–शंकरमान सिंह
विगतमा नेपालको सबैभन्दा लोकप्रिय खेल फुटबल थियो र निःसन्देह शीर्ष २ मा क्रिकेट हुनुपर्छ । भारतीय उपमहाद्वीपको देश भएकाले यो कुनै अचम्मको कुरा पनि होइन । नेपालीहरूको सधैं भारतसँग घनिष्ठ सम्बन्ध छ र यसको परिणाम उनीहरू धार्मिक रूपमा खेलको पालना गरेका छन् ।
नेपाललाई क्रिकेट राष्ट्रको रूपमा अगाडि बढ्नबाट रोकेको भनेको कमजोर पूर्वाधार र केही हदसम्म उनीहरूको आनुवंशिक समस्या हो भन्ने भ्रम रहेछ । प्रबल इच्छाशक्ति र समर्पण भएमा अरू केही नचाहिने रहेछ भन्ने अहिले भर्खर सम्पन्न नेपाल क्रिकेट लिगले देखाएको छ ।
हालै सम्पन्न नेपाल क्रिकेट लिगले देशमा हलचल मच्चाएको छ । यसअघि राष्ट्रिय स्तरको प्रतियोगिताले स्वदेशी तथा अन्तर्राष्ट्रिय दर्शकमाझ यस्तो चर्चा सिर्जना गरेको थिएन । इन्डियन प्रिमियर लिग हेरेर हुर्केका नेपाली क्रिकेट फ्यान अब कम्तीमा ८ टोली सम्मिलित आफ्नै अन्तर्राष्ट्रिय फ्रेन्चाइज लिग हेर्न पाउँदा उत्साहित भए, जहाँ ‘फेस्टिभल अफ हिमालय’मा पूर्वभारतीय ओपनर शिखर धवन, न्युजिल्यान्डका अलराउन्डर जिम्मी निसम, डच माइकल लेभिट, नामिबियाका गेर्हार्ड इरास्मस र अस्ट्रेलियाका बेन कटिङ जस्ता ठूला क्रिकेटका नामहरू सामिल हुने कुरा निकै नै महत्त्वपूर्ण थियो ।
नेपाल क्रिकेट लिग (एनपीएल)को पहिलो संस्करण नेपाली क्रिकेटको इतिहासमा ठूलो टर्निङ प्वाइन्ट बनेको छ । देशको पहिलो फ्रेन्चाइजमा आधारित टी– २० क्रिकेट प्रतियोगिताको रूपमा, प्रतिष्ठित एनपीएलले अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडीहरूसँग स्थानीय प्रतिभाको संयोजन गरेर राष्ट्रमा क्रिकेटमा व्यावसायिकताको नयाँ स्तर ल्याएको छ ।
एनपीएलले अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता पाएसँगै नेपाल अब क्रिकेटका लागि आकर्षक गन्तव्य बनेको र विश्व क्रिकेटको मानचित्रमा नेपाल देखिने र सुनिने भएको छ र यसले नेपालमा समग्र क्रिकेटको सन्दर्भमा प्रगति गरेको छ भन्नुमा अत्युक्ति नहोला ।
विगतलाई सर्सरी हेर्दा, नेपालमा वार्षिक रूपमा आयोजना हुने पुरुष ट्वान्टी–ट्वान्टी क्रिकेट लिग थियो । नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान)द्वारा स्थापित लिगमा ८ प्रान्त÷शहरमा आधारित फ्रेन्चाइज टोलीहरू थिए ।
नेपाल क्रिकेट लिगको लोगोले नेपालको भावना र सम्पदा झल्काउँछ । लोगोले नेपालीहरूको वीरता र नेपाली क्रिकेटको सारलाई प्रतीकात्मक खुकुरीलाई क्रिकेट ब्याटसँग जोडेको छ । यसले नेपालका राष्ट्रिय प्रतीकहरूबाट प्रेरित तत्त्वहरू पनि समावेश गर्छ : झन्डाबाट सूर्य र चन्द्रमा, नेपालको क्रिकेटलाई विश्वव्यापी रूपमा माथि उठाउने महत्त्वाकांक्षाको प्रतिनिधित्व गर्ने र क्रिकेटको प्रतिध्वनित गर्ने बग्ने नदीहरू पनि समावेश छन् । डिजाइन माउन्ट एभरेस्टबाट प्रेरित छ, विश्वव्यापी क्रिकेट मैदानमा नयाँ उचाइमा पुग्न लिगको आकांक्षाको प्रतीक हो ।
इन्डियन प्रिमियर लिग र अस्ट्रेलियाको बिग ब्यास जस्ता विश्वव्यापी फ्रेन्चाइजी क्रिकेट प्रतियोगिताहरूबाट प्रेरित प्रतिस्पर्धात्मक संरचनाका साथ एनपीएलले नेपाली सरोकारवालाहरूलाई क्रिकेट मामिलालाई नयाँ स्तरमा विकास गर्ने अवसर प्रदान गरेको छ । नेपाल क्रिकेट लिगको उत्साह क्रिकेटप्रेमीहरूमा सीमित छैन । नेपालको सुस्त अर्थतन्त्रमा र दैनिक जीवनको एकरसताको बीचमा, विशेषगरी युवाहरूमाझ, एनपीएलले मानिसहरूलाई ऊर्जा र प्रेरणा दिने योगदानले खेलकुदको क्षेत्रभन्दा बाहिर आफ्नो प्रभाव विस्तार गरिरहेको छ ।
कीर्तिपुरस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट मैदानमा २५ हजार दर्शक/फ्यानहरूको गुञ्जायमानले एनपीएलले शहरलाई क्रिकेट कार्निभलमा परिणत गरेको प्रमाण हो ।
यो नोभेम्बरमा सुरु भई २१ डिसेम्बरसम्म चलेको क्रिकेट प्रतियोगिता मात्र होइन, यो एक सांस्कृतिक र आर्थिक घटनाको रूपमा समेत स्थापित भएको छ । करिब १ अर्बको कारोबार भए पनि त्यसको ५ गुणा नदेखिनेगरी प्रभावित भएमा ५ अर्ब रुपैयाँजतिको अर्थ चलायमान भयो भने नेपालको पर्यटन उद्योगका लागि यो ‘एक्सपोजर’का लागि एक अनुपम मौका पनि रह्यो ।
एनपीएलको प्रभाव क्रिकेट पिचको सीमा रेखाभन्दा परसम्म फैलिएको छ । फ्रेन्चाइज अधिकार र विदेशी खेलाडी लिलामीदेखि होटेल बुकिङ र विज्ञापनसम्म प्रतियोगिताले आर्थिक गतिविधिको व्यापक दायरालाई फराकिलो बनाएको छ । बदाम विक्री गर्ने, सडक छेउका खानेकुराहरू र पठाओ जस्ता सवारी सेवाहरू सबै लाभान्वित भएका छन् ।
प्रतियोगिताले नेपालको संघीयतालाई पनि केन्द्रमा ल्याएको छ । देशका ७ प्रदेशको प्रतिनिधित्वमा काठमाडौं गोर्खा, चितवन राइनोज र पोखरा एभेन्जर्स गरी ८ टोली थिए । यी टोलीहरूले अन्तर–प्रादेशिक सौहार्द र सकारात्मक प्रतिस्पर्धाको भावना सिर्जना गरेको अनुभूत हुन्थ्यो ।
शिखर धवन, बेन कटिङ, जिम्मी निसम र मार्टिन गुप्टिल जस्ता ४० जना सेलिब्रेटी क्रिकेटरहरू लिगमा खेल्दै एनपीएलले अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान पनि आकर्षित गरेको छ । क्रिकेट लिजेन्ड ब्रायन लारा प्रख्यात कमेन्टेटरहरू र प्रशिक्षकहरूको साथमा उपस्थित रहेको पनि यसको उल्लेखनीय पक्ष रह्यो ।
अन्तर्राष्ट्रिय ताराहरूको उपस्थिति र ठूलो मात्रामा टेलिभिजनमार्फत प्रसारणले एनपीएललाई नेपालमा खेलकुद पर्यटनका लागि सम्भावित चालकको रूपमा स्थापित गरेको छ ।
सर्सरी हेर्दा, एनपीएलको सफलताले क्रिकेटमा नेपालको बढ्दो ‘सफ्ट पावर’लाई झल्काउँछ । छिमेकी मुलुक भारतका विदेशमन्त्रीले केही समय अगाडि आफ्नो भ्रमणको क्रममा क्यानका अधिकारी र खेलाडीहरूसँगको भेटले द्विपक्षीय सम्बन्ध र अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता बढाउन लिगको सम्भावनालाई जोड दिएको समेत स्मरण हुन्छ ।
विश्व स्तरमा शीर्षमा रहेको क्रिकेट खेल्ने देशको सूचीमा नेपाल दक्षिण एसियाको अग्र देश हुने सम्भावना एनपीएलको आयोजना यसको प्रत्यक्ष प्रसारणले निकै सम्भावना देखाएको छ ।
यसै सन्दर्भमा, नेपालमा एनपीएलले राम्रो विरासत नेपाली समुदायमा छाडेर गएको छ, जसले नेपाली क्रिकेटको इतिहासमा कायापलट गर्न सक्छ । के संघीय सरकार, स्थानीय सरकार, राज्य संयन्त्रहरू, राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्, क्यान यसका लागि तयार छन् ? अहिलेका लागि यो सबैभन्दा प्रमुख प्रश्न बनेको छ । आशा एवं विश्वास छ कि आउँदा दिनहरू अझ बढी उत्साहप्रद हुने छन् ।
