-के.बी. बस्नेत
नेपाल एक अति कम विकसित राष्ट्र हो । त्यसैले आजसम्म पनि यहाँका धेरै व्यक्तिहरु गाँस, बास र कपास जस्ता आधारभूत आवश्यकताहरुबाट वञ्चित छन् । यदि आज हाम्रा कुनै शत्रुहरु छन् भने ती हाम्रै पछौटेपन तथा अभाव हुन् र तिनै शत्रुहरु विरुद्ध हामीले लड्नु परेको छ । यसका लागि हामीले विभिन्न क्षेत्रहरुको विकास गर्नुपरेको छ । तर आजसम्म पनि यो कुरा कागजमा मात्र सीमित भएको छ ।
वस्तुतः विकासको हाम्रो तात्पर्य भौतिक उत्पत्ति मात्र होइन । हामीले खोजेको विकास मानव जातिको सम्पूर्ण आध्यात्मिक, बौद्धिक, सांस्कृतिक एवम् भौतिक विकाससँग अपरिहार्य सम्बन्ध राख्दछ । आवश्यक परेको अवस्थामा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग लिए तापनि मुख्यतः हामीले स्वदेशी स्रोत तथा साधनहरुको परिचालन गरेर यहाँको सर्वाङ्गीण विकास गर्नुपरेको छ । यसका लागि जसरी माहुरीहरुले विभिन्न किसिमका फूलहरुबाट मह सञ्चय गरी घर बनाउँछन् । त्यसरी नै विदेशमा गई स्वदेशको हावापानी र माटो सुहाउँदो सीप एवम् ज्ञान आर्जन गरी नेपालीहरुले एक सबल आधुनिक राष्ट्रको रचना गर्ने काममा संलग्न रहनुपरेको छ ।
वास्तवमा विकासको कुनै पनि काम सहज छैन । यसका निम्ति व्यापक चिन्तनको साथै जनमानस जगाउने काम नेपाली समाजका प्रत्येक व्यक्तिहरुमा हुन आजको अपरिहार्य आवश्यकता हो । कुनै पनि विकास कार्यहरु गर्न समस्याहरु सामना गर्नुपर्छ । तर तिनीहरुलाई ढाकछोप गर्ने वा लुकाउनुको सट्टा तिनीहरुलाई अगाडि राखेर कसरी मुकाबिला गर्ने भन्नेतिर हाम्रो ध्यान आकृष्ट हुनु परेको छ ।
वर्तमान समयमा विकास हाम्रो निमित्त सर्वाेपरी भएको छ र अन्य मुलुकहरुमा हेरी हामीकहाँ यसको प्राथमिक अनिवार्यता देखिएको छ । त्यैसैले आज हामीले विकासको अभियानमा दरो पाइला चाल्न सक्नुपरेको छ । जसका लागि महिलाहरुको सहभागिता नितान्त आवश्यक छ ।
विगत केही दशकयता नेपाली महिलाहरुलाई विकास कार्यहरुमा सहभागी बनाउने उद्देश्यले यहाँको विभिन्न भागमा विभिन्न कार्यक्रमहरु संञ्चालन गरिए । यसै सन्दर्भमा शिक्षाक्षेत्रमा महिलाहरुको सहभागिता केही अभिवृद्धि भएको छ । यसो हुनाका कारणहरुमा उनीहरुलाई प्रदान गरिएको निःशुल्क शिक्षा, छात्रवृत्ति, साक्षर महिलाहरुका लागि विभिन्न तालिमका अवसरहरु र न्यूनतम शिक्षा प्राप्त गरेपछि उनीहरुलाई शिक्षण पेशामा आबद्ध हुन सक्ने जस्ता सुविधाहरु हुन् ।
विगत केही वर्षयता घरेलु तथा साना उद्योगहरुमा र खास गरेर ग्रामीण क्षेत्रमा महिलाहरुको सहभागिता बढेको छ । यसबाट निःसन्देह पनि उनीहरुको आयआर्जन वृद्धि भई जीवनस्तरमा समेत सकारात्मक प्रभाव परेको छ । तर बेलाबेलामा आवश्यक मात्रामा कच्चा पदार्थ एवम् बजारको अभाव हुनाले उनीहरु निरुत्साही भएका छन् । यसैले उक्त क्षेत्रमा उनीहरुको सहभागिता बढाउन सम्बन्धित क्षेत्रबाट यथोचित व्यवस्था गर्न आवश्यक छ ।
नेपाल एक कृषि प्रधान देश हो, जहाँ हालसम्म अधिकतम व्यक्तिहरु कृषिमा आश्रित छन् । यस क्षेत्रमा खास गरेर ग्रामीण महिलाहरुको सहभागिता अधिकतम छ । तर आजसम्म पनि उनीहरु पुरानै प्रणालीमा अभ्यस्त भएकाले अपेक्षित मात्रामा कृषि उत्पादन गर्न सकिएको छैन । त्यसैले सम्बन्धित पक्षले उनीहरुलाई नयाँ खेतीपाती गर्ने तरिका तथा उन्नत कृषि सामग्रीहरुको यथोचित समयमा व्यवस्था गरिदिएमा उनीहरुको कृषिक्षेत्रमा सहभागिता वृद्धि भई यहाँको कृषि विकासमा समेत थप टेवा पुग्न सक्ने कुरा नकार्न सकिदैन ।
आज हाम्रो देशमा दिन प्रतिदिन तीव्र रुपले वन विनाश भइरहेको कुरा निर्विवाद छ । हुन त वन विकासमा महिला सहभागिता नभएको होइन । कतिपय जिल्लाका सामुदायिक वनहरुमा उनीहरुको सहभागिता प्रशंसनीय छ । तर धेरैजसो महिलाहरुमा आजसम्म पनि आवश्यक ज्ञानको कमीले गर्दा उनीहरुले यस क्षेत्रमा ठोस योगदान पु¥याउन सकेका छैनन् । त्यसैले उनीहरुलाई बेलाबेलामा वृक्षरोपण, जडिबुटी खेती एवम् वन संरक्षणसम्बन्धी तालिम प्रदान गर्न सकेमा उनीहरुको सहभागिताले वन विकासमा सार्थकता पाउनेछ ।
आज हाम्रो देश ऊर्जाको संकटले ग्रस्त छ । वर्तमान समयमा यहाँका अधिकतम महिलाहरुलाई ऊर्जाको विकासमा संलग्न गर्न सके उनीहरुबाट यस क्षेत्रमा ठूलो योगदान पुग्न सक्ने कुरा नकार्न सकिँदैन । यसै सन्दर्भमा उनीहरुलाई खास गरेर ग्रामीण क्षेत्रमा गोबर ग्याँस तथा सौर्य ऊर्जा उत्पादन एवम् उपकरणहरु मर्मतसम्बन्धी तालिम प्रदान गर्न सकेमा विद्यमान ऊर्जा सङ्कट न्यून गर्ने काममा सघाउ पुग्ने कुरामा दुईमत नहोला ।
कुनै पनि देशको सम्पूर्ण क्षेत्रको विकासका लागि यहाँको राजनीति विकासमुखी हुनुपर्छ । विश्वका धेरै राष्ट्रहरुको अनुभवबाट यो कुरा प्रमाणित भएको छ कि राजनीतिलाई विकाससँग आबद्ध गर्न सकिएन भने कुनै पनि देशको कुनै पनि क्षेत्रको ठोस विकास गर्न सकिदैन ।
हाम्रो जस्तो आधा आकाश महिलाहरुले ओगटेको देशमा अधिकतम महिलाहरुलाई राजनीतिको मूल प्रवाहमा समाहित गर्न नसकेमा यहाँको सर्वाङ्गीण विकास गर्न कठिन हुनेछ । त्यसैले यहाँको सर्वतोमुखी विकासका लागि महिलाहरुलाई स्थानीय तहदेखि राष्ट्रिय तहसम्म बढीभन्दा बढी सहभागी गराउन जरुरी छ ।
वास्तवमा कुनै पनि क्षेत्रमा महिलाहरुको सहभागिता अभिवृद्ध गर्न उनीहरु पुरुषहरुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम हुनुपर्छ । यसका लागि उद्यमशील संस्कृतिको विकास गर्नु अपरिहार्य आवश्यकता हो ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies