–रूपा अर्याल
नेपालको राजनीतिक परिदृश्य लामो समयदेखि परम्परागत दलहरूको बर्चस्वमा चल्दै आएको छ । नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले र अन्य ठूला दलहरूले दशकौंसम्म सत्ता संचालन गर्दै आएका छन् । यद्यपि, राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार र जनताको आशा पूरा गर्न नसक्ने प्रवृत्तिका कारण पुराना दलप्रति जनगुनासो निरन्तर बढ्दै गइरहेको छ ।
यस परिप्रेक्ष्यमा, वैकल्पिक शक्तिहरूको अवधारणा नेपाली राजनीतिमा क्रमशः महत्त्वपूर्ण विषय बन्दै गएको छ ।
वैकल्पिक शक्ति भन्नाले परम्परागत राजनीतिक दलहरूको वैकल्पिक रूपमा उदाएका नयाँ शक्ति, विचारधारा वा समूहलाई जनाउँछ । यी शक्तिहरू राजनीतिक परिवर्तनका लागि नयाँ एजेन्डा, नीति र राजनीतिक संस्कृतिका पक्षधर हुन्छन् । नेपालमा वैकल्पिक शक्तिको आवश्यकता व्यापक रूपमा २०६२/०६३ सालको जनआन्दोलनपछि बढी महसुस गरिएको हो ।
लोकतान्त्रिक प्रणाली पुनस्र्थापना भए पनि राजनीतिक दलहरूले जनताको आकांक्षा पूरा गर्न नसकेको स्थिति देखिन्छ । पुराना दलहरूमा शक्ति केन्द्रित, परिवारवाद र भ्रष्टाचार मौलाउँदा जनतामा निराशा छाएको छ ।
नेपालमा वैकल्पिक शक्तिको चर्चा मुख्यतः २०७० सालको संविधानसभाको निर्वाचनपछि गहिरो रूपमा उठेको हो । यो अवधिमा ‘नयाँ शक्ति नेपाल’लगायतका केही दलहरू उदाए । त्यस्तै, पछिल्लो समय ‘राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी’ (रास्वपा)ले वैकल्पिक शक्तिका रूपमा व्यापक समर्थन पाएको छ । यी शक्तिहरूले पुराना दलहरूको आलोचना गर्दै नयाँ राजनीतिक संस्कृतिको प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका छन् । भ्रष्टाचारमुक्त शासन, पारदर्शिता, युवा नेतृत्वको प्रवर्द्धन र जनमुखी नीति तर्जुमा वैकल्पिक शक्तिका प्रमुख एजेन्डा बनेका छन् ।
वैकल्पिक शक्तिको उदयलाई सामाजिक संजाल र संचार माध्यमले थप बल पुर्याएका छन् । विशेषगरी, युवा पुस्ताको व्यापक सहभागिता र राजनीतिक सचेतनाले यसलाई अघि बढाएको छ । सामाजिक संजालमा भएका बहस र अभियानहरूले परम्परागत राजनीतिक दलहरूप्रति असन्तुष्टि पोख्ने माध्यम सिर्जना गरेको छ । तर, वैकल्पिक शक्तिहरूको स्थायित्व र दीर्घकालीन प्रभावकारिता भने समयको परीक्षामा छ ।
वैकल्पिक शक्तिहरूले जनअपेक्षाअनुसार काम गर्न नसकेमा तिनीहरू पनि पुराना दलहरूको नियतिमा पर्न सक्ने खतरा छ । राजनीति केवल नारामा सीमित नभई व्यावहारिक कार्यान्वयनमा आधारित हुनुपर्छ । नवीन सोच, नीति र नेतृत्व प्रस्तुत गर्न नसक्ने वैकल्पिक शक्ति स्वयं एक दिन परम्परागत शक्तिमा रूपान्तरण हुन सक्छ । त्यसैले, वैकल्पिक शक्तिले जनताको आशा र विश्वासलाई केन्द्रमा राखेर सशक्त, पारदर्शी र जनउत्तरदायी राजनीति गर्न आवश्यक छ ।
नेपालको राजनीतिक संक्रमणकालीन अवस्थामा वैकल्पिक शक्तिहरूको भूमिका निर्णायक हुन सक्छ । यी शक्तिहरूले जनताको आवाजलाई प्रभावकारी ढंगले प्रतिनिधित्व गर्न सके भने राजनीतिक संस्कृतिमा गुणात्मक परिवर्तन ल्याउन सकिन्छ । तर, जनताको विश्वास जित्ने मात्र होइन, त्यो विश्वास कायम राख्न सक्ने कार्यशैली र इमान्दारी देखाउन सक्नु नै वैकल्पिक शक्तिको दीर्घकालीन सफलताको कसी हुने छ ।
वैकल्पिक शक्तिहरूको स्थायित्वका लागि संस्थागत संरचना, नीति निर्माणमा निरन्तरता र विचारधारात्मक स्पष्टता आवश्यक हुन्छ । केवल असन्तुष्टि र नाराको राजनीतिमा सीमित हुने हो भने वैकल्पिक शक्ति पनि क्षणिक लहरमा सीमित हुन सक्छ । त्यसैले, वैकल्पिक शक्तिले समावेशी र जनमुखी विकास मोडेल, आर्थिक समृद्धि तथा सामाजिक न्यायलाई आफ्नो राजनीतिक मार्गचित्रको केन्द्रमा राख्नुपर्छ ।
नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा वैकल्पिक शक्तिहरूको उदयले आशा र चुनौती दुवै बोकेको छ । यी शक्तिहरूले पुराना दलहरूको विकल्प मात्र नभई राजनीतिक संस्कृतिमा नयाँ आयाम थप्न सक्छन् । तर, सफलताको रहस्य जनताको चाहनाअनुरूप इमान्दार, पारदर्शी र दिगो राजनीतिक अभ्यासमा निर्भर रहने छ । आगामी दिनमा वैकल्पिक शक्तिले कसरी आफूलाई संस्थागत गर्दै जनअपेक्षा पूरा गर्छ भन्ने विषय नेपाली राजनीतिको भविष्यमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छ ।
