–ओम बस्नेत
‘वेलेन्टाइन्स डे’को दिन एघार बजी लव डाँडामा बोलाएकी छिन् सीताले ललितलाई । झन्डै तीन घण्टाको बाटो छ । एक हफ्ताको च्याटिङ्गमै प्रेम बसेको हो । गिफ्ट पनि महँगो छ, आखिर लाख रुपैयाँभन्दा माथि कमाउँछन् हर महिना ललितले । एउटा सरकारी अर्को निजी बाहन छ । आज निजी बाहन लिएर हिँडेका छन् । सबकुछ छ तर, बिहे भएकै छैन । आमा बुवा दुई जना नै बितिसकेका छन् । घर ठूलो छ स्याहार गर्ने कोही छैन । एक्लो छोरो हो । पहिला त बिहे नगरी जिन्दगी बिताउँछु भन्ने सोंचेका थिए तर, आखिरमा कोही न कोही साथी चाहिने रहेछ जस्तो लाग्यो र बिहे गर्न सोचेका हुन् ।
एक्लै गाडीमा एफएम सुन्दै जाँदै थिए एकजना गेरुवा वस्त्रधारीले लिफ्ट माग्यो । रोकेर सोधे, “कहा जाना है पण्डितजी ?”
पण्डितले “सर म अलिकमाथि जान्छौं” भन्यो । दक्षिण भारतीय ज्योतिषी रहेछ ।
गाडीभित्र पस्यो र उसको पेशाअन्तर्गत कुरा सुरु गरी हाल्यो ।
“तपाइँको यात्रा सफल हुन्छ, भाग्यरेखा खुब उत्तम छ । पैसा खुब कमाको लेकिन जमा करनु साकेना ।”
“लु भन त मेरो बिहे भाको छ की छैन ?”
“तपाइँको बिहा भाको छो”, भन्यो ।
ललितले भने, “मेरो बिहे भएको छैन हौ ।”
“यस्तो गाडीमा कुरा गर्दा जोखाना आउँदैन राम्रो बसेर कुरा गर्दा आउँछ ।” भनेर टार्यो ।
“खास म केटी भेटनु गएको हो बिहे गर्नु”, भन्यो ललितले ।
“कन्याको नाम बताउनु ।”
“सीता हो ।”
“राम र सीताको जस्तो जोडी छ, खूब राम्रो छ तर, अलिक उसको ठीक गर्नु गाह्रो पर्छ । दोष छ पतिलाई नोक्सान गर्छ । आर्को केटा पनि छ उसको । यो तावीज दिनु पर्छ खुब काम गार्छ । तपाइँको मात्र मन पराउँछ । पीछे पीछे आउछ ।“ यो सुनेर ललित अलिक गम्भीर भयो ।
ठूलो टनिङ्ग गाडी रोक्यो ललितले । तावीज किन्यो । साधु आफ्नो बाटो लाग्यो ।
साढे एघारमा लब डाडा पुग्यो । सीतासँग पहिलो भेट भयो । उसले भ्यालेन्टाइन गिफ्ट निकाल्यो बट्टाबाट । हिजो त्यसको पÞmोटो खिचेर पठाएको थियो वाट्स एपमा । सुनको चैन पाएर गदगद भइ सीता । ललितको छिप्पेको गालामा चवाकक म्वाई खाई । आफ्नो उमेर भन्दा आधा जति सानो उमेरको केटी पाउँदा ललितलाई त्यसै आकाशमा उडेको महसूस भयो ।
सीताको फोन आयो र “एकछिन् ल डार्लिङ्ग” भनेर अलिक पर गई । कुरा गर्दै फेरी उसले ललितलाई भनी “डार्लिंङ्ग दस मिनेट जति यहाँ बस्नु ल म आइ हाल्छु” भनेर अलिक पर सडकमा पुगी । एउटा बाइक आयो त्यसमा चडेर गई ।
ललित छक्क परे । फोन गरे सीतालाई अफ स्वीच अफ । वाट्सअपमा म्यासेज गर्नु खोज्दा त्यहाँ पनि लागेन । फेसबुक मेस्सनजर सबैमा ब्लक गरेको रहेछ ।
कुरा बुजे घरतिर लागे । निकै तल आएपछि चौबन्दी चोली ढाका साडी लगाएकी । सपक्क केश भएकी पातली ।यसो हेर्दा भानु जयन्तीको लागी मारूनी नाचने पहिरन लगाएकी जस्तो लाग्यो । गाडी पर्खेको नै हो जस्तो लाग्यो र छेउमा पुगेर सीसा डाउन गरेर सोधे ।
“जानु हुने ?” भनेर ।
उसको सेतो दाँत मिलेको कति राम्रो अनुहार ललित छक्क परेर हेरी बसे निकै बेरसम्म । फेरी सोधे “बहिनी जाने हो ?” भनेर ।
“पे पे पे पे पे पे हुप्पा पु पु पु पु पु ..” भन्दा ललित छक्क परे । यस्तो राम्रीलाई भगवानले किन चै ‘बोली’ दिनुमा कन्जूस गरे होलान् जस्तो लाग्यो ।
भित्र आएर बस्ने इशारा गरे ललितले । बसी फ्रन्ट सीटमा । ललितले मिरर मिलाए आफ्नो ठीक माथि रूफको । अनुहार हेरे । कत्ति राम्री छ रूप तर, किन बोली यस्तो यस्तो होला भनेर सोँच्दा सोँच्दै उसले प्रश्न गर्नु थाली । कहाँ गाको, घर कहा हो, बिहे भयो की भएन भनेर इशारामा । ललितले सबै बताए ।
फेरि त्यही प्रश्न उसलाई सोधे ।
बजार गएकी अरे । तर एउटा कुरा चै दुइ जनाको मिल्यो । दुवै अविवाहित रहेछन ।
शब्दहरू त्यही हो पे पे पे पे पे हुप्प पु पु पु पु पु... तर हातको इशारा र आँखाको इशाराले कुरा गर्दा सबै बुजिन्थ्यो ।
उसले डेस्क बोर्डमा राखेको ताबिज देखिछ र के हो भनेर सोधि । लाउने चीज हो । त्यो लगायो भने बीमार हुँदैन । मनपर्यो भने लानु भनी दिए । उसले खोलेर स्पोट मै लगाई । ललितलाई खुशी लाग्यो । आखिर कसैले त लगायो भनेर होला ।
बजार आइपुग्यो । उसले रोकी दिनु भनी । मिठो हाँसेर तावीजलाई देखाउँदै धन्यवाद नै भनेको होला त्यस्तै पे पे पे... गर्दै गई ।
ललित घर आइपुगे । यसो मोबाइल खोलेर हेरे फेसबुकमा एउटा फोटो देखे सीताको र एउटा हैन्डसम केटाको रहेछ । त्यो केटाले ‘यु आर मई भ्यालेन्टाइन’ भनेर पोस्ट हालेछ । सुनको चेन त्यही हो राम्रो सुहाएछ सीतालाई । ललित खिस्स हाँसे ।
सपनामा पे पे पे पे र पु पु पु देख्नु थाले । झसङ्ग भए । फेरि भोलीपल्ट पनि त्यस्तै भयो । उनको आँखामा त्यो चौबन्दी चोली, ढाका साडी, लामो केश, मिलेको अनुहारले आइरह्यो ।
“नाम धरी बताउनु नसक्ने अमुकसँग पो मेरो साँचो माया बस्यो की क्या हो” भन्दै सोचे ।
“जे होस् बाठीलाई गिफ्ट दिएर नोक्सान भएता पनि लाटीलाई लिफ्ट दिएर राम्रै गरेछु” भनेर सम्झे ललितले ।
केही वर्षपछि सधैँ झै ललित आफ्नो छोरा अनमोललाई स्कूलबाट घर लिएर पुग्छन् । बरान्डाहमा त्यही दक्षिण भारतीय जोतिषीसँग पो उसको श्रीमति त “पे पे पे पे हुप्प पु पु पु पु” को भाषामा गफ गर्दै ललितको लागि ताविज किन्दै रहिछन् । ललितले जोतिषीलाई चिने तर, त्यो मोराले चिनेंन । फेरि भिरायो अर्को ताविज ।
–लेखराज रेग्मी
अप्रिय छन् मानिसहरू
बोलिरहेछन् अशुभ शब्दहरू
तिमी पत्याउ नपत्याउ मेरो कुरा
मलाई त्यसले फरक पर्दैन ।
पालेर सडेको दिमागमा फोहोरी कुरा
जसरी मेरो देशबारे बोलिरहेका छन्
कुत्सित गोदी मिडियाहरू
उनीहरूको भारत महान्को नारा
कुण्ठा हिनता र छटपटि देख्छु
ठिक यस्तै छ युरोप
मुसलमानको राक्षसीकरण
गोरो छालाका राक्षसहरूको बढाई
दुई वर्ष पुग्दैछ न्यूक्लियर युद्धको कुरा
युक्रेनमा आगो झोसेर पुगेन
सल्काउन खोज्दैछन् प्रशान्त
र खेल्दैछन् लालसागरमा रगतको होली
कव्रिस्तान बनाउँदैछन् कुर्दिस्तान
र ढिगोरा पिट्दैछन् रुस युद्धपिपासु छ
चीन राक्षस हो लाल सैतान
किम सन्काहा छ, तर
उनीहरू ताइवान जलाएर खोज्दैछन्
अस्लाको व्यापार गर्न, मानवताका हत्याराहरू
युक्रेन जल्नुहँुदैन थियो जेलेन्स्की
इजरायल र फिलिस्तिान जल्नुहुँदैन
अफगान र इराक बन्नुहुँदैन अरब
ताइवान अस्लाको विज्ञापन बन्नुहुँदैन
तर, मेरो देशमा अर्को जेलेन्स्की खोजिदैछ
र मस्त छन् भारतीय मिडिया
नेपालको सर्वनाशको गीत गाउन
थाहा छैन युक्रेनमा युद्ध छ
र जलिरहेछ पेरिस, जर्मन
र त सडकमा छन् जनताहरू
योभन्दा खराब हुनेछ भारतमा डढेलो
पटक्कै हेक्का छैन उन्माद छ
मेरो देश त पीडामा छ र बढ्ने ठाऊँ छैन
यो उल्टामतीले छिमेक जल्दा
हामीले पनि सहनुपर्छ
नेपालको नियतीमा लेखिनेछ
पूरै दक्षिण एसियाको भाग्य
तर मेरो देशका लम्पटहरू
सुन हसिस र हिरोइन जस्तै मानिरहेका छन्
युद्ध–व्यापारको गर्दैछन् विज्ञापन
जुनी–दासहरूको गुम्ने एकमुठी सास हो
तर देश जल्दा जल्नेछ तिम्रो सबकुछ
जसको तिमीलाई निकै घमण्ड छ ।।
-विमल बिसी, बागलुङ, गलकोट
मुक्तक १
भन्दैनौँ अमेरिका युरोप खाडी,आफ्नै देशमा बस्छौँ
बेकार साहुको ऋण काढी,आफ्नै देशमा बस्छौँ
रोजगारको एउटा सानो आधार त देखाई दे सरकार
जाँदैनौँ घर परिवारलाई छाडी,आफ्नै देशमा बस्छौँ!
मुक्तक २
मुटुमै प्रहार गरे जस्तै हुन्छ भाला,हेर्न सक्दिनँ
देखाउँछन् सहनै नसक्ने खाले चाला,हेर्न सक्दिनँ
कसम मरौँ कि मारौँ जस्तै हुन्छ मलाइ के गरौँ ?
भष्ट्राचारीहरूले लगाएको देख्दा माला,हेर्न सक्दिनँ!
मुक्तक ३
वर्षौँ देखिको सम्बन्ध क्षणभरमै टाढिन्छ,अचम्म लाग्छ
खै कसरी यहाँ तन साटिन्छ मन साटिन्छ अचम्म लाग्छ
उता परिवारलाई सुख दिन श्रीमान् परदेशी भइरहेको बेला
यता श्रीमतीको प्रेम सम्बन्ध अर्कैसँग गाँसिन्छ,अचम्म लाग्छ।
काठमाडौं : नेपालका सम्पूर्ण हाइकु कविहरूको साझा संगठन ‘नेपाल हाइकु संघ’को आयोजनामा राष्ट्रिय हाइकु महोत्सव–२०८० सम्पन्न भएको छ । महोत्सव नेपाल प्रज्ञा पतिष्ठान कमलादीमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईको प्रमुख आतिथ्यततामा सम्पन्न भएको हो ।
कुलपति राईले निबन्धकार शंकर लामिछानेद्वारा रचित ‘माकुरा जाल, झोलिएको ओसले र तन्किँदै गयो’ हाइकु वाचन गरेर महोत्सवको उद्घाटन गरेका थिए । महोत्सवमा नेपाली हाइकु कवितामा विशेष योगदान पुर्याउने १५ जना वरिष्ठ हाइकुकारहरू भीम उदास, तीर्थराज वन्त, मोहन दुवाल, मोहनबहादुर कायस्थ, विष्णुबहादुर सिंह, धर्मेन्द्र विह्वल, डा. बमबहादुर थापा ‘जिताली’, डा. सुकुम शर्मा, डा. उषा अमात्य श्रेष्ठ, रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठ, जीवन सुवेदी, सुरेन्द्र महर्जन (अमर), दिल पौडेल, रेणुका भट्टराई र मनोज न्यौपानेलगायत हाइकु सम्मान–२०८० द्वारा सम्मानित भएका छन् ।
यसै क्रममा कुलपति राईले नेपाली मौलिकतासहित हाइकु कवितालाई बचाउनुपर्नेमा जोड दिँदै हाइकु कविताबारे प्राज्ञिक बहस र विमर्श गर्दै लघुकविताको भिन्नतालाई पनि एकिन गर्न अनिवार्य रहेको बताए । यसबारेमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानले पनि विमर्श गर्ने उनले बताए ।
महोत्सवका विशेष अतिथि हाइकुकार एवम् नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य डा. मधुसूदन गिरी, अतिथि वक्ताहरू प्रा.डा. लेखप्रसाद निरौला, डा. यज्ञेश्वर निरौला, डा. विनोद मन्जन, डा. हरिप्रसाद सिलवालले हाइकु कविताको सैद्धान्तिक र सिर्जनात्मक पक्षमा आ–आफ्नो दृष्टिकोण राखेका थिए । यस्तै कवि सिर्जना सरोवरले पनि मनतव्य राखेकी थिइन् ।
विशेष अतिथि तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानकी प्राज्ञ परिषद् सदस्य डा. कौशिला रिसालले पनि हाइकु वाचन गरिन् । यसैअनुसार हाइकुकारहरू भीम उदास, तीर्थराज वन्त, मोहन दुवाल, धीरेन्द्र प्रेमर्षि, दिल पौडेल, मनोज न्यौपाने, विष्णुबहादुर सिंह, मोहनबहादुर कायस्थ, जीवन सुवेदी र रेणुका भट्टराईलगायतले हाइकु वाचन गरे ।
यसैगरी हाइकुकार पुष्कर लोहनी, गोपालप्रसाद थपलिया, दिव्य गिरी, टेकबहादुर लौडारी, अरूणबहादुर खत्री नदी, होमशङ्कर बास्तोला, भुवन शिवाकोटी (चौघरे), सानु शर्मा, राजेन्द्रकुमार बज्राचार्य, उर्मिला डङ्गोल, अन्जना पौडेल, मङ्गला कङ्साकार तुलाधर, नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ, गोधूलि दिनेश, कृष्ण बाउसे, सुवास जमरकट्टेल, रामेश्वर जलन, प्रीति आत्रेय, गङ्गा भेटवाल, चन्द्रकला शाह, सुरेश प्रधान, तुपु पुं र एन.बी जनकपुरी र कुन्दन पन्त लगायतले हाइकु वाचन गरे ।
यसैगरी सञ्चारकर्मी तथा साहित्यकार सरस्वती गौतम र रेणुका भट्टराईलगायत अन्य सञ्चारकर्मीले राष्ट्रिय हाइकु महोत्सवको छायाँकन गरी प्रचारप्रसारमा सहयोग पुर्याएका थिए । नेपाल हाइकु संघका केन्द्रीय अध्यक्ष तथा प्राज्ञ चेतनाथ धमलाले प्रमुख अतिथि तथा प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति राई र प्रज्ञा प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव डा. सुवेदीलाई मायाको चिनो प्रदान गरे । यसैगरी राष्ट्रिय हाइकु महोत्सवका अरू अतिथि वक्तालाई कुलपति राईले मायाको चिनो प्रदान गरे ।
यसैगरी महोत्सवको समापन गर्दै नेपाल हाइकु संघका केन्द्रीय अध्यक्ष तथा प्राज्ञ धमलाले हाइकु कविताको सिर्जना गर्दा सैद्धान्तिक विचलन हुन नहुने तर्क राखे । उनले हाइकु कवितालाई गतिशीलता दिन, हाइकुकारहरूबीच आपसी परिचित गराउन, हाइकु कस्तो हुनुपर्छ भन्ने यथार्थबोध गराउने उद्देश्यले राष्ट्रिय हाइकु महोत्सवको आयोजना गरिएको बताए ।
अब निकट भविष्यमा हाइकु वाचन शृंखला शुरु गर्ने, भर्चुअल राष्ट्रिय हाइकु महोत्सव गर्ने, हाइकु प्रशिक्षण सञ्चालन गर्ने, हाइकु सम्मानलाई निरन्तरता दिने, हाइकु पुरस्कार स्थापना गर्ने र प्रतिनिधिमूलक हाइकुसंग्रह प्रकाशनमा जोड दिने प्रतिबद्धता व्यक्त गरे ।
नेपाल हाइकु संघका केन्द्रीय सदस्य कृष्णभक्त बोडेले स्वागत मनतव्य र साहित्यकार तथा सञ्चारकर्मी राजन न्यौपानेले कार्यक्रम सञ्चालन गरेका थिए ।
–हेमराज अधिकारी
टन्टलापुर घाम लागेको थियो । मण्डल माइलाको घरमा दुई बुढाहरू बसेर फिका चिया पिउँदै कुरा गरिरहेका थिए । रिजाल बुढाले ‘एक देश, एक रासन कार्ड’को विषयमा मण्डललाई सोध्दै थिए । मण्डलले जाने बुझेको कुरा भन्दै थिए । “केही फरक पर्दैन काहिँला, आखिर तैंले अम्लिसोको कुचो पुर्याउने भनेको त्यही बजारको सुरेशकुमारकैमा हो । तेरो रछेन घुरेनमा आएर टिन प्लास्टिक, लाबरका टुक्रा, बोतल, स्टिल, सिल्बरे, पित्तल, उठाउने उनीहरूले नै हो । तेरो अदुवा बारीमा आएर बगान किन्ने पनि उनीहरू नै हो । तँ खाईनखाई फापर, अलैंची, तोरी, अन्न पानी, तेल पिसाउने दाम तोक्ने उनीहरू । तँ जस्ता लाखौं किसानले यो देशका नेताको भाग्य र भविष्य बनाउँछन्, तर आखिरमा तेरै छोराछोरीको भविष्यसँग खेलवाढ गर्ने उनीहरू नै हुन् । अब कसको विश्वास गर्छस् त ? तेरो छोराले घर बनाउँदै छ अहिले । अहिले त त्यो मिस्त्रीको बुढी मात्रै छ यहाँ । अब रासन पनि यहीँ पाउने भएपछि त छोराछोरी नाता गोता आफन्त साफन्त सबै लाइनमा लाग्ने हुन् । आखिर यो देशमा जहाँ गएर बसे पनि भोट हाल्न पाउने अधिकार सबैकोमा छ । भोलि उनीहरू नै यो गाउँमा पञ्चायत बनाउँछन् । अनि पञ्चायत सञ्चायत मिलेर काउन्सिलर बनाउँछन् । अनि हँुदा हँुदै एमएलए पनि कुनै ठूूलो कुरा भएन । अनि त सरकार पनि उनीहरूकै हुन्छ । अनि तँ जस्ता लाटासिधा माथि शासन उनीहरूकै हुन्छ । अहिले बजारमा गएर तेरो बारीको फलफुलको भाउ उनीहरूलाई सोधपुछ गर्दैछस् भने भोलिको तेरो छोराको पालोमा के हुन्छ राम्रो सोच”, भनेर मण्डलले एकै श्वासमा रिजाललाई उचाल्यो ।
रिजालले मण्डलको कुरा सुनेर लामो सुस्केरा तान्दै बिँढि सल्कायो । रातो आगोको धुँवा स्वाट्ट मुखभित्र निल्दै मनिपुरे बटुकाको चिया पियो । मण्डलले रिजाललाई उचाल्नु थियो उचाले । अब यति भएपछि त्यो गाउँमा रिजालले यो कुरो फुकिहाल्थ्यो । रिजाललाई बस्दै गर है भनेर टाट्नामा भएको बनमारा सरिको घाँस मण्डलले पेटारी बाख्रालाई थपिदिएर आए । रिजालले सिकुवाको खाटमा अस्कोट खोल्दै सिरानी पट्टी पट्याउँदै त्यसमाथि लमतन्न भएर टाउको राख्दै अर्को बिँढि सल्काए । मण्डलनीले अर्को कित्लिमा सेलाएको चिया दुवै बुढाको बटुकोमा थप्दै भित्र पसिन् । रिजालले सोच्नु थाल्यो । आखिर आफ्ना लागि आफैंले केही नगरे कसैले त्यसै खान दिने होइन । तेल बेच्ने, कुकर बनाउने, भाँडाकुँडा बेच्ने, दाम्ला नाम्ला बेच्ने, सिरक तोषक बेच्ने, लुगाफाटो बेच्ने, हँसिया कचिया बेच्ने, भुष पिना बेच्ने, नुन मसला बेच्ने, उनीहरू नै त हुन् । हाम्राले त कुरै मात्र ठूलो गर्ने हुन् । बिपिएलको लाइनमा बसेर अनि एपिएल कुरा गर्ने । खेत खलियान जम्मै बाँजो राखेर गफले अमेरिका–अफ्रिका जान्ने । जान्नु तान्नु केही छैन अर्कालाई बाठो भयो भन्ने । मन परेको पार्टी हो भन्दैमा सुजो न बुजो काँध हालिहाल्ने । नेता करोडपति आफूू चाहिँ खुुरापती, गफाढीपति । घरमा तातोछारो केही छैन देखावटी जाति । मण्डलको कुरा ठिकै हो भनेर रिजाल सोच्दै थियो । यत्तिकैमा मण्डल आएर छेउको कुर्सीमा ढल्केर बसे । मण्डल धेरै जान्दैनथे । उनले भोलि हुने कुरा आजै भन्थे । उनले गरेको कुरा सबै पुग्थ्यो । गाउँलेले उनलाई खुबै मान्थे ।
रिजाललाई कुममा हिर्काउँदै भने, “हेर रिजाल, यो देशमा स्कुल, कलेज छुट्टी भएको सत्र महिना भैसक्यो । तर, कुनै पनि होस्टेलमा विद्यार्थीको फिसको छुट भएको छैन र हुने कुरा पनि छैन । यो अनलाइन शिक्षाले छोराछोरीको आँखा समाप्तितर्फ धकेल्दै छ । उज्यालो हुने बित्तिकै फोन आँखामाथि हुनुपर्ने । मान्छे सुतेर आकाश पट्टी फोन तेस्र्याएर तेस्का बाजेको च्याटिङ्ग । हामीले उहिले पात्रो हेरे जस्तो । यो फोनको तेज उज्यालोले नानीहरूको आँखा स्वाहा बनाइसक्यो । अनलाइन शिक्षा भन्छन्, कसले परीक्षा बस्दै छ गुरुबाउ गुरामालाई पत्तो छैन । ठूलाघरे अन्तरेकी छोरी आठ वर्षकै उमेरमा हिजो चस्मा टसाएर ल्याएछन् । थापा कान्छाको ठूलो केटालाई अस्ति तीन दिन अगाडि बिर्तामोड पुर्याएको अरे, आँखा जाँच गर्न । अब होशियार रहने समय आयो । के गर्नु हाम्रो पालोमा यस्तो थिएन”, भन्दै मण्डलले चिया स्वाट्ट पारे ।
मण्डलको घरमा दिनहुँ यस्तै गाउँका बुढापाका आउँथे । मण्डलनि भुटेको मकै र फिका चिया ओसार्थिन् । आज पनि दाहाल काहिँला, अधिकारी जेठा, नेउपाने साहिँलो, धुप्पी कान्छो लेप्चा, गोकुल भोटिया, माकृङ कान्छो थुप्रै भेला भए । तामाङ कान्छोले सबैलाई हसाउँथ्यो । आज पनि हँसायो । मण्डल र रिजालका कुरा सुनेर सबै दङ्ग परे । एकै श्वासमा रिजालले भए भरका कुरा सार्वजनिक गर्यो । अब हामी आफ्नो कागज पत्र दराजमा थन्क्याएर मात्रै बस्नेकी बाहिर निस्केर केही गर्ने भनेर मण्डलले लठ्ठी तेर्साए । गोकुल धेरै बाठो थियो, उसको छोरा नोकरी पनि गथ्र्यो । उसले भन्यो, “अब हामी बुढापाकाले नयाँ केही सोच्नुपर्छ । काचो कचिला केटाले मुलुकलाई सोचेनन् । कुरा एकापट्टि काम अर्कै पट्टी । अब यो पाराले त हामी हाम्रो कागज पत्र बलियो छ भनेर मात्रै गजक्क परेका छौं । काम जति तमाम अर्कैले बनाइसक्यो । होनहार दैव नटा ।”
मण्डलले आँगनमा उभिएर लठ्ठी तेर्साउँदै भन्न थाले, “हेर गाउँले हो । अब पनि जागेनौ भने हाम्रो अस्तित्व खतरामा पुगिसकेको छ । ठूला–ठूला विभागका सप्लायर को छन् ? सोचेका छौं ? पैसा कसले कमाउँदै छ ? तिम्रो हाम्रो माटोलाई माया गर्नेहरू सबै गलित र लज्जित भैसके । हामी त घरमै स्वास्नी र छोराछोरीको छेउमा भुक्ने मात्र हौं । हाम्रो अदुवा, अलैंची, कुचो, फापर, मकै, गहुँ, तोरी, गोरु –बाख्रा, थोत्रो टिन प्लास्टिक मात्र उनेरको हातमा होइन हाम्रो भाग्य र भविष्य पनि उतै गइसकेको छ । हाम्राले सानोतिनो काम कम्पनीमा गर्न पाए भइगयो तर, कम्पनीको बिस्तार गर्ने उनीहरू नै भए । अब जग्गा जमिन कम्पनीलाई धितो नगर । छोराछोरीलाई घर घडेरी राख । अब हामी बुढाहरू तात्तिनुपर्छ । मुलुकलाई सोच्ने काम गर्नुपर्छ । यो देशको कानुन कृषकले बनाउनुपर्छ । कृषिमा आधारित हाम्रो जिवनशैली हुनुपर्छ । तिमीहरूलाई थाहा छ ? यो सिलिगुडी शहर चलाउने, कैंया मोदीलाई करोडपति बनाउने हाम्रै पहाडका हाम्रै जाति हुन् । दार्जिलिङ्ग, सिक्किम, मनिपुर, आसाम, डुवर्स, भोटाङ, पूूर्वी नेपालका हाम्रै दाजुुभाईले रातारात यिनिहरूलाई अरब खरब कमाउने बनाए । हाम्रै इस्कूस, घिरौंला, डल्ले खुुर्सानी, फलफुलले यिनिहरू मात्तिनु थाले । अब देशको बाग्डोर बुढाहरूको काँधमा आउनुपर्छ के उल्लु जस्तो लाटाले पापा हेरे जस्तै हेर्छौ ?”
आँगनमा गडगडाहट् ताली बज्यो । “मण्डल माइलो जिन्दावाद जिन्दावाद !” नारा गुञ्जिन थाल्यो । गोकुलले गोजिबाट एउटा खदा झिकेर मण्डलको गलामा लगाइदियो । सबै ताली बजाउन थाले । मण्डलनिले भुटेका मकै, मुलाको साग र फिका चिया आँगनको टेबुलमा राखिन् । सबै जोशमा आएर मर्याङ मर्याङ चबाउनु थाले ।
–धनराज गिरी
“के छ चितवनमा साहित्यिक गतिबिधि ?” चितवनेतर साहित्य प्रेमीहरूको यो अस्थायी प्रश्न हो, जसरी, ‘प्रश्न’बाटै हाम्रो साहित्यिक अवैतनिक राजदूत भएका मुक्तिनन्दन, मानक पाठक, उदय अधिकारीको भूमण्डलीकृत प्रश्न हुने गर्दछ, “अहिले के पढ्दै हुनुहुन्छ ?” उत्तर सत्य हुन पनि सक्छ, नहुन पनि सक्छ, किन कि किताब पढ्ने काम पनि एउटा ‘सकस’ हो, ‘अन्तरमनको यात्रा’ मात्र होइन । मलाई बारम्बार आउने यो प्रश्नको उत्तर के दिने ?
चितवन आफैंमा एउटा रहस्यमयी जिल्ला हो । त्यसो त हरेक जिल्लाको कहानी उस्तै होला । “चितवनमा साहित्यिक गतिविधि राम्रो छ” यो उत्तर सकारात्मक हो, अपेक्षित हो र केही मात्रामा सत्य पनि हो । यतिखेर म यी शब्दहरू लेख्दा तनावमा छैन । मन शान्त छ । मेरो स्थायी स्वभाव हो, “त्यहाँ राम्रो के छ ?” नकारात्मकता मेरो गन्तव्य होइन । ‘अतिवाद’ अति नै हुन्छ, एक्लो भइन्छ । म एक्लो हुन जन्मिएकै होइन । सत्यतथ्य र धरातलीय यथार्थ अलि असजिलो नै हुन्छ ।
अब चितवनबाट अलिकता बाहिर गएर हेरौं, ‘घनेन्द्र ओझा’को अनुहार र शैलीले सुरु सुरुमा म पनि ‘घनेन्द्र ओझा’ बनेर ‘अलग धारतिर’ लागेको हुँ । अकडो, अरर्रोे, छिद्रान्वेषी अनेक नाम पायो, यो पूर्व अनाम अनेक नाम पायो, यो पूर्व अनाम मण्डलीले, पञ्चायती व्यवस्था रहिरहेको भए र ‘केटी’कै माया पाइरहेको भए म पनि ‘बदनाम मण्डले’ हुने थिएँ । ‘केटी मनपर्छ’ प्रोफेसर जगमोहन आजादलाई, मकवानपुरे हो नि त । यो ‘राधिकाकान्त’ अशान्तले मेरो ध्यान तान्यो । मलाई ५१ प्रतिशत ठीक लाग्यो यो मान्छे । यस्तो ‘अकडो’ चाहिन्छ । अनि उसले वास्ता गर्ने नगर्ने, उसको कुरा, ऊ एक प्रतिभा हो, म प्रतिभालाई सम्मान गर्छु, यो कुरो प्रतीक ढकाल र भवानी खतिवडालाई मात्र होइन ‘रमाकान्त’ महेश पौडेललाई पनि थाहा छ ।
‘सन्तापको धून’ जहाँ पनि हुन्छ । पक्षधरता जहाँ पनि हुन्छ । ‘आत्मीय’ दुर्लभ कुरा हो । चितवनको साहित्यिक माहौल अति ‘आत्मीय” छ भनेमा भद्दा मजाक हुन्छ । म त्यस्तो स्तरको मजाक गर्दिन । हो, चितवनको साहित्यिक माहौलमा ‘काम चलाउ एकता’ छ । आँटेपछि कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ । साहित्यिक ‘सत्यनारायण पूजा’ र ‘राजसुय यज्ञ’ सम्पन्न गर्ने ‘बादशाह’हरू पनि छन् । एकाहा, रुद्री, पुटिक, खुजुरे कारोबार ‘लक्ष्मीकान्त’ सम्पूर्णले धानेको छ । समग्रमा, चितवनको साहित्यिक माहौल त्यति निराशाजनक छैन, रमाइलो, यहाँ सत्य बोल्नसक्ने, सार्वजनिकरूपमा, को–को ? यो चाहिँ ‘कपिल कमेडी’ है, यसलाई मजाककै रूपमा लिनुहोला, कुरा गम्भीर भए पनि, सम्पूर्ण किताबमा एक दिन भनियो, चितवनमा, आमले बोल्न असजिलो मान्ने सत्य उदय अधिकारी भाइले बोल्छ, उदयले नसके रमेश प्रभात आउँछ, आफैं अराजक बनेर, उदय र रमेशको पनि हिम्मत नभएमा ‘लेखरामजनक’ प्रोफेसर जगमोहन आजाद बोल्छ, मज्जाले बोल्छ, साथीहरूलाई थाहा छ । परिणामको चिन्ता गर्दैन ‘शेर’ लेख्ने ‘आरजूको बा’, ‘साझा बा’ र... प्रोफेसर जगमोहन आजादले पनि शहीदहरू सम्झिएर मौन धारणा गर्न विवश भएमा एउटा खास ‘शेर’ बोल्छ, गर्जिन्छ, उसको नाम हो ‘प्रेमराज रिमाल’ शारदाकान्त, भित्री सागर प्रशान्त, अनुभूत तथ्य ।
घरभित्र एकजोडी ‘पति’ र ‘पत्नी’, ‘पतिपत्नी’ हुन नसकेको अनन्त कथाहरू छन् । म आफै पनि ‘मित्रजालमा’ परेको रहेछु, अति भ्रममा बाँचेको रहेछु । हामी ‘९९.९९%’ ले गर्ने अभिनय नै हो । ‘काम चलाउ मेलमिलाप’ भए काम चल्नेरहेछ । ‘आत्मीय’ मित्र उही भानुप्रसाद उपाध्यायले खुल्लारूपमा घोषणा गरेजस्तै ‘प्रोफेसर जगमोहन आजाद’, मित्र भानुको विश्वासलाई सलाम गर्दछु । तर म भानु होइन । म अझै पनि ‘केही’ पात्र र पात्राहरूलाई आत्मीय मान्दछु मानिरहेछु, आखिर मान्न त पाइन्छ नि ?
‘घायल लक्ष्मण बोकेर आज यो सीतापति हृदयको इन्द्रप्रस्थ आएको छ । त्यसो त हामी चितवनको सम्पूर्ण साहित्यिक माहौललाई ‘हस्तिनापुर’ बनाउन सक्दछौं । पितामहको अनिकाल छैन । केदारनाथ खनाल गुरु बा, गोविन्दराज विनोदी छन्दाशुतोष, रामबाबु घिमिरे सर, डी.आर. पोखरेल मितवा आदि आदि । साहित्यिक ‘शिशुपाल र जरासन्धहरू’ आफैं कुकर्मको फल पाएर पतेराले चुसेको धानजस्तो हुनेछन् । घायलजी, तपाईंमाथि लक्ष्मण अर्यालजीको सर्जरी अत्यन्त आत्मीय लाग्यो । ‘राजेन्द्र घायल’ वास्तवमा चितवनको साहित्यिक माहौलको एक अलग पहिचान, म पनि स्वयम् ‘घायल’ घायल र म घायल, हामी ‘सीतापति’ हाम्रो भावना मिल्छ, मन मिल्छ, हामीलाई माया भए पुग्छ ।
हाम्रो ‘इन्द्रप्रस्थ’ बन्न आयो, ‘रत्ननगर वाङ्मय प्रतिष्ठान’ पूर्वी चितवन, आफैंमा केन्द्र पनि परिधि पनि । हामीसित ‘बहरोपाध्याय’ केशवराज आमोदी, मेरी प्रेयसी ‘सुखौरी’ हुनुहुन्छ । तिलकराज शर्मा दाजी, अब छुट्टै माहौल सिर्जना गर्नु छ हामीले । मेरा बालसखा गोकर्ण मल्ल झलमल्ल भए, अब कोही पनि अलमल्ल हुनुपर्दैन । लीला र यमुना मात्र विज्ञानपुत्री नातिनी ‘सर्वज्ञा’ भोलि नामानुसार ‘सर्वज्ञा’ ‘स्वयम्प्रभा’ हुनेछिन् । हाम्रो आर्शिवाद छ । चितवनमा केही गर्न सकिन्छ । केही गर्ने भनेको केही गर्ने हो । सबैले सबैको अस्तित्व स्वीकार्ने हो । राजेन्द्र हमालको कमाल हेर्ने छ । कमल अर्याल पनि हाम्रो सम्भावना हो । सुमनहरू हामीसित चार, रूप र सार अनुरूप बनाउन हातेमालो गर्नैपर्दछ ।
उता पर मेरी मायालु ‘पातली’ कोपिलाको स्याहारसुसारमा लागेकी छन्, यो साहित्यिक ‘राप्रपा’ सत्तामा कहिले पुग्ने हो, थाहा छैन । आज म राजनीति नगरिकन राजनीति गर्नेछु । भतिजा दीपकराज गिरी, महानायकको पनि नायक, काकाले भनिदिएपछि भयो, दीपकराज गिरीलाई भनियो, “‘दीपू’, अभिनय नगरीकन अभिनय गर्नू, अब्बल अभिनय हुन्छ, कादर खानलाई हेर, काकालाई हेर ।”
प्राकृतिक हुनुपर्दछ माया, प्राकृतिक हुनुपर्दछ सम्बन्ध । अर्यालजीले, शिवनन्दनले, जसरी चरित्र चित्रण गर्नुभयो, त्यो प्राकृतिक हो । यही भएर मैले आजको लेखको शीर्षक पनि प्राकृतिक नै राखेँ । ‘घायल लक्ष्मण’ हो त, हरेक रामायणमा लक्ष्मणहरू घायल हुन्छन् । कर्मयोगीहरू घायल पारिन्छन् । धेरै ‘रामहरू’ घायल भएको अयोध्यामा छौं हामी । आज स्वयम् ‘नेपाली भाषा घायल’ भएको छ । हामीले छन्दको सगरमाथा मानेको छन्देश्वर आशुतोषको मनको पीडा कसले बुझ्ने ?
इन्द्र रेग्मीज्यू, हजुरको पीडा म बुझ्दछु । अरुको पीडामा साथ दिने संस्कार छैन । केही नलागेपछि साथीहरू बीस हजार तालतिर लाग्छन् । लाग्छ यो संपूर्ण भूगोल नै ‘घायल लक्ष्मण’ हो । जय नेपाल ! घनेन्द्र ओझा, यो धनेन्द्र सोझा स्वीकार्छ,गजल लेख्ने छन्दमा नै हो, र आउनेले लेख्ने हो ।
– कमला पौडेल
१.
सकेसम्म गहिरो विश्वास कसैलाई पनि गर्नुहुन्न
धोका हुन्छ आफैलाई मायाको भ्रममा पर्नुहुन्न
बल्ल बल्ल पाएको जीवनमा केही गरेर देखाउनु,
बिछोड भयो भन्दैमा यत्तिकै बिचैमा मर्नुहुन्न ।।
२.
देखाउँदैनन् बाहिर कसैलाई भित्र भित्रै रुन्छन्
सम्झाउँदा नि समालिन्नन् न कसैको कुरा सुन्छन्
यो संसारको रित नै हो कसै कसैलाई टेर्दैनन्
कोही मस्त सुख सयलमा कोही पिरमा हुन्छन् ।
३.
दुःखै दुःखको मुरी हुँदा सुखको मानो भएको भए
झरी पर्दा ओत लाग्ने घरको छानो भएको भए
हरियो पासपोर्ट लिएर देशै छोड्ने थिइन मैले पनि
बिहान बेलुका खाने अन्नको दानो भएको भए ।।
४.
आफ्नो सम्झेर कसैमा अपनत्व जताउनु बेकार भयो
सुखमा रमाइ दुःखमा सँगै आँसु बगाउनु बेकार भयो
मलाई दुःख पर्दाखेरी जानीजानी टाढा हुन खोज्नेलाई,
अप्ठ्यारोमा हात दिएर उल्टो बचाउनु बेकार भयो ।।
५.
धन, सम्पत्तिभन्दा सधैँ इमान इज्जत कमाउनु छ
आफू मात्रै एक्लै होइन सबैको खुसीमा रमाउनु छ
विश्वास गरिसकेपछि घात गर्नेहरूको घुइँचोमा मैले,
हजारौंको साटोमा एउटा सच्चा हात समाउनु छ ।।
– शिशिर बुढाथोकी
पानी बिना पनि माछो बाँच्छ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो
धर्म हैन मान्छे अधर्म बाँडछ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो ।।
सृष्टिमा प्रलय नआउने हैन आउँछ पक्कै एकदिन
धर्मको हेक्का नराखी नाँच्छ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो ।।
जो ज्ञानी छ तपस्वी छ जो भक्तिमा रमाउँछ निरन्तर
उसैलाई पो पाप लाग्छ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो ।।
पापको घैलो भरिन्छ जब पोखिँदैन कसै गरे नि
अज्ञानी मनुष्य पापै साँच्छ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो ।।
नर्क जो भरियो स्वर्ग त्यो खाली खाली भो
स्वर्गदेखि इन्द्र पनि हाँस्छ रे अचेल, दुनियाँ उल्टो भो ।।
–ओम बस्नेत
बिर्तामोड आँखा अस्पतालको कोरिडोरमा अचानक अनमोल खातीलाई देखेँ । मेरो साथीको छोरो हो अनमोल । केटा मिलनसार, आज्ञाकारी र संस्कारी पनि छ, सानैदेखि साई भक्त । पढाई लेखाई पुट्टापर्तीबाट गरेको हो । गीत, संगीत, किर्तन आदि उसले आफ्नै बाबाबाट सिकेको ।
मैले बोलाएँ अनमोललाई । नयाँ ठाउँमा एक्कासी नाम काडेर बोलाउदा उ झस्केर म पट्टी हेर्यो । आयो र मलाई ढोग्यो मैले पनि टाउकोमा हात राखेर आशिर्वाद दिएँ ।
“अंकल पनि आँखा देखाउन आउनु भाको होला ?”
“हो नी छोरा ।”
“अन्त कसलाई लिएर आको तिमी ?”
“आमालाई लिएर आको ।” म छक्क परें ।
उसकी आमा स्वर्गबास भएको लगभग दश वर्ष जति भएको मलाई थाहा थियो । उसको बाबा यानी कि मेरो अतिनै प्रिय साथी बिरेन सर र म एउटै स्कूलमा पढाउने काम गथ्यांै तर, बिरेन खाती खसेको पनि चार–पाँच वर्ष भयो ।
छक्क परेर सोधे “को आमा, सासु आमा ?”
“होइन तपाईले नै ल्याइदिनु भएको आमा ।”
“खोई कहाँ हुनुहुन्छ ?” उसले आँखा अस्पतालको छेउको लजमा लग्यो ।
भित्र कोठामा कालो चस्मा लगाएकी महिला पलङ्गमा ढल्किरहेकी देखेँ । टेबलभरी आँखामा हाल्ने दबाईका शिशिहरू जसलाई एक घण्ट, आधा घण्टा पन्ध्र मिनटको अन्तरालमा हाल्नुपर्ने रहेछ । अनमोलबाट बुझेँ । आँखाको अपेरशन सजिलो तर, दबाई हाल्ने काम साह्रो हो ।
“कस्तो हौ दबाई आधाकल्चो दिएको दबाईवालाले पनि” भन्दै चस्मा खोलिन र “लु हाल त दबाई” भनेर आँखा च्याति रहिन । छोराले दबाई हाल्यो ।
आँखा चिमचिम गर्दै उनले म पट्टि हेरिन् म छेउको पलङ्गमा बसेको थिएँ चुपचाप । किन कि मेरो होश पनि आधा उडिसकेको थियो ।
“को पो हो वहाँ त ?” भनिन् । म के भन्नु भन्नु भएर हतार हतार “नमस्ते भाउजु” भने ।
“नमस्ते नानी तर चिन्नू पो सकिन” भन्दा भन्दै अनमोलले बतायो “ओम अंकल हौ मम्मी ।”
“ए...ओम भाई” भन्दा नभन्दै उनको आँखा रसायो ।
अनमोलले स्थिति सम्हालेर “मम्मी चस्मा लाउँनुस् त दबाई पोखिन्छ, उत्तानो सुत्नुस” भन्यो ।
“जाऊँ होगी अंकल बाहिरतिर” भन्यो ।
“भाउजु आराम गर्नुस् है” भने तर, उनको जवाफको प्रतिक्षा गरिन । हामी निस्कियौँ ।
तल एउटा चिया पसलतिर गयौँ । मैले अनमोलबाट धेरै कुरा सुन्नुपर्ने छ आज ।
मैले चाहिँ अघि नै डाक्टरलाई देखाउने काम सकेको थिएँ । चस्माको अर्डर दिएको छु । एक दुइ घण्टा पर्खनु नै छ ।
उसलाई के सोध्नु, कसरी सोध्नु भयो र पनि “अन्त भाई खोई यो जिन्दगीले पनि मानिसलाई के–के गराउँछ, कहाँ कहाँ पुर्याउँछ होगी ? बिरेन सर बितेको चैँ सुने त्यति बेला म आउन सकिन । तर आज कमला भाउजुलाई देखेँ खुशी लाग्यो । भाईले कान्छी आमालाई बेसहारा छोडेन छौ यो कुरामा चै म धेरै भावुक भएँ । छोरा तिम्रो, परिवारमा घटेको घटनाले मलाई साँच्चै विचलित पारेको थियो त्यति बेला ।”
“होइन अंकल त्यसो नभन्नुस् न हामी जस्तो टुहरा–टुहुरीलाई मात्र थाहा हुन्छ आमा–बाबा नहुँदाको पीडा । तपार्इंकी बुहारी पनि टुहुरी हो । उसले पनि आमाको रूपमा कमला आन्टी पाई । कमला आन्टी नै हाम्रो सबकुछ हो । तपाईंहरुले जे गर्नु भयो राम्रै गर्नु भयो । अंकल तपाईंको नम्बर दिनुस म सिलगडी पुगेर कल गर्छु भोलि ।”
धेरै बर्षअघिको कुरा हो म सरुवा भएर सोरेंग जाँदा भेटेको थिएँ बिरेन खाती सरलाई । मैले पढाउनु पर्ने स्कूलको हेडमास्टर हुनुहुन्थ्यो । मैले जोइनिंग रिपोर्ट बुजाउँदा नै उहाँको व्यक्तित्वलाई बुझिसकेको थिएँ । “सर सरुवा भएर आउनु हुँदैछ भनेर सुनेको नि” भन्नु भयो । धेरै गफ भयो । कोठा नपाउञ्जेल उनकैमा बास पाउने भएँ ।
बिरेन सर र गुरुआमा एउटै स्कूलमा रहेछन् । सबैसँग चिना–जाना गराउनु भयो । उहाँहरुको आफ्नै घर रहेछ स्कूलदेखि अलिक माथि । कोटेज घर सुन्दर लाग्यो ।
बिरेन सरकोमा हारमोनियम, तबेला, मादल इत्यादि बाजा–गाजा देखेँ, उनको बैठक कोठामा । सरले बेलुकी दुई पैग जस्तो पिउनु हूँदो रहेछ, गीत–सङ्गीतको मुड बनाउन । मलाई पनि अफर गर्नु भयो । एकछिन पछि गुरु आमा पनि आउनु भयो किचनको काम सकेर । कति छिटो फ्रेन्च फ्राई बनाउनु भएछ ।
“सर गाउनु हुन्छ ?” भनेर उनले मलाई सोधे, “म सुन्छु मात्र सर । तपाईं गाउनुस् न”, भने । हल्का तबला चैँ बजाउँछु भने ।
घाँटी सफा गर्दै थिए कुन गाउँनु भनेर गुरुआमालाई सोधे त्यो गाउनुस् फेवरेट.. भनिन् ।
“अलझेछ क्यारे पछेउरी तिम्रो चियाको बोटैमा...”
मैले ताली नबजाई बस्नु सकिन् । मिठो गाउनु भयो सरले भनेर प्रसंशा गरें । मिठो स्वरको धनी । हारमोनियममा हात त्यस्तै राम्रो चल्दो रहेछ ।
बिरेन सरले एक दिन अंजु गुरुमा र उहाँको प्रेम कहानी भन्नु भाको थियो । गैरीबाँस हो बिरेन सरको घर । गुरुआमा झोलुंगको हुनुहुन्छ । बिरेन ‘खाती’ हुन् अनि अन्जु ‘भट्टराई’की छोरी । दुबैमा प्रेम थियो । सांस्कृतिक कार्यक्रममा बिरेनले गीत गाएर मन्त्रमुग्ध पार्थे । अन्जुलाई बिरेनको स्वर र रूपको अघि जात–पातको तगारोले रोकेन । भागेर सिक्किम पसे । दुबै पढालेखा थिए । बिरेनको काका शिक्षा विभागमा डेप्युटी डायरेक्टर थिए । भतिजो र भतिजो बुहारीले काम पाएछन् । त्यति बेला अहिलेको जस्तो कागज–पत्रको त्यति जरूरत पनि पर्दैन थियो गुरुबाऊ र गुरुआमा हुनलाई ।
उनले कहिले पनि जाल साज गरेर सिक्किम सब्जेक्ट बनाउने र सिक्किममा सेटल हुने कहिले सोचेनन् । बरु एक दुइजना सिक्किमकै साथी भाईले अफर दिएका थिए अरे !
उनको घर कहाँ हो भनेर सोधेँ कसैले भने गैरिबाँस हो भन्थे गर्वसँग । सरकारी नोकरीबाट सेवा निर्वित भएपछि आफ्नै ठाउँ फर्किने मन बनाइसकेका थिए । मसँग धेरै आत्मियता बढ्यो बिरेन सरको । म अर्को कोठा पाएर एक्लै बस्न थालेको थिएँ ।
अलिक दिनपछि एकै रातको बिमारले अन्जु गुरुमा बित्नु भयो । बुझ्दा हार्टअटेक भएछ । सम्पूर्ण गाउँ नै उर्लेर आयो । कस्तो बज्रपात भयो त्यो घरमा । घटनापछि बिरेन सर धेरै पिउनु थालेको जस्तो लाग्यो । कमजोर पनि भएछन् । छोरा पुट्टापर्तिबाट आएर सबै समालेछ । पछि छोराको पनि बिहे भयो । बिरेन सर बाजे पनि भए । मेरो सरुवा भएर गान्तोक फर्केँ ।
एक दिन लैन्ड लाइनमा फोन आयो बिरेन सरको ।
मलाई सोरेंग बोलाए कारण सोधे अर्जेंट काम छ भने । म पुगें । खानपिना पछि साधें, “मैले किन बोलाको ?” उनले अनमोललाई पनि छेउमा बोलाएर बस भने ।
“सुन्नुस न ओम भाई । अब म फेरि बिहे गर्नुपर्यो भनेको अनमोलले साथ दिएन मलाई । मैले बिहे गर्दा उसलाई सरम हुन्छ अरे । बुहारीको माइतमा धरी इज्जत जान्छ अरे । गाउँ घरमा उसको मेरो सबको नाक काटिन्छ अरे । मेरो श्रीमति खसेपछि म झन् एक्लो भएँ । मेरो गीत कसैले सुन्दैन । बिहान हारमोनियममा रियाज गर्दा नातिनीको निन्द्रा बिग्रन्छ अरे । मसँग कोही बस्दैन छेउमा । मेरो कुरा सुन्ने कसैको फुर्सद छैन । स्कूलमा हुँदा टाइम पास भइ हाल्थ्यो । रिटायर भएपछि मेरो जिन्दगी त नर्क नै भयो ।”
अनमोलले शुरू गर्यो “हो नि अंकल आफ्नो मात्र सजिलो हेरेर हुन्छ र ? बाबालाई सम्झाई दिनोस् न बरु । बुहारीले ठीक समयमा खाना पिना, चिसो तातो हेरेकै छ । लुगा कपडा धोइदिएकै छ । बुहारीले सबै काम गरेकै छ । लु भन्नुस् त बाबा कुनै दिन अमित्ये बचन बोलेको छ र ?”
अनमोलको कुरामा दम थियो ।
फेरि तर्क अघि बढाउछन् बिरेन सर “यसको बुहारीले सबै गर्छिन् नी त ठीकै छ । मलाई फिल्म हेर्नु जानु मन परेको छ बुहारी लिएर जानु ? कतै टाढा जानु मनपर्छ, बुहारी लिएर जानु भएन होला । मलाई धेरै रातीसम्म निन्द्रा लाग्दैन बुहारीसँग गफ गर्नु मिल्छ र ?”
म छक्क परें । फेरि यो अर्को नयाँ कुरा थपियो । यो झन् खतरान लाग्यो । कसको कुरा ठीक हो भनेर मैले निर्णय दिनुपर्ने भयो ।
मलाई त दुबैजना आफ्नो ठाउँमा ठीकै हो जस्तो लाग्यो । म बिरेन सर पट्टी बायस्ड हुनु नै पर्ने देखेँ । “अन्त सरले हेर्नु भाको छ र ?”
“छ र त भनेको” भने बिरेनले । अनमोल तस्र्याे । “लु अब मेरो भन्नु केही छैन अंकल । बाबाको इच्छा त्यस्तो छ भने मेरो भन्नु केही छैन”, भनेर हिँड्यो ।
बुढोले क्या छिट्टो दैलो बन्द गर्यो र “यस मेरो काम भयो भनेर हात मिलायो तर, यतिको लामो हात मिलाई मेरो पहिलो पल्ट हो । मेरो हात थरथर कमाऊँदै हात मिलाकोले घडीको चैन फुस्क्यो र मात्र हात छोडे सरले ।
कमला राईको पनि यो संसारमा कोही छैन । राँगामाटी चिया कमानमा कम्पनीले दिएको सानो घरमा बस्थिन अरे । सानो मै आमा बाऊ बितेको अरे । पछि कालेबुङ्ग मंगल धाममा मन्दिरको सेवामा लागिन् अरे ।
बिरेन सर पनि कालेबुंग घुम्न जाँदा भेट भएछ र गफ गरेछन् । दुई दिन जति गफ सफ भएपछि बिरेन सरले बिहेको प्रस्ताव राखेछन् । घरमा कुरा मिलाएर लिनु आउँछु भनेका थिएछन् ।
जनवरी १ तारिकको दिन थियो । सबै पिकनिक खान जाने तर्खरमा थिए । हामी दुइ भाईको मनमा भने अर्कै खिच्चडी पाकिरहेको थियो । सुटुक्कै हिँड्ने भयौ कालेबुंग । अनमोललाई भने “मैले लु है भाई हामी आमा लिनु गाको है ।” अनमोल खिस्स हाँस्यो ।
चेतक स्कूटर लिएर पुग्यौ पो मंगलधाम । उमेर पचपनको हुनुपर्छ । राम्री नै हो । गोरी हाईटमा बिरेन सरभन्दा धेरै कम्ति । मैले हेर्दा त जोडी राम्रै लाग्यो ।
“नमस्कार भाउजु” भन्देको लाजले रातै भइन् ।
मन्दिरमा हल्का सिन्दुर पोतेको कार्यक्रम पनि सकियो ।
मारुती कार रिजर्व गरे । उनीहरु अघिअघि म स्कूटरमा पछि–पछि ।
मल्लीबाट बिरेन सर र म छुटेको त्यो दिन उनको र मेरो अन्तिम भेट थिएछ । दुई वर्षपछि बिरेन सरको पनि चोला उठेछ । सुने दुःख लाग्यो, कमला एक्लै भइछन् । सोरेंगको घर जमिनको मालिकलाई नै जिम्मा लगाएर परिवार नै गैरिबासँ सरेछन् । मलाई भने अनमोलको उदारतालाई सलाम गर्न मन लाग्यो । उनी साँच्चै अनमोल नै रहेछन् ।
आज जनवरी १ तारिकको दिन बिरेन सरलाई मिस गर्दै छु ।
–प्रदीप सेवा
म लगभग आठ वर्षकी थिएँ होला, जब मेरो जन्म दिने आमाको देहान्त भयो । त्यसको केही सालको अन्तरालमा बाबाले अर्की आमा भित्र्याउनु भयो । भनौ ‘सौतेनी आमा’ ।
म सानै थिए सायद धेरै बुझ्न सक्ने सामथ्र्य थिएन, तर प्रायजसो मानिसले भनेको सुन्ने गर्थे कि, “बिचरी सानै उमेरमा टुहुरी भई, बाबाले पनि अर्की बिहे गरे अब त सारै हेला हुने भो ।” त्यसबेला त्यो सब कुराको ममा कुनै असर नै पर्दैन थियो ।
त्यतिकै मा मेरो उमेर पनि लगभग १२÷१३ वर्ष पुगेछ । मेरो पहिलो मासिक धर्म सुरु भएको थियो ।
त्यसबेला मा त्यो सबकुरादेखि अनविज्ञ थिएँ, मनमा डर र त्रासले सताको, म स्कुलदेखि आउँदा मेरो कपडाबाट बाहिरिएर रगतको थोपाले पिँडुलामा धारा बनाएको, हताश हुँदै घरभित्र छिरेर कपडा बदलिएपछि आमालाई देखाउँदै भने, आमा हेर्नु त के भयो रगत लागेको छ ।
आमाले मलाई हेर्दै नडराउने इशारा गर्नु भयो, तराई पनि मनमा शंका थियो ? के होला भन्ने ।
त्यसपश्चात आमाले मेरो खुट्टाहरु पखाली दिएर, मलाई त्यसबारे सम्झाउँदै जानकारी दिनु भयो, अनि भन्नुभयो,, “जाऊ नानी भित्र गएर आराम गर ।”
“हवस् !” मैले भने ।
अनि केही छिनमा मलाई गरम दूध दिँदै पिउने संकेत गर्नु भयो ।
त्यसपछि भनेको मैले हप्ता दिनसम्म केही काम गर्नु परेन । सबै आमाले नै गर्नुहुन्थ्यो, अनि मलाई आराम गर्नु खेलकुद नगर्नु बेसी भन्दै सम्झाउनु हुन्थ्यो । भनौ, हाम्रो सम्बन्धमा घनिष्ठता थियो । तर पनि कुन्नि किन बाहिरको मान्छेले कुरा भने अनेकौं गर्थे ।
त्यसैबीच आमा पनि दुई जिउको हुनु भएछ । मलाई त पछिमा थाहा लाग्यो अनि मैले पनि सकेसम्म आफ्नु कर्तव्य निभाए । किस्मतले साथ दियो, मेरो अब खेल्ने साथी मेरो सानु भाई थियो, हामी सबैको प्यारो ।
एकदिन म त्यसै बजारतर्फ जाँदै गर्दा बाटामा केही गाउँका महिलाहरु देखेँ, अनि उनीहरूले पनि मलाई देख्न साथ कुरा गर्दै गरेको सुने, कोहीले भन्दै थिए, “अब त यो केटीको कान्छी आमाको पनि छोरा भयो । यसलाई कहाँ हेर्छ होली, आखिर सौतेनी त हो ?”
मनमा त्यो कुराले धेरै नराम्रो लाग्यो तर, पनि नसुने झैं गरी आफ्नै बाटो लागे । अहिले मेरो पनि बिहे भएको छ, नानी छ साथमा । अझै पनि आमाले सोधी रहनुहुन्छ, के खायो, खाएन भन्ने ।
हाम्रो दिनहुँ जसो बात भइरहन्छ । म सोच्नेगर्छु, आखिर किन कुनै एउटा स्त्री जातिलाई सौतेनीको संज्ञाले कलंकित गरेको होला ? किन यो समाजले नारित्वको परिभाषालाई विभाजन गरेको होला ?
जहाँसम्म मलाई लाग्छ, मेरी आमाले कहिले पनि मलाई अवहेलना गरिनन्, पराई ठानिनन्, सधैँ माया, प्रेम, अनि स्नेह दिएर मलाई यत्रो बनाइन् ।
म खुसी छु मैले दुईवटी आमाको प्रेम पाएँ । जन्म दिएर आफ्नु दायित्व पूरा गरेर भाग्यअनुरूप स्वर्गारोहन भइन् भने कर्म दिएर आफ्नु कर्तव्य पालन गरेकी छिन् मेरी यिनी आमाले । तर, पनि खोइ ! यो समाज अनि यो रुढीवादीको चपेटमा एउटी नारी किन बद्नाम छे, सौतेनीको संज्ञा पाएर ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies