-उर्मिला सुनुवार
नेपाली समाजमा बोलीचालीको भाषामा प्रशस्तै भनेको सुन्न पाइने शब्द हो, युवा तिमी भविष्य हौ । भविष्यका कर्णधार युवा नै हुन् । के साँचै युवालाई भविष्यमात्र देखाएर वर्तमानका उनीहरुप्रति सम्बन्धित निकायले जिम्मेवारीबाट पन्छिएर युवाको भविष्यको परिकल्पना गर्न सकिन्छ र ? अनि युवाले वर्तमानमा भूमिकाविहीन भएर सुन्दर भविष्यको परिकल्पना गर्न सम्भव छ ?
वास्तवमा वर्तमान बिनाको भविष्यको परिकल्पना गर्न सकिँदैन । त्यसैले युवाको वर्तमान अवस्था कस्तो रहेको छ ? त्यसले नै भविष्यको आधार तय गर्दछ । युवालाई भविष्यमा जिम्मेवार नागरिकको रुपमा विकास गर्दै राज्यको सामाजिक आर्थिक क्षेत्रमा विकास गर्न वर्तमानमा राज्यको भूमिका महत्वपूर्ण हुनु पर्छ ।
नेपालको सन्दर्भमा उमेर समूहको दृष्टिले राष्ट्रिय युवा नीति २०७२ ले १६ देखि ४० वर्षसमम्मकालाई युवा भनिएको छ । नेपालको राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार कुल जनसंख्याको ४०.३४ प्रतिशत युवा छन् । तर नेपालमा क्रियाशील मुख्य राजनीतिक दल सम्बद्ध भातृ संगठनका युवासम्बन्धी उमेर समूह भने फरक फरक रहेका छन् ।
जस्तो कि, राष्ट्रिय युवा संघ नेपालको १६ देखि ४० वर्ष छ भने नेपाल तरुण दलको १६ देखि ४५ वर्षको समूहलाई युवा भनेर परिभाषित गरेको छ । युवा साँच्चै समाजका सामाजिक, आर्थिक परिर्वतनका संवाहक हुन् । किनकि युवा कर्मठ, क्रियाशील, नविन वैज्ञानिक प्रविधिको खोजकर्ता, रचनात्मक चेत भएका र आमूल परिवर्तनका पक्षधरका रुपमा रहेका हुन्छन् ।
नेपाली समाजको राजनीतिक परिवर्तनमा युवाको एक निर्णायक शक्तिको रुपमा अतुलनीय योगदान रहेको छ । नेपाली राजनीतिका विभिन्न चरणहरुमा सम्पन्न आन्दोलनलाई निर्णायक विन्दुमा पुर्याउन युवाकै महत्वपूर्ण योगदान छ । विभिन्न आन्दोलन, सामन्ती संस्कृति र रुढीग्रस्त संस्कार विरोधी सामाजिक सुधारको आन्दोलन, निरंकुश राणाशाहीविरोधी आन्दोलन, तानाशाही निरंकुश पञ्चायतविरोधी लोकतान्त्रिक आन्दोलन तथा राजतन्त्रविरोधी आन्दोलन प्रत्येकमा नेपाली युवाले लडेर आएका छन् ।
ती लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा ज्यान गुमाउनेसहित गंगालाल सहादतका बेला जम्मा २२ वर्षका थिए । उनका सबै सहयोद्धा दशरथ, धर्मभक्त, शुक्रराज सबै नौ जवान नै थिए । त्यस कालखण्डमा सुब्बा कृष्णलाल, लखन थापा र लाइबेरी काण्डमा पर्ने लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको विद्रोह सबै युवाकै थियो । २००७ सालको आन्दोलनका सहिद थीरबम मल्ल, त्यसपछिका चिनियाँकाजी त्यस क्रान्तिका सेनानी भीमदत्त र रामप्रसाद राई, २००७ सालको तानाशाही काण्डविरुद्ध कालोझण्डा लिएर सडकमा उत्रिने महिला नेतृ शैलजा, सहिद दुर्गानन्द झा युवा लडाकुका स्मरणीय नाम हुन् । त्यसै शृंखलामा आउने सुखानीका सहिदहरु रामनाथ, कृष्ण, वीरेन र नारायणहरु, रत्नकुमार वान्तवा र हरि नेपाल, राम लक्ष्मण र लक्ष्मी पाण्डेहरु २०४६ सालको आन्दोलनको अग्र भागमा छाती थाप्ने अधिकांश युवा नै थिए ।
२०६२/०६३ को जनआन्दोलनमा सहादत प्राप्त गर्ने अनिल लामासहित १७ नौजवान नै थिए । आन्दोलनकै मैदानबाट गणतन्त्र र संविधानसभाजस्ता कतिपय महत्वपूर्ण एजेण्डा युवा वर्गले नै तय गरेका थिए । माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वका अग्रपंक्तिमा उभिने तिनै युवा थिए । कांग्रेसका ज्यादतीविरुद्ध लड्दालड्दै सहादत प्राप्त गर्ने रुकमान थेबे, इन्द्र थेबे, मानबहादुर सार्की, लोकेन्द्र बुढाथोकी, पुरुषोत्तम पौडेल, नारायण चौधरी, पुष्प घिमिरे, कृष्ण चौधरी र ऋषिप्रसाद यी युवाको योगदान उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । यी र यस्ता विभिन्न कालखण्डमा आफ्नो ज्यान बाजी राखेर परिवर्तन ल्याउन युवाले अतुलनीय योगदान दिएका छन् ।
नेपालको जनसंख्यामा युवा समूहले गुणत्मक र संख्यात्मक दुवै आधारमा जनसंख्याको महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेको छ् । वर्तमान अवस्थामा विश्वव्यापीकरण र बढ््दो प्रविधिको विकासको प्रभव नेपाली युवामा समेत परेको छ । नेपाली युवा पनि विस्तारै प्रविधिमा दक्ष बन्दै गएका छन् । तर राज्यमा प्रविधि मैत्री र सीपमा आधारित शिक्षा प्रणाली बन्न नसक्दा तुलनात्मक रुपमा नेपाली युवा प्रविधिमा पछाडि परेका छन् । यति बेला नेपाली श्रमबजारमा आउने १८ वर्षमाथिका युवाले आफ्नो योग्यता क्षमताअनुरुप काम पाउन नसक्दा बेरोजगारीको चपेटामा च्यापिनु परेको छ ।
यही कारण हजारौं युवा विदेश पलायत भएका छन् । विदेशिने युवाको सकारात्मकभन्दा नकारात्मक पक्ष धेरै देखिएका छन् । त्यसको सकारात्मक पक्षमा बेरोजगार युवाले केही समय आफ्नो जीवन यापनलाई सहज बनाउने र नेपालमा भित्रिने रेमिट्यान्सले अर्थतन्त्रमा केही हदसम्म सहयोग गर्ला तर नकारात्मक प्रभावहरु भने भयानक छन् ।
विदेश पलायन युवाको परिवार विघटन, सम्बन्ध विच्छेद, यौनजन्य हिंसा, विभिन्न यौन संक्रमित रोगको सिकार, नेपाली संस्कृतिमा आएको विकृतिजस्ता समस्या भयावह स्थितिमा रहेका छन् । बेरोजगारीको कारणले धेरै ऊर्जाशील युवा लागूऔषधको दलदलमा फसेका छन् ।
कतिपय युवा देहव्यापारमा समेत संलग्न छन् । बेरोजगारीका कारण अधिकांशमा नकारात्मक सोचको विकास, महिला हिंसाजस्ता घटना घटेको पाइन्छ । राजनीतिक क्षेत्रमा क्रियाशील युवा पनि जुन उद्देश्यसाथ हिजो विभिन्न आन्दोलनको मैदानमा अग्रमोर्चामा उभिएर राज्य व्यवस्था परिर्वन गरे आज तिनीहरुको मुद्दालाई बेवास्ता गरिएको छ । पार्टीहरुले युवाको भावनाको कदर नगरी खाली युवालाई प्रयोगको साधनका रुपमा हेर्दा उनीहरुको राजनीतिकप्रति नै वितृष्ण भएको पाइन्छ ।
नेपालमै केही गर्ने इच्छाशक्ति भएका युवाहरुमा पनि आफ्नो योग्यता र क्षमताअनुसार काम नपाउँदा र उद्यमशील युवा पनि लगानीको सुनिश्चितता नहुँदा विस्तारै निराशावादी बनेका छन् । तर कतिपय युवाले भने विदेश गएर पनि केही सीप सिकेर नेपाल फर्केपछि आफ्नै व्यवसाय सञ्चालन गरेर सफल व्यवसायीमा आफ्नो नाम दर्ज गरेका छन् । यद्यपि यस्ता व्यवसायी युवा धेरै कम छन् । आज समयको परिवर्तनसँगै विभिन्न पेशा व्यवसायमा पनि आधुनिकीकरण हुन नसक्दा नेपालमा सम्भव रहेका कैयौ पेसा व्यवसाय धरापमा परेका छन् ।
नेपालको राज्यसत्ता अझै पनि युवाको भविष्यप्रति गम्भीर देखिँदैन । दैनिक रुपमा वृद्धि भएको बेरोजगारीको व्यवस्थापनमा राज्यले आफ्नो कर्तव्य पूरा गर्न सकिरहेको छैन । यतिबेला झन् विश्वमै महामारीको रुपमा फैलिएको कोभिड–१९ ले हाम्रोे भौतिक र आर्थिक ठूलै क्षति गरेको छ । विभिन्न क्षेत्रमा लगानी गरेका उद्यमी युवाको लगानी कोभिडको मारले व्यवसायलाई निरन्तरता दिन सक्ने अवस्था छैन । विदेश भूमिमा श्रम बेच्न पुगेका नेपाली युवा पनि आफूले श्रम गर्ने कलकारखाना बन्द हुँदा रित्तो हात फर्कनु परेको छ ।
नेपालमा यो रोगको रोगथाम तथा व्यवस्थापनमा नेपाल सरकारले अनवरत रुपमा प्रयास गर्दा पनि नियन्त्रण हुन सकिरहेको छैन । विश्वमै नयाँ महामारीको रुपमा देखिएको कोभिड विभिन्न शक्ति सम्पन्न देशको हकमा समेत चुनौतीको रुपमा देखिएको बेला हाम्रोजस्तो स्रोतसाधनले कमजोर राष्ट्रले प्रयास कतिसम्म सफल हुन सक्ला । तुलनात्मक रुपमा हेर्ने हो भने वर्तमानमा केही युवामैत्री कार्यक्रम ल्याएको पाइन्छ । जस्तो युवा मन्त्रालयको स्थापना, युवा परिषदको गठन, युवा स्वरोजगार कोषको गठन, बेरोजगार युवा लक्षित प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमजस्ताले केही हदसम्म युवाका समस्याको सम्बोधन भएको पाइन्छ ।
अधिकार र कर्तव्य दुवैको दृष्टिले महत्वपूर्ण मानिएका युवा जनसंख्याको व्यक्तित्व विकास गर्दै युवा समूहमा पनि उनीहरुको योग्यता क्षमता र आवश्यकतालाई ध्यानमा राखी राज्यले जनसंख्या हिस्साको आधारमा लगानी गरी उत्पादनमा वृद्धि गर्दै समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली निर्माण अभियान सफल पार्न अति आवश्क छ । यतिबेला नेपालमा युवा जनसंख्या धेरै हुनु भनेको उत्पादनशील जनशक्ति हुनु हो । त्यसैले नेपाल सरकारले यसलाई एक सुनौलो अवसरका रुपमा प्रयोग गरी गरिबी निवारण गर्दै राज्यको सामाजिक आर्थिक विकासमा योजनाबद्ध ढंगले युवा परिचालन गर्न सक्नुपर्छ अन्यथा युवाबिनाको भविष्य नेपाली र नेपाल राष्ट्रको निर्माण हुँदैन ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies