–खगेन्द्र पौडेल
नेपालजस्ता देशहरूमा वैदेशिक रोजगारी आर्थिकको आधार मात्र नभई सामाजिक परिवर्तनको पनि प्रमुख स्रोत बन्दै गएको छ । लाखौं नेपालीहरू संसारका विभिन्न देशमा पसिना बगाइरहेका छन्, जसको असर नेपाली अर्थतन्त्रमा रेमिट्यान्सको रूपमा देखिन्छ । तर, वैदेशिक रोजगारीबाट हामीले अहिले लिइरहेको लाभ सम्भावित अधिकतम लाभभन्दा धेरै कम छ । त्यसैले यो प्रश्न महत्वपूर्ण हुन्छ— वैदेशिक रोजगारीबाट हामी कसरी अधिकतम् लाभ लिन सक्छौं ?
वैदेशिक रोजगारीलाई दीर्घकालीन र दिगो फाइदामा रूपान्तरण गर्नका लागि व्यक्तिगत स्तरदेखि नीतिगत तहसम्म सोच बदल्नु आवश्यक छ । व्यक्तिको जीवनस्तर माथि उठाउनुका साथै राष्ट्रिय समृद्धिमा योगदान पुर्याउने गरी यसको रूपान्तरण आवश्यक हुन्छ ।
सुरुमा, वैदेशिक रोजगारीमा जानुअघि तयारी नै सबैभन्दा महत्वपूर्ण पाटो हो । धेरै नेपालीहरू एजेन्टको भर परेर न त भाषा सिक्छन्, न त कानुनी जानकारी लिन्छन् । यसले विदेशमा पुगेपछि उनीहरू शोषणको सिकार बन्छन् । यसलाई रोक्नका लागि भाषा, प्राविधिक सीप र रोजगारीको देशको कानुनी जानकारी अनिवार्य हुनुपर्छ । नेपाल सरकार वा निजी संस्थाहरूले सीपमूलक तालिम अनिवार्य बनाउनु अत्यावश्यक छ ।
वैदेशिक रोजगारीलाई लाभदायक बनाउने अर्को उपाय हो– सीपमा आधारित रोजगारी रोज्नु । निर्माण, कृषिको सहायक काम, होटेल वा घरेलु कामदारभन्दा उच्च सीपयुक्त कामहरूले दीर्घकालीन कमाइ, सुरक्षा र आत्मगौरव दिन सक्छ । यसका लागि व्यक्तिहरूले आफूलाई आवश्यक सीपमा दक्ष बनाउनु र सम्बन्धित रोजगारदाताको खोजी गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यस्तै, रोजगारदाता कम्पनी वा रोजगारको देशका बारेमा प्रामाणिक जानकारी लिनु अनिवार्य छ ।
अर्को महत्वपूर्ण पक्ष हो— विदेशमा कमाएको पैसाको सदुपयोग । धेरै नेपालीहरूले कमाएको पैसा प्रदर्शन, देखासिकी वा भौतिक सुखसुविधामा खर्च गर्छन् । जसले आर्थिक स्थायित्व दिन सक्दैन । कमाएको पैसा बचत गर्ने, सही ठाउँमा लगानी गर्ने, बीमा वा पेन्सन योजनामा सहभागी हुने र नेपाल फर्किएपछि सीपअनुसार व्यवसाय सुरु गर्ने योजना बनाउन सक्नुपर्छ ।
सरकारी नीतिको दृष्टिले हेर्दा, वैदेशिक रोजगारीका नीतिहरू अझ पारदर्शी, जवाफदेही र श्रमिकमैत्री बन्नुपर्छ । वैदेशिक रोजगार विभाग, दूतावासहरू र श्रमिकका अधिकार सुनिश्चित गर्ने संयन्त्रहरू प्रभावकारी हुनुपर्छ । विदेशमा अप्ठ्यारोमा परेका श्रमिकलाई तत्काल सहयोग पुग्ने व्यवस्था हुनुपर्छ । साथै, श्रमिकहरूलाई कानुनी सल्लाह, स्वास्थ्य सेवा र भाषा अनुवादको सुविधा सरकारले प्रवासमै पुर्याउनुपर्छ ।
नेपाल फर्किने क्रममा वैदेशिक रोजगारीबाट लाभ उठाउने अर्को अवसर हो—प्रवासी श्रमिकको अनुभव, सीप र पुँजीलाई नेपालको विकासमा जोड्ने । धेरैजसो श्रमिक फर्किएपछि बेरोजगार वा निराश हुन्छन्, किनभने तिनीहरूका अनुभवलाई उपयोग गर्ने संरचना छैन । त्यसैले, सरकार र निजी क्षेत्रले यस्ता श्रमिकका लागि पुनःएकीकरण कार्यक्रम ल्याउनु आवश्यक छ । उनीहरूका लागि सीपअनुसार स्वरोजगार वा सहकारीमा संलग्न हुने अवसर खोलिनु पर्छ । कृषि, पर्यटन, सूचना प्रविधि जस्ता क्षेत्रमा प्रवासी युवाहरूलाई जोड्न सकिन्छ ।
एक अर्को विषय हो— आफ्नो अधिकारबारे जानकारी र संगठनमा आबद्धता । विदेशमा नेपाली श्रमिकहरू छरिएर बसेका हुन्छन्, जसका कारण उनीहरूका आवाज सुनिँदैन । यदि श्रमिकहरूले स्थानीय नेपाली संघसंस्थामा आबद्ध भई आपसी सहयोग र सञ्जाल विस्तार गर्न सके, समस्याको समाधान सजिलो हुन सक्छ । सामूहिक रूपमा सरकारसमक्ष माग राख्न सकिनेछ ।
वास्तविक लाभ त्यो हो, जुन व्यक्तिको जीवनस्तर उकास्छ, परिवारलाई सुरक्षित बनाउँछ र समाजमा सकारात्मक असर पार्छ । वैदेशिक रोजगारीबाट अधिकतम लाभ लिन हामीले केही कुराहरूमा परिवर्तन ल्याउनैपर्छ । विदेश जानुअघि सीप र जानकारी लिएर जानुपर्छ, विदेशमा कानुनीरूपमा सुरक्षित रहनुपर्छ र फर्किएपछि कमाइलाई दीर्घकालीन योजनामा रूपान्तरण गर्नुपर्छ ।
अन्ततः, वैदेशिक रोजगारी केवल विदेशमा काम गर्ने प्रक्रिया होइन— यो आर्थिक, सामाजिक र मनोवैज्ञानिक यात्रा हो । यदि यसलाई व्यवस्थित, योजनाबद्ध र दीर्घदृष्टियुक्त बनाइयो भने मात्र यसको अधिकतम लाभ लिन सकिन्छ । व्यक्तिगत प्रयास मात्र होइन, राज्यको नीति, समाजको सोच र संस्थाहरूको भूमिकाले समग्र रूपमा यस यात्रालाई सार्थक बनाउन सक्छ ।
