-निनु कर्ण
मधेसमा असमान सामाजिक संरचनाको कारण मधेसी समुदाय राजनीतिक दलहरूको प्रयोगशालाको रूपमा स्थापित हुँदै छ । जमिनदारी र साहुकार प्रणाली बढी प्रभावित हुने गरेको मधेसी समुदायमा वर्गीय असन्तुलन हुँदा पनि दलगत स्वार्थका शिकार हुने गरेको देखिन्छ । अहिले जनकपुरलगायत तराईका अन्य जिल्लामा देखिएको तात्कालीन मधेसवादी दल रूपान्तरित जसपा पार्टीको आन्दोलन फेरि निमुखा मधेसी जनताको भावनासँग खेलबाड गर्ने परम्परामात्र हो ।
‘खरानीलाई नै थाहा हुन्छ, जल्नुको पीडा ।’ उही माइतीघर मण्डला जहाँ केही दिनअघिमात्रै मधेसका किसान भैयाहरू सेतो मैलिएको धोतीपहिरनका साथ आफ्नो परिश्रमको मूल्य माग्दा माग्दै ज्यानै गुमाएका थिए भने अन्य अन्नदाता किसानहरू गहभरि आँसु लिएर रित्तै फर्किन बाध्य पारिएको थियो । मृत्यु हुने किसान परिवारले मूल्य माग्दा परिवारको अभिवावक गुमाउने असहनीय मूल्य चुकाउनु परेको थियो । त्यो पीडासहनु परेको बाध्यता थियो । आज फेरि उही माइतीघर मण्डलामा हाम्रा विवेकहीन मधेसीहरू सफा धोती लगाएर राजनीति नौटंकीका पात्र बन्दै नाटकमा सहभागी भएको देख्दा, सुन्दा हामी मधेसी हुनुमा हिनता बोध गरायो ।
वास्तवमा मधेसलाई कुशल संस्कार दिने व्यक्तिको खाँचो छ । २०४६ सालताकाको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा नेपाली कांग्रेसबाहेक छिटपुटमात्रै नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका अगुवा कार्यकर्ताहरू देखिन्थे । आन्दोलनको सफलतापश्चातको चुनावमा नेपाल सद्भावना पार्टी (जुन मधेसी नेतृत्वको थियो) को जमानत जफत हुनेगरी परिणाम आएको थियो । प्रजातान्त्रिक मूल्य मान्यताको सही प्रवाह समाजमा हुन सकेन र मधेसलाई सर्वथा नयाँ सोच र संस्कारको खाँचो रहिआयो ।
समाजमा रहनु भएका पाका अनुभवीहरू जसले देशको परिवर्तनमा मधेसको भूमिका, आफ्नो समाजप्रतिको गहिरो बुझाई त्यसलाई सार्वजनिक गर्ने आँट र कसले के भन्ला भनेर चुपचाप नबस्नेहरूको जमात अब मैदानमा ओर्लिनुपर्ने हो नत्र मधेसको औचित्यमाथि प्रश्न खडा गर्नेको भीड एकत्रित हुने प्रबल सम्भावना देखिँदैछ । २०४६ सालको जनआन्दोलनपश्चात नेपाली जनताले निरंकुश पञ्चायती व्यवस्थाबाट मुक्ति पाएका थिए । राजतन्त्रसहितको प्रजातान्त्रिक व्यवस्था प्रणालीलाई अँगाल्ने कोसिसमै थिए देशमा पुनः अर्को सशस्त्र युद्धको सुरुवात भयो र तात्कालीन माओवादीले तराई मधेसमा त्राहिमाम मच्चाइदियो ।
जंगली जीवनबाट उद्दार गर्दै सामाजिक जीवनमा ल्याएर देशमा दोस्रो चरणको आन्दोलन २०६२/०६३ द्वारा लोकतान्त्रिक प्रणाली स्थापित गराउन जनताले आहुति दिएका थिए । लोकतान्त्रिक शासन प्रणाली अपनाइयो तर सत्तामा पुगेकाहरूले त्यसको मर्म र मान्यता आत्मसात गर्न सकेनन् । लोकतान्त्र, शान्ति, न्याय, समानता र सामाजिक समृद्धिका लागि स्वस्थ राजनीतिक वातावरण बन्न सकेन । झन्झन् लक्ष्यविहीन नयाँ शक्तिहरूको उदयमान हुँदै गयो र समाजको समुनतिमा बाधा व्यावधान सिर्जना हुँदै गएको देखिन्छ ।
देशमा राणाहरू शासनदेखि राजा ज्ञानेन्द्रका शासन प्रणालीबाट मुक्त गराई लोकतान्त्रिक पद्धतिको स्थापनार्थ अगुवाको भूमिका निर्वाह गर्ने एकमात्र पार्टी हो नेपाली कांग्रेस । आन्दोलनका सहयात्रीका रूपमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको भूमिका रहृयो । तराई मधेसमा नेपाली कांग्रेसबाहेक कुनै पार्टीको झण्डा र कार्यकर्ता देखिँदैन थिए । तात्कालीन माओवादीको सशस्त्र युद्धताका मधेसका दलित, किसान समुदाय तथा अशिक्षित युवा वर्ग (हिंसात्मक गतिविधिमा संलग्न भई समाजमा त्रास फैलाउन सक्ने खालको युवाहरू)लाई साधनको रूपमा प्रयोग गरेको हो र त्यसबखतदेखि मधेसको समाजमा अराजकताको वातावरण सिर्जना भएको हो ।
आफ्नै समाजका सदस्यको हत्या गर्ने, धनसम्पत्ति लुट्ने, छोरी बेटीको इज्जतसँग खेलवाड गर्ने, बालबालिकाहरूको अपहरण गर्ने जस्ता गतिविधिको विरोध गर्ने बित्तिकै विरोधीलाई अपहरण गरी विभत्स रूपले हत्या गरेर सम्पूर्ण मधेसलाई त्राहिमाम बनाएको अवस्था अझै सेलाउन सकेको छैन । यिनै कारणले मधेसवादी दलहरूको उदय भएको हो । दलगत उदय त भयो, नेतृत्व वर्गको उदय भयो तर सिद्धान्तविहीन र लक्ष्यविहीन पथको अवलम्बनले गर्दा मधेसी जनता फेरि पीडित र शोषित हुँदै गए । मधेस केन्द्रित दलहरू केवल क्षेत्रीय दृष्टिकोण बोकेका स्थानीय राजनीतिक दलको रूपमा स्थापित भए । मधेसवादी दलको स्पष्ट र स्थायी सिद्धान्त हुन सकेन ।
साम्प्रदायिकताको जगमा उभिएर समावेशीताको चर्को कुरा गरे तर उनकै पार्टी संरचनामा त्यस्ता खोक्रो नीतिहरू लागू गर्न सकेनन् । राष्ट्रियता, संघीयता, समावेशीता र शासकीयस्वरूप जस्ता मुद्दाहरूमा स्पष्ट धारणा नेतृत्व पंक्तिमै कमजोर देखिन्छ । व्यक्तिगत स्वार्थ प्राप्तिका लागि नेतृत्व वर्ग नै ट्टुने र जुट्ने परम्परामा अल्झिरहेका छन् । मधेसवादी दलहरू मधेसमा भएको डुबान, बाढी, पहिरो र सिमानामा हुने अतिक्रमण, असुरक्षा जस्ता जनताका पीरमर्का र राष्ट्रिय सरोकारका विषयप्रति वेखबर देखिन्छन् ।
छुवाछूत, दाइजो, बोक्सी जस्ता अमानवीय व्यवहारविरुद्ध कहिल्यै पनि आवाज उठाउन सकेनन् । उनीहरू तल्लो वर्गलाई विकास र चेतनाको मूलधारमा ल्याउनुको बदला तल्लो वर्गमाथि शासन गर्ने र राजनीति गर्ने अभ्यासमा जुटेका छन् । समाजमा भइरहेका कूरीति र कुसंस्कारलाई प्रोत्साहन गर्दै सामाजिक संरचना नै खलबल्याई दिएका छन् ।
२०६४ को मधेस आन्दोलनमा मधेसको अधिकार प्राप्तिको उद्देश्य लिएर मधेस समाजका अशिक्षित र न्यून आर्थिक अवस्था भएका समुदाय सडकमा ओर्लिएका थिए । तर त्यो उपलब्धिमूलक भएन । आन्दोलनको केन्द्रबिन्दु जनकपुर थियो तर तत्कालीन नेताहरू काठमाडौं बसेर मोजमस्ती गरिरहेका थिए । आन्दोलन गर्ने र मान्छे मर्ने मधेसको सडक थियो तर आन्दोलन सफलताको श्रेय मधेसवादी नेताहरू काठमाडौं बसेर लिइरहेका थिए ।
तिनलाई मधेसका जनताले सदनमा प्रतिनिधिसमेत बनाए तर तिनले मधेसीको पहिचानसम्मका आवाज उठाउन सकेनन् भन्ने गुनासो गर्दछन् मधेस आन्दोलनका अगुवा । मधेसी जनताले गरेको आन्दोलन र दिएको बलिदानीको कारण आज प्रदेश २ को सरकारमा मधेसी अनुहारहरूको सत्ता र भत्तामा खेल्ने मौका भेटिएको छ । मधेसको समस्या, राज्यसत्ता अधिकारको विषयमा पहल गर्न सकेका छैनन् । व्यक्तिवादी सोच, लोभ, मोह र सत्ता लिप्साले प्रदेश सरकारमा सहभागी व्यक्तिहरू मधेसी समुदायको भावनासँग खेलबाड गर्न थालेको अनुभूति गर्छन् मधेस आन्दोलनकारीहरू ।
मधेसी दलका नायकहरूले मधेसी जनतालाई ठगेका छन् । मधेसी जनताका लागि स्थापना भएका दल बाटो बिराउँदै दलबलसहित भिरालो पाखामा पुगिसकेका छन् । मधेस आन्दोलन हुँदै गर्दा कम्युनिष्ट पार्टी र ओलीको दमनको विरोधमा मधेसी समुदाय सडकमा ओर्लिएका थिए । मधेसीको सांस्कृतिक पहिरनलाई ‘धोती’ भनेर खिल्ली उडाउने जस्ता अभिव्यक्ति यिनै प्रधानमन्त्री केपी ओलीले दिएका थिए । मधेसमा मानव साङ्ग्लो नामक जुलुस प्रदर्शन गर्दा ‘माखे जुलुस’ पनि केपी ओली कै उपहास थियो त्योभन्दा पनि वीर मधेसी शहीदहरूको रगतसँग जोडिएर मधेसी समुदायलाई हृदयघात हुनेगरी भनेका ती शब्दहरू ‘आँपको रूखबाट दुई/चार आँप झर्दैमा रूख नाङ्गिँदैन’ अर्थात् दुई÷चारजना मधेसी मर्दैमा केही फरक पर्दैन ।
मधेसीमा भावनात्मक आत्मसम्मानकै कमी देखिन थालेको छ । पद, पैसा, सुविधा साधनको क्षणिक सुखभोगको पछाडि आफ्नो स्वाभिमान बिर्सिरहेका छौं । के हामी जनताको आफ्नो स्वाभिमान छैन ? के दुई/चार पैसामै जीवनभरि कमाएको स्वविवेक र आत्मसम्मान बेच्नुपर्ने बाध्यात्मक वातावरण आएकै हो त ? आज फेरि मधेसी समुदायप्रति अनेक प्रश्न गर्न मन लागेको छ । विगतलाई फर्केर हेरौं र मूल्यांकन गरी स्वनीर्णय गर्ने परम्परा र संस्कारको जगेर्ना गरौं नभए मधेसी समुदायको अस्तित्व नै मेटिने चक्रव्यूह रच्दै छन् कम्युनिष्ट नायकहरू । जातीयताको राजनीति, भेषभूषा र भाषाको राजनीति संस्कारले सामाजिक सांस्कृतिक परम्परा नै धमिलो भइसक्यो ।
समाजमा युवाको दुश्मन युवा हुने वातावरण बनाइएको छ जसको परिणाम सोच्दा भयंकर दुर्घटना निम्त्याउनु हो । शिक्षा र चेतनाको दायित्व बौद्धिक समाज को हो । युवा पिँढीलाई संस्कारयुक्त शिक्षा तथा आत्मनिर्भरता मुलक क्रियाकलाप अत्यन्तै आवश्यक छ । परापूर्व कालदेखि समाजको समृद्धि र सम्मुनतिको अभिभारा नेपाली कांग्रेसले सहजताका साथ निर्वाह गर्दै आएका थिए अब पनि समाजको सामाजिक सांस्कृतिक पहिचानको रक्षार्थ ऐतिहासिक राजनीतिक संस्कार भएका अगुवाहरू तथा बौद्धिक समाजले निःस्वार्थ भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ । अनिमात्रै राजनीतिको वास्तविक अर्थ जनताले बुझ्न सक्छन् ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies