कविगोष्ठीको पनि आयोजना गरिएको थियो । जसमा ६० भन्दा बढी कविहरुले आआफ्नो कविता वाचन गरेका थिए ।
वाचनमा कोलकाताबाट बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्यायका पञ्चम पीढ़ी, कवि जयदीप चट्टोपाध्याय, नेपालबाट अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाजका पूर्व अध्यक्ष एवं साहित्य पत्रकार संघका अध्यक्ष राधेश्याम लेकाली, बंगलादेश कवि रिख्तार हुसैन, आसामबाट कवि सुशान्त मोहन देव, खरसाङबाट कवि एवं साहित्यकार आशा मुखिया लामा, सिलगढ़ीबाट कविहरु लतिका जोशी, उषा नन्दी गहतराज, पौलमी दास मैत्रको विशेष सहभागीता रहेको थियो ।
कार्यक्रममा बंला साद्री अनि सिलेटी भाषाका विभिन्न कवि तथा साहित्यकारहरू कोलकाता, सिलगढ़ी, जलपाईगढ़ी र कुचबिहारबाट उपस्थित भएका थिए भने डुवर्सबाट नेपाली साहित्य विकास समितिका सदस्यहरू कवि एवं पत्रकार अजय खड़का, कवि एवं गीतकार बेग बसन्त थापा, कवि अबीर खालिङ, कवि गणेश गजमेर र समालोचक तथा समीक्षक रूपेश शर्मा आदिको पनि उपस्थिति रहेको थियो ।
त्रिस्रोता साहित्य ओ प्रवाहको तर्फबाट अध्यक्ष सुब्रत दत्त साथै बलराम सरकार, सुदीप शाह, डलि देब, गायक किङ्सुक भौमिक, राजा चक्रवती, स्नेहा मैत्र, पारोमिता बिश्वास, गौरी चौधरी र साहित्य, संस्कृति एवं नाट्य क्षेत्रका दिग्गजहरूको समेत उपस्थिति रहेको थियो ।
कार्यक्रम पहिलो दिनको संचालन डा. सुदिप्त चट्टोपाध्याय, डाइरेक्टर शिशु मंगल हस्पिटल तथा सचिव, आइ. एस. आइ. एस. आरले गरेका थिए भने दोस्रो दिनको कार्यक्रमको सञ्चालन त्रिस्रोता साहित्य ओ संस्कृति प्रवाहका संयोजक तथा कवि किरण मजुमदारले गरेका थिए । कार्यक्रमको सम्पूर्ण व्यावस्थापना त्रिस्रोता साहित्य ओ संस्कृति प्रवाहका सहसभापति तथा सिलगढ़ीका ख्यातनामा व्यवसायी सुब्रत दत्तले गरेका थिए ।
कार्यक्रममा विभिन्न पुस्तकहरूको लोकार्पण, सांस्कृतिक कार्यक्रम, नाटक मञ्चन समेत गरिएको थियो । त्यस्तै अनुवाद एवं सर्जक उषा नन्दी गहतराजद्वारा अनुवादित, किरण मजुमदारद्वारा सम्पादित प्रख्यात हिन्दी कवि राजेन्द्र परदेशीको कविता संग्रह ‘राजेन्द्र परदेशी की कविताएँ’ को बाङ्ला अनुवाद ‘राजेन्द्र परदेशीर एकक कविता गुच्छ’को विमोचन पनि गरिएको थियो ।
–मिम लाल श्रेष्ठ
चार वर्षपछि पुनहिल यात्रा, मनमा उमङ्ग र उत्साह छ । माछापुच्छ्र्रे कस्ती भइहोली ? धम्पुस गाउँ र नौडाडाको लोभलाग्दो स्मृति अनायासै आँखामा चुम्बकझै टाँसीन आउँछ । पञ्चासे डाँडा छिचोलेका मेरा पाइलाहरू अझै मेटिएका छैनन् होला ? मोदी खोलाका मिठा माछा सम्झेर मुख रसाउँछ । चार वर्षअघि मनमोहक पुनहिल चुमेको स्मृतिको प्रतिबिम्ब फेवातालमा बिलिन भइसकेको छैन । सुनसान रातमा निन्द्राबाट झल्यास्स ब्यूँझन्छु । रातीको दुई बजेको हुन्छ । निदाउने प्रयास गर्छु तर, सक्दिनँ । छटपटी र लामो सुस्केराहरूले बाँकी रात छिचोल्छन् । थाहै भएन, मिर्मिरे उज्यालो धरतीमा झरिसकेछ ।
सिल्क र उतजेब नेपाल घुम्न आएका छन् । उनीहरू दुवै जर्मन नागरिक हुन् । सिल्क पहिलो पटक नेपाल आएकी हुन् तर, उतजेब यसअघि पनि आएकी थिइन् । मैले अघिल्लो साँझ नै दुवै जनालाई भोली सबैरे उठ्नुपर्छ भनेको थिएँ । विदेशी वचनका पक्का हुन्छन् । सिल्क र उतजेब बिहान सबेरै उठी, हातमुख धोएर झोला मिलाए । उनीहरू यात्राका लागि तयार भए । हामीले सँगै कफि पियौं अनि निमेशभरमा खुसी हुँदै घरबाट निस्कियौं ।
छल्र्लङ्ग उज्यालो भइसकेको छ । हामी ट्याक्सी चढेर सोह्रखुट्टेतिर लाग्छौं । त्यहाँ स्वीफ्ट होलिडेजको बसले हामीलाई पर्खिरहेको हुन्छ । शरद् ऋतुमा पहाड र हिमालतिर जाने पर्यटकहरू बस चढ्न आतुर भइरहेका छन् । हामीले हाम्रा झोलाहरू बसको सह–चालकलाई जिम्मा दियौं र सबैजना सफा बसभित्र बस्यौं । छिनभरमा बस पोखरा जान काठमाडौंबाट छुटिहाल्यो ।
बस काठमाडौंलाई सुस्तरी छिचोल्दै पश्चिमतिर लाग्छ । काठमाडौं निन्द्राबाट पूर्णरूपमा नब्यूूँझिँदै हामी नागढुंगा पुग्छौं । त्यहाँबाट हामीले बल्ल निन्द्राबाट ब्यूूँझिसकेका गाउँबस्ति देख्छौँ । हरिया पहाड र हिमश्रृंखलाहरू देख्छौं । बसको झ्यालभित्रबाट पर्यटकहरू मोबाइल झिकेर सुन्दर पहाड र हिमश्रृंखलाका फोटा खिच्न थाल्छन् । म चाँहि मनमनै आहा ! हाम्रो नेपाल भन्दै फुरुङ्ग हुन्छु । बस नौबिसेमा रोकियो । त्यहाँ हामीले तातो कफि पियौं । आँखा पहाडतिर नाँचे । खुड्कीला जस्तो हरियो खेतमा ग्रामीण सभ्यताका स–साना घरहरूको समूूह मानौं त्यो कुनै जादुगरले बनाएको चित्रजस्तो देखिन्थ्यो । त्यसलाई थापा गाउँ भन्दा रहेछन् । निमेशभरमा बस गुडीहाल्यो । झ्यालबाट फुलबुट्टे गाउँबस्ती, वनजङ्गल, पहरा, छहरा, दक्षिणतिर बगेका स–साना नदीहरू हेरेर म सबथोक बिर्सन्छु ।
केही समयपछि हामी मलेखु पुग्छौं । त्यहाँ त्रिशुली नदीको किनारमा बसेर हामीले खाजा खायौं । त्रिशुलीको पानी निक्कै धमिलो थियो । पानीसँगै बगेर आएका फोहोरहरू किनारमा थुपार्न त्रिशुलीको छेउकुना पोखरी झै घुमिरहेको दृश्य हामीले अचम्म मानेर हेर्यौं । पर्यटकहरूले फोटो खिचे, मैले खिचिनँ । मैले सम्झे, फोहोर नदीमा माछाहरूको जिन्दगी, फोहोरले गाँजेको प्रकृति र मनुष्यहरूको फोहोर प्रवृत्ति.....। मैले लामो स्वास फेरेँ । बसको हर्न बज्यो । हामी बसभित्र बस्यौं र अघि बढ्यौं ।
धमिलो पानी बोकेर त्रिशुली दक्षिणतिर बगिरह्यो । हामी पश्चिमतिर गुड्यौ । कतिबेला धादिङ्ग कटियो पत्तै भएन । एकैछिनमा तनहुँको ब्यास नगरपालिका–१२ मा पुगिसकेछौं । त्यहाँ पुनः बस रोकियो । हामीले कफी पियौं र निमेशभरमा त्यहाँबाट पोखरातर्फ लाग्यौं । पोखरा नपुगुन्जेल सडकमा एकबित्ता कालोपत्रे देखिएन । मैले सम्झिए देशको राजनीति र राजनीतिको क्यान्सर लागेको विकासको बिम्ब ।
धुलोमैलोमा गुडेको बसले जब सेतीको सिमाना छिचोल्यो तब मन फुरुङ्ग भयो । कालो रंगको पातलो बादलले आकाश ढाकेको थियो । मसिना पानीका थोपाहरू प्रकृतिमा खसिरहे । साँझको कुहिरोभित्र माछापुच्छ्रे लुक्यो । तुवालोभित्र पहाडहरू लुके । मधुरो गोधुलीभित्र सेती लुक्यो । सुन्दर पोखरा नै लुके झै लाग्यो र मेरो उमङ्ग पनि लुक्यो । हामी बेलुका ५ः५० बजे पोखरा पुग्यौं ।
मेरा पुरानो साथी निर्मल थापा ट्याक्सी लिएर हामीलाई लिन त्यहाँ आईपुगे । बेलुका ६ः१० बजे हामी होटल प्लाजा अन्नपूर्णमा पुग्यौं । त्यहाँ आधा घण्टा विश्राम गरेपछि सबैजना साँझको फेवाताल अवलोकन गर्न निस्कियौँ । आकाशको बादल हटेको थिएन । तर, जमिनको पानी ओभाइसकेको थियो । बिजुलीको झिलिमिली तारापुञ्जभित्र पोखरा नामको सुन्दरी सहर श्रृगारिएर थपक्कै बलेको थियो । विश्वमुलका मानिसहरू सडकमा देखिन्थे । उनीहरू दक्षिण फेवाताल किनारतर्फ जान हतार गर्थे । फेवाताललाई पर्खाल बनाएर बिजुलीको उज्योलमा सेल्फी खिच्नु तिनको निम्ति पृथ्वीलोकमा सबैभन्दा आनन्दको क्षण बनेझै देखिन्थ्यो । हामी खुसी हुँदै फेवातालको किनारको भ्रमण गर्यौँ ।
बाटो चित्रकारले कोरेको रेखाजस्तो सुन्दर थियो अनि देब्रेपट्टी महारानी एलिजाबेथको स्वर्ग जान बाटातर्फ गमलामा रोपेका फुलहरूजस्ता सुन्दर स–साना खानाका पसलहरू देखेर हामी छक्क पर्यौं । कसैले भर्खर चुँडेर फालेका फुलजस्ता सुन्दरी पसलको आँगनमा बसेर अतिथि बोलाउँथे । हामीले त्यो चित्रकारी रमझम हेर्यौं मात्र । केही समय फेवातालको छेउमा तस्विर खिचेपछि हामी त्यो रात बस्ने होटलतर्फ आयौं । बाटोमा आकर्षक चिल्लिवार रेष्टुरेण्ट देख्यौं । मन लोभियो । हामीले बेलुकाको खाना त्यहीँ खायौँ । अनि सुत्नको लागि कृष्ण लामाको होटल प्लाजा अन्नपूर्णमा आयौं ।
दोस्रो दिन, थकान खासै थिएन । बिहानै निद्राले छोडिहाल्यो । पोखरालाई कुहिरोले छपक्क ढाकेर मसिनो पानी परिरहेको थियो । मन चिसो भयो । दिनभरी पानी परिरह्यो भने उल्लेरी कसरी पुग्ने ? यात्रा सोचेझै नहुने होला भनेर मन नरमाईलो भयो । तर, जानु त छ नै । हामीले किहानको खाजा र कफि खायौं । अनि उल्लेरीसम्मको यात्राको निम्ति तयार भयौं । मेरा मित्र निर्मलले तुरुन्त ट्याक्सी लिएर आए । हामी आकाशबाट बर्सिरहेको सानो पानीमा भिज्दै ट्याक्सीमा बस्यौंँ । ट्याक्सी उत्तरतिर हुँइकियो । एकैछिनमा ट्याक्सी रोकेर तीनवटा रेनकोट किनेर झोलामा हाँले अनि तुरुन्त ट्याक्सीमा बसिहालेँ । झिमझिम पानी परिरह्यो । उत्तरतिर गुडेको ट्याक्सी रोकिएन । सफा रोडमा ट्याक्सी गुडिरह्यो । मेरोे मष्तिक्सले भन्यो– यो सुन्दर पोखरा हो । तर, निमेशभरमा सेती नदी देखियो । किनारको कच्ची सडकमा ट्याक्सी गुड्यो । सडक हिलो, मैलो र फोहोर थियो ।
पश्चिमका धेरै जिल्लामा सवारी गुड्ने त्यो सडकको अवस्था दयनीय थियो । मैले सम्झिए पोखराका मेयर धनराज आचार्य । मेरा धेरै प्रश्न जन्मिए । हामीले सेतीको पुल तरिहाल्यौँ । बादलमाथि माछापुच्छ्रे हिमालका चुचुराहरू देखिन थाले । वारी हरियो नौंडाडा, पारी हिमाल अनि बिहानीपखा प्रकृतिमा पोखीएको सुन्दर घामको चित्रकारी प्रकृतिको बुलबुट्टे हेम्जा सडक ट्याक्सी गुडिरह्यो । महाकवि देवकोटाले भनेझै सुन्दर, शान्त, विशाल नेपाल मैले घुमफिर गरेका विदेशमा यो चित्रकारी प्रकृतिको सौन्दर्य त्यहाँ देखेको थिइँन । तन्नेरी पहाडका हरियो वनको स्वच्छताभित्र तपस्वी चित्रकारले कोरेको रेखाजस्तो सफा र सुन्दर सडक आधा घण्टा उकालो चढेपछि मनमोहक लुम्ले आईपुग्यो । बाक्लो कुहिरोले लुम्लेको डाँडालाई छपक्कै ढाकेको थियो । लुम्लेकटेपछि सडकमुनि कुहिरो सुतेको देख्यौं । फुटेको सिसाझैं सडकमुनी कुहिरोका स–साना प्वालबाट तलका भिरालो खेत, नदी र स–साना फुलबुट्टे घरहरू देखिन्थे । एकजना अपाङ्ग मानिस वैशाखी टेकेर मर्निङ वाक हिँडिरहेका थिए । अलि पर अर्धबैंसे गर्भिनी पनि लोग्नेको हात समातेर सुस्तरी मर्निङ्ग वाक हिँडिरहेकी थिइन् । करिब तीन घण्टा स्वीजरल्याण्डका पहाड छिचोलेझै ट्याक्सीमा गुडेपछि हामी नयाँ पुल तरेर रोकियौं । बिरेठाँटीबाट हाम्रो पैदल यात्रा सुरु भयो । हामी बरौंदी खोलाको तिरैतिर उकालो चढ्यौं । वर्षौंअघिको पदयात्रीको गोरेटोमा अहिले सडक बनेछ । बुढाबुढी पर्यटकहरू सुमो र उपलव्ध सवारी साधानमा पहाड जाँदा रहेछन् । बाटोमा पदयात्रीबाहेक पातलो पहाडे बस्तीमा मानिसहरू कतै देखिँदैनथे ।
डेढ घण्टा हिँडेपछि कच्ची सडकको घुम्तीमा तिरतिर धारोको चौतारीमा एउटी विवाहित तन्नेरी अम्बा बेच्न बसेकी भेट्यौं । उनको सात वर्षको छोरोसँगै रहेछ । बच्चो अति चञ्चल भएकाले बरौदी खोलामा खस्ला भन्ने ठूूलो चिन्ता उनलाई रहेछ । मैले उनीसँग एक किलो अम्बा किनेर झोलामा बोँके । मुलको चिसो पानी पिएर त्यहाँबाट फेरि उकालो चढ्यौं । मध्यान्ह भैसकेको थियो । भिरालो चउरमा राँगाभैसी चराईरहेकी एउटी आईमाई भेट्यौं । उनी बोलीनन् ।
बाटोमा पाडापाडी चरेर हाम्रो बाटो छेके । हामीले डराउँदै बाटो काटेर उकालो चढ्यौं । बिरेठाटीबाट करिब १२ किलोमिटर कच्ची सडक हिँडेपछि हामी हिलेमा पुग्यौं । वारी कास्की पारी पर्वतबीचको खोचमा बरौंदी खोला । कास्कीबाट हात लम्काए छुन सकिएला झैं पारी पर्वतका स–साना झुपडीले भरिएको पातलो गाउँ । पारी गाउँका मानीसहरू आफ्नो घरमा पसेको निस्किएको प्रष्ट देखिने सुन्दर हिलेबाट हाम्रा पाइला अघि बढेनन् । भिरालो र हरियो खेतको बीचमा त्यो सफा घरको आँगनमा हामी उभियौं । अनायासै पिँढिमा बसिरहेका तीन वटी तामाङ्नीहरूले हामीलाई खाना खान आग्रह गरे । घरको बार्दली हुँदै हामी पश्चिमतिर छिरेर फराकिलो काठको कौशीमा फुलबुट्टे ठूूलो छातामुनि बस्यौं । त्यो थकानबीच विश्रामको छोटो अवधिमा आँखा चुम्ने त्यो सुन्दर प्रकृति र प्राचिन मानव सभ्यताको चित्रकारी हातेमालो देखेर हामी छक्क पर्यौं । मैले सम्झे अभागी ईश्वर । बाटोमा रोइबस्ने ईश्वर । जमेको पानी र झरेको फूलले दुर्गन्धित बनेको अभागी ईश्वर सम्झेर उसलाई प्रश्न गरेँ, ईश्वरभन्दा मनुष्य जीवन कति उच्च छ । पवित्र र शुन्यमय स्वर्गलोकभन्दा मनुष्यजीवनले धारणा गरेको प्रकृति कति विचित्रता र विशालता छ ।
हिलेको उत्तरतर्फ पर्वतको डाँडाबाट दुधका छहरा झरेझैं नदीनाला झरेका, वारीपारी धान झुलेका । वारी बस्तीमा मानव सभ्यताको प्राचीन रूप, भिरालो पहाडमा पातलो बस्ती । बाटो भुलेर हराएझै हामी एकछिन टोलायौं । कान्छी तामाङ्नीले छिनभरमा खाना लिएर आइन् । हामीले मिठोमान्दै तातो दालभात खायौं । फेरि उकालो चढ्नु छ । त्यहाँबाट हिँड्ने तयारी गर्र्यौं । तीनै जना तामाङ्नीले हामीलाई फेरी पनि आउनुहोला भनेका थिए । हामीले त्यहाँ फोटो खिच्यौं र हुन्छ भन्दै अघि बढ्यौं ।
केही समय खेतैखेत सिधा अघि बढेपछि तिखेढुंगा पुग्यौं । करिब १५–२० वर्ष अघि अन्नपूर्ण सर्किटको यात्रा गर्दा पहिलोपटक बसेको त्यो गेष्टहाउस अझै पनि उस्तै देखेँ । पदयात्राको पुरानो स्मृतिले हृदय फुलेर आयो । एकछिन उभियौं । गेष्टहाउस भरिभराउ थियो । हामी त्यहाँबाट पनि अघि बढ्यौं । तिखेढुंगाको पुल तरेपछि उल्लेरीसम्म करिब तीन घण्टा उकालो सुरु हुन्छ । पर्यटक, पथप्रदर्शक र भरियाहरूको बाक्लो लहरसँगै हामी पनि पहाडमा नाक ठोक्दै उकालो चढ्यौं । पर्खालबिनाको चीनको ग्रेटवालजस्तो ढुंगामा कलात्मक खुड्कीलाहरूमा धुलो र मैलो कतै थिएन । छेउछेउमा भरीयालाई भारी बिसाउन बनाईएका चौतारीहरू झनै सफा र आकर्षक थिए । जति उकालो चढ्यो उति थकान महशुष हुन्थ्यो । तर, चाँदीका खुड्कीलाहरूमा टेकेर उकालो चढेको महशुष हमेशा हुन्थ्यो ।
एक घण्टा उकालो चढेपछि सिमसिम पानी परिहाल्यो । हामी छेवेको बिसौनीमा बस्यौं । त्यहाँ एउटी अर्धवैशे आईमाई पानी, फ्रुटी, बिस्कुट, चाउचाउ बेच्न बसेकी रहेछिन् । उनले हामीसँग गुनासो पोख्दै भनिन्, “पहिलेजस्तो अहिले व्यापार छैन । सडकबाट खुलेसँगै पदयात्रा संस्कृति संकटमा परेको छ । दिनभरी बाटो ढुक्यो । व्यापार छैन । साँझ परेपछि खाली हात घर फर्किनुपर्छ ।” हामीले उनको कुरामा होमा हो मिलायौं । सिमसिम पानी रोकियो । फेरि हामी उकालो चढ्यौं । बाटोमा पानीको मुहान कतै भेटिएन । बेलुका ६ बजेतिर हामी उल्लेरी पुग्यौँ र त्यो रात होटल अन्नपूर्णमा बस्यौँ ।
–भरत गौतम
हाम्रो लक्ष्य हाम्रा सपना
हाम्रो उद्देश्य हाम्रा प्राप्ति
धेरै–धेरै टाढा रहेको छ,
जसलाई भेट्न दौडिँदै,
कहिले थाकेर घसिँ्रदै,
कहिले लौरो टेक्दै पनि
अथक योद्दा समान हामी
निरन्तर क्रान्तिको बाटो
निरन्तर समृद्धिको बाटो ।।
समाजवादी चेत सहित
क्षितिजको उज्यालोलाई
हाम्रो समाज अनि देशमा
झलमल्ल पार्ने चाहाना छ
अझै खास जरुरी रहेको छ
तिम्रो विवेकसम्मत साथको
प्रगतिशील गति र सोचको
विश्वास अनि शुद्ध प्रेमको ।।
अतः एक निडर एक निर्दाेष
तिमी जस्तै परिभाषित मानस
खासमा चाहिँ पृथ्वीतलकै लागि
एक नमुनारूपी देश बनाउन
अन्ततः सिमाना रहितको,
देशहरूलाई एकै देश बनाउन
आफ्नै देशबाट त्यसको लागि
सुरुवात गर्न नटुट्ने खालको
पूरा गराउन नछुट्ने खालको ।।
सुरुवात भइसकेको हाम्रा यात्रा
हाम्रो त्याग, यात्रा अथक रहोस्
निरन्तरता र अजर–अमर रहोस्
जसले दुनियाँ मुक्त बनिदिओस्
अतः आदिम कालिन जस्तै होस्
हामी होस्, हाम्रो होस्, सबैको होस् ।।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies