काठमाडौं : सिंहदरबार राज्य संचालनको प्रमुख क्षेत्र हो । नेपालको नीति तय गर्ने र कार्यान्वयन गर्ने काम सिंहदरवारभित्रै बाट हुन्छ । मानवअधिकार र बाल अधिकारको चर्को कुरा हुने देशको प्रमुख प्रशासनिक निकाय रहेको सिंहदरवारमै बालश्रम रहेको पाइएपछि काठमाडौं महानगरपालिकाले हस्तक्षेप गरेको छ । 

बुधबार सिंहदरबारभित्रका विभिन्न खाजा घर (क्यान्टिन) अनुगमन गरेको महानगर टोलीले त्यहाँ काम गर्ने पाँच बालश्रमिक उद्धार गरेको छ । केही दिनदेखि बालश्रमिक विरुद्ध अभियान चलाइरहेको महानगर बुधबार सिंहदरबारभित्र अनुगममा गएको थियो । 

काठमाडौंका विभिन्न क्षेत्रमा बालबालिकामाथि शारीरिक तथा श्रम शोषण भइरहेको सूचना प्राप्त भएपछि उनीहरूको उद्धारका लागि महानगरले एक वर्ष लगाएर ‘बाल संरक्षण तथा बालअधिकार सम्बन्धी कार्यविधि २०८०’ तयार पारेको छ । सोही कार्यविधि अनुसार स्वयंसेवक खोजी, पीडित बालबालिका खोजीदेखि उद्धार र दीर्घकालीन व्यवस्थापन गर्न लागिएको हो ।

बिभिन्न अध्ययनले नेपालमा बालश्रम रहेको देखाउँछ । सार्वजनिक यातायातमा बालबालीहरु काम गरिरहेका भेटिन्छन् । तर, सिंहदरवारमै बालश्रम देखा पर्नु गम्भीर विषय भएको सरोकारवालाहरु बताउँछन् । 

पढ्ने, लेख्ने र खेल्ने बेलामा काम गर्न नपाइने र उनीहरुका लागि शिक्षाको व्यवस्था गर्नुपर्ने संवैधानिक व्यवस्था छ । संविधानले माध्यमिक तहसम्मको शिक्षालाई अनिवर्या र निशुल्क भनेको छ । तर, यसको कार्यानवयन हुन सकिरहेको छैन् ।

नेपालको संविधानको धारा, ५१ मा राज्यका नीतिअन्तर्गत झ (३) बालश्रमलगायत सबै श्रमका शोषण अन्त्यका प्रतिबद्धता गरेको छ । संवैधानिक रूपमा निषेधित र दण्डनीय, विशेष कानुन बालश्रम निषेध र नियमित गर्ने ऐन २०५६, सान्दर्भिक कानुनहरु अनिवार्य तथा निःशुल्क शिक्षासम्बन्धी ऐन २०७५ कार्यान्वयनमा  । बालबालिकासम्बन्धी ऐन, २०७५, देवानी अपराध संहिता २०७४, श्रम ऐन २०७४, मानव ओसारपसार तथा बेचबिखन नियन्त्रण ऐन २)६४ बालश्रम शोषणसँग सम्बन्धित छन् । यी ऐन÷कानुनको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । 

महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयकाअनुसार पूर्ण रूपमा बालश्रम अन्त्यका लागि भएका, ऐन/कानुन, संविधान, नियमावली लगायत नीतिगत व्यवस्थाको प्रभावकारी कार्यान्वयनसँगै सबै मिलेर सचेतना अभियान गर्ने गरिएको छ । कानुन विपरीत, जबरजस्ती, इच्छा विपरीत कुनै पनि बालबालिकालाई रोजगारीमा लगाउनु वा आयआर्जन गर्ने काममा संलग्न गराउनु बालश्रम हो । 

कमजोर आर्थिक अवस्था, आमाबुबा इँटा उद्योगमा काम गर्न बसाइँ सर्ने हुँदासँगै आउने गरेको, अभिभावकविहीन, संरक्षकको अभाव, आमाबुबाले वास्ता नगर्नु आदि कारण बालबालिकाले श्रम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको यस क्षेत्रमा काम गर्ने सरोकारवालाहरुको बुझाई रहेको छ । 

इँटा भट्टा, उद्योग कलकारखाना, घरेलु कामदार, यातायात क्षेत्रलगायत विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिक बालबालिका रहने गरेको भनेर हुने गरेको आलोचनालाई समेत चुनौती दिने गरी सिंहदरवारभित्रै बालश्रम देखा परेको हो ।