लोकतन्त्र प्राप्तिपछि मुलुकमा राजनीतिक हिसाबले व्यवधान नआउलान् भन्ने बुझाई धेरैमा थियो । समयक्रमसँगै लोकतन्त्र थप उन्नत हुँदै जानु पनि नियम नै हो । तर, दुई दशक नहुँदै ठूलो बलिदानबाट प्राप्त लोकतान्त्रिक व्यवस्थामाथि नै प्रश्न उब्जिएको छ । जेनजी आन्दोलनसँगै राजनीति नयाँ मार्गमा छ । यो आन्दोलनले एक युगको अन्त्य गरेको छ र अर्को युगको सुरु हुने संकेत गरेको छ । यद्यपि, यो मार्ग कता जाँदै छ भन्ने यकिनपूर्वक भन्ने अवस्था छैन । नयाँ मार्गमा मुलुक प्रवेश गर्दै गर्दा लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यता नै धुलिसात त हुने होइन भन्ने पनि प्रश्नहरू आममा उब्जिएका छन् ।

जेनजीको विद्रोह
सन् १९९७ देखि २०१२ सम्म जन्मेका यी युवा अत्याधुनिक प्रविधि र इन्टरनेटको प्रभावमा हुर्किएका छन् । यसले उनीहरूको राजनीतिक र सामाजिक सोचलाई परम्परागत भन्दा निकै फरक बनायो । नेपाल जस्तो विकासशील राष्ट्रका लागि जेनजीको विद्रोह भनेको एक नयाँ सोचको आरम्भ हो । समाजमा रहेका असमानता, राजनीतिक दलहरूको असफलता र भ्रष्टाचारप्रति उनीहरूको असन्तुष्टि स्वाभाविक थियो । विगतका दुई दशकको राजनीतिक परिप्रेक्ष्यले जेनजीलाई निराश बनाएको थियो । लोकतन्त्र प्राप्त गर्ने क्रममा आम नागरिकले ठूलो संघर्ष गरे, तर त्यसपछि दलहरूको भ्रष्टाचार र स्वार्थको कारण यो संघर्ष व्यर्थ जस्तो लाग्न थाल्यो । जेनजी युवाहरूले यसबाट असहज महसुस गरे । उनीहरूले महसुस गरे कि यो राजनीतिक प्रणालीले ठगेको छ र भविष्य उज्ज्वल बनाउन असफल भएको छ । २०८२ सालको आन्दोलनले यस असन्तुष्टिको उच्चारण ग¥यो र यस आन्दोलनले व्यापक सामाजिक असन्तोषको प्रतीक बन्यो । जसले देखिँदा जननिर्वाचित सरकारलाई अपदस्त मात्रै गरेन, ठूलो स्तरमा ध्वंस पनि मच्चायो । मुलुकको अहिलेको अवस्था जेनजी विद्रोहमा बनेको धरातल हो ।

जेनजी आन्दोलनको मूल कारण
जेनजीको विद्रोहको मुख्य कारण भनेको नेपाली राजनीतिमा दलहरूको अक्षमता र असफलता हो । मुलुकको स्थिरता र प्रगतिको लागि विभिन्न आन्दोलन, संविधान निर्माण र सुधारका प्रयासहरू धेरै अगाडि नै भए । तर, सत्तामा रहेका राजनीतिक दलहरू जति सत्ता जोगाउन सफल भए उत्तिकै उनीहरूको भ्रामक चालबाजी र भ्रष्टाचारका कारण जनता निराश भए । यसैमा जेनजीका युवाहरूको आवाज उठ्यो । उनीहरूले अनलाइन प्लेटफर्म र सामाजिक सञ्जालहरूमा आफ्नो असन्तुष्टि व्यक्त गर्न थाले ।

उनीहरूले प्रदर्शनको मञ्चको रूपमा सोसल मिडिया अपनाए । आफ्ना विचारलाई खुला रूपमा प्रस्तुत गरे र राजनीतिक दलहरूको आलोचना गर्न थाले । ‘नेपो–बेबी’ (नेपाली नेताका सन्तानहरूको विलासी जीवनशैली) ह्यासट्यागमार्फत नेपाली समाजमा व्याप्त असमानता र भ्रष्टाचारको तीव्र आलोचना गरे । यसले राजनीतिक दलहरूको नीतिहरू र नेताहरूको चरित्रलाई उजागर ग¥यो । नतिजा स्वरूप, जेनजी आन्दोलनले एक नयाँ किसिमको जनचेतना र जागरूकता उत्पन्न ग¥यो ।

जेनजीको निराशा र दलहरूको असफलता
१० वर्षे माओवादी सशस्त्र युद्धको आधारमा २०६२-०६३ को जनआन्दोलनपछि नेपालले लोकतन्त्रको सुरुवात गरेको थियो । तर, दलहरूको आन्तरिक असहमति, भ्रष्टाचार र आत्म केन्द्रित स्वार्थले लोकतन्त्रको मार्गलाई विकृत बनायो । यसको कारण अहिलेका जेनजी युवाहरूले राजनीतिक दलहरू प्रति गहिरो वितृष्णा महसुस गर्न थाले । उनीहरूले जितेको संघर्ष बर्बाद भएको र सरकारको असफलता मात्र देखेका छन् ।

केपी शर्मा ओली, पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, शेरबहादुर देउवा जस्ता नेताहरूको नेतृत्वमा के भएको छ ? जसरी उनीहरूले विगतका सत्तामा आक्रोश र असन्तुष्टि निम्त्याए, त्यस्तै जेनजीका युवाहरूले राजनीतिक दलहरूको भविष्यको बारेमा प्रश्न उठाएका छन् । यद्यपि, जेनजीको आन्दोलनको अन्तिम नतिजा विध्वंसमा परिणत भयो । यस आन्दोलनको क्रममा सार्वजनिक सम्पत्ति नष्ट मात्रै भएन सरकारको सख्त रवैयाले जनमानसको असन्तोषलाई अझ बढायो ।

जेनजीको विडम्बना
आजको जेनजीको अवस्था विडम्बनापूर्ण छ । यो पुस्ता आधुनिकता र प्रविधिको फाइदा उठाएर राम्रो भविष्यको सपना देखिरहेको थियो, तर यसै बिच उनीहरू असफल र भ्रष्ट राजनीतिक व्यवस्थाबाट पिरोलिएका छन् । जेनजी युवाहरूलाई यो राजनीति निरर्थक र निराशाजनक देखिएको छ । उनीहरूले पाएका आन्दोलन र संघर्षका केही प्रभावहरू देखिए पनि समाजका ठूलो भागमा समस्याको समाधान हुने कुनै आशा देखिँदैन । यद्यपि, जेनजीको विद्रोहको गहिरो अर्थ छ । यो जनताको लामो समयदेखि चलिरहेको असन्तुष्टिको नतिजा हो र राजनीतिक दलहरूले यसलाई गम्भीरतासाथ लिनुपर्छ । जेनजीका युवाहरूको आवाजलाई बेवास्ता गर्दा, नेपालको राजनीति अझै निराशाजनक अवस्थामा रहन सक्छ ।

भविष्यको सम्भावनाहरू
अब नेपालको राजनीतिक धारा फेरि एक पटक चित्तबुझ्दो र सुधारात्मक दिशामा जानुपर्छ । यद्यपि, यो कार्य एउटै दलको मात्र जिम्मेवारी होइन । यसका लागि सबै दल र नागरिक समाजले सँगै सहकार्य गर्नु आवश्यक छ । अबका चुनौतीहरू जेनजी आन्दोलनका युवाहरूलाई ध्यानमा राखेर समाधान गर्नुपर्छ । जेनजीका समस्याहरूलाई ध्यानमा राख्दै र उनीहरूको विचारको आधारमा राजनीतिमा सुधार ल्याउन सके मात्रै हामी लामो समयसम्म स्थिरता र समृद्धिको बाटोमा अघि बढ्न सक्छौँ ।

आन्दोलनका समयमा जेनजीका युवाहरूले सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल प्लेटफर्मको माध्यमबाट आवाज उठाए । अब, यस आवाजलाई राजनीतिक दलहरूले सुनिदिनुपर्छ र यथार्थमा सुधारका योजनाहरू ल्याउनुपर्छ । नत्र भने, भविष्यमा अर्को जेनजी आन्दोलनको लहर उठ्न सक्छ । नेपालको भविष्य जेनजीका युवाहरूको आक्रोश र संघर्षको नतिजामा आधारित हुनेछ, जसले अहिलेको राजनीतिक व्यवस्थाको कमजोर पक्षलाई उजागर गरेको छ ।

निष्कर्ष
नेपालले सशक्त लोकतन्त्र र समृद्ध राष्ट्र बन्नको लागि राजनीतिक दलहरूको जिम्मेवारी अत्यधिक महत्वपूर्ण छ । जेनजीका युवाहरूको असन्तुष्टिमा आधारित अहिलेको आन्दोलनले हाम्रो राजनीति र शासन व्यवस्थामा गहिरो प्रश्न उठाएको छ । अब समय आएको छ– दलहरूले आफ्नो दृष्टिकोणमा सुधार ल्याउने र जनताको विश्वास पुनः प्राप्त गर्नेतर्फ अघि बढ्ने । यद्यपि, यो मार्ग सजिलो छैन । तैपनि दलहरू लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यतालाई जोगाउन कठिन यात्रामा हिँड्न तयार हुनुपर्छ । यदि लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई कायमै राख्न सकेनौँ भने मुलुकमा अर्को ठूलो विनाशको अवस्था आउनेमा दुबिधा छैन ।