– डा. हेमराज कोइराला
रक्तनलीमा रगत बग्दा रगतले रक्तनलीको भित्तामा दिएको दबाबलाई चिकित्सकीय भाषामा रक्तचाप भनिन्छ । यो चाप मुटु खुम्चिएर रक्तनलीमा रगत पम्प गर्दा ज्यादा र मुटु फैलिएर विश्राम गर्दा कम हुने गर्दछ जसलाई क्रमशः सिस्टोलिक र डाएस्टोलिक रक्तचाप भन्निछ । क्रियात्मक रूपले स्वास्थ व्यक्तिमा सिस्टोलीक ९०– १३० एम्.एम्.एच्.जी. र डाएस्टोलीक ६०–८० एम्.एम्.एच्.जी.को बीचमा हुने गर्दछ । तर, रक्तचापले यी मानबिन्दुहरू काटेर सिस्टोलीक १३० भन्दामाथि र डायस्टोलिक ८० भन्दामाथि रहेको अवस्थालाई उच्च रक्त चाप भनिन्छ । आज संसारभर एक अरब १३ करोड मानिसहरू यो रोगबाट प्रभावित भएका छन् भने लगभग ९० लाख मानिसहरू यो रोगको कारणले प्रत्येक वर्ष मारिने गरेका छन् । अधिकांश चिकित्सकीय परामर्षहरूमा यो रोग नियन्त्रण गर्न औषधि सेवन गर्ने सल्लाह दिईन्छ तर, औषधि सेवनले मात्र रोग केही दिनको लागि त नियन्त्रणमा आउँदछ तर, कालान्तरमा समस्या ज्यूका त्यू रहिरहन्छ । यसर्थ यो रोगको नियन्त्रण गर्नका लागि सर्वप्रथम जीवनशैली सुधार गर्नु पर्ने हुन्छ । जीवनशैली भन्नाले भोजन, व्यायाम, विश्राम, विचार, व्यवहारलाई स्वास्थ्यमैत्री हुनेगरि ठिक तरिकाले समायोजन गर्नु हो । जीवनशैली सुधार गर्दा पनि यो रोग नियन्त्रणमा नआएमा अनि मात्र औषधि सेवन गर्दा राम्रो हुन्छ ।
उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्नमा भोजन व्यवस्थापनको ठूलो महत्व छ । भोजनको मात्रा भोज्य पदार्थहरुको छनौट व्यक्तिको प्रकृति, विकृति (रोग), बल, वय (उमेर), सत्व (मानसिकता) आदिको आधारमा हुन अति आवश्यक छ । सामान्यतया उच्च रेशा र चोकरले यूक्त, उच्च भिटामीन र एण्टिअक्सिडेण्टले यूक्त, प्रशस्त पोटासीयम एवं म्यग्नेसीयम जस्ता खनिज पदार्थ भएको, प्रशस्त फलफूल एवं तरकारीहरू भएको र कम चिल्लो र कममा पनि स्वस्थकर चिल्लो मात्र भएको र प्रशस्त मात्रामा पोबायोटिक्स भएको खानेकुराले उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्नका लागि विशेष मद्यत गर्दछ । यसर्थ उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्नका लागि निम्नलिखित खानेकुराहरूलाई आफ्नो खानाको मेनुमा समावेश गरौँ ।
१. हरियो सागपात : हरियो सागपात एवं तरकारीको सेवनले रक्तचाप नियन्त्रण गर्नका लागि विशेष भूमीका खेल्दछ । यसको कारण के हो भने अधिकांश उच्च रक्तचापको कारण रक्तनलीको भित्रिपन ईण्डोथेलीयमको अक्सिडेटिभ स्ट्रेस हो र हरियो सागपातमा विद्यमान एण्टिअक्सिडेण्टले अक्सिडेटिभ स्ट्रेस कमगरि रक्तचाप घटाउँदछ । यसैगरि सागपातमा विद्यमान उच्च खाद्यरेशा, भिटामीनहरू, विभिन्न फाइटो केमिकलहरू र रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने पोटासियम एवं म्याग्नेसीयम जस्ता खनिज पदार्थहरूले पनि रक्तचाप नियन्त्रण गर्न मद्यत गर्दछ । यसै गरि हरिया सागपातमा उच्च मात्रामा नाईट्रेट्स जसले तुरून्तै रक्तचाप कमर्गन मद्दत गर्दछ ।
२. अमिला फलफूल : सुन्तला, कागती, भोगटे, जुनार, मौषमी, शंखेत्रो भूईकटहर जस्ता अमिलो स्वाद भएका फलफूलहरूलाई सिट्रस फ्रूट्स भनिन्छ । यी फलफूलहरूले रक्तचाप नियन्त्रण गर्नमा महत्वपूर्ण भूमीका खोल्दछ । यी फलफूलहरूमा प्रशस्त मात्रामा भिटामीन, एण्टिअक्सिडेण्ट र पोटासीयम र म्याग्नेसीयम जस्ता रक्तचाप कमगर्ने खनिज पदार्थ पाईन्छ । जापानलगायतका देशहरूमा गरिएको अनुसन्धानहरुले कागती, सुन्तला, शंखेत्रो, मौसम आदिको जुस नियमित पिउँदा रक्तचाप कम भएको पाइएको थियो ।
३. अनार र चूकन्दर : अनार र चूकन्दरलाई रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने र रगत शुद्ध बनाउने फलफूलको रूपमा बुझीएको छ । यी फलफूलहरूमा उच्च मात्रामा नाईट्रेट्स र एण्टिअक्सिडेण्ट पाईने भएकाले रक्तचापको दीर्घकालिन एवं अल्पकालीन दुवै प्रकारको व्यावश्थापनका लागि राम्रो मानिएको छ । यसै गरि चूकन्दर र अनारको नियमित सेवनले मुटु एवं रक्तनलीको स्वस्थ राम्रो बनाउने, अथेरोस्क्लेरोसिसलाई कम गर्न मद्यत गर्ने गर्दछ ।
४. बेरी/ऐसेलू : बेरी र ऐसेलूहरूको नियमित सेवनले मुटु रोगको जोखिम कम गर्ने, अथेरोस्क्लेरोसीस कम गर्ने र रक्तचाप घटाउने गर्दछ । बेरी त्यसमा पनि ब्लूबेरी र सुन–ऐसेलूमा प्रशस्त मात्रामा एण्टिअक्सिडेण्ट छन । बेरी र ऐसेलूमा प्रशस्त एन्थोकाईन्स पाईन्छ । यी एन्थोकाईन्सले रगतमा नाईट्रिक अक्साईडको मात्रा बढाएर रक्तनलीलाई खुुम्चिन दिदैन । यसैगरि अन्य बेरीहरू जस्तै रस्पबेरी (सुन ऐसेलू), चोकबेरी, गोजीबेरी, क्लाउडबेरी, स्ट्रोबेरीजस्ता बेरीहरू पनि उच्चरक्तचाप नियन्त्रण गर्नमा सहयोगी छन् ।
५. गोलभेडाः गोलभेडालाई पनि रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने फलको रूपमा बुझिएको छ । गोलभेडामा रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने पोटासीयम र म्याग्नेसीयमजस्ता खनिज तत्व प्रसस्तै पाईन्छ भने र लाईकोपाइन्स नामको एण्टिअक्सिडेण्ट पनि पाईन्छ । लाईकोपाईन्सले रक्तनलीहरूको स्वास्थ्य राम्रो बनाउने, मुटु तथा रक्तनलीलाई स्वस्थ राख्ने र रक्तचाप छटाउने गर्दछ ।
६. कीबी फलः कीबी उच्चमात्रामा भिटामीन सी भएको फल हो र कीबीले घटाउने रक्तचापलाई भिटामीन सीसँग जोडेर हेरिएको छ । ८ हप्ता सम्म दैनीक एउटा किबीको सेवन गर्ने गर्दा मध्यम स्तर सम्मको रक्तचापलाई नियन्त्रण राख्नमा सहयोग गरेको पाईएको छ ।
७. लसुनः लसुन पनि प्रशस्त नाईट्रिक अक्साईड भएको खानेकुरा हो । यसैगरि लसुनमा प्रशस्त मात्रामा एण्टिअक्सिडेण्ट पनि पाईन्छ । एण्टिबायोटिक्स र एण्टिफङ्गल गुण भएको लसुन सक्रामक समस्याको लागि पनि अत्यन्त राम्रो मानिन्छ । यसैगरि यसमा पाईने एलिसीन नामक फाईटोकेमिकलको कारणले शरीरमा नाईट्रिक अक्साईडको उत्पादन ज्यादा हुने हुदा नशाको भित्री पत्रको कोमल मांशपेशी शिथील हुने र रक्तचाप घट्ने गर्दछ । एलीसीनका खलावा लसुनमा भिटामिन सी र क्वारसेटीनलगायतका एण्टिअक्सिडेण्टहरू र म्याग्नीसिएम, सेलिनियम, म्याग्नीज जस्ता एण्टिअक्सिडेण्ट ईन्जाईमको फैक्टरहरू पनि पाईन्छ ।
८. सुख्खा फलफूलः ओखर, पिष्ता, बदाम, काजू, खजूर जस्ता तैलीय फललाई हामी सुख्खा फलफूल भन्दछौ । यी फलफूलको सेवनले मुटु तथा रक्तनलीको स्वास्थ्य राम्रो हुने देखि रक्तचापलाई समेत घटाउने तथ्य नया अनुसन्धानले दर्शाएका छन् । यी पलफूल हरूमा प्रशस्त पोटासियम र म्याग्नेसियम पाईन्छ । यसैगरि यी फलफूलमा पाईने स्वस्थकर चिल्लोको सेवनले पनि अथेरोस्क्लेरोसिसलाई कम गर्न मद्यत गर्दछ । यी खानेकुराहरूमा पर्याप्त मात्रामा खाद्यरेशा स्वस्थकर मानोस्याचूरेटेड फ्याट, भिटामिन ई, म्याग्नीज, म्याग्नेसीयम र सूक्ष्मपोषक तत्वहरू पनि पाईन्छ ।
९. दहीः दही हाम्रो भान्सामा उपलब्ध राम्रो प्रोबायोटिक्स हो । दहीको सेवनले शरीरमा भएका ब्याक्टेरियाहरू जस्तै ब्याक्टेरियाहरू भएको खानेकुराहरु हो । प्रोबायोटिक्सयुक्त खानेकुराहरु खाँदा हाम्रो पाचनमा सुधार हुने र तौल घट्ने, शरीरलाई आवश्यक थुप्रै तत्वहरू संश्लेषित हुने, मुटु एवं रक्तनलीको स्वास्थ्य राम्रो हुने र रक्तचाप पनि व्यवस्थित हुने गर्दछ । प्रोबायोटिक्सका अलावा दहीमा प्रशस्त खनिज तत्व एवं भिटामीनहरू पनि पाईन्छ ।
१०. जडीबूटीको सेवनः ज्वानो, धनियाँ, कागती झार, मुङ्गरेलो, जीनसिङ्ग, मेथी, दालचीनी, अलौची, तुलसीदल, केशर, गुर्जो, विजयसाल, अर्जुन, हरियो चिया, मुटु तथा रक्तनलीको स्वास्थलाई राम्रो बनाई रक्तचापसमेत घटाउनमा मद्यत गर्दछ ।
(लेखक योगी नरहरिनाथ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सालय भरतपुर चितवनका मेडिकल डाइरेक्टर हुन् ।)
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies