-मेदिनबहादुर लामिछाने
बालबालिकाले सिक्ने ठाउँ भनेको विद्यालयमात्रै हो ? हाम्रो घर सिक्ने स्थान बन्न किन सकिरहेका छैनन् ? यसबारे घोत्लिन अब ढिला गर्न हुँदैन । अहिले ५ कक्षामा पढ्ने विद्यार्थी २०७२ सालको विनाशकारी भुकम्प जाँदा भर्खरै विद्यालय जीवन सुरु गर्दै थिए । त्यो बेलामा केही बुझ्ने भइसकेका थिए। ५ वर्षको अन्तरालमा फेरि ठूलो महामारी यिनले भोगिरहेका छन् । मलाई के लाग्छ भने, हुर्कँदो उमेरका बच्चाहरुले जुन समस्या भोगे सायद यसको असर पछिसम्म देखिन्छ होला । यी उमेरका नानीबाबु हुर्काउने आमाबाबुले यस कुरालाई मनन गर्नैपर्छ ।
अभिभावकको जिम्मेवारी यो असरबाट कसरी बचाउने भन्ने नै हो । यो असरलाई सामान्य तरिकाले बुझ्न हुँदैन । झनै अहिलेको अवस्थामा त उनीहरुका गतिविधिलाई सामान्य तरिकाले बुझ्नै हुँदैन । भूकम्प आउँदा त उनीहरुले कसरी सुरक्षित बस्ने भनेर बुझेका थिए । अहिले कोभिड–१९ को प्रकोपको बेला छ । कक्षा ४ र ५ मा पढ्ने बालबालिकाले त यसबारे केही बुझेका छन् । तर कक्षा तीनसम्म पढेका बालबालिकाले घरमा कुरा गरेको आधारमा कति बुझेका होलान् ? घरमा ठूला मानिसले कुरा गर्दा उनीहरुलाई मानसिक रुपमा राम्रो–नराम्रो दुवै असर परेको हुन सक्छ । राम्रो भन्नाले कसरी सुरक्षित हुने भत्रे कुरा भयो । नराम्रो भन्नाले धेरै निधन भएको खबर र अखबारमा आएका डर लाग्ने तथ्य र तथ्याङ्कहरु हुन् । अनलाइनमा पाइने भ्रामक समाचार र युटुयुबमा सजिलै पाइने भ्रम सिजना गर्ने श्रब्यदृश्य सामग्री आदिले पनि नानीबाबुको संवेगात्मक विकासमा गहिरो प्रभाव पारेको हुन्छ ।
कोभिड–१९ सुरु भएयता बालबालिकाले सिक्न नपाएको पनि ६ महिना भयो । ज्ञान निर्माण र सीप सिक्ने उमेरमा ६ महिना जति यसै बस्नु पक्कै पनि राम्रो होइन । नानीबाबुलाई लामो समयसम्म सिकाइबाट टाढा राख्नु हुँदैन । यसबारेमा सम्बन्धित सरोकारवालाहरुले चैतमा नै योजना बनाउनु पथ्र्याे । चैतमा नै यसबारे व्यापक छलफल भइ सहज अबस्था आए के गर्ने, मध्यम अबस्था आए के गर्ने र विषम परिस्थिति आए के गर्ने भनेर विस्तृत योजना बनाउनु पथ्र्याे । हाम्रो राज्य अथवा सराकारवालाहरु यहाँ चुके ।
चैतमा भर्खरै शैक्षिक सत्र सकिएको थियो । त्यतिबेला नै सोचेको भए यो समस्या आउँदैनथ्यो । चैतमा नै किन सोच्न सजिलो पनि थियो भने, डिसेम्बरमा चीनको वुहानमा कोभिड–१९ फैलिन सुरु गर्दा मार्च महिनाको अन्तसम्म पनि विद्यालय खुलेका थिएनन् । यसैलाई आधार मानेर योजना बनाउन सकिन्थ्यो। तर हाम्रो सरकारी निकाय स्रोत छैन, विकल्पै छैन, सकिदैन, सम्भव छैन बाहेक सम्भावनाका कुरामा केन्द्रित भएन । चलिरहेको परम्पराबाहेक अन्यत्र के छ ? भनेर सोच्न सक्ने निकाय नै भएन ।
हाम्रो मुख्य समस्या भनेको हाम्रो सोच हो । हामीले कहिल्यै सिकाइ विद्यालय, कक्षाकोठा र पाठ्यपुस्तक बाहिर पनि सम्भव हुन्छ भत्रे कुरा सोचेनौं। सोच्ने वातावरण नै बनाएनौं । सिकाइलाई कक्षाकोठा, विद्यालय र पाठ्यपुस्तकमा मात्र सीमित गरिदिऔं । कक्षा ३ भन्दा मुनिका बालबालिकालाई पढ्न सिकाउनु पर्छ । चार कक्षाभन्दा माथिका नानीबाबुले भने सिक्न पढ्ने हो ।
अभिभावकले यो कुरा बुझ्नु भयो भने आधा समस्या समाधान भयो । कक्षा १ देखि तीनसम्मका नानीबाबुलाई पढन सिकाऔ । पढ्न सिकाउन उनीहरुका दिदी, दाइ वा अरु जो कोहीले पनि सिकाउन सक्छन् । अभिभावक आफैंले पनि सिकाउन सक्छन् । समाज र परिवारमा जसले सिकाए पनि हुन्छ । सिक्नका लागि विद्यालय र शिक्षक नै चाहिन्छ भन्ने छैन । पढ्ने स्थान भनेको विद्यालयमात्रै हो भन्ने अवधारणाले जसरी गहिरो जरा गाड्यो त्यो नै प्रमुख समस्या हो । सिकाइलाई विद्यालयभन्दा बाहिर ल्याउन जरुरी छ । जसले सिकाइलाई घरमा पनि ल्याउनु भएको छ उहाँहरुको परिवारलाई गाह्रो पनि भएको छैन । तर हाम्रोमा यो चलन नगन्य छ ।
धेरैजसोले घर बनाउँदा बैठक कोठा, सुत्ने कोठा, भान्सा कोठा पाहुना कोठा भनेर छुट्टाएका हुन्छौं । हामीमध्ये कमैले मात्रै पढ्ने कोठा छुट्टाएका हुन्छौं । जुन घरमा पढ्ने कोठा छुट्टाएएर बनाइएको हुँदैन त्यो घरमा बालबालिकाले सिक्ने भनेकै विद्यालय हो, घरदेखि बाहिर हो भनेर सिकेको हुन्छ । हामीमध्ये धेरैको आफ्नै सीमितता हुन्छ । दुई तीन कोठामा बसिरहेका हुन्छौँ । सानै स्थानमा बसे पनि किताब र सिक्ने अन्य सामग्रीले बालबालिका घेरिन पाए भने सिकाइमा समस्या हुँदैन ।
तपाईं हामी कसैको घरमा पाहुना जाँदैछौँ, त्यो घरमा बच्चा छन् भने अबश्य केही लगिदिन खोज्नुुहुन्छ । तपाईं हाम्रो रोजाइ के हुन्छ ? चकलेट, बिस्कुट कि किताब ? पक्कै पनि धेरैको रोजाईंमा चकलेट बिस्कुट नै पर्छ । अघिपछि पनि हामी जाँदा उनीहरुले चकलेट बिस्कुटकै आश गरिरहेका हुन्छन् । यदि पुस्तक लगिदिने हो भने पुस्तककै आश गर्छन् ।
पहिलो कुरा हामीलाई पढ्ने भनेको पाठ्यपुस्तकमात्रै हो भन्ने बुझाइ छ, दोस्रो हाम्रोमा पठन संस्कृति नै छैन । तेस्रो हामीसँग उमेरअनुसारको एकदमै कम पठन सामग्री छ । त्यही सामग्री नै नकिनिदिएपछि यस्तो बन्दको बेलामा कसरी सिक्ने बालबालिकाले ?
कम्तिमा पठन संस्कृति हुन्थ्यो भने उपलब्ध सामग्री किनिन्थ्यो । ३ कक्षा मुुनिका बालबालिकालाई यो लामो समयमा पढ्नका लागि सिकाइन्थ्यो । केही संस्थाले उमेर अनुसारको सामग्री तयार गरेका छन् । यस्ता पठन सामग्री घरमा उपलब्ध गराउनु पर्छ । राज्यले पनि यस्ता सामग्री सबैको पहुँचमा पुग्ने गरी सहजीकरण गर्न सक्छ ।
सानो कक्षाका विद्यार्थी अनलाइन कक्षामा नरमाएपछि बालबालिकालाई जबर्जस्ती त्यसैमा लगाउनभन्दा पनि अर्काे केही उपाय गर्न सकिन्छ । ३ कक्षा मुनिका बालबालिकालाई अनलाइन नपढाइ अभिभावकलाई पढाउने। अफलाइन भिडियो उपलब्ध गराउने । अभिभावकले त्यही अनुसार सिकाउने। बालबालिकाका बा आमाले सक्दैनन् भने, दाइदिदीले त्यो कक्षा लिएर साना भाइबहिनीलाई सिकाउन सकिन्छ ।
त्यस्तै कक्षा ४ भन्दा माथिका बालबालिकालाई पाठ्यक्रममा आधारित पढाउनु पर्छ । जुनसुकै पाठमा अवधारणा र विषयबस्तु पढाइन्छ । यो महामारीका बेला अबधारणा पढाउने र विषयवस्तु विद्यार्थीलाई नै पढाउन लगाउन सकिन्छ । शिक्षकले अवधारणामा आधारित रहेर सिकाएपछि अभिभावकले त्यसलाई जीवनउपयोगी तरीकाले सिकाउन सकिन्छ ।
त्यस्तै कक्षा ४ भन्दा माथिका बालबालिकालाई घरका केही काम सिकाउन सकिन्छ । ग्रामीण इलाकामा छन् भने सोहीअनुसार र सहरी इलाकामा छन् भने सोही अनुसार । कोठाको काम, उनीहरुको पुस्तक मिलाउने, कोठा बढार्ने, टाँक लगाउने, केही पकाउन सिकाउने गर्न लगाउँदा सिकाइमा सहकार्य र सहयोग गर्ने क्षमता बढ्छ। एकअर्कालाई सिकाउने, समाजमा घटेका घटनालाई व्याख्या विश्लेषण गर्ने, वातावरणप्रतिको सजगता बढाउने गर्नुपर्छ । लाइफ स्कील भनेको घरमा सिक्ने हो, अन्यत्र हैन । घरजस्तो जीवनउपयोगी सीप सिक्ने स्थल अरु कुनै हुनै सक्दैन ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies