काठमाडौं : भदौ २३ को त्यो बिहानसम्म उनीहरू शान्तिपूर्ण प्रदर्शनको तयारीमा थिए । बिहान ९ नबज्दै माइतीघर मण्डलामा युवा भेला हुन थालिसकेका थिए । धेरैले भ्रष्टाचारविरुद्ध प्लेकार्ड बोकेका थिए, केहीले छातीमै टाँसेका थिए । 

प्रदर्शन सुरु हुनुअघि गाडीमा चढेर उनले आचारसंहिता पढ्न थालिन्, ‘आज हामी के गर्दैनौं ? हामी रुखबिरुवा भाँच्दैनौं । सार्वजनिक सम्पत्ति नष्ट गर्दैनौं । होहल्ला, आगजनी र तोडफोड गर्दैनौं । हामी फोहर गर्दैनौं, द्वन्द्व र आक्रमण गर्दैनौं । शान्तिपूर्ण तरिकाले आवाज उठाउँछौं । हामी धम्की र गालीगलौच गर्दैनौं, सभ्य र जिम्मेवार व्यवहार गर्छैं । हामी यहाँ राजनीतिक दलको एजेन्डा बोकेर आउँदैनौं । त्योबाहेक हामी सबै गर्छौं । नागरिक अधिकार र स्वतन्त्रताको पक्षमा उभिन्छौं । किनभने हाम्रो पुस्ता लिडर हो ।’ 

उनी थिइन्, जेनजी प्रदर्शनकी अगुवा रक्षा बम । कैलाली टिकापुरकी २६ वर्षीया रक्षा एसएलसी सकेर काठमाडौं आएकी हुन् । सामाजिक कार्यमा स्नातक र लैंगिक अध्ययनमा स्नातकोत्तर गरेकी उनी पहिलेदेखि नै हक्की स्वभावकी थिइन् । माइतीघरमा सामाजिक न्यायका लागि हुने प्रदर्शन, धर्नालाई बमले साथ दिइरहन्थिन् । जेनजी आन्दोलनमा भने उनी सुरुदेखि नै अग्रपंक्तिमा रहिन् । 

प्रदर्शनलाई शान्तिपूर्ण र व्यवस्थित बनाउन उनीहरूले आचारसंहिता बनाएका थिए, बमले त्यही वाचन गरेकी थिइन् । प्रदर्शन उनीहरूले चाहेजस्तो शान्तिपूर्ण भने रहेन । प्रदर्शनकारी र प्रहरीबीच झडप हुन थालेपछि नेतृ बमले एउटा जिम्मेवार नेतृका रूपमा स्कुल र कलेज ड्रेसमै प्रदर्शनमा पुगेका किशोरकिशोरीलाई घर फर्काउन सक्दो कोसिस गरिन् । नेतृत्वविहीन भिड नियन्त्रणमा प्रहरीले पर्याप्त सावधानी कौशल देखाउन नसक्दा आन्दोलन भड्किएन मात्र, ठुलो मानवीय क्षति र इतिहासमा कहिल्यै नभोगेको विध्वंश पनि हुन पुग्यो । 

निषेधित घेरा तोडेर संसद् भवन तोडफोडमा उत्रिएपछि प्रदर्शन हिंसात्मक बन्न पुग्यो । प्रहरीको अन्धाधुन्ध गोली चलाउँदा १९ युवा एकै दिन मारिए । त्यो बर्बर दमनको विरोधमा बमलगायत अगुवा २४ भदौमा सडकमा उत्रिए । सो प्रतिरोध पनि हिंसात्मक बन्न पुग्यो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको राजीनामा आइसकेपछि पनि हिंसात्मक प्रदर्शन, आगजनी र तोडफोड रोकिएन । त्यो रोक्न उनले निरन्तर आह्वान गरिन् । 

उनले प्रस्टैसँग राजावादीलाई आरोप लगाइन् । ‘कहिले सरकारसँग कहिले राजावादीसँग हाम्रो पुस्ताले के लडेको लडेई गर्नुपर्ने ?’ बमले सामाजिक सञ्जालमा लेखिन्, ‘राज्यको सम्पत्ति नोक्सान गर्ने ? राज्यलाई दनदनी जलाएर तिमीहरू हाम्रो आन्दोलन किन भाँड्दै छौ ? राजावादीहरू खबरदार ।’ 

तर देशैभर अराजकता रोकिने छाँट थिएन । बमलगायत अगुवा त्यो रोक्ने असफल कोसिस गरिरहेका थिए । उनले निरन्तर सामाजिक सञ्जालमार्फत आह्वान गरिरहिन् । 

‘यो अराजकको भिड जेनजी होइन । केही राजावादी समूह मिसिएको अनुमान छ ।’

‘सुरुमा अब देश जोगाऔं अनि देश बनाऔंला । संयमित हुनुस् है ।’ 

‘हामीले मागेको कुरा पाइसक्यौं । अब भयो । अब रोकिनुस् ।’ 

‘अब हामी संयमित हुनुपर्छ है ।’ 

‘हामी कसैलाई सत्ताको बागडोर दिन हतार गर्दैनौं । हाम्रो माग क्लियर छ । वि वान्ट जेन्जी गर्भमेन्ट ।’  

‘सुरक्षा निकायका प्रमुख आत्मसमर्पण गर, रगत धेरै बग्यो ।’ 

यसरी अराजकताको विरोध गरेकी बम सिंहदरबार जल्दा रमाएको तस्बिर र भिडियोले आलोचनामा परिन् । उनले त्यसको प्रस्टीकरण दिँदै माफीसमेत मागेकी छन् । ‘म सिंहदरबार जल्दा खुसी भएको होइन, एउटा दम्भी शासक हट्दा खुसी भएको हो,’ उनले एक टिभी अन्तर्वार्तामा भनेकी छन्, ‘अहिले सम्झिँदा त्यो पोज असान्दर्भिक लाग्यो । त्यसैले आमजनता र आउने पुस्तासँग माफी माग्न चाहन्छु ।’ 

नेतृ बमले २५ भदौमा लिएको अडानले जेनजी विद्रोहलाई देखाएर नेपाली सेना के गर्दै थियो भन्ने उदांगो पारिदिएको थियो । जेनजी नेताहरूलाई सैनिक मुख्यालय बोलाएर प्रधानसेनापति अशोकराज सिग्देलले दुर्गा प्रसार्इं र रास्वपासहित वार्ता गराउन चाहेका थिए । प्रसाईंसँग उनले राजनीतिक परामर्श र संवाद गरिरहेको तस्बिर सार्वजनिक भइसकेको थियो ।

काठमाडौंमा सेना राजसंस्था पुनस्र्थापनातर्फ लागिसकेको हल्ला चलिरहेका बेला उसको नियतमाथि नेतृ बमले सैनिक मुख्यालयमै प्रश्न उठाएकी थिइन् । सेनाले सरोकारवाला भन्दै अघि सारेका प्रसाईं र रास्वपासँग संवाद अस्वीकार मात्र गरिनन्, बमसहित युवाहरूले बैठक नै बहिष्कार गरिदिए । बाहिर निस्केर उनले सामाजिक सञ्जालमा लेखिन्, ‘राष्ट्रपतिसँग भेट्न बोलाएर दुर्गा प्रसार्इं र रास्वपा समूहसँग वार्तामा बस्नुस्, उहाँहरू पनि स्टेकहोल्डर हो भनेर स्वयं प्रधान सेनापतिले भनिसकेपछि, जेनजी आन्दोलनका क्रममा भएको बलिदान र युगान्तकारी परिवर्तनको यात्रा तुहिने भएकाले हामी त्यस प्रस्तावलाई अस्वीकार गर्दै नेपाली सेनाको मुख्यालयबाट बाहिरिएर प्रदर्शनकारी जेनजी समूहसँग छलफलका निम्ति तयारी गरिरहेका छौं ।’ 

उनको यो वक्तव्यले नेपाली सेनाको नियममाथि गहिरो आशंका उब्जाइदिएको थियो । प्रमुख जिल्ला अधिकारीले लगाउने कर्फ्यूसमेत आफैं जारी गरेर बसेका प्रधान सेनापति सिग्देललाई झस्काइदिएको थियो । नेतृ बमको आँटको त्यतिबेला लोकतान्त्रिक गणतन्त्र पक्षधरले प्रशंसा गरेका थिए । 

जेनजी विद्रोहपछि उदाएका नेतामध्ये रक्षा बम प्रस्टसँग आफ्ना कुरा राख्छिन् । एउटा परिपक्व कार्यकर्तामा हुनुपर्ने राजनीतिक गुण र सुझबुझ देखिन्छ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रप्रति उनको पूर्ण प्रतिबद्धता छ । प्रधानमन्त्री सुशीला कार्कीले बुधबार राखेको त्रिपक्षीय छलफलमा कांग्रेस महामन्त्री गगन थापाले अहिलेको परिवर्तनलाई जेनजीले कसरी परिभाषित गर्न चाहेका छन् भन्ने चासो राखेका थिए । नेतृ बमको परिपक्व जवाफ थियो, ‘हामीले गरेको आन्दोलन व्यवस्था परिवर्तनका लागि होइन, बरु संघीय लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक व्यवस्थालाई अझ बलियो र मजबुत बनाउन हो । त्यसैले, यसलाई छुट्टै कुनै शब्दावलीमार्फत परिभाषित गर्नुपर्ने आवश्यकता हामी देख्दैनौं ।’