–खगेन्द्र पौडेल
नेपालमा वैदेशिक रोजगार, रोजगार मात्र नभई धेरैका लागि जीविकोपार्जनको एक बाध्यता हो । बेरोजगारी, गरिबी र घरेलु अर्थतन्त्रमा सुधार नहुनुका कारण लाखौं नेपालीहरू विदेशिन बाध्य छन् ।
वैदेशिक रोजगारीले एकातिर आर्थिक अवसर प्रदान गरेको भए पनि अर्कातिर यसले सामाजिक र व्यक्तिगत जीवनमा गहिरो प्रभाव पारेको छ । आज समाज खण्डित हुनुको पछाडिको मुख्य कारण नै वैदेशिक रोजगारी हो । समाजमा निराशा बढ्नुको कारण पनि वैदेशिक रोजगारी हो ।
यद्यपि, यसलाई तत्कालीन अवसरको रूपमा प्रयोग गर्दै दीर्घकालीन रूपमा नेपाल नै बनाउने अभियानमा लाग्नु अहिलेको आवश्यकता हो ।
वैदेशिक रोजगारीका कारण
नेपालमा रोजगारीका अवसरहरू निकै सीमित छन् । वर्षमा झन्डै ५ लाखभन्दा बढी युवाहरूले नयाँ रोजगारी खोजिरहेका हुन्छन् । यद्यपि, त्यसलाई सम्बोधन गर्ने अवस्था हाम्रो मुलुकभित्र छैन । शिक्षित युवाहरूसमेत उपयुक्त काम पाउन नसक्दा विदेशिनुपरेको यथार्थ हामीसँग छ । अहिलेको हाम्रो तितो यथार्थ शिक्षित बेरोजगारको दर बढ्नु हो ।
यसैगरी, अधिकांश नेपालीहरू मध्यम र निम्न वर्गका छन् । परिवारको आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले धेरै नेपालीले ऋण लिएर नै विदेश जानुपरेको अवस्था छ । गाउँगाउँमा रोजगारी अभावले मानिसहरू वैदेशिक रोजगारीतर्फ धकेलिएका छन् । यहाँ रोजगारी छैन । पाए पनि हात–मुख नै जोर्न सकस हुने अवस्था छ ।
यस्तोमा नेपाली श्रमिकहरूले विदेशमा काम गर्दा नेपालमा भन्दा धेरै गुणा बढी तलब पाउने आशा राख्छन् । यो उनीहरूको विदेश जाने मुख्य प्रेरणाको रूपमा रहेको पाउँछौं ।
सँगै, सूचना प्रविधिको विकासको लाभ हाम्रो समाजले पनि उठाइरहेको छ, जसबाट विश्व कहाँ पुग्दै छ, विश्वको अवस्था के छ भन्ने जानकारी पाएको अवस्था छ । विश्व धेरै अगाडि बढ्ने तर आफू निकै पिछडिनुपरेको अवस्थाबाट आज हरेक नेपालीले विकल्प खोजिरहेका छन् ।
परिवारलाई राम्रो शिक्षा, स्वास्थ्य र जीवनस्तर प्रदान गर्न खोज्नेहरूका लागि वैदेशिक रोजगार प्राथमिकता बन्ने गरेको छ, जसमा सरकारको नीतिसमेत सहयोगी भएको पाइन्छ । नेपालको सरकार श्रम बजारमा पर्याप्त रोजगारी सिर्जना गर्न असफल भइरहेको छ । स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना गराउन नसकेको सरकार वैदेशिक रोजगारका कार्यक्रमलाई बजारीकरण गर्न लागिरहेको छ भन्दा अन्यथा हुँदैन ।
बाध्यताको प्रभाव
आज वैदेशिक रोजगारीले तत्काली नरूपमा आर्थिक सहयोग पु¥याए पनि यसले समाज र परिवारलाई भने विघटित गराइरहेको छ । विदेश गएपछि परिवार टाढा हुन्छ, जसले बा(लबालिका र घर परिवारमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ । अर्कातर्फ, असुरक्षित वैदेशिक रोजगारले श्रमिकलाई मानसिक तनाव र शारीरिक जोखिममा पार्छ ।
सँगै, ठूलो संख्यामा काम गर्ने उमेरका युवाहरू विदेशिने भएकाले देशभित्रको विकासमा पनि असर परेको छ । आज हाम्रा गाउँहरू किन खालि छन् ? किन उत्पादन हुने भूगोल बाँझिएको छ ? यो विषय निकै गम्भीर छ ।
समाधानका उपाय
जबसम्म स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना हुँदैन, तबसम्म वैदेशिक रोजगारीको समस्या पनि समाधान हुँदैन । यसका लागि उद्योग, कृषि र पर्यटन क्षेत्रको विकास गरेर स्वदेशमै रोजगारीका अवसरहरू बढाउनुपर्छ । नेपाल प्राकृतिक रूपमा सम्पन्न देश हो भनिरहँदा त्यसलाई प्रयोग गरेर लाभ लिने वातावरण बनाउनु पनि उत्तिकै आवश्यक छ ।
सँगै, युवा वर्गलाई उत्पादनशील र व्यावसायिक सीपको तालिम प्रदान गरेर स्वदेशमै रोजगारी दिन सकिन्छ । यदि युवाहरू सक्षम भए भने उनीहरू वैदेशिक रोजगारीमा जानै पर्ने बाध्यतामा हुँदैनन् । कतिपय विश्व बजारमा यहीँ रहेर पनि काम गर्न सकिन्छ । साना तथा मझौला उद्योगमा लगानी बढाएर स्थानीय रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्ने नीति आवश्यक छ ।
अर्कातर्फ, वैदेशिक रोजगारीमा जाने युवाहरू अदक्ष हुनु पनि नेपालको सन्दर्भमा अर्को समस्या हो, जसले वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा थप असुरक्षाको अवस्था सिर्जना गराएको छ । सँगै, उचित पारिश्रमिक पाउन पनि चुकेको अवस्था पनि छ । सरकारले गन्तव्य मुलुकसँग द्विपक्षीय सम्झौता गरेर श्रमिकहरूको सुरक्षामा जोड दिनुपर्छ ।
निष्कर्ष
वैदेशिक रोजगार नेपालीहरूको बाध्यता मात्रै नभई अर्थतन्त्रमा योगदान दिने एक महत्त्वपूर्ण क्षेत्र पनि हो । तर, यो बाध्यतालाई अवसरमा रूपान्तरण गर्न सरकार, निजी क्षेत्र र आमसमुदायले सामूहिक प्रयास गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । स्वदेशमै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न सकिए मात्रै नेपालीहरूलाई वैदेशिक रोजगारको बाध्यताको चक्रबाट मुक्त गर्न सकिन्छ ।
